ՃԱՌ Աք> ՅՈԲԵԼԵԱՐ
ԱՐՇԱԿ ՉՕՊՍւեՍն
^Վվճակփ
տօԱը
/
91դ&
(Արտասանուած Աորպոնի մէջ, ԿԻր • յ 14 Մայիս)
Ա–
I),
յրա րատեան
լեռներէն
իքած ա յս
ժոգովուր–
գր
, երր , այսօր , Ա՛այիսի առաւօտեան
ճառա -
՛լա յթնե
րր իր ուսերուն
՛Լր՛" յ՝ էբրե՛– արմ
աւենիի
^իււլ , պս ակե
լու
Համ ար Հայ Ա՝ շակո յթին
մէ կ մեծ
ա շխատաւո
ր ր կր խռնուի վե Հ ա պանծ
Ա ո րպոնի
գռներուն
առքեւ , ինծի կր թուի թկ
ֆրանսական
մշակոյթին
այսՀոյակապ տաճարր
արմանքի
՛լար—
մ անքի կը մ ա տնո
լի պաՀ մը ու կր Հարցնէ
մ տովի
՚
Գ\ւ\ձ
ա ս շ 6տէ հօաւոսա1* ^ս^ §6ոստ>
քքր թարդմ անի՝
"՞ վ ենա յս
մ արգիկր
;
.քք Ր
ագգէն
Հ Այսինքն թէ՝ ի՚^նչ
Հետաքրքրութիւն
է որ
գէրենք
բերե ր է ա յստեգ :
ԵԼ
այո Հարցումր
ինծի կբ յիշեցնէ
մեբ ան -
նման եւ քնքոյշ բանաստեղծ
ր, Ա՝ իսաք Ա՝ եծարենց
,
որ,
սիրոյ
սարսոլռբ
սրտին
մէք, օր մր, լերան
մը
ստորոտր
, կը խոնարՀ
քւ Հովէն
գողղղացոգ
ան ֊-
ծանօթ
ծաղկի
մր վրայ ու կ՝րսէ .
Վայրի՜՛ ծաղիկ, անունդ ի՞նչ է,
« Ըսէ՛, քիչ մը գէթ չէ՞ս դռղար
Հովիկն անոյշ երր ոբ փըչէ :
Այն օրբ Մեծարենց
գիւտբ
կ՝րնէր
" ՛ ֊ կր Հա -
մ ողո
ւէր , որ լերան
ծաղի1լԵերն
ալ ղղ ա յուն են ու
կբ գոգգղան՝
երբ կ^անցնի
գեգուՀին
Հեղուկ ու սեւ սաթի վէտվէա
Ցայտք մը ձգած իր քամակէն ;
Կբ կարծեմ թէ Ա՝եծն Աորպոն
նոյն գիւտր
պի՜
տի րնէ այսօբ , տես՚էւելով որ Այրարատեան
լեռնե—
բու
ծաղիկբ եւս գիտէ գ"գալ ի տես գեղեցկոլ -
թեան , ի տես
մ շակութա
յին խո յանքներու : ք^ա յց
արգէն
Այրարատեան
լեռներու
ծաղիկբ ա յսօր էէ
որ կըբերէ իր առաքին
ղողր
, մ շակութա
յին իր
խոր սարսռւռր,
անո՛ւնն իսկ, կամ իբ պատմու–
թիւնբ
, վկտ
յութիւն
մ լն է ա րգա
րեւ ;
Վ^այրի ա յս ծաղիկբ
, գ" ր նախերղ անքով
մ բ
պատ
իւն
ունիմ
քեղի^ նեբկա յացնե
լու եւ
քեղի^
ձօնե լու
, ո՛՛վ Ա՚եծգ Աորպոն,
լեււնեբու
այս ծագի–
կբ, որ այսօր կր Համարձակի
մտնել
տաճարիգ
գռներէն
նեբս , ուրիշ
՚^էկր էէ՝ Ր՛"յՑ եթէ
տէ՛րր
թարգմ անութեանց
ք^ագուՀ
իին ,
իր անունն է
Մեծասքանչ
լեղու,
րարբառ
Հայկաղանց :
Այստեղ
խռնոլած
մողովոլրգն
է , որ խօսեր է այգ լեղուն , ,
ա յգ բարբառով
թարգմ անե բ
Աստուածաշունչը
,
որպէսղի
ԲւցԱ6Տ,
ՕօԸէՇԱէ
^6
1&
Տօ^եօՈՈ^ ,
արգարօ–
րէն
յայտարարէր
թէ
1Զ VՇ^Տ^ՕՈ 61քաՇՈ16ՈՈ6 6Տէ էք€Տ
— թ^օթ^^ Յ ^^քօ^ա6^ 16 16x16 §16Շ, տսէ 16զսշ1
Յ 6է6
քտ1է6,
կամ նորերէն՝ Ա թանիս լաս Լքանէ
ղրէր թէ
Հայ
լեղուն
օժտուած է յու^ւարէնին
Հաւասար կամ
յաճախ
յունաբէնբ
գերաղանցոգ
ճկունութեամ
բ
մր ։
Գիտե^մ
, ո՜վ Հրաշալոյս
Աորպոն
, գիտեմ թէ
գո յութիւն
ունին կարգեր՝
խստա կրօն աւանգու -
թեանց
վյւայ Հաստատուած
,
Վռլթէբներոլ
եւ
Հիլկօներու
այս գանձատան
ժէք,
ֆրանսական
Հանճարին այս անՀաւասարելի
աստեղատան
մէք
արժէքները
կր պսակուին ու գավւնիներր կր ^որ–
Հուին յետ տաժանե
լի տքնո ւթեանց
,
ճգնութեանց
ու հնութեանց
Հ Արգարեւ,
Տ՚՚քթէօր
տբ լա Աոր
պոն տիտղոսն
ստանալու
Համ ար
թեկնածուն
պարտաւոր էր անցնիլ րաղմատեսակ
,
երկարատեւ
ու յոգնեցուցիչ
քննութիւններէ
: Այգ քննութիւն -
նեբր կբ կոչուէին
ա^ո6ս^6, ա^յ^ս^^, տՅեՅէւոշ, է6ո -
է^է^V6,
թտէւէշ տօւեօուզս6, ցքՅոճշ
տօւեօուզսշ, —
այս
վերքին
քննութ
իւնբ
ամ էնէն
սա րսավւելին
էր ՚
թեկնածուն
պարտաւո
բ էբ առաւօտուն
ժամ
բ վե
ցէն
ժ ինչեւ
երեկոյեան
ժամր
եօթբ
նստիլ
ան-
շարժ, եւ առանց
երբեք
բեբանբ
պուտ
մր
քուր
կամ պատառ
մր Հաց ղնելու,
անլնգՀատ
եւ շա -
ր ունակ
պատասքսանել
Հարցումներուն
, որոնք
ի–
րեն
կ՝ ո ւգղո
լէ ին քսան
քենի ^ ե րու
կողմ է
:
Ա յղ
քենի^երր,
որոնք կէս ժամր անգամ
մր կր փոքս -
ուէ ին
մ էկր
յ՛՛՛ք՛՛ րգե
լու
Համ աբ
մ իւսին , կր կո
չ–
ոլէ
ին
6ք§0է6Աք ,
ո րովՀետեւ
անոնց նպաաակն
է ր
շվւոթոլթեան
մ ատնե
լ , սխա
լի
մ էք ձգե
լ ,
"՚՜րք^Լ
խօսքով
չարչարել
իրենց
ճանկերուն
մ էք առած,
բստ
րառին
ստուղ ա րանո ւթե ան :
Արգ,
ո՛՛վ Հպաբա
Աորպոն
, այն բարրառբ,
որ
Այրարատեան
լեռներէն
իքած՝
այսօր
պսակագրու–
թեան
կուգայ
ֆրանսական
մտածման
գաբպաս -
ներուն
մէք , քաղաքակր
թութեան
եւ
մ շակո
յթի
անճառե
լի սէրով
մ ր ապառաժնե՛
ր է ճանկռտե
բ ,
տաշեր ու կոփեր , եկեղեցիներ
շինելու
Համար
,
շալակով քար ու փայտ է կրեր՝
Հիմնելու
Համաբ
Տաթեւի
, Ամ րտո
լու ե լ Գուինի
Հտմ ա լսա րաննե
ր ր ։
Եւ
Ի՛՛նչ
ՇՀ^ՕՀշաներ
տեսած է մերայս արգար եւ
Հանճարեղ
րարբաոբ,
կր վստաՀեցնեմ
քեղ որ
իր Շ19,0\.է.աներբ աւելի
անգութ
, աւելի
անողորմ
էին քան արեւմտեան
է^Տ,Օէ&անե
ր ր։
Հինգերորգ
գարէն
մինչեւ մեբ օբերր,
Եղնիկներուն
ե լ Եղի–
չէներուն
, հյոբենացինեբուն
ու ֆարպեցիներուն
,
Շնո րՀալփնե բուն եւ Ալի չաննե
բո ւն ,
Աեծարենցնե–
Ամասիացի
վերապբող
մը, որ
մանկութեան
օրերուն
անձամբ
ներկայ
եղած է
Հտմ բաբձմ
ան
« Վիճակ»ի
խաւչփն
բարեՀաճեցաւ
մեղի
Հաղոր -
ղել
Հետեւեալ
տ ե ղե կո ւթ իւննե ր բ , որոնք ա
յնքան
թանկաղին
են ,
(Ամասիոյ
աղղաղբո
ւթ իւն ր
շատ
քիչ ծանօթ է) ել ասով կորուստէ կըփրր -
կուին :
Ամասիա
քաղաքր
առաքին
Համ ա շխա րՀա
յին
պատերաւլմին
"կի՚լրր
I Յ.ՍՕՍ (Հ ՛
Մ •
Պոտոլբեանի
Համ
եմ ատ
Հ,անրագիտա կ, էք
121 «|Օ.ՕՍՕ^յ՛
ա -
լելի՝»)
Հայութիւն
կբ Հաշուէր
, որ ունէր
իր աղ
գա յին
եռուն
կեանքր եւ կբ պաՀԷ ր
Հնա ւանգ տօ
նական սովո րութ իւններր : Այգ սովոբոլթեանց
ա–
մէնէն
ժողովյւղ ականը
Համբաբձման
՚^Վիճակ»ն
էր, ժողովբգական
խաղ մբ, որուն
ամէն մարգ
ծեր ու երիտտսարգ
, կին ու էրիկ մարգ
•— կրնար
մասնակցիլ ;
Տօնա քսմբութիւնր
նախատօնակին
կր սկսէ ր
— Եօթը աղրիւրէ
կամ
տունէ
քուր կբ կրէին,
եօ
թը տեսակ
ծաղիկ - խոտ (*) կբ Հաւաքէին
, ո -
րոնք ՀՎիճակֆի
մ էք
խաղէն
առնե լով ա յսպէս
կոչուած
ամանը
կը ղրուէին : Ամէն մարգ ա -
ռարկայ
մբ կր ձգէր մէքր; ^Վիճակ^ր
կարմիբ
լա
թով
մր ծածկելէ
վերք՝ կր ղբուէր
վարդի թո ւ
փին
տտկ :
Տաքորգ
օրր
( Համբարձում)
, աոքինեկ
զաւակ
մբ
ք ո զ ՚ ՚ վ ծածկելէ
վերք կր նստեցնէին
՚^Վիճա -
կ»ին քով ել առաբկաներբ
Հանել
կուտայքն : Աոա—
քփն Հանուած
առարկան
փ"Քրք՚Կ
^"՚յելի
մր կ^ըլ—
լար, ղոր գրած
է՝րլլայքն
ամէնուն
Համար։ Առա—
քին արտասանութիւնր.
Հայելիին
նուիրուած ,
կնոք մր կողմէ կ՝րԱար , որ կ՝ր"էր
,
թուրքերէն
բառերով
•
« Այնա աթթըմ թառլայա ,
Թաււլա գուշուն փաոլայա, հանէ՛, աղջիկ, հանէ՛» :
Ու կը Հանէր
Հա յե լփն , ռ րուն
մ էք կր նա յէ ին
տմէնքր
իրեԿւց
գէմքր։
Ցետոյ
կարւլաւ
էլ արտասանէին
մէկմէկ ոտա—
նաւոր , իւրաքանչիւրին
կից , րստ բտխտի
, Հանե—
լով
որեւէ առաբկայ
մը :
Ամասիոյ
հ
,՚Լիճակի
երգեր»էն
մաս մբ Հայե -
բէն, մաս մր թուրքերէն
է ։ Զտնց
րնելով
վերքին—
ները
կուտանք
միայն
Հայերէններր՛
Վինակ վիճակ , ոսկի կոհակ
Մարն է բերեր մէկ կըտրիՑակ, հանէ աղջիկս եւն :
Անգին դառնամ տուր Աստուած ,
Ասգին գառնւոլք աուր Աստուած ,
•Րիչին
«ղանաթ»
չեմ րներ
«Հէյպէ»^^ն]1ո\[
տուր Աստուած :
Երկինքէն պանլիք ինկաւ — Կղպած գուռներս
րացուեցաւ
—
ւ|եղանս իյնձորով
լեցուեցաւ. —
Տունս աբեւով :
Բաբձր բարձին վրայ
Բարձրացաւ բարձին
վ ր ա յ— Տասնուերկու լոյս ցաթեց
Ան ալ իմ
բաիտիս վրայ :
(*)
Աւստրիոյ
Ժողովուրդին քով մնացած է
ցարգ աւանդութիւնը հին սովորոյթի մը,
որուն
համեմատ Զատկի առթիւ
եօթը տեսակ
խոտեր ,
գարնան առաջին բոյսեբ կր հաւաքուէին, «Զատ
կի խոտիկներ» կոչուած՝ որոնք
նուիրական
կբ
համարուէին եւ որոնց
ժողովուրդը բուժական
յատկութիւն
կը վերագրէր։ (ՕՅՏ 1(16ա6 Vօատհ1&ս,
Վիէննա 1950, թ– 81) է
Յապաք՚քէւ
աքժաԱի
Մարսէյլէն
վերք Տարօն
Տուրուրերանի
Հայր.
Ա՝ իութեան
Վիէնի
մասնաճիւղն
ալ կբ տօնէ Աե
րոբ
Ազրի՚^րԻ
1
Հ լ " " յ Ր Ի
Գ Է ՚ ՚ Ր Գ Ջավուշի
նաՀա -
աակութեան
յիսնամեակր
: Երեք
Հերոսներ
որոնք
մոռցան
կեանքն ու վայե
լքր , յանուն
տառապած
Հայ
ժողովուրգի
եւ ղոՀուեցան
անոր աղատու -
թեան փշոտ ՃանապարՀին :
Անոնք
թէեւ
ծնան
Տարօնի
ծոցէն,
տեսան
անոր
խաչուիլն ու թրծուեցան
անոր
տառապան
քի բովին
մէք, սակայն կբ պատկանին
Համայն
Հա
յութեան։
Եւ թո
՛ւ
մեր յարգանքն
ու
մեծարանքր
տեզ ղտնեն
բ"լ"ր
Հայութեան
սրտին
մէք :
Աերորր,
Հրայրր եւ Գէորգ
Ջավուշը,
ամոլր
կեցած
էին պայքարի
գիրքերուն
վլ՚այ
, իրատես,
արթուն եւ աննկուն
.Անոնք վճռած
էին.
կեգրո–
նացնել
մտքի ուբազուկի
ուժերր,
Հայ
ժողովուր
գի
անլուր տառապանքի
եւ
Հալածանքի
գէմ :
Պատժել
բ"լ"Ր
գաւաճաններն
ու մատնի^ւերր։
է լ
այգ Հաւատքով
Հ ֊3 •Գաշնակցութեան
տքակցոլ -
թեամր
1895/Տ՛
մտան
Երկիր։
Հբ"՚յրն
ու Աշոտ
թաթռւլբ
Րասենի
շբքանր,
Աերորն ու
Աւագբ
Ր ի թ մ ՚ ՚ ՚ ե
1է՚է՚"^Ը՝
կարճ ժամանակի
մէք
Հրայրր
կր ձերբակալուի։
կարնոյ
բանտին
մէք կր
քամէ
զաոնութեան
բաժակր ել մեծ
ղոՀոզոլթեամբ
կ՝ազատի
, կբ գաոնայ
Մուշ եւ կր մնայ
Հսկողու -
թեան տակ :
իր
աչքին
առքեւ կբ պարղուէին
Գուրանի
րն
գա րձակ տարածութեան
վրտ
յ փռուած
անտէր ու
անպաշտպան
Հայ գի՚-ղերր,
ենթակայ
թուրքի
ել
փիւրտի
աՀուսաբսափքն
: Ո՞փ Հաշուեց իր սրտէն
թռած
Հառաչանքր։
Ո՞վ էափեց
իր փշոտ
ճամ
բուն վբայ
գիզուած
վտանգներր,
զրկանքն ու տա
ռապանքր :
Այգ ցաւերով կբ գալարէր
անղօր կւստտզոլ
֊-
թեամր, եւ թարղման կը գառնար
Հայութեան
սգաւոր
տան քանքին , կբ սգար անոր
Հետ, կբ
մարմնացնէր
անոր
ն աՀ ատ ակո
ւթիւն
բ իր ռաղմ ի
թեւաւոբ
քարա^եբով
, ու կ աւելցնէր
. «Հա -
յութեան
կեանքի ու պատուո
յ փրկութեան
մ իակ
միքոց
սուրն ու Հրացան է ՝» է
իսկ
Գէորգ
Զավուշր, Ա ասո
ւնց ինե
րէն կազ -
մուած
ֆէտայիներու
փոքրիկ
խումբով
մբ,
իբրեւ
սլաՀապան
Հրեշտակբ
, կր մնար
Աասնոյ
Բ"՚Ր ՜
ձոէնքնեբոլ
վրայ,
ժողովուրգի
սրտին
մէք վառ
պաՀելով
յեղափոխութեան
կրակր, եւ աղատու -
թեան
տենչր, իր թիկունքն
ունենալով
Հ՛՛յա -
կապ վեղարաւոր
մր,
Մ չո յ Առաքնոբգ
Վարգան
վարգասլետր,
մեր օրերու
Վեւոնգ
երէց։
Աերորր , երբ ոտքր գրաւ
իր գո րծո ւնէ ո ւթեան
Երկինքէն պանլիք ինկաւ— Կղպած դոսւնե–
րըս րացուեցաւ •— Ես բախտս խամ է գիտցայ
Բախտէս
ճօՀէր
րացուեցաւ։
Վացէ՛, տրտօշ (**) , վագէ՛
Հացդ տաշտէն
կր վաղէ:
ՄանՕա դրի
օճաքսր
Անցայ, նստայ
պու–
ճախր
—. Սատկէր
տէ
ագատէի—
՚Րէօր
կեսուր
օլա^ախր :
Հ. Ե– ՊՕՎՈՍԵԱՆ
(**) Թափթփած, միամիտ մարդոց
«տրտօշ»
կ՚ըսեն՛ հարուստ ալ կ ՛րլլայ , բախտաւոր ալ։
բուն ու Վարուժաններուն
, Տէրեաններուն
ուԶա -
րենցնեբուն
լեղուն
անլնգՀատ
Շ1§Օէ6
եղած է բաբ–
բարո սնե բու
կողմ է ,
թ ՛նամիին
նախանձն
ու
մախանքբ
շարունակ
աշքսատած
են
տկարացնել,
թա ր շամ ե ցնե
լ , փճացնե
լ Այրարատեան
լեոներու
ծաղփկր
, որ կր սիրէ գողալ
քա զա քա կբ թո
ւթե
ան
սարսուռներով։
ք^այց կա՛յ ու կր մնայ
Հայ լե -
զուն
Հայ Հանճար
քն
զ ո յնեբով
զարգա
րուն : կ^ա–
ճի՛՛ եւ ՀետզՀետէ
ալե
լի կբ գեղեցկանա
յ
անգին՝
Հայաստանի
մ էք , ուր , ա յոօր , անօրինակ
գեղեց
կութեան
մը Հասած է բանաստեղծական
լեզուն
,
եւ ասգին՝
Հա յաստանէն
գուբս,
ուր
Մեծասքանչր
սքանչելափառ
ծաղիկ
մր գարձած է՝
ապշութիւն
պատճառե
լու աստիճան
6ք§Օէ6Աւ/5՛ յ
ք^այց ինչո՞ւ
ապշիլ,
Հայ ժոզովուրգը
կ՝ապ–
րի
ժիայն ումիայն
ստեզծազո
րծե լու
Համաբ :
Որպէողի իրցեղային
Հանքերէն
զուրս
Հանէ ա —
մէնէն
թանկագին
մետաղր։
Այգ իտէալո՚վ
է որ
վանքերուն
մէքմոմի
լոյսին տակ Աւետարան կր
գրէին իր ղաւակներբ
ա յն սլաՀո՛ ւն անզ ամ՝ երբ
թ^ամ
ին կր Հ րկիզէր
վանքերր ու կբ խո բտակէ
բ
եկեղեցիին
զոներր։ Այգ իտէալով է որ անապատ–
նե բու
մ էք , վր աննե բ ո լ տակ , Հա յ մա յրե ր ր ա յրու—
րեն կր սորվեցնէքն
իրենց
անօթի
երախաներու1ւ՝
երբ քիչ անգին
քարզ ու կոտորած
տեղի
կ՝ունե -
նար :
՛Օ՛՜ ,
մեր անողո
րմ եւ անսիրտ
ՃXՏ,0\.%\\^^նե՜րը,
եթէ
չրլլտ
յի^ն
անոնք՝
է^նչ րարձրութ
իւննե ր
պի֊֊
տի ստեղծէ
ր Մ եծասքանչբ
, որ ուրիչ
մ եղք չէ ու–
նեցած
, բա յց
մ իա յն սէ՛՛ ր
քաղաքակրթութեան
:
Անիկա
ուզած է Համամ ա րղկա
յին
մ չակո յթին
լն
ծա
յ տանիլ
իբ բաժինր
֊. Աւ գռզացեր է միչտ ար -
ուեստից ու գիտութեանց
Հմայքէն :
Վայրի՜ ծաղիկ, անունդ ի՚^նչ է,
Ըսէ՛, քիչ մր գէթ չե՞ս դողաբ
Հովիկն անոյշ երբոր փըչէ :
ր պատաս քսանեմ .
Այո՛, Հայ ցեւլ^ւ ալ, լեռներու
ծազիկ,
գոզա–
ցեբ է ամէն անգամ որքաղաքակրթութեան
պա -
րք՚կին ձա յնն է լսեր : Եւ է՛՛նչ երաժշտական
գողով,
ի՜նչ տաք ու քերմ ին սարսուռով
, Հոգին
անուչա–
Հոտուիժեամբ
լեցնող
թրթիոնեբով
:
Գիտեմ թէ , ո՜վ անմ աՀ Աո բպոն , ղ ուն ա յս -
տեղ պսակած ես Հայորգիներ
եւ
ՀայուՀ
իներ
մարգկային
մ շակո յթին
մասին
իրենց ստացած
եւ
ամ րարած
ծանօ թո
ւթ իւննե րո ւն իվարձատրու -
թիլն։
ք՚տյց
մենք
այսօր կուգանք
, քու բաբձրա -
թռիչ
նայուածքիգ
տակ, սլսակել եւ Հայտստան -
եա լց աչքսարՀին
ծազիկներով
ղարգարե
լ մեր գ"1՜
րոլթեանց
ալեւոր
մշակր, որթրթռացեր
է գա -
րերու
խորքէն
եկած
գոզով
մր. Հայ
Հանճարին
ամէնէն
քազցր սաբսուոով,
ել այս՝ Հակառակ ա՜
մէն տաոապանքի
ել տաղնապանքի
,
Հակաոակ
ամէն
նեղութեանց
ել տաժանքներու,
Հակաոակ
ծանօթ եւ անծանօթ
բոլոր
ճ՝էցյօ\.շաներուն : Եկած
ենք
«՛ԱՈ–
ի յ^րՀնել ել քւ ճանաչել
ղերտխտաղոր–
ծրն , յամենեցունց
պատուեալ րստ արժ անւո քն»,
կ՝անու անեմ
յոբելեար
Արշակ
Զօպանետն
, վար
գապետ
գպրռւթեանց
, ազզր
իրեն եբաքռտաւոր :
&.
ՆԱՐԳՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
