ԳՐԱԿԱՆ
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ
ԱԼՊԵԱՆ
ԼԵՌՆԵՐՈՒՆ
ՄԷՋ
ՆԻԿՈՎՈԱ
ԱԱՐԱՖԵԱՆ
Ն • Ա արաֆեան
քնէորած կ
րանասաեդՆու. -
թեան
ամէՆէն
գժու.ար
ճեւր
վփսլոգաէչանր
, եւ.
ւէէրարկաձ
զա յն յաքոզո ւթե ամ ր
էն Լւզէ
ո
նաեւ.
ւ1 էււս ձեւերր–.
՝\յաէւ
րհարաՆ
Հ այնէզիսէւ
նիւթեր
11
րոնք
իրեՆց վե Հոլթե
ամ րր ուխորքովյչ այգ ձե՛
ւին կուաան
արհ
՜ոլա
յին
թ՚՚֊իչք
մ ր : Գիաակից
է
ան թէ արոլեստր
լեզու
մ լն է նաեւ
ձեւե րու % Հա–
^ելէ է զինք մտիկ
յահել այգ ձեւով :
Գժրաթտարար
, գմուար
Հ
իր1"րք)–երր Վեր—
լուծ՜ել
մ է չ-֊րե րումնե րով,
իրենց
ե րկարա շու1ւ Հ
ծաւալվէն
՛Համար որ
ՈԼ
գրական
Հանգէսի
մր եւ
ոէ
ալ
սա֊էմանավւակ
օրաիՒԵրթի
մր էքիրր կը
թ " յ
՜՜
լատրեն : Աւրեմն
սլրտի գոՀանամ
զանոնք
միայն
իւոր-ՀրգածութիւննԼրով
ներկայացնել,
ինչ որ
վերլուծնլոլ
լաւագոյն
եզանա1^ է։
ինչսլէս
ըոինք,
Ն • Աարավէեան
օժտուած
է
րարձր
աազանգի
ամէն
բա րեմ ասնութ
իւննե
րով։
ձ՚՚զածք
էէ բ որ Հանքի
սլէս անսսլաոելի է, Հա —
րու
II
ւււ
եւ աւլնիւ եբա1լնեբու
ւլոյնզգոյն
եւ
յանկու
ցիչ
^ էքերով
Հիւս ուած : Այգ երակներուն
մ էք
չբքան կատա բոզ արիւնր ոչ միայն
յոբգ է ,
այլեւ
աււոզք ելինքնոբոզ. աւիշով
մը միշտ
եռուզեււ, որ
իր արուեստին
տկարագոյն
վ յ ս յ րկե աննե բուն մէք
իոկ կբ փրկէ
ղայն
մ իքա կութ ենէ : Այգ աւիչր
աւլ
նիւ է, ու կարոգ մեծ գործերու
ծնունգ
տալու եւ
զանոնք
գիեցնելոլ
, առանց արտաքին
սնունգի
մբ
նեբաբկւէան
սլէ աքը ունենալու ;
Այս
ուզզութեամ բ , գժգոՀութեան
ու նա -
խանձի ոչմէկ սլատճառ
գոյութիւն
կրնայ
ունե -
նալ անոբ Համաբ :
Ա ակա
յն իր տազանգին
եւ արուեստին
մ էք
տակաւին
կա յ խաոնուրգի
անՀ աւասա րութիւն
մը
ո
բուն
սլա տձա ռաւ անոր կարգ
մ բ ստեզծագոբ
-
ծո ւթիւններբ կբ աառասլին
^ չա սպառս
ւ թենէ ;
Անշուչտ այս աննպաստ
երեւոյթր
մ իա լն Ն– Աա -
րաֆեանի
բանաստե
զծռւթեան
յատուկ չէ , չատ
մեծ բանաստեղծներու
գործե բուն
մէք իոկ կրնշ–
մարուի
նոյն
պակասր։
Այգ շնչասպառութեան
պատճառր
պէտք
է
փնտռել
անոբ արուեստին
ղարգացման
ւիուլերուն
մէք : Ն • Ա արաֆեան
լնղունակ
է ինքն իսկ ճանչ–
նա լու ա յգ թե բ ացո ւմնե ր ր եւ կարոգ
ժամանակի
բնթտցքին
զանոնք
անՀետացնե
լու : Արգէն
էւԱւյ | ւ –
յւ|ւ/
փերքին
թ իւե բուն
մ էք լո յս տեսած իր
էոբս
քերթուածները,
լէո՚֊լի
կ^արզարացնեն
գէպի
արուեստի
կատարելութեան
ձգտոգ
անոր
քանքե–
բ ը ։ Շնչասպառութիւնը
միանգամայն
անվնաս
ախտանշան
մ լն է, մանաւանգ
անոնց
Համար որ
անժխտելփւ
տազանւլով
մը շնորՀուած
են , եւ կ՛ա–
պացոլցանեն
արուեստի
բարձունքներբ
Հասնելու
իրենց
անզուսպ
տենչր եւ պայքարելու
տրամա -
գրութիւնը
, կատարե լագո բծուե
լու
Հ ամ ար :
՝(/ • Ա արաֆեանի
արոլեստր
, այսինքն
անոր
նոլիրումր
զէպի
տազանզր
խորունկ է, եւ
քերմ
գիտա կցո ւթե ամբ մբզօրացած ; Այգ ՛լ ի տակց ու -
թեան մէք կբ թբթռ ան ամբոզքո
ւթիւնր
մ արգկա–
յին ցաւ ու վիշտե բուն , յո ւսա խա բութեանց
, կիրք ,
ու չար իքին : Ե րքանկոԼթեան
ու խինզին
, տենշե–
բուն , բարութեան
ու
ներողամ տութեան :
Նաեւ
Հաւատքին : Այս ամ էնքր , արուեստին
կատարը
Հասնե լու խո յանքով
մը , իր ս տեւլծա
ւլո րծո ւթ
իւն
ներուն
Հիմր
կաւլմ ալ այսնա խաս
ի բո ւթիւնբ
, եր—
բեմն մատնուած է շուարումի,
ինքղինք
առօրեա ք
կեանքին
^տւլտանքէն
չկարենալ
ձե ր բաղատե
լու
Համար։
էմաոնուածքի այս զժ բա խտութ
իւնբ , եթէ
կարելի է այսւզէս
որակել
ւլայն, իր
արուեստբ
Հեռացուցած
է իտՀալ
արուեստի
ուխտաղնացու—
թենէն։
Մեղանչած է արուեստի
ենթաղիտակցա
-
կան պայմաններուն
, իր տեսողութեան
լուսաբձա–
կր խաղց՚)ւե լով
կեանքի
ե րեւո յթնե բուն
՚1
Ր՛"
7
իբբեւ մարգ , փոխանակ
իբրեւ
քե ր թ ոզ — արուես—
տագէտ : Առան ց
ինքնախո
յղ
յուղականութեան
վայբկեաննեբուն
սպասելու
,
բանաստեղծութիւն
րրած է , փոխանակ
երեւակայութեան
, պատկեր
ներու
յո րղ աողանց
մ ր շարա յա րե լոփ : Պատկե ր -
նեբ որոնք
1
"ոբ ապրում
ի կամ
փորձառութեան
գբո շմ էն
ւլուրկ , պատ կերա Հանի
մ ր
գո րծ
իքին
նմ ան , ճշղ բիա ց ո լաց
ո
ւմնե ր ր կուտան իբ տեսո -
ղական տպաւո րութ իւննե րո ւն :
՛էյ • Աարաֆեանի
արուեստին
մ էք նշմ արած
եմ
ես, մասնաւորարար
իր նախաքայլեբուն
մէք,
՛լր–
բական
գսլրո ցներու,
նորութիւններոլ
Հետեւելու
Հակում
մր։
Ա ն յ ր պ ե տ ի մ ը գ ր ա ւ ՈՆմը
այս Հակու
մին ոստայնին
մէք յղացուած
ղործ մրն է։ Լոն կբ
ն չմարենք
ղե
ր ի
րասլա շտնե բու ստուերր , մասնա—
լո
րապէս , պատկե րնե բու կառո
ւ
.ց ուածքին
մ էք :
Գերեբապաշտ
մ
ր
իր արուեստին
ամ բող^
ուժն
ու
չունչբ կբ նուիբէ
պատկերներու
յզացման
,
բայց
տ բլ պատկե բնե ր ր աւելի
ղղ ա յտ խա բո ւթեան աբ–
գիւնք ենքանթէ իրական
կեանքի արտացոլա -
ցումներ : Մինչգեռ
Ն • Ա ա րաֆեանի
պատկե րնե -
րուն
միսն
ու
ոսկո ր ը ծնունգ
կ՚առնեն. յաճախ ի–
Հափք կը գտԱեԱ
ԽպեէհԱ խօսեւով շաԱիԱ Աե»
Հմայիչ է գարունը
մանաւանգ
Ալպեաններոլ
մէք։
Անմեղ ծիծեռնակներ
եւ սոխակներ
քաղցրօ
րէն կր գեղգեղեն
աւետելով
բնութեան
վերա -
ղարթումր : կախարգիչ
ղեղեցկոլթիւն
մր
ամէն\
կոզմ : կանանչաղարգ
գաշտերու
մէք նորածիլ ծա–\
ղիկներու
քաղցր
րոյրր
կ՝արբեցնէ
մարգկային
\
Հոգին, իսկ լեռներու
գագաթներուն
վրայ
վերքին
ձիւնր կր ՚իտյլի
ճեբմակ
ճաւճանշներոլ
նման
Մ ա յիոր , տարուան
12
ամ իսներուն
գեզա -
զարգ
թազուՀին
,իրթարւէ ութեամբ եւ պերճՀմա
յ–
քովր կը սկսի
ժպտիլ մեր աչքերուն
մէք։
Ամէն
կոզմ
երանութիւն
:
Երկուշարթի
Մայիսի
մէկն է։
Արշալոյսին
խ անգա վ ա ռ եռոլզեռ
մ բ փողոցնե
բուն
մ էք : Ամէն
տարիքի
մարգիկ
պայուսակներ
շա լկած
կ՚ոլղեն
նետուիլ
բնութեան
ծոցին
մէք, ծծել
անոբ Հեշ ֊~
տանքներն ու ^րապոյբներր,
գոնէ այգ օրր մոո-
նա լու
Համ աբ առօրեա
յ Հողերն ու տանք
անքին
ծանր
լուծր է
Ժամ մր վերք մեր ինքնաշարժն
ալ ութՀո -
զփով կը սուրայ
գէպի իտալական
սաՀմանբ;
Աքէն
ձախէն
Հրաշա գեղ տեսա րաննե բ : Լա յրենիքի
ե ր ֊
բեմնի
կեանքն է ոբ երազի
մր նման
կ՝ոլրուա ֊
գծուի
մեր առքեւ,
մեր
Արտերուն
մէք աբթկւցնե -
լով քաղցր
յուշեր : Անվերք
վբգովումներ
եւ
զայրոյթներ,
որոնց
խորքէն սէր, կարօտ եւ վրէժ
կր յորգին
:
~
Որքան սեւէ մեբ ճակատագիրբ,
կբ ձայնէ
բնկե ր մբ, յավւշտակուած
տեսնել
մ եր
Հոզե բ ր
բարբարոս
թշ1ւամիէն եւ այս չարաշուք
տարինե -
բուն
օտարութեան
մէք ապրիլ : Անչուշտ օբ մրն
ալ մենք պիտի
տօնենք
Մայիս
մէկբ մեր
գեզեցիկ
գրախտավայբին
մէք
։
Ո՚-րիշ մը.
Նայեցէք սա լերան,
ճիշգ մեբ
պաշտելի
Մ ասիսին կբ նմ անի : Հապա սա մեծ
գե՞տր որ ե րկնաղ ո յն ժապաւէնի
մ ր նմ ան օձա -
պտոյտ
զնացքով
Արաքսի
սլէս տխրօբէն կր Հոսի :
Րլրակի մր ստորոտբ,
վերքին
ազատաղրութեան
սլա յքարին
Համ տբ ինկած
40Հ՜
աւելի
մարտ իկնե -
բու
յուշարձանին
առքեւ
տիկիննե ր եւ
օրիորղնեբ
ծաւլկեփո
ւնքե ր կբ զետեղեն : Ա՜խ, կ՚բսէ
բնկերու–
րռլՀի
մր, ղոնէ բախտաւոր
են անոնք,
մենք մեր
անՀամար
զոՀերուն
յոշոտուած
ոսկորներն
անղամ
չկրցանք
ժողվել :
Հա յրենի
եր քանիկ
տսլբումնե բու եւ տխրաղ
ին
վեր յի շումնե բու
մ էք երեք ժամ օրօբուե
լէ ետք ,
վե քապէս կբ Հասնինք իտալական
սաՀմանէն
25
քիլմ՛
Հեռու, Աէն ՚Բրիսթոֆի
բարգաւաճ
Հովի
տը , ռր Հիւսիսէն
Հարաւ
երկու
նեղ կիրճերով
կը^
տարածուի
ձիւնազարգ
լեռներու
լան քերուն վը - |
րա յ : Հեռու
մ արգկա
յին կեղծիքներէ
եւ ստոբ -
նութիւններէ
, երրեմնի այս ուխտավայբբ՝
այ ժմ\
լքուած
գիւղակ
մ լն է փոքր լճակիմ բե ղեր քին : Հա
զիւ
20
բնակիչ եւ
4
անշուք տուներ
ունի Հոս Հոն
կանգուն
մնացած
փլատա կներռւ
միքեւ : իսկ Հե
ռուն կախուած
ժա յռե րու
կողքին Ա էն
՚Րրիսթոֆի
պատմական
վանքէն
մնացած են մ իա յն չորս պա
տեր, խաչ մր եւ երկաթեայ
գուռով
քարայր
մր
որ կղերական
ազգեցոլթեան
շլւքանին
կասկածելի
անՀաւատներու
ել բմբոստնեբոլ
Համար
ԷԲԲ^՛՜
բանտ կր ծառայէ
եղեր։
կ՝ենթագրուի
թէ գա -
բեր առաք այգ բազմամարգ
գիլզբ իբ
Հովիտոփ
անասնաբուծական
կարեւո ր կեգրոն
մ քն է եղեր ,
բայց
լեռներու
յորգառատ
Հեզեզներէն
յաճախ
ողոզուելով
ՀետզՀետէ
քանգուած
է : Իսկ այժմ
իր թարմ խոտերով, առատ
քուրով եւ
զեղեցիկ
անտառակներով
ա յզ ամ այի
շբքանին մէք զալա–
րազեզ
ովասիսի
մր գերր կր կատարէ
ո չխա րնե -
բու Հօտերու
Համ ար , ռ րոնք
Հեռունեբէն
գալով
այստեզ
էլանցլնեն
ամրան
եղանակբ :
Ինքն աշարժբ
ճամբուն
եզեբքր
ձգելով,
երկու
րնկե րնե ր կ՝ ե ր թանք
զ ի ւ զ , ուրկըաեսնենք
մի ~^
՛Այն երեք
ծերունիներ
ել սեւ ու երկար
մաղերով,
կրակոտ
աչքերով
խոշռր
շուն մր որ իսկոյն
մեր
վրայ կր նետուի։ կր քանամ
շոյել եւ
սիրաշտՀիլ։
Բաւական
Հանգարտեցնելէ
վերք. Հայերէն կբ խօ
սիմ
շունին Հետ որ ուրախ
շաբժուժներով
անզա–
գար կր ցատկռտէ։
^Հիժա
շունին Հետ
Հայերէն
խօսելու
ատենր չէ , ուշազ րութիւն բրէ , ոբ չխած
նէ մեղ» , կր կատակէ
րնկերս երկչոտ
նայուածքով
մբ։
Լճակին
եզեբքր
ղեղքկռւՀի
մր կով եւ ոչ-
խար կ՝արածէ : կբ մօտենանք
իրեն՛
Բարի
լոյս,
տիկին, կր Հաճիք
մեղի
քանի
մբ լիտր կաթ ծախել :
Ականքներս
ծանբ են , քիչ մբբարձր խօ -
սեցէք:
կբ կրկնենք մեր խօսքր։
Աղնիւ
տիկինր որ
ՏՕամ եայ
կ^ե րեւի ,
« ա ^ ռ »
պատաս խանե լով կ՝ա -
ռաքնորգէ
մե՛լ իր տունր : Գո յլ մր թանձր
, իւղոտ
կաթ եւ կողով
մր թարմգ Հաւկիթ
դնելէ
՚/երք »
չնորՀակալութիւն
կր յայտնենք
իրեն, ոբմեր խօ–
սակցոլթենէն
Հասկնալով թէ օտ՚սրականնֆք
ենք,
կր ինղ բէ ոբ մեկնումի
պաՀուն
ղոյլն ու
կ՚՚՚լովբ
իր գրան
առքեւ
դնենք : Աակայն
չո ւնր մեբ
օձիքր
չի
ձզեր : Փոքր
կողովին
կոթր իր
բերնին մէք
առնել
փորձե լոփ կ՛՛ուզէ տանիլ
եւ
բնկե բանա
լ
մեղի :
կ բ տեսնեմ թէ չատ Համ ակրելի կբ
թուիք
իրեն : Խեղճ կենզ անին երրեք
չէ ի տեսած
տ յսքան
մտերմութեան
մէք, մանաւանգ
օտարնեբու
Հան–
գէ՛գ՛
Ներեցէք,
պաբոններ
, գուք Ա պանիաց ինե՛^բ
էք, ղիտեմ թէ ի տալացիներ
չէք , որովՀետեւ կբ
Հասկնամ
անոնց
լեզուն :
՝
^ Ոչ Ապանիացի
, ոչ ալ իտալացի : կբ պատ^–
րական
կեանքի
սովորական
ապրոււՈւեբէն : Բա -
բեբաիստաբաբ
ա յս գործն իսկ միքակէն
Վեր է
չնորՀիլ
իր տաղանդին
ո լժղնո
ւթ ե ան ու շունչին :
Ինձ Համար,
զործի
մր տեւական
արժ՜էքր աբ–
գէ՚-նք է, զգացումի ուարտայայտութեան
^շ՚լրիա
խառնուրդին
եւ ոչ թէ պատկերներու
խճողուած
ցուցա ղրո ւթե ան :
Աակայն, Ն– Աարաֆեան
, իր ՚իերքին գործե -
բով
բոլորովին
ինքղինք
կղզիացուցած
է այգՀա
կումէն ելշարժժան
մէք գրած
իր արուեստը
ոլ
զայն բեւեռած
գէպի
կատարելութեան
Բ՚"Ր -
ձունքները :
ւ
՛ր արուեստբ
պարունակն
է Հ իմ ա մարղ կա
յին բարձր
իզձերոլ եւ մաքուր
կիրքերու
ազն^.ւ
աբտայայտութեանց
: Բոցբ
որուն
Համաբ
այրելու
քաքութիւնր
ունի ան, վստաՀ
եմ , զայն իր ա -
ճիւններէն
պիտի վեբապրեցնէ
եւ
կաղապարէ
ղմայլելի
արուեստագէտի
անեղծ
գիծերով \
Իբրեւ բանաստեղծ,
Ն՛ Աարաֆեանի
Հոգե -
կան խռովքբ
անչափելի է : Ցուղականո
ւթեամ բ
բաբգ։
Վայրկենական
պոռթկումներով
եւ լուսա–
զեզութեամր
կենգանի։
Անոր սիրտն
ու
միտքր ,
իրենց
Հակաղզող
ներարկումներով
յաճախ
անկտ–
Ր"Ղ Խւմնան այդ մ շան քենական
փոթորիկը
սաս
տելու : Աւելցուցէք
,այս ւէիճակին
փրայ
առօրեայ
կեանքի
մթար կամ պայծառ
պարագաներու տպա–
լորութիւնր
, եւ կ՛՚ունենանք
անողորմ
պս՚յք՚"րէ
՚^Բ
ԼԼԿ"Ղ ^՚^ յոռետես
րնթացքր որ
անխուսափելի
արղելք մբ կր ղառնայ
ինքնախո
յղ յուզականու
-
թեան
մթնոլորտր
ստեղծելու : Այգ պայքարի
մի
քոցին, գեղեցկութեան
, երազի եւ Հաւատքի
ուժե
րր ԺՀկ կողմէն,
ներաշխարՀի
խռովքբ եւ արտա
քին կեանքի
բոլոր
վբգովեցոլցիչ
ց ո ւցմ ռ ւնքնե ր բ
միւս
կողմէն կր ճակատին
անտեղիտալի
տբամա
գրութեամ
բ ու գիմագբութեամբ
:
Բանաստեղծին
ասլբումր կր վերածուի
երկուոլթեան
: Այս վիճա
կին մէք, կարելի չէ , իմ մտածումովս
, արուես
տի
ղլուխ գոբծոց մբարաագրել :
Այս րմրռնումով,
՝(, . Աարաֆեան
տակաւին
տուած չէ , քերթողական
գլուխ
ղործոց
մր։ Պի
տի կարենա՞յ
տպագային այգ բարձրութեան
Հաս
նիլ, երրեք կասկած
չունիմ այգ
մասին։
Գլուխ
գոբծոց
մ ր ստեզծազո
րծե
լ ամ էն բտ -
նաստեղծի
տրուած չէ :
Գլուխ
գոբծոց
մրն է Պ • Գուբետնի
Տ ր ա ո Նն ջ –
քը :
Գ՛ Վարուժանին
՚ Ն ե մ ե ս ի ս ը
ել
Ջսւրդը
կրնան
նկատուիլ եւ գասուիլ այգ բացառիկ
չարքին
մէք։
Արժանի է նկատի
առնել
՚ Ն ե մ հ ս | ւ ս ը
ուրիչ
կոզմե–
բուն
Համար
եւս։ Արուեստի
էութիւնր եւ
անոր
լինելութեան
պա յմ աններր
ճ չգրտօբէն
ոգեկո
չող
բանաստեգծութիւն
մր ես շատ քիչ անգամ վայե -
լած եմ : Անիկա
ամ^ն բանաստեղծի
Համար
պէտք
է մնայ
քերթոզութեան
եւ անոր արուեստին ան-
բազգատե
լի մ էկ Հանգանակր :
Մ կրաիչ
Պէ շիկթա շլեան , Գուրեան արք • Մե–
ծաբենց
, Աիամանթօ, Վ՛ թէքէեան
, մեծ բանաս–
տեզծնեբ
են , բայց
անոնցմէ ոչ մէկը տուած
է
գլուխ
գոբծոց
մբ։
Ափիւռքի
սերունգէն
միտյն Ն՛
Աարաֆեան
յո յս կբ ներշնչմ , իր տտգանգո
վր եւ իբ արուես -
տին զարգացումով
ր ապագային
գլուխ
գոբծոց
մը
կե րտե լու Հտւանակտնութեան
է
ինքնախո
յղ յուղականութեան
ըմբռնո
ւմ ին ,
կատարեալ մէկ ապացոյցը
տուած է Գ՛ վ^արոլ -
ժան, տարագրութեան
եւ սպանդի
Հետեւեալ
մի -
քագէպին
մէք, զոր ինձ պատմեց
տաղանղաւոր
գրաղ էտ Արամ Անտոնեան :
Տարազ բութեան
ճամ բուն
՚քյւա յ , երր աբգէն
վայրկեաններր
կըմօտենային
աՀաւոր
վեր քաւո -
րութեան եւ ամէն մտաւորական
կբ ղզար
զայն եւ
կ՜՚ապրէր
ներքնասչէս
Հոդիի անրտցատբելի
խռով–
քբն ու վրդովանքր
, եւ տ բամ ագրութ
իւն բ լնկ -
ճուած
, ղիր ու գրչին
վյրայ
խորՀելու
,
չունէր
թերեւս
սիրտ, Գ– ՚Լաբուժան
, ծառի
մլւ տակ ա–
ռանձնացած
, կըստեղծագործէր
,
բանաստեղծու
թիւններ
որոնց
նիւթերբ ոչ մէկկապ ունէին, ա–
նողոքօրէն
չուրքր
թանձրացոզ
ու մաՀ
բուրող
կեանքին Հետ :
Տարօրինակ
չեմ գտած տյս երեւոյթր,
որով
Հեաեւ Գ՛ Վարուման
, Հարազատ մեծ բանաս -
տեղծ
մրն էբ թէ տաղանգով
ել թէ արուեստով :
(4– Մնացեալը յաջորդով)
Ջ–
ԳԱԶԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
