ՆԻՒԹԵՐ
ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
եԻ ՍԱԼււԱՍՏԻ մ է ձ
ԵՐԵՒԱՆԸ
ԵՐԷԿ ԵՒ Ա8Ա0Ր
՜Բաղսւքը.
ո յ ա տ շ դ ա ւ է ի ց
1918
Ցունոլարի
վերշը
, ԱււորիՆերոլ.
կրօնա֊
կան
ել. ազգային
րնգՀանուր
պեա
Մար -
Շիմօն
պաարիարքր
Ուրմիա
գացեր
էր իր Հօաին
կրօնա
կան ել անաեսական
Հոգե րր գո Հ ա ցնե
լո ւ
Համ ար
յ
Թչնամ
իի գորհ՜ակա^երր
որո չած՜ էին
ս պաննե
չ
Մար - Շիմօնը
եւ րնաքնշել
Ասորիները;
՚իաւագրոլթեան
ձախոգումին
ՀետեւանքուԼ
եւ
Ասորիներուն
սպառնացող
վտանգին
գիմ ագրե
լու
Համաը , փոխաղարձ
ընգՀարումներ
աեղի
ունե -
ցան
:
՚իաւագիր
եւ նախա
յա րձակ
տարրերու,
(թուրք
,
թաթար
, մաս
մ րն ալ պարսիկ
)
ղեկա վարն
Լ
րէն
չատեր
յաշււղեցա^ւ
վ՚ախչէլՀ
I
՚ Անոնց
մէկր
Ամիր - Արչատր
կ՛՛ուզէ ր իր ձա
խողանքին
վրէմր
լուծել
Աալմաստի
քրիստոնեա
-
1ւերէն եւ ալըչալանքի
կը պաարաստուէր
:
Անաէր մնացած
Ուրմիոյ
րնակի^երը
կը գի՜
մեն
Ամերիկեան
Ա իս իոնա րո ւթ Լ ան սչետ
Տօքթ •
Շէօտին
ել
Մ ար - Շիմօնին
, որպէսղի
քաղաքին
եւ չրշաններու
ապաՀովութիւնր
վերաՀաստատեն
ւ
Նոր
ղէպքերէն
մաաՀոգոլած
, Աւրմիոյ
քրիս–
տոնեանե
ր ը , որոնք մէկէ
աւելի
անղամ
իրենք զի
րենք ապաՀով
զղացած՜ էին , իրրեւ
չէգոք կառա
վարութեան
Հպատակներ
, կամ ապաւիներ
էին
արչալող
իթթիՀատական
րանակներու
ողորմա
-
Նութեան։
Թէեւ
1914 - 1915/՚5>
ականատես
եղահ
էին
իրենց
Հարաւլատներոլ
խողխւողման,
ըայց
դարձեալ
երկրհտրանքի
մը աււ՚շեւ կր
գտնուէին
Մնա՛՛՛լ թէ գաւլթել
անմ իջասլէս
:
Մնալ
կը նչանակէ
ր
զ իմ Լ լ ինքնա պաչա պա
-
նութեան
, որ լայն
միջոցներու
կը կարօաէր
: Գաղ
թել
նոյնպէս
ղարՀոլրելի
կր թոլկր
\
Տոյս
չկար
նաեւ ոեւէ տԼգէ
օգնութիւն
ստանալու
Համար :
Անտեղեակ
թէ ի՛՛նչ կը մտածեն
մեր բախաա–
կից
Աս ո ր ինե
ր ր
, 1918
Փետրուար
13/՚5>
Ա
ալմաստի
Հաֆթվան
գիւ-ղին մէչ, Հ. Տ՛ Գ՛ Մինարէթի
կո–
մ իտէի
նախաձեոնութեամը
,
Հա յաբնակ
գիւգե
րու
եւ գաղթական
բազմ
ո ւթե
անղ
նե րկա յացուցիչ)։ե
-
բու
մողովը
գումարուեցաւ,
որ վւոխուեցաւ
տե
-
սակ
մ բ մոգովրղական
մ իթինէի
:
Լաւատես
ՀԷ
ինք
, որովՀետեւ
տեղացի
ել գաղ–
թական
Հայե
բու , ինչպէս
նաեւ տեղացի
Ասորի
-
ներու եւ ղադթական
«Ջիլօներոլ–»
մէ^ մտածում
ի ,
ձգտումնե
բու
ել շաՀեբու
աննե րդա չնակութիւն^
-
ներ կա յին
I
Մեր
նե րկա յացուց
ի չնե
րու մէ9 կային
Հարուստ
կալուածատէր
, կգերապաՀպանողական
տարրեր
,
որոնք դեռ արշաւոգ
թրքական
բանակէն
ողորմ ա–
Նութիւն
կ՛՛ակնկալէին։
Ընչաղուրկ
ղ աղթականները
,
Ատբպաաականի
Հետ
զիրենք ոեւէ բանով կապուաՆ
Հդդացող
մաա–
ւորականներ
ել մ աս
մ ր կո րուէի ե բ իտասա րգնե ր ը
կը պաՀանշէ
ին կամ
անմ իշապէս
պատրաստուիլ
ինքնապաչտսլանու
թեան
եւ կամ անմիշապէս գագ–
թել կովկաս
, քանի
դեռ
ճամ բանեբը
գոցոլաՆ
չեն։
Ա ամ սոն
խանի
Հեռատեսռլ
թիւնն
ու Հնարտ
-
մ տութիւնբ
կրնար
մ իա յն բերք
Հնձել ա յ դ
մողո–
վէն : Ի վերշոյ
, մոդովր
Հասալ
որոշ
եգբակացու–
թեան
մը, քուէարկելով
Հետեւեալ
բանտձեւր
՚
՜~ « Նկաաի
ունենալով
ռուս
ղօբքեբու
Հեռա
նալէն
սաեդՆուաՆ
գմնդակ
պայմանները
եւ տր -
տաքին
ու ներքին
թշնամիներէն
քրիստոնեանե
-
բուն սպառնացող
բնաշնշման
վտանգը,
ինչսլէս
նաեւ տեղացի
քրիստոնեանե
բու տնաեսական
կա
պերով
Ուրմ իին
, Աալմաստին
եւ 1(/ոյին
կապուաՆ
Ըէէաէու
Հանղամանքը
եւ մանաւանգ
գաղթելու
մ եՆ դմո ւա րո ւթ իւննե ր ը ներկայացուցչական
մո–
ղովր
կ՚՚ոբոչէ
1*
Զինել
զէնքի
բնղունակ
բոլոր
աղամար–
դիկբ
ք
կազմ ակե րպե
լ եւ
մ աբղել
ին^^ա
պաշտպա
նութեան
:
2՛
Ամէն
զոՀողութիւն
յանձն
աոնել
զինա -
մթերք
ձեռք
բե րե լու Համար
:
3 • –
Ամէն
Հնաբաւոր
միշոցներ
փորձե
լ Հա -
րեւան
ցեղե բու
մ իշեւ Նադե լիք
բոլոր
վէգերը
խաղաղօրէն
կարգադրե
լու
Համ ար , սաանձնե
լով
մի^որդի
, Հաչտարարի
դեր :
4*
Եթէ ոեւէ կոգմէ
վտանղն
անխուսափելի
Համ արուի , Հա
յե րր նախա յարձակ
պէտք չէ բլ -
լան,
բայց
եւ ա յնսլէս պէտք չէ տատանիլ,
երբ
փտանգ կբ սպաոնայ
մեր պատուին
, Դ–"յքի^
ե՛
կե ան քին
, որու
կողմ է ալ ըլլա
յ յարձակում
ր :
5
Թ րքաՀա
յի , Ո՚ուսաՀա
յի եւ Պ արս կա Հա
յի խտրութիւն
գնողներբ
խստիւ պէտք է պատ
-
մոլին : Զկայ
նաեւ կուսակցական
խտրականոլ
-
թ ի լ ն ։
Ք
Բոլորբ
անիստիր պէտք է
ենթարկուին
րնարուաՆ
գին
ուո րական
մ արմնի
ՀրաՀանգնե
-
բուն,
անսաստողները
անխնայ
կր պատմուին
»:
Ժողոփյլ
գաղտնի
քուէարկութեամ
բ եւ Հա -
մարեա
միաձայնութեամբ
^տրեց
11
անձերէ
(Ի– հւ վերջին մաս)
Վ^եբագառնանք
քաղաք
եւ դիտենք
Հակառակ
կողմր
տանող պողոտա
յի
մ ուգ ժապաւէնը
: Այս–՛
տեղ ասֆալաի
ուգղութեամբ
կարկաչում
է Գե -
տառբ : Աշ կողմոլմ
գտնւում
են քարաՀանքեբը
^
չին արա րական
խճի
ղո րծ ա բանը
, ապա
կենդանա–
բանական
Հարուստ
այղու
ստուերոտ
Նառուղի
-
ներբ ; ՝Բաղա քի պարպում
ին ատեն
Հոն
տարուաՆ
են
Մ ոսկուա
յի
կեն գտնա բանական
տյգիին
գաղան–
ներր եւ վայրի
թոչոլններր,
Վովո
փիղը,
սպիաա–
կավւետուր
գե ղե ց ի կ ՛Լա լիա
թութակը
: ՛Բի է ան -
գին
, լեռնալանշոլմ
մի քանի
քիլոմեթր
տարա
-
ծութեան
վքս՚յ
ստեղծուաՆ
Բուսաբանական
այ–
՚էո*.ւ1 մենք կը տեսնենք
սիրուն
շբվէմը։
Նոբից
վե^
րԽդառ^անք
եւ, –դիտենք
քաղաքից
դուրս
բերող
նապարՀները՝
իմէ եզրե րով
Նաո
ազարդուաՆ
այն
Հարթ
ուղին,
որը տանում
է դէպի
կայարան
,
թէ
այն, որբ չՀասնելով
ղետին,
բարձբանոււէ
է
նոբ
Հո յակապ
կտմրշի
՛Լրա յ , որը
Հսկայական
բՍւրձրոլ թեամ
բ Զ"՚նգուի
երկու ափերր
մ իացՆում
է քաղաքի
մ ակա րգա կին , թէ՝ ա յն , ոբ թե թեւա
կի ու աՆնկատելի
կերսլով
բարձրանում
է :
Տասը աարի առաշ
ճամ բո րդե
լ եմ
ամ
էնէն
նախնական
եղալուՆ
սայլով,
որովՀետեւ
այս ճա—
նա պա
ր Հ ո վ ուրիչ
կե բպ
ղնալ չէբ կարե լի :
Գնում
է ինք
ե րկար , ժամե րով
, մ ինչեւ
որ անասուննե
բի
Հօտերով
կոխկրտոլաՆ
խոաերի
մէշ
վւայլեցաւ
լճակ
— շրալաւլանը
Թոխմաիսան
— էԻ^Ր՚ւ Որն այս
տեղ ոչ ոքի պէտք չէր , բարձաթողի
էբ
աըր -
ուաՆ
, եւ որի չուրշր
ոչ մի չէնք չկար։
իսկ
այմմ
այստեղ
է Հասնում
Հանրակառքը
, որն անցնում
է
անե րի խիտ
չաբքե րի միշով
ձդուաՆ
լա
յն
վւոդո–
ցով • ՚Բտղտքը
դեռ
չարունակւում
է , տձում
է
գէպի
Բ" ԷՈ բ կողմերր
եւ միակ
էիճբ գտնւում
է
արդէն
նրա սաՀմանադՆում
: Որաե՚՚ղ
է
ւլւոնւում
"՛յգ
Լ1՚^€.՝՛ Երիտասարդութեան
Համար
կաււուց
-
սւաՆ
ղեղեցիկ
այդու
մէշ՝
թաւուտ
ծառերի
գօ–
տում : Լճափին
կայ մակուկակայան
,
լողացոգնե–
բի
Համ աբ «արամ պլին՝^ , անկաբգե՜լխ
տչտտբտկ
,
լուլարան
:
Այնպէս
յագթաՀարեցին
Երեւանի
կառուցա
-
նուլներբ
քաղաքի
երկու
գլխաւոր
չար իքնե բբ
ճա–
նապարՀազրկոլթիւնը
եւ վաչին
:
Ասֆալաապատ
կապո յա ճանապարՀներով
անՀետացել
են
^վ՚ոչէ
մրբԿԻ»
""լիներր։
Բ՚սյց
եկէք
նայինք
բուն
քտ..^
գաքին
, նրա տեսքր,
մանաւանգ
տչտարակից
, օ– <
Գ
1՚3 Ղրեթէ
Հէքեաթ
է
թւում :
ՇԷՀԷրազատէի
մէշ,
Աոգոմոնի
կնիքով
տմրացաՆ
չշից դուրս
ե–
կած
ոգին
Հ ե րոս
ի
Հ րամ անով մէկ գիշեր
ոլա
յ րն
թաց քում
ո չնչից
կաո ո լցում
է կախարդական
քա–
՚Լո՚քր
՚՛ Բայց աՀա
այս աո աշացե
լ է առանց
կա -
իւարգսէ թեան
, թէեւ
աւելի
է չքնաղ ու աւելի
Հա–
րուսա,
քան ամէն տեսակ
կախարդութիւ^ւ
: Այն
սաեղծել
են Հայկական
քարից՝
բոլոր
դոյների
ու
երանղների
չինարարական
աոլֆից
: Բնական,
ա–
նարատ
քարբ
Հայ ճարտարապետնեբին
թելադրել
է ճարտաբապետտկան
անարատ
ձեւեր
,
որոնք
օրկանապէս
կապուած
են Հարագատ
ճարտարա
-
պետու
թիւն
զասականին
Հետ,
պալատների
, բբ–
նակելի
տների
տմ րոզշ չա րաննե ր , որոնցից
ոչ
մէկր
նման չէ միւսին,
բայց
նրանց
միշեւ
էկայ
նաեւ անճտչակ
Հակասութիւն
: Լայն
Հիմնաքա
-
րեր,
ճակատի
կիսակամաբնեբ
եւ կիասիւնաշա
,
բեր,
իւբօրինակ
ա շաա րակնե
ր վերեւը
ւմ ,
բակէ^ի
բարձր
, ծաՆկուած
վերնակտմաբնեբ
որոնցից
անսպասելիօրէն
երեւում
է քաղաքի
Համապաս,
,
կերը, Արարատը,
պաաչղամների
գեգեցիկ
գ^/^ ^
րը։ ԱՀա ճերմակ
շէնքի
Հոյակապ
շարասի^ներր
(Գբքի Պալատ)
, աՀա
ներքին
երկկողմ
սանդոլղ.,
քի մոթիվր՝
վարդագոյն
յզկուտՆ
մարմարից
կ^^
ռուցուաՆ
Պետական
գրադարանի
նախասրաՀր^
•.^ա^^սկլորիղ,.
ներդաշնակ
մի Հոյակապ
շէնք
,
« ^ յ ,
իր չլվանաձեւ
շարժման
մէչ յիշեցնում
է
Հռոմի
Հռչակաւոր
Բրամանտէ
տաճաըիկը.
(Պետական
աստղադիաարան)
եւ , վերշապէս,
տմբողշ
ք^ ,
•լաքին
իշխող
երկու
Հրաշակերտ
շէնքեբ,
որոնք
^
ասես, տալ1՚ո
են նրա րնդՀանուբ
ոճն ու
բնո
յթբ
Հասկնալու
բանալին
: կառավարական
տունը՝
•Բոլադերանի
վարդագոյն
քարից
եւ Օփերա
յի ել
պարախալլի
թատրոնր,
երկուսն
է լ
Հայաստանի
Հանճարեղ
ժոգովբգական
ճաբտարտպետ՝
Հան -
դուցեալ
Ա. ի . թամանեանի
ոտեգՆադորՆոլ
^
թրւններն
են։ Նա առաշինն
էր , որ րարձր
խօսեց
Հայաստանի
Հնագարեան
Հարուստ
ճաբտաբտ
-
ւղետոլթիլնն
օգտագո
բծելու
անՀ րամե
չտութեան
մասին՛
ոբպէս սեփական
դասական
տւանգոլ
-
թիւն։
Բայց
այն ամէնր,
ինչ իսկապէս
ազգային
է , պետական
նշանակութեան
, պետական
բարձ
-
րութեան
ՀասաՆ
, Հիմնուել
է ոչ միայն
սեփւա -
կտն ,տ եղա կան
աւանդութիւնը
օգտագո
բծելով
այլ
նաեւ
ագգային
ձեւեբը
արուեստի
ՀամաչխարՀային
ղարգացման
օրէնքների
Հեա
ստեղծագործօբէն
ղո՚֊գակցելով
:
Ակագեմի
-
կոս Թամանեանր
,
այգ
բազմակողմանի
կրր -
թուաՆ
, գարգացաՆ
մ աբգը
, վե րաՆնեց աղգա
յին
ւ^ալ^^տարասլետութիէնը
;
Հին,
փոքրիկ
Երեւանում
միշտ
նեղուաՆք
էր ք
. եւ թւում
էր, թէ քազաքր
բոլորովին
զարգանա
-
լու
ւ^էֆէլ չունի։
Բայց
Հիմտ նոբ, մեՆ մայբաքա
յւ»
գաքոկմ
ե րեւան
է եկել
Հսկա յական
աարածու
-
թիէն
, նրա պողոտաները
լա
յն են , ինչպէս
աչ -
խարՀի
լաւաւլո
յն կենդրոններում
, նրա Հբապա
-
րակները
լնգարձակ
են , իսկ գրա
Հետ
միասին
նաեւ նոր
Հնա րաւո րութիւննե
ր են բացՈւել
քա -
՚լաքի
յետագայ
գարգացման
Համաբ : Աաէք ՝Բա–
ղաքային
Աովետի ճարտարապետական
արուես
-
աանոցներր,
ձեգ ցոյց կըտան ապագայ
քաղաքի
ամբողշ
նոր թտղամասերի
նախագՆերը
դիտու
-
թիւննե
րի ակտգեմ իա յի տների
Համ ախմբումը
,՜
արուեստի
ու զրա կան ութ
եան
աչխատուլների
քա
ղաքամասի
մի յարկանի
ամարանոցներու
Համա
-
խմբումը,
աւաններու
թաղամասի
պալատներու
խոււ1 րր։ Երեւանը
գարձել
է
բուսականութեան
•0''քԼ՛"լ– ՚՚.յ*;^*ք,ոնէւյնք.,
որ աշխարՀագրական
տեսա
-
Կ^.՚"է,9 այստեղ
այսպէս
կոչուած^
^անապատային
գօտի–» է ։ \քառ տնկելր
ղմուար
բան չէ ,
այստեղ
նրան աճեցնելն
ու պաՀպանելն
է գմուար
: Աի
քա
նի տարուայ
րնթացքում
Երեւանում
տնկել
ու.
սլաՀպանել
են ոչ փոքրաթիւ
պուրակներ
, Նառեբ X
Բուսականութեան
կանանչ
իսորոլթեան
վբայ
յառ,–
նում է Լենինի
վիթխարի
յուշարձանր՝
քանգա
կագորՆ
Մ էրկուրովի
ա շխատանքր
, կանա
չր
բոլոր
կոգմերից
պարուրում
է Ափեբայի
ու
պարաիսագի
թատրոնր.
իսնամ քով սլաՀպանուոգ
դալար
բու -
սականոլթիլնը
ստուերի
տակ
է պաՀում
կառավա
րական
տան
վարդագոյն
քարբ։
Երեւանում
իր
ամբոդշ
ձայնով
խօսեց
նաեւ
շուբր :
Փոգոցների
երկարոլթեամբ
գեղեցիկ
քարակերտ
աղբիւբնե
-
ւՎ
՚Յ ՂԻԺՐ
Ցերեկ
յորդում
է խմելոլ
կենարար
շբի
վճիտ
Հոսանքր։
ԱրՆաթափայլ
ՀովՀարի
պէս
շբա–
կաթիլկւեր
են ցայտում
ՇաՀումեանի
արձանի
մօտ
բաղկացած
Զինուորական
Մ արմ
ինը եւ
լիաղօրեց
՛չայն օմանդակ
յանձնախումբեր
կաղմե լու
դիւդե–
բու եւ չրշաններոլ
մէշ :
Նո
յն
մ արմ
ինը
սլա բտ ագրուե
ցաւ
Աս ո ր ին ե րո
ւ
Հետ
բանակցութ
իլննե
բ վարե լու եւ
մամանակի
սլաՀանշներոլ
Համաձայն
ձեռնարկներ
կաաարելու
Համար;
Նոյն
երեկոյ,
նորընտիր
Մ արմ
ինը
մողով
գումարեց
, մեր կացութիւնր,
մեր ուժերը
եւ
մ0—
տաւոր
ապաւչային՝
Հաւանական
ՀամարուաՆ
Գէ՚Գքերը
քննե լու
, յատուկ
ուղեդիՆ
սլաարաստե–
լով
եւ ա շխաաանքի
բաժանում
կատարե
լով
:
ս արմնի
նաիւաղաՀ
եւ արտաքին
յարարե բու -
թեանց ղեկավար
լնտրուեցալ
Ատ՛
Թագէոսեան
(Ա ամսոն խան) : Փ ո խաղրս
ւ թեանց
եւ
սլաՀեսանե–
բու ղեկավար
նշանակուեցան
Գեղամ
թ՛աղէոսեան
Ա– Ագաբէկեան.
պարենաւոբման
վարիչներ՝
Յակոբ
Բաբլօեան
, Առ
Յարութիւնեան
եւ Անդր •
Տէր
Ա արտիրոսեան
,
Բմ չկա -
սանիտարական
բամնի
գեկավարներ՝
Տօքի^
՚ Վ.
ԱովՀաննէսեան
ել Ալթունեան
, իսկ զինուորական
յատուկ
գ"Բ
Նե
րու
Համար
ԱտՀլամցի
Ջիբք՚տյիլ
Վարգանեան,Բ՛
Իւզրաշեան
ել տողերս
ղրողը
: Բժիշկ
Վ–
Տով
-
՝՚աննիսեան
կր վարէր
միաժամանակ
եւ
Ագբակ
(Պաշղալէի
շրշան)
ղալաոի
բոլոր
ղոբՆերր
։
Տտշորդ
օրն իսկ
Հրասլարակ
Հանուեցաւ
Զինուորական
Մարմնի
անդրանիկ
խմորատիպ
թէ^ւֆիկ^^
։
Այդ
օրր Հայկական
բոլոր
գիւղերու
մէշ խբ–
րախճանք
կար։
Հայերը
կը
կաղմակե
րւղոլէ
ին ,
Համ 1ւրաշիս էրն եւ բոլորանուէր
շա՚նքերով
ինքնա–
սլաշասլանութեան
ղործին
լՆուած
: Ամէն մարգ կը
շանար բան մը լնել,
բան մը նսւիրել,
անմասն
չմնալու
Համ ար լնգՀանուր
ել նուիրական
գոր
-
Նէն : կա յին նաեւ թոնրաաունե
բու
մէշ ,
գիւղեբոԼ
սլատերուն
տակ
ւԼնասակար
վւս վւսո Լքնե րով
մ իտ–
ք–՛ ր պւլտորուլներ
:
Փե տրուար
1օ/>
՚էԻ ^ե ր ը ձեր բակա ԼուաՆ
քիւրտ
սուրՀանղակի
մր քով դտնուաՆ
նամակէն
սլա
ր -
ղուեցաւ
որ Ամկօն
կր իսորՀի
ղորՆի
ձեռնարկել
Սօտերս X
« Գուք պաարաստ
եղէք,
ճարի -
Գալէէն
Տիլիմանր
երեք
ժամէն
կոլղան
իմ
ձիաւորները։
Աւտոյի
ձիաւորներուն
մայռեբն
անդամ չեն դիմա
նա ր : Աալմաստի
եւ
Ուրմիոյ
քր իստոնեանե
բու
դլոլխներր
պիաի
արորուին
մեր ձիերու
սմբակնե–
րուն տակ^
, կը ղրէբ Ա մ կօն
Տիլիմանի
իր գոբՆա–
կիցնեբուն:
Անմիշապէս
դիմեցինք
Շարաֆխանէի
ռուսա
կան ւղա՚֊ւեստներոլ
դեռ Հոն մնացած
պետին,
զէնք
սւաՀան^ելով
:
Օոսետես
էինք,
բայց
^ւիորձը
ձրի է՝» ,րսուե–
ցալ,
կար նաեւ վա խագ
րու
թ ե ան զժուա
բութ իւնր
,
մեզմէ
70
քիլոմեթր
Հեռու
վայրէ
մր,
թշնամի
գիւգեբու
մէշէն
զէնքերը
բերելու
Համար։
ԱԶԳԻՆ
Fonds A.R.A.M
