ՊՈԻՏ՝Մ
ԾԻԾԱՂ
ՏՕՆԵԷհՆ
Ի՞ՆՋ
ՕԳՈՒՏ
Տոբելեան՝
Արշակ
Ջօպանեանի
:
Իր
65
աարի
գրիչ
շարժելուն
, թուղթ
եւ մե
լան սպառելուն
ի պաաիլ..,
Զարգարգարեալ
արարողութիէձւ
մր եւ
ուրիշ
ոչինչ
:
Արչակ
Ջօպանեան
առանց
Հլպարոնի՝»
ինչ
պէս
չենք րսեր Պ– Վիքթոր
Հի՚^կօ
— պէտք
ունի"
աակաւին
այգ
ղարղեղինաց
բաներու
է
կարծեմ
կշտացած
պէտք է րԱայ ծափոգքո
յննե բէն եւ րեմ ի
Վր՚ոյ
րազմելէ
, երկու
կողմէն
պաշարոլած՝
պտ
-
տանի մեղաղրեալի
մբ պէս ։
Ան, պէաք
ունի իր ամբողջական
երկերուն
կազմ ուած
Հաաորներր
ոզքունելու՝
գոցելէ
առաշ
իր տչքերբ՝
որոնք
վաթսոլնեւՀինգ
տարիներ
,ան
րնգՀաա
լոյս վաանեցին
, Հայ գրականութեան
եւ
աչոլզերգոլթեան
ամբարանոցին
մէքէն
գոՀարներ
ստկելով
Հրապարակ
բերելու
:
Իր գործե րր , ապրեցուցին
տպարանատէրեր
,
գրաշարներ
, թղթավաճառներ
եւ զբավաճտռներ
:
Պանծացուցին
, բեմի
՚Լր՚"յ
արտասանոզ
մանչոլկներ
եւ ազջնակնեբ
•.•
Եւ ինք, մնաց վանականի
մլ^ պէս
մեն—մենակ՝
պանիր
֊ Հացի րնկերակից
:
« Անուշիկ կնիկս Անահիտ, սա փողկապս ար
դուկէ , վաղը բանախօսութիւն ունիմ»
րսելու
իսկ
կարօտ
• • •
Ջօպանեան
, եթէ
չունեցաւ
շնչաւոր
ԱնաՀիտ
մ ր՝
միմիայն
իրեն պատկանոզ՝
րայց
Հրապարակ
նետեց
պարբերական
հձԱնաՀիտ^ր
որպէսզի
րոլո
րին պատկանի
ան :
Վերքին
ժամանակներ
, սկզբունք
բնտբեց
«Ա–
ռիէլ
Ծ ուռէի ներածականով
(1902)։
5.
ԸհՅՈէՏ բՕթս13Մ6Տ
ՅքաՇՈւՇՈՏ ,
ներածակա
-
նով մր ԼՖրանս • Ակագեմիային
կոզմէ
մրցանակի
տբժանացած)
:
6.
—
Լշտ յքօս76ք«տ &աւ€Ո16Ոտ, (1906;
7. Րօ6ա6Տ ,
իբ քերթուածներուն
թարղմա
-
նութիւնբ
Փիէր
՝Բիյեարի
յառաքարանով
(1908)։
6.— Լտտ '^^օսV^^6տ Զ^ա^ո^6ոտ, (1906) :
յւին թարգմ անո ւթիւնն
է
(1910) :
9.
Լ Յ \/ւ6 6է Խ I^^V^ ,
էմիլ
ՎէրՀառնի
յառա–
քա բանով
(1914)։
10.
—
ՕքքքՅու^տ թօ6էւգս6 & 1Յ քքՅոօք (1917)։
11.
—
Լ& Տօ6Աք6էէ€ 1օւոէՅա6 6է &ս^^6տ հՍէօււ՜ՇՅ
ժ՚շոքՅՈէտ,
թարգմանութիւն
Տղու Հոգիներ
իբ
պաամոլածքնեբուն
(1926) :
12.
՚ԼՇՏ բ1սՏ եշւԽտ
բԶջՔՏ
[)^ւV^Ո^ ,
թարւլ
-
մ անո ւթիւնր
ՏՀիւանիի
Հաալնտիր
տ աղե բուն
:
13.
Լ Յ
1ՀօՏ6ք316
յ ՚ ^ Ո Ո Տ Ո ւ Շ ,
երեք
Հատոր
(1918, 1923
ե ւ
1929) :
14.
—
14ս§օ. ՇհՅէ6&սեոՅոյ շէ ԼտւաՅքէւոտ (^ՅՈՏ 1Յ
ԼւէէՇՐՅէԱւՇ ^ՈՈ6Ո1€ՈՈ6 , 2» •
Կրէկի
յառաքաբանով
(1935) =
15.
—
Լ Յ Չսշտէւօո ^ւաշուշոոշ;
ԵԼ
տակաւին
րաղմ աթիւ
ուսումնասիբոլ
-
թիւններ
ֆրանսական
Հանգէսնե
բու
մէք ցանու —
Հ–
մենայն
Հայոցֆոլթիւնբ
եւ սակայն
իր
նախկին
քիամկավար
րնկերնեբր
չներեցին
իրեն
այգ
ազա–
տագրումբ,
եթէ
ոչ Բարեգործականի
իր քոք
բա
րեկամներէն
քանի մր Հոգի
միայն,
կրնային
ա -
նոր ամբոգք ական գոբծեբր,
շքեղ տպագրութիւ
-
նով մր նուիրել
իրենէ Ոչ
միայն
այս,
այլեւ
Ֆր–
բանսայի
կապոյա
ծովեզերքներուն
վրտյ,
փոքրիկ
՚^էովոցով
մբ Լվփլչա)
օժտել
զինքն
ալ, ուր քաշ
ուած
խազազիկ
ժր, իր յոգնած
գլուխր
կր
Հանգ
չեցնէր
։
Պէտք չէր
րլլո՚Ր
,
յորելենական
յոգնո
ւթ
իւննե
րու ել րեմ ին վյ՚ա
յ ժամերով
ովսաննանե
ր
մ տիկ
լնելու
I
Բա յց , Ջօպանեան
, յոգնութեան
մ աս ին
դա—
՛լ՛՛՛՛ի ՛որ չունի կարծես
\ Ա՚շտառոյգ՝
կբ վազէ սրա–
Հէ սրաՀ ՝ գասա խօսե լու , Հ ռետո բելու , գամ բանա
խօսելու ,նախագա
Հելու
: Ոչ «ձախ»ին
կր
նայի,
ոչ <Հաք»ին , կը բաւէ
որ Հայկական
րլլան
անոնք։
Այսչա՞փ
միայն։
Ան յաճախ
, իբ
ազգակիցնե
րուն անՀատական
- վարչական
գժուա
բութ
իւն
-
ներն ալ կբ վերցնէ
իր ուսե բուն
վրա
յ
առանց
գժղո Հանքի
եւ անձնուիրաբար
։
Ա ակա
յն այս
յոգնո
ւթիւննե
բուն
վա՛^ բձքբ . • •
Օր մր, Հաւանաբար
, պիտի Հասցէագրենքմ
ե ր
նամակին
վրայ՛
«Պ՛
Հայկ
Արմէնեան,
85
թիւ, Արչակ
Ջօպան–
եան փողոց
,
Եբեւան
ԼՀա յաստան)
։
Կ–
ՊԵՏՈՒՇ
Ես
ի՚եչ լ^ևեԱ Խքւիհվ
քցՄԲ
— Երկու նմոյշներ Ա– Չօպանեանի ա -
ոաջին շրջանի գրականութենէն —•
Զմեռոլան
խաղազ
կիրակիներէն
մէկն
էբ ,
չոր ու ցուրտ
օգով մբ ռր աւելի
քազւցր
էլ լնէ տու—
նբ մնալու
եսական
Հաճոյքբ։
Վարի
պզտիկ
սեն -
եակին
մէք, ուր վառարանին
տաքութեամ
բր
թուլ
ցած
մ թնո լորտր
ապբիլբ
կրկնապէս
ախորժելի
կր
ղարձնէր
գուրսի
կծու
Հովէն պատսպաբուած
տյգ
մտերիմ
ու ապաՀով
եզկութեան
մէք, երկու եզ—
բա յբ
մ ինակ
մնացեր
էին : Զարմ ա յր ,
սեզանին
առքէւ անցած,սլատմ
ութիւննե
բու գիրք մբ կր կար
գար
, առասպելի
ա շփսաբՀ ին կապո յտ ո լո րտնե
-
բուն
մէք մոլորած։
ՊատռւՀանին
առքեւ,
փոքրիկ
Տբգատը,
իր խազալիքներն
առած,
լուրք
րան մր
լնելու
խորունկ
ձեւով
մ ր՝ անոնցմով
կր ղրաղէր է
Տ րաում
երգ
մ բ երկնցաւ
փողոցին
ծա յրէն •
թաւ
ձայնի
կտորներ
լայն
ողբ մբ կր րարձրա
-
ցնէին
որ Հովուն
մէք կր տաբտղնէր
: Տ րգատ
ա -
կանք գրաւ։
Աա յներբ
մօտեցան
, խունկի
Հոտ մը
մինչեւ
սենեակին
ներսր մտաւ,
եկեղեց
իի խոբ
-
Հրդաւոբ
քաղցրութիւն
մբ բերաւ
Հոն– ու պատու–
Հանին առաքքբ,
թավւօր
մբ երեւցաւ
խաչերով,
մ ոմ երով , սեւազգեստ
մ արդերով
: Տ ո ւղա ր կա
լո–
րութիւն
մ լն էր :
Տրգատ
, ղարմացած
, նա յեցաւ
: \Լռաքին
անդամ
էր ոբ կեանքին
մէք կբ Հանդիպէ ր այս տեսարա
-
նին։ ՋՀասկցաւ
զայն։
Եւ րնազզաբար
, տղոց
ան
յագ ու բռնաւոր
Հետաքբքբո
ւթեամ բր ,
Զաբմաշբ,
պոռաց,
ի նչ է
աս։
Զարմայր,
գժգոՀ
իր րնթերցումին
զինովու–
թեանր
մէք խանգարուելուն
, գլուխր
վեր առաւ
,
վայրկեան
մր նայեցաւ,
ու
-
Մեռե՜լ
է , մրմնքեց
:
ԵՐՋԱՆԿՈՒԹԻՒՆԸ
,
Հ6ԱՌԱՋ»Ւ
ԹԵՐԹՕՆԸ
(78)
ԺԱ՛
Աաբստփո՞ւմ
ես • • •
Նա ծիծաղեց
, եւ գէն
Հրելով
նրա
թեւր,
ե–
բեսը
գարձրեց
,
ւելով
չէ կարող
այժմ Հարկադրել
կամ խրատել
այնպէս,
ինչպէս
մինչեւ
այժմ
էբ խրատում
: Հօ
ղիտես,
որ մի րարձր
ժայռ
է մեր տան
Հիմքր։
Ամէն
ժտ–
մանակ
այգ
ժայռը
մաՀ
ունի պատրաստած
ամէն
մէկի
Համար , ով կը կամենայ
ցտծ
գլոըվել։
Նա
ինձ կ՝օգնէ որ ցոյց տամ
ձեզ թէ անցածր
անցել
է ,
ա յլեւս
չի վերարառնա
յ
։ իմ մ էք միչտ
կր գրտ
-
նուի
այնտեզից
րնկնելոլ
քաքութիւնր
: Հասկա
-
նո՞ւմ
ես :
Գեռ
ոչ բոլորովին
: Գու ինքնագլուխ
ես
1
յց մոռանում
ես, ոբ վաղր
կր
Համ.
աս արու.
մ ռե քող։
Աւելորդ
է , ուրեմն
, շա բո ւնա կե լբ : Ա ոռա–
ցիր լսածգ,
քնիր, արտասունքներգ
կբ սրբէ
րար–
ձրղ. : Վերքացաւ
, այսուՀետեւ
Հանդիստ
կբ լի -
նես :
Ծ ե բութիւնր
ե բկբո րգ երեխա
յութիւն
է : Որ
քան էլ ծանր
լինէր սպառնալիքր
, սակայն
ԱեՀբիի
Համար
շատ
է լ Հեշտ չէր կանգնեցնել
իր արտա
-
սո ւնքնե րր :
%ա
միայն
այն ժամանակ
լռեց,
երր տեսաւ
բո լբմ
ուն
գայ
քո տէ րբ եւ ձեռքիցդ
բռնած
կր տանէ
քեզ
Մի կարճ, շատ կարճ լո ութիւն
տիրեց
:
Գա յիանէն
նորից նստած
էր , եւ ա յս
անղամ
նրա աչքեբի
մ էք մ արեց
Հեգնութեան
կծու կրա
կր : Պառաւր
չէր Հաւատում
իր աչքերին
, գ ա բո -
եալ երեւան
եկաւ
շնռրՀալի
Գայիանէն
,
դարձեալ
այգ
թարմ
մարմնից
, որ իր սքանչելի
գծաղբու
-
թիւններբ
այժմ
մի Հատ
շապիկով
էբ վարազ ու -
րել , տարածռւեց
մ եղմ ութեան
,
վա
յե լ չու
թեան
որ Գա յիանէն
դարձեալ
սլառկել
է իր տեզր ;
Ջե՞ս
խնայում
մեղ, Գայիանէ
,
Հարցրեց
նտ
— Գուք
է լ ինձ չէք
խնայել
Րայց
ո՞րն է մեր յանցանքբ։
Միթէ՞
այն ,
որ քո երքանկութիւնր,
քո բախտն
ենք պաշտել
,
թէ՞ այն, որ պատրաստ
ենք քո բոլոր
ցաւերր
մեղ
վրայ
առնել
։ Ո՞ րն է , ասա
, աղա չում եմ : ,
Վատ
ենք
մենք
՚յՑ
ն է
լւ
Ամէնից
լաւր
աղմուկ
չբարձրացնելն
Հ ։
իմացիր,
գրանով
ինձ չես վախեցնի։
Ոչ ոք ինձ
ՔՔ •
Այո, նա կարող
է գալ, ասաց նա զուարթ
ձա ք–
նով։
Եւ շատ
լալ– ես սպասում
եմ նրան
:
Առաքին
անգամ
էր արտտսանում
մի այղ սլի -
սի խօսք
։ Ասլտսում
է
։
Գա Համարձակութիւն
էր , վայել
չէր մի նշա
նած
աղքկան , որին
օրէնքր
Հրամայում
էբ ծածկե/
կրծքի
տակ
իբ բոլոր
տեն չանքնե բ ր :
Այժմ
ՄեՀրին
չէր Հաւատում
իբ
ակտն9ներին
էք ••
•քաղաքնեբու ժըխորին մէջ տենդագին
էրջանկութի՚ւնը գանելէ ւ^ըեատած ,
Դուրս նեաուեցայ խաժամուժէն մարդկային
Օւ մեր գեււուն կեանքին բաւղէն մըթամած :
Վեբ սըլագայ տափակ ռամիկ դաշտերէն,
Ե Լ ըսի՛ «Լեռն անշուշտ գիտէ բոյնն անոր»,
Րայց ինձ նաղատ տիտանն ըսաւ տրրտմօրէն՛
Ես լոկ ձանձրոյթս կր ճանչնամ դարաւոր»։
Թողուցի լեռն ու հովերուն մօտեցայ ^
Այգ խրոխտ ագատ ոգիներուն անսահման :
Րայց ինձ ըսին. «Մենք հառաչներն ենք հսկայ
Տաւերու որ ձեզ միշտ գաղտնիք պիտի մնան» :
Հովերէն վեր ելայ ու վեր ամպերէն,
Գացի երկինքն ու աստղերուն հարցուցի,
«Սեր նշոյլներն արցունքի մեծ շիթեր են» ,
Ըսին Մութին այդ աչուըներն ալ ինծի :
Աստղերէն վեր, անհունին մէջ ամայի,
Տեսայ Աստուած որ թաղծագին կը խորհէր •
«Երջանկութիւնն ո՞ւր է, ո՛վ Հայր, գոչեցի».
ԵԼ Տէրն ըսաւ ինծի– «Ե՛ս ալ չեմ գիտեր– . •»
Ա– Ջ՛
Տետո
յ գլուխր
գրքին
վրտ
յ կախեց
նորէն ;
Տրգատ
, ապշած
, զուրս
կբ նա յէր , վ՚ոզոցի
վարի
ծայրր
, գեռ
կ՝երեւային
սեւ մարգեբր
, ու
խաչր
որ անոնց վեբեւ
օգին մէք կբ ցցուէր
• ու
ձայներր,
լալաղփն
, կ՝երկննային
փողոցին
մէք։
Մեռե՜լ
. . .
Վախ
մը չէր զզացածր,
բայց անՀանգստու
-
թիւն
մը չՀասկցուած
բանէն
, անծանօթին
առքեւ
վրդովումը
:
^՜^է Ը."^Լ է մեռել
։
Զարմայր
ղիըքը
^գեց
՛֊ Պզտիկին
Հարցումր
իր ծիծագր
շարժած
էր :
•Բղէ՚՚զ
• գեռ
չէր գիտեր
ւ
Ու րացատբեց
անոր •
՚՛
Այղ մ աբգիկբ
Հիմ ա գեբեզմ ան կր
տանին
կոր մարգ
մբ որուն
կեանքբ
վերքացած
է :
ԱյԳ
մտրգբ
ա՛լ աշխարՀի
վրայ
չպիտի
պարտի , ա՛լ
պիտի չուտէ , պիտի
չխօսի , պիտի չտեսնէ
• • •
Տրգատ
, աչու.րներր բացած
, մտիկ
կ՝րնէր
։
քՍաղալիկ
մր զոր ձեռքր
բռներ
էր՛ վար
ինկաւ ։
ի՜նչ , Հիմակ
ատ
մաբգբ
տ՛լ պիտի չքալէ՛^
։
Ջէ՛ • Հողին մէք պիտի
զնեն
զայն, վրան
ալ
քար մր։ Եւ
Հողին
մէք ոբգերր
պիտի ուտեն
անոբ
մ արմ ինր : Աչքե ր ր , թեւերբ
, ոտքերր
պիտի
փր
-
թին
Հալին , եւ մ ինակ
ոսկորներր
սլիտի
մնան
Ամէն մարգ ասա՛՛նկ
պիտի
րլլտյ,
ե՞ս
ալ
ասանկ պիտի
ըլլամ
Գուն ալ , ես ալ , Հա յըիկն
ալ , մ ա յրիկն
ալ :
ԱՀագին
սարսափ
մ ր ցցուեցաւ
Տ րգատին
փոքրիկ
Հող իին մէք, եւ ա յգ թաբմ
իմ աց ակո
ւթիւնր
, ա–
ռաքին անգամ
րազխելով
անէացման
զագա փարին ,
կը ճզմուէր
տնկից։
Ջկրցալ
գիմանալ,
ու փա
-
խուն
սկսաւ
լալ ։
Զարմ ա յր քովր եկաւ , տնոբ վախէն
ղուար
-
ճ անա լով ։
Խե՛՞նթ
ես, Տրգա՛տ,
վախնալու
րան
չկայ՛
գեռ
շատ ատեն
ունինք
մեռնելու
:
Տրգատ
կուլար , սիրտը
այնքան կոտրած
ոբ -
քան եթէ իր ամէնէն
սիրական
խաղալիկբ
կոր -
սուած
րլլար ։
Լացին
ձայնէն,
մայրր
վար
վաղեց
:
Տրգատ,
ղայն տեսնելով
լացր շատցուց
, թե–
ւեբր անոր
վղին անցոլց , ու գլուխր
անոր
եբեսին
ղնելով
.
Մայրի՜
կք
կբ Հեծկլաաբ
, ես պիտի
մեռնիմ
եզեր,
գուն պիտի
մեռնիս
եղեր, ա՛լ պիտի
չքա
-
լենք եզեր , ա՛լ պիտի
չխօսինք
եզեր
՚ ՚ ՚ իրա՞ւ
է - •
Զարմ տյբ բացատրեց
, ու մա յրիկր , յուղուած
,
պգտիկր
կուրծքին
վբայ
սեղմեց,
եւ րսաւ
անոբ
Համբոյրներու
մ էք ՚
Մ ի՛ վախնար
, աղա՛ս , մեռնելէ
ետքր , նո
րէն պիտի
ապրինք։
Այս աշխարՀէն
ետքբ,
ուրիշ
աշխարՀ
մր պիտի
երթանք։
Աեր
մարմինր
պիտի
մեոնի,
րտյց
մեր Հոգին
անգին պիտի
երթայ
։
Տրգատ
լացր գագբեցոլց
.
—
Հ"գի՜ն
• . .
ՊաՀ
մր խորՀեցաւ
, ել Հարցուց
•
Մինակ
Հոգի՞ս
պիտի
երթայ
անգին–
Հա -
պա
զլուխս
, Հապա
թեւե՛^րս
, Հապա
ոտքերս
Անոնք
Հոգին
մէք պիտի
մնան։
Հոգին
պի
տի ե րթա
յ մ ինակ
:
ինչ
- . • րսել է տ՛լ պիաի
մայրիկբ
չտես
-
նե՞մ , ա՛լ Հայրիկիս
ձեռքր
պիտի
չբռնեմ
, ա՛լ
պիտի
չքալե՞մ
, ա՛լ կերակուր
պիտի
չուտե՞մ
. . .
է՛ . ինչ բնեմ. Հոգիով
թնչ բնեմ
ես։
Ու լացր
նորէն
սկսալ
, կատաղի
,
խո րունկ ,
անյոյս
լաց մբ այս անղամ
: Եւ մայրիկբ,
որ
պա
տասխան
չէր գտներ,
զգաց
որ իր աչքերն
ալ
կր
թրքէին
:
Ա.
9.
Fonds A.R.A.M
