տ
է տ
ԱՈ՛ԱՋ
>
Աթսւչինկրասւի
կռիւներու.
Հերոսական
օրերն
էին
...
֊ Ահա մեբ Սթսւլինկբատը,
րսաւ
աողաշարր,
ու
սւուալ
ապագրուահ
թուղթ մր–
ՀեբոՍա -
մարտին քաղաքամէջի կռիւ֊նեբսՆն մէկ տհսարա֊
նըն է,
սրբագրութեան
Համաբ
֊.
Չորս աարի
ամբողք,
յեղափոխութեան
վա -
ռարան աղաա Ֆրանսան
գլուխ
ձ֊ռեց
աիբողի
քմա–
Հաճոյքին
ժպիար
եբեսին,
մինչեւ որ
արաաքին
ումր ծովերէն
գուբս
եկող վիլապի
մր պէս
լափել
սկսաւ
ինչ որիր առքեւր կր գանուէր։
Երկինքէն
իքնոգ կայծակի
մր ուժով
շանթաՀարել
սկսաւ
իր
գիրքերուն
կառչած
ինքնավստաՀ
աիրակալր :
իլ
աՀա
մաք իզարյ/էրՀ1
գուրս
ելան իրենց թա֊
քսաոցներէն : Տիրակալր կր նաՀանքէբ :
Եւ ար Կոլր կբ պատգամէր
.
Լք
ենք
աղա
տեց
ինք
մ եր Ֆրանսան :
Յեաոյ
միայն
կ՝աւելցնէր
֊֊
ուր իչնե բու
օգնութեամբ
:
Ու ամէն տարի ամբոգք
Ֆրանսան
մեծածախս
Հանգէսնե
բով
, թատրոննե
րով , չա բժանկա
բնե ֊
րով , թերթերու
յօգուածնե
բով
, ձայնասփիւռով
,
երգե բով ու ճաո ե բով կր տօնէ ու կր
պանծացնէ
իր պայքարն– ու յաղթանակր
:
իսկ
մե^նք,
Հաղիւ
քանի
մբ երկչոտ
Հանգէս—
ներ,
թէեւ
փոքբ,
բայց
երբեմն
աւելի
Հերոսական
պա
յքա
րնե
ր ր տօնելու
Համ ար :
ի՞նչ , իր*>՞ք արՀամարՀելի
, որովՀետեւ
փոքբ
ժողովուրգ
մրն
ենք։
Ոա
յց մեր կրած
Հարուածին
, " ՚ - ր ի չ
աւելի
մեծ
ժողովուրգ
մր ղժուար
պիտի
կրնար
գիմա —
նալ։
ի՞նչն է նչանբ իրական
մեծութեան
,
թի՞ւր
արդեօք :
Երկու քաղաքակր
թութ
իւններ , որոնք
իրենց
թեւերուն
մ էք են սեղմ
եր
ամրողք
քաղաքակիրթ
Համարուած
մարգկութիւնր
-— Հրէականն
ու
յու—
նականր , թիւով
իրենց
ժամ տնակի
ամ
ենափոքր
ժողովուրդներն
էին : Առաքինր
մ անաւանգ
ց րր -
ուած
Հա
յերուս պէս եւ Հ ա լա ծա կան
Հա
յերուն
չափ եւ երբեմն
Հայէն
աւելի։
Երկրոբգր
, այն ոբ
Հսկա
յ Հանճարներ
տուաւ
Պերիկլէսի
շբքանին
, կր
կաղմէբ
քաղաք
մր, Հաղիւ
25.000
բնակչութեամ
ր :
Բսաներոբգ
գաբու
սեմին,
ցեղասպանութեան
ամենամեծ
ղոՀբ
Հտյբ տուաւ
, ինչպէս եւ անՀա—
ճ
IIIսIIIրու անակնկալ
կռիւներու
մէք
Հերոսակա^ւ
գրուագներ
Հա
յր կերտեց :
Աւելի
ուչ, Պուխբնվալտ
մր դարձաւ
մի քաղ -
գային
արժէք
Հրէական
Հանճարի
քարողութեան
^ո
րՀիւ :
Ֆրանսական
՚Օրատուր
փ՚՚քրէկ
գէ՚՜գէն մար –՛
տիրոսութիւնր
գարձաւ
Հռչակաւոր
,
խորՀրգանիչ
ժոգովուրդի
դիմագրական
ոգիին :
իսկ
Հտյ ժողովուբգին
տուած
ղո ^ Հ բ ։
Ամբողք
քաղաքակիրթ
աշխարՀին
մէք ան աբգէն
մոռցուե
լու
վրայ է...
Ֆրանսացին
կամ ուրիշ ոեւէ ժողովուրդ
ոչ
մ իա յն չի տօներ
իր պարտութեան
թուականներբ
,
այլեւ
յաճախ
Հրապարակով
յ ի չ ե լ անգամ
չուղեբ :
1940^5
երբ
ետ
քաշուեցաւ
ամբողք բանակբ
ե լ
մի—
լիոնալոր
ժողովուրգ
ցիր
ու
ցան եղաւ
Ֆրանսայի
Հարաւա
յին
ճամ բաներու
վրա
յ ,
անպաշտպան
օգանաւային
գնգացիրներու
կրակին տակ ,
մինչեւ
IIIյսօր
ամ
օթի
խարանով
կր
ծածկէ
իւրաքանչիւբ
Ֆրանսացիի
ճակատր– • .
ի Հարկէ , յաբգանքի
արժանի
տուրք
ղոՀե —
բուն։
Աենք գ ե ռ քիձ
մբ
կառչած
ենք մեբ Աղտ -
տօներուն :
ք^սկ
մեր Հերոսական
պայքարնե՞րր.
. .
Ամէն անգամ
մեր
սգատօներէն
միեւնոյն
տպաւորութիւնն
եմ
կրեր : Տեսակ
մր
նուաս -
տութեան
շունչ
կր
փչէ ներկա
յ
Հասարակութեան
վրայ
եւ
տխրութեան
քՕղ մբ
կուգայ
ծածկել
շա
տերուն
գէմքր
. . .
Երկու տարի առաք
, Վասսլուրտկանի
Հա
յր .
Մ իութեան
Ա՛ա րսէ յլի
մ ասնաճիւղր երբ
կբ
տօնէր
Հեբոսամ արտր
, ինչպէս
ամ
էն
տարի ,
բոլորովին
այլ էր տպաւորութիւնբ
:
Հերոսամարտի
երեք տեսարաններուն
ներ —
կա յացում
ր
միա
յն կբ
րաւէբ
,
որ ամ
բողք
սրաՀբ
բռնկէր խանգավառ
ոգեւո
րո
ւթեամ բ
. . .
Ա
յս
ժողովուբգին
սրտին
մ էք , մ անաւանդ ե–
ր իտասա րգնե բուն , պէտք
է
փշրել
ստո րագա
սու–
թեան
ղղացումր։
իսկ ատոր
Համար պէտք է
րս-
տեղծել,
երեւան
Հանել
արժէքներ :
.ելի
ւլօր ա ւո I ուժ՛–.
ստեղհ ագո բ —
ն,օան
՚յքքւ
Չկայ
ծոլթիւնբ :
Ոչ ժէկ ատեն , աղղա
յին
զգացում
բ
չէր
մշակուած
տիրող
ղ ասակա րգին
մ էք , որքան
մեբ
օրերուն։
ճիշգ է, աղ՚լայնութիւնբ
կբ շփոթ–
ուի
յաճախ
մտաւո րականութեան
Հետ ։ Զո՚րմա -
նալի
Համ աղ րութեամ
ր մր , րոլոր
ժողոփո ւրգնե -
բու
քոփ^ աղզա յնութիւնբ
կր խառնոլի
մի քաղզա
յ–
նութեան
, պաՀ ելով
մ իշտ
աղղա
յին
զ րո
շմ ր : Եւ
աՀա
նո քնիսկ փոքր
ժոզովուբգնեբու
րնկերալին
ուժա կանո
ւթիւնր
Հազիւ
1 2
մ իլիոն
սֆւամ որթներ
,
1 50
1՚լէոն
ամերիկացի
ճերմակներուն
մէք,
իրենց
ւէութեամբ
յեղաշր
քելու
վրայ են մեր
.ժշ–
գարուն
Լբաժշւոոէթիւնը
:
Ե՛–
այգ արՀամտբՀոլած
ցեղը
իր
ւ^իքր
գրեր է արգէն
նորագոյն
սե րունգնե -
բուն
վրա
յ :
՛Բսաներոբգ
գարուն
, Հայր որ գաբեր
շարու
նակ վարժուած
էր Արեւելքի
կա յուն
քաղաքակր
թութեան
աՀեղ փոթորիկի
մը ենթակայ,
ստիպ
ուեցաւ
ցրուիլ
յանկարծ
շարժուն
քաղաքակրթու
թեան
Հնոցներուն
մէք : Որով եւիր
կացութեան
աղգակնեբն
ալ շարժուն
քաղաքակրթութեան
պա–
Հանքերուն
պիտի
Համ ա պատաս խանեն
Որպէս
անՀատ
, որպէս
Հասարակութիւն
ան
պարտաւոր
է
ՀՒ՚՚Ս
՚^ԷԼ՚ւ է"հշարժելու
Համար պէտք է ստեղ -
ծել։
կենալ կր նշանակէ
մեռնիլ
...
թուական
մեծութիւ1։ր
չէ ոբ կբ պայմանա
—
լորէ ստեղծագործական
ուժր։
Հայր
ունի
բոլոր
տուեալներբ
առաքին
րլէա—
լու
միքազգային
կրկէսին
վյւայ։
Բայց գժբախ
—
տա բա
ր , նախ լնտ
րե ր է փակուիլ
կրիայի պատ —
եանին
մէք :
Ա տո րագասո
ւթեան
ղգացում
:
փոխանակ
Համ ա բձակօրէն
, Հայեացքր
գէպի
վեր , ե բկինքը
ուզղե
լու եւ իր թափած
ա բ իւնով
Հպարտ,
լարելոլ
ստեղծագործութեան
^իգր,
Հո—
սեցնելոլ այգ արիւնր տառապող
մարգկութեան
ալաղանին
մէք, բարձրանալու
մինչեւ
աստուա -
ծայինբ,
միացնելու
իր արիւնոտ
վիշտր,
ուրիշ
րո
լոր
գժ բա խանե
բու
վփչտին
Հաղո րգո
ւե
լու
Հա
մար
մ արգկօրէն
Հրաշափառ
զ ե զեց կութեան
• • •
Պէտք է փշրել
Հա յ ո ւ
մ աքին
մ էք ստո րագա -
ւ։ ութ եան
զգացում
ր, իսկ ատոր
Համաբ պէտք է
ստեղծե
լ արժէքներ :
Բո լոր
արժէքները
սրբազան են :
Արժէ^^եբ
ստեղծել,
նաեւ
արժէքներ
պաՀե
լ : Արժէքբ
կրր–
նա յ վւոխուիլ
, րա
յց
արժէքեերր
ստեղհ ե լու ու
ժր կբ մնայ
նոյնքան
զօբալոբ,
որքան
ղօրաւոր է
անՀատին
կարողութիւնբ
յ
Ա աքի
արժէքնեբր ,
Հաւատքի
ուղիով
արժէքի
պաՀպանում
ին կր ծա
ռայեն։
Աստոլածներն
անզամ կր մեռնին,
երբ կբ
պակսի
սնունգր
Հոգեկան
պաՀան
քի , ալ ո՞ւր կբ
մնան
ժողովո ւրգնեբր • • .
Բսաներոբգ
գարր
Հանղստի գտր չէ , այլ ե–
ռտնգի
, եւ ո՞վ եոանգի
աւելի պէտք
ունի, քան
Հայր։ Ան իր
անցեալի
նե
րՀ ա յե ց ո ւլո ւթե
ան
ղբգումով
պիտի կրնա՞
յ ստեղծել
ներուժ
մշակոյ—
թի
ձեւ մբ
Համաձայն
շարժուն
քաղաքակբթու
—
թեան
պաՀանքներուն
, ի սպառ
անՀետացնելոփ
ստո րաղա
ս ութ եան
ղգացում
բ , ^ո
րՀ իւ
նո բանո
ր
ստեղծագո
րծութեանց
:
ԱՀա
մեր Աթա լինկրատբ
, կ՛՝րսէ ր տոզա -
շարբ :
Ա թա լինկրատբ
ղիմ աղբեց , յաղթեց ու աղա–
տեցաւ
յիսունէ
աւելի
ազղե
րո
լ
թափած
արիւ —
նով :
Հայկ– Սր-ալինկրատբ
գիմագրեց
, յաղթեց
ու
ազատեցաւ
• • . պայքարոզ
ուժերու
ինչ
Համ
եմ ա -
տութեամբ
. . .
Զայն
տուր , ով ծովակ
,
Թերեւս
մինչեւ
այսօր ալ քու ալիքներէն փբ–
չող
Հովերը
շարունակէ
ին ծածանել
Շամիրամի,
բերգին
վրա
յ ա յն օրերու
յաղթական
ղրօշր
, եթէ
« Հայասաան
առանց
Հայերու »
լոբանովիան
նշանախօսքբ
չզար
Հիմնապէս
խորտակել
գեր -
մարգկային
սլա յքա
բնե բով
ձեռք
բերուած
յաղ -
թանա կր :
1915
Ցուլիս
\%ի իրիկունբ,
մինչ
արեւի սկա
ւառակբ
կ՝իքնէբ
Նեմրոլթ եւ Գրգռւո. լեռներոլ ե–
տեւ,
ոսկի վ՛ո շի ցանելով
կապուտակ
լճի տարա—
ծութեան
վրայ, Այգեստանի
ծառերուն
շուքերր
կերկաբէին... եւ Հայերու
սիրտր
կ^աբիւնէր ա–
նակնկալ
իբականութեան
առքեւ : Գազթր կր սկսէր
վերին
Հ րամանով :
Ե
լ
խաւարը
կ՝իքնէբ
Վասպուրական
աշխաբ
Հի վբայ ...
Ազեխաբշ
յռւսաՀատութեան
գալարումներու
մէք,
Հարիւր
Հազարաւոր
ժողովուրդ
կբ էքէբ
իր
գարե
բու պապենական
բոյնբ ու կր քալէր
գէպի
" ՚ ^ յ ^ ՚ յ ա ր , գէպի տառապանքր... Տուլիս
18 19/
գիշերր
առաքին
անզամ՝
կ՚ողբար ան իր ճակատա–
գէԲԸ Բ"՚3 ^Ր^ՔՒ աակ , ասագեբուն
ուղղելով
իր
անէծքի
մրմռւնքը
...
Ով Նեմեսիս
, որքան
սարսափելի է քու վճի -
ո^Ր– Ով Հայ մամիկի
անէծք
սրտի
խոբերէն ար —
ձակուած
, որքան
ղօրաւոր է կարկառուն
խօսքգ։
Ու թեւ կ՚առնէր այդ անէծքր
, կ՚երթար
իբ -
րել
վրիժառու
Հրեշտակ
, կ՚անցնէր
լեռներ ու ձո–
րեր , կր փնտոէր
. . , կբ փնտռէր
երկար :
Եւ ճիշգ երեք տարի ետքբ,
1918
Տուլիս
18
19/՛
գիչեբր,
գաղթի
երրորգ
տարելիցին
, ան կր
գտնէր
Եկ ատերինպոլրկի
մէկ փոսին
մէք,
սլա —
տասխանատոլ
թագակիր
գլուխբ,
ե\.
զինելով
վրիժառու
ձեռքբ, կբ փշրէր
ոճրածին
գանկր
ու
կր նետէ ր Հաբազատներոլ
արիւն լուա
յ ղիակնե -
բուն
վրա
յ
...
՛Բանի տարիներբ
սաՀին, ան, զոՀբ
աւելի ու
աւելի
պայծառօբէն
պիտի տեսնէ
կեզծ րարեկա -
Ւ լարած
որագայթր,
ուր ձգեցին
զինքր,
սուրբ
դնելով
խելագար
գաՀիճին
ձեռքբ ելքաքալերե -
լով որորքան
կարելի է խորր մխէ զոՀին
կուրծ–
քին
մէք։^
Ինչո՞ւ ել ինչո՛" լ
;
Ե ղե րա կան ապրում բ , եբր
բարեկամ
Համ արո ւած բ , կռնակէն կը
զարնէղալա–
ՎասպոՆՈսկաԱի
&ե^ոսամա^$ը
թուակաԴներ
կտն պատմութեան
մէք՝
որոնց
մրայ
քօղ քաչել պէաք է ֊
. լ
...
թուականնե՜ր
կան ազգերու
անցեալին
մէք^
կը
մնան , -
փառ^բանուէԴ
յաւէտ։
թուականնե՜ր
կան մեր փոքրիկ
բայց մեծա -
գործ
աղգին
մէք,–
պէաք է միշտ
տօնենք ուա ^
ւանգենք
որդիէ
որդի ••
Բայց կայթուական
մը մեր ամբողք
բազմա–
գարեան
կեանքի
ընթացքին,–
եղերական
ոլ
սգալի,
այլեւ
փառաՀեզ,
անմաՀներու
սլսակովր
շողուն,
ոսկի տառերով
քտնգակռւած
. ֊
1915^
Աայիսն է ան :
\4ի սեւ թուականին,
Համւսզզային
անլոլր
սպանդին
արիւնր՝
սրբուեցալ
15/
Հերոսական
գործերովբ :
Ուրֆայի , Շապին
ԳաբաՀիսարի
, Արարայի ,
Աուսա
Տաղի եւ ուրիշ
մանր ու մութ
մնացած
անՀամար,
խմբական ուանՀատական
մարտն -
չումնեբուն
թագն ու պսակր
եղաւ
Վասպուբակա–
նի
Հերոսամարտը։
Ան չոզտց ու մնաց , միւս
րոլոր
աստղերուն
մէք,
արտասովո՜ր
փայլոփ։
Ան բերաւ
մեղի՝
եօթնգաբեան
ստրկութեան
Հաստ
շղթաներուն
խզումն
ու ցբւումր
։
Ան տուաւ
մեղի
նոր ազատութիւն
, նոբ ան-
կախութիւն
, նոր պետական
կազմ
։
Հայր
նորէն ազգ գարձաւ։
Հայր
կրկին
ազղե֊
բու
րնտանիքին
մէք իր աեղր
գրաւեց :
Հայը
զարձեալ
ձեռք առաւ՝
կենսունակ
ցեզի
իր
բաղ֊
մարգիւն
առաքելութիւնր
:
Վասպուրականի
Հերոսամարտբ
մեբՀին ու
մօտիկ
անցեալի
այն շքեղ թուականն է, որ գա -
ր ագլուխ
բացաւ
։
Հայկաղեանք
, Արշակունիք
, Բտղբաաունիք ,
Աբծրունիք
ել Ռուբինեանք՝
անժառանգ
չմնացին
։
1915
Մայիսին՝
ծնաւ
նոր
Համազգային Հարս -
տութիւնր :
Վասպուրականի
Հեբոսամ արար , մ ղուած
բո
լոր
Հա յերու ,
փոքր ու մ եծ Հա յերու
, կնիկ թէ
մ արդ
Հա յերու
, տզա
յ թէ աղքիկ
Հա յերու
,
կու
սակցական թէ ո չ—կո ւսա կցական
Հա յերու
, կղեր
թէ աչիւար Հական
Հա յերու
, Վ^անեցի թէ կովկաս
ցի
Հայերու,
Պուլկարացի թէ Պոլսեցի
Հայերու ,
նոյնիսկ
Հայ գարձած
Ամերիկացինեբու,
բո—
լորի,
րոլորի
^ողմէ
մզուած
ու
շաՀ ուած
, փա -
ռապսակն է Հա յ Ազատագրութեան
բոլոր ոգո -
րումնե
բուն ։
Ան՝
յաղթեց
դարաւոր
թշնամիին
,
վանեց,
քշեց
զայն
իր Հողէն է
Ան՝ տնկեց ազատութեան
անգրանիկ
ԳՐ**շՐ
Վ^անայ Բերգաժայռին
կատարին
վրայ :
Ան
կազմեց
զինուորական
ուքաղաքա
յին ա–
ռաքին
կառավարութիւնը,
ղեկավարելով ամբողջ
երեք
ամիՍյ
ոչ միայն
Վանեցիներով,
այլ
ամէն
կոզմէ Վան խմբուած
ել մէկ - շունչ
մէկ -
Հոգի
կռուած
բոլոր
Հայերով :
Ան՝ դարձաւ
կոբիզր,
վէմ-քարը
երէկուան
արգի
երիտասարգ
նոր Հայաստանի
պետական
շէնքին։
Վասպուրականի
Հեբոսամ արտր
, ա յսօր , Ե -
ՐԵԱՈԻՆ ԵԻ ՀԻՆԳԱՄԵԱԿԸ կր բոլորէ
մեզ ամէ -
նուս Հետ
յ
ԵրեսունեւՀինգ
տարի առաք, գարնան այս
ամիսին էբ ,
Ա՝ ա յիսին
, որ կբ կատարուէր
այդ
սքանչելի
խոյան
քր, Վարագայ
Լերան ,
Բզնունեաց
Ծովին
ու Վանայ
Բերդին
հայեցի
Հողերուն
վրայ։
ԵրեսունեւՀինգ
տարի առաք, օբՀասական կր–
ռիւ
մզեցին
մեր
«նո րաՀ բաշ–» անբանակ
քաքերբ
։
Այ"
•>
անլուր եւ Հրաշափառ—առանց
բանակի՝
կռուեցան
րանակներռլ
դէմ, ույաղթանակ
տա -
րին
մեր բուռ
մր քաքեր
ր ։
Այս
մեծակառոյց
շքեղ թուականր
պէսլք չէ
բնաւ մոռնալ , ֊ 1915 Մայիս
տօն՝ Վասպոլ -
րականի
Տաղթական
Հերոսամարտին
։
Պէտք է տօնել
զայն տարուէ
տարի ,
ամէն
տարի , եւ առաւել
շքեզութեամբ
:
Ան՝
տօնն է մեր
՚Աո
՜ր
Աղա տո ւթետն
:
Ան՝
տօնն է մեր
Հլո
՜բ
Պետականութեան։
Ան՝ տօնն է Համազգային
Հայ Հանրապետու -
թեան :
Վասպուրակա՜ն
, ԱշիւարՀն
ու
Օրրանը
Հայ
Տեղին։
Հազա՜ր փառք ու Հազա՜ր
մաղթանք
քո պանծալի
Հերոսամարտին
:
Փարիզ^Տ Մայիս 1950
ՋԻԹՈԻՆԻ
ճանօրէն
. . .
Զայն սսււր. ո՛վ ծովակ
-. -
՛Բու ալիքներդ կր շաբունակեն
զարնել Շա -
միբամակերտի
Հողերուն,
բայց
քու
ղեփիւռներգ
ալ
չեն կրնար ծածանել
Շամ իրամ
ի րերգին
վրայ
ա յն օրուան
յաղթական
դրօշր :
Ով օտարութեան
մէք սփո ուած
Հայրենակից -
ր , երեւակա յութեան
ուժով
, երթանք պաՀ ժր
անոր ծփուն
ալիքներու
մրմունքնեբուն
մէք, իբ -
բեւ
տեսիլք , լուսաւոր ու խաւար
գեզեց կո
ւթիւն–
ներէն
փնտռենք
յաղթանակր,
ապաղայ
յոյսերու.
« Ե Լ ամէն կողմից պանդուխտ հայորդիք ,
Դիմեն դէպ իւրեանց սիրուն հայրենիք :
ՎԵԻՈՆԳ
ՄԵԼՈՏԵԱՆ
նե
Fonds A.R.A.M
