^. եՐԻՏ^ ԴԱՅնՍԿՑՈԻԲեՍն
Ցեք1նԱՈԿ0 ԱՍէՐԻԿՍՅԻ մ է ճ
•
.՚
֊ ֊ Լ – – – ^ «
Գսւնգւ^1է»ւկութէձ
մը՝ ի նաքասէո ՀՀՌյաՀԼ -
րաբեզարգք^ւթեւմն^
Կը %ախագաՀէր
ընկեր
Լ.
Տաղլետէէն , որ ըացաւ^յրեց
հաւաքռյթին
նպաքռակը՛
™ ((, ՀքԱք Ծրիւոաաււրգաց
Գա<նակցու.թեան
յա^^.կացո^-ան• է Հայսաասւն
փէմփի մէկ մա^ը,
ղոթ մ-ամանակէ
մը ի •էեր անոնք կ^աչխասդին բա^
րեզարգհլ՝
զայն
իրենց
պաՀստնքներուն
յարմաբ
-=
Ընելու. Համար։
՜Մեր
–քէմփը
զուարճութեան
վ՚ոյր
մչն է, բայց
նաեւ
Հանրային
կրթութեան
վայր
մը,
՚Բէմփի
այն րամ-ինր, որ մեբ զաւակներ
ո ւն
արուահ– է , պիաի
րքքայ ամաոնային
ղպրոց
մր ա^
նոնց Համար–, Աղքէկ
մը կամ տղայ
մը երբ ամաո֊ը
քանի
մր չաբաթ
անցքնեն
այնաեղ
, պիաի
լսեն
Հայերէն
լեզու.
Հայ երգ, Հայռց
պաամռւթիէն
եւայլն,
որոնք պիտի
մնան անոնց
մէքէ
՚^էմփր
պիտի
Հայացքսւէ մեբ
զաւակներր
« Անցնող
շարթուան
չաթացքին
մենք աօնե ՝
Տինք Վարգանանցր,
ապա
•ւՓետրույոր
18»/1 տ
Եր՛
կուքն ալ պատմական
կաբեւոբ
եղելոլթիւններ
են • երլուքին մէք ալ անՀաւասար
ռւմեբու
առքեւ
գտնուելով,
մենք պարտուեցանք
րայց
յաղթա =
նակեց
Հայ ոգին,
Հայ մնալու,
«աղաս։ ու անկախ
ապրելու
կամքը։
Այսօբ ալ այս Խրկրին մէք Հտյ
մնալու
ճիգն է որ կը փորձուի
։
Ե՛–
մենք
նորէն
պիտի
յազթտնակենք,
մեր զաւակները
պիաի
մը–՛
նան Հայ, եթէ միայն
դուք ալ օգնէք
անոնց նպա^
տակի իրականացման
9 :
Ապա
Հրաւիրուեցաւ
խօսելու
օրուան
գլխա ՝
լոր բանախօսը
լնկեր
Վբացեան
, ոբ րստւ .
« Կ^ոլզեմ
քանի մր յիչո գութ իւններ
պասի"
մել։
1920
թուի
գարնան
քիո ւստստտնի
խո րե րէն
Հայտստան
եկաւ պատուիրակութիւն
մը, որ ներ––
կա
յ ա ց ո լց չո ւթ իւնն էր Տոնի
շրքանի
Հտ յ
գաղթա–
կանութեան
։ Անիի կործանումէն
ետք, ուրեմն ա–
է-ելի քան
ՏՕՕ
տտրիներ առաք,
Հա յկական
խոշոր
Հաաուաե
մր թոզելոփ
մեր Հայրենիքր,
անցած է
դէպի
՚Լռլկայի
ափերբ՛
անոր մէկ մասբ Հտսաատ–
ուած է հյրիմ,
ուրի^եր
գտցած են Տոնի
շբք անր։
Տտրիներ
առաք անոնք Ա • կարապետ
ուխտի գա
ցած
էին : ճանապարՀին
տեսած
էին
Ալաշկերտի
գաշաբ։
Պ ա տո ւի րա կո ւթ ի ւն բ երբ Հայասաան
ե -
կալ , խնգրեց
Հա յասաանի
կառաւիա րութենէն ,
Տոնի
շբքտնի
Հա յութիւնր
Հա յբենիք
լնգունիլ ել
ղա յն արտօնել
Հասաատուե
լու Ալա շկե ր ա ի շբքա
նին
մէք։
՛հալերու
րնթացքին
այս Հայերր
պաՀած
էին
իրենց Հայկական
ոգին։
Անին
թոզելէ
800
տարիներ ետք ալ անոնք կբ զգաքին ոբ իրենք
Հայ
են :
ճ
1920
թուի
ամ առր
Հա յասաան
եկաւ
մ էկ
ուրիշ պատուիրակութիւն
այս անգամ
Հունգարա–
Հա յութեան
կողմ է : Այս Հա յերն ալ Հեռացած
էին
Հա յասաանէն
Բաղբ ատո ւնե աց անկում
էն ետք :
Անոնց մէկ մ ասր Հաստատուած
էր Հիւս • կոփ -
կաս , ուրիշներ գտցած
, տեղտւորուտծ
էին Լե -
Հաստան
, մ աս
մ րն ալ կալիցիա : Անոնք
բո լո րո–
փին կոբսնցուցած
էին իրենց
լեղուն , կրօնը , կա
րելի է րսել իրենց շրքապատին
մէք լուծուած
էին։
ք՝տ յց անոնց
Հոգիին
խորր
պաՀ ուած
է ր Հա յկ . Ո—
գէն : Ա լս պատուիրակութիւնը
մ իասին
բերած էբ
թարգման
մ լն ալ։ Անոնք
կ^ուզէին ոբ մեր կառտ–
փա ր ո ւթ ի ւն ր թո
յլ տար
Հունգարիո
յ ել
կալի -
ցիո յ Հա յ եբուն
Հտ յաստան
փոխադրուելու
։
« կ^ռլղեմ պատմել
նաեւ
Հետեւեալը,
որ ուղ–
գակի ինձ Հետ կապուած է
« Ժամ տնակին
, ինչպէս
գիտէք,
Ազգերու
՚իտշնակցութիւն
մբ ունէինք
։Վեբքինիս
օգնող
Օ–
մանդակ
կազմ ակե րպո ւթիւններ
ալ
գոյութիւն
ունէին
ամէն
երկրի
մէք։
Մենք ալ ունէինք
նման
կազմակերպութիւն
մբ։ Փարիզի
մէք անդամ մր
տեզի
ունեցաւ ա յդ
կազմ ակե րպո ւթե անց
մ իքազ–
գային մեծ մողոփբ,
որուն ես ալ
մասնակցեցայ
բնկեր Ա. Իէատիսեանի
Հետ։
Ժոզոփէն ետք
տեղի
ունեցաւ
ճաշ , որու
րնթացքին
սկսայ
խօսիլ իմ
կողքէս նստած
անձին Հետ , որ րսաւ թէ ինք Լե–
Հաստտնբ կը ներկայացնէր
, եւ աւելցուց որ ծա
գումով
Հայ է : իմ աք կոզմր նստած
մարդբ
մտիկ
կ՝րնէբ
մեղ։
ՀՀԵՍ
ալ Հունգարիոյ
ներկա քացուց
ի^
եմ , րսաւ ան, Հայերէն
լեզուն
մոռցած
ենք,
բայց
Հայ ենք » :
^Տարիներ
առաք
եղայ
Հունգարիոյ
թբմբշ -
վար
քազաքր։
Ատտծեցի
որ անպատճառ
Հա քեր
պիտի
գտնուին ա քնտեղ
։ *հտա
լ վ ե րքապէս
Հա յ
մր, որ տարաւ
զիս իր տունր։
Հոն կար Հա ք մա
միկ մր, որ Հտմրուրեց
զիս, երբ Հասկցաւ թէ Հտյ
եմ ես։ Հայերէնր
մոռցած էր րուորով
ին : Մ ամ ի–
կր իր սնտուկէն
Հանեց
մետա.բսներոլ
մէք փաթ -
թուած
Հայերէնե
գրքագեր
Աւետարան
մր, եւ բ–
սալ ոբ , երբ տեղի
կ՚ունենայ
ամուսնոլթեւն
, ծր–
նունդ եամ մաՀ,
սնտուկեն
մէքէն կր Հանեն,թ եւ
կբ գիտենք աքս Աւետարանը,
ոբ գարեր
առաքՀա–
յաստանէն
բերուած է :
Մշակոյթը
Ի. ՄիոՆթեաԱ վկ
դՒսպանը - Պետըլ Աւ1իթ, եեաէւյյալ կերպտվ կր
պէ&տկերսւցնէ մՆ–ւտ–յւրակտ(աւթ–էսւն վիճակը
>5 -
Ս՚իո՜՚֊թԵան ւքէյ —
Առ վետական
պեաոռւթէան
^ էմնագրո
ւթենէն
ի
վեր , անոր վարիչներր
կր յայտարարէին
, թէ
ճար-ոարարուեստի
զաբգացման
Հեա
զուգլնթաց
պիտի բարձրանար
ժողովուրդին
մաաւոր
մակար֊
գակը
ԸնգՀ անբապէէւ
երեսուն
տարուան
քանքեբէ
ես՜-ք ելՀակառակ
պատերազմի
չորս տարիներուն
,
անաարակո
յս նշանակալից
ենձեռք
րերոլած
աը–^
գիւնքներր :
Հւախ՝ գրական
կողմը :
Անգրագիտոլթիւսը
վերնալու
վրայ է։ Գպրոցնե
բու.
Համալսարաններ
բու
թիւ֊բ բազմապատկուած
է, գրական
երկերը
մատչելի
են ամէնուն
, նո յնպէս
թատրոնը եւ օ -
փերան
Համաձայն
1946^
վիճակագրութեան,
1914^5*
նախակրթաբաննեբոլ
մէք կուսանէին
ութ
միլիոն
աշակերտներ,
իսկ
1938^5–՝ 31 500-000։
1913^1
Համալսարանականներու
թիւր
112 –000
էր ,
1939^
ին Հասաւ
620-000^ է
Հանրային
գրագաբաններու
մէք գիբքերոլ
թիլը
բարձրացաւ
, Հաղար
բնակիչի
վրայ , Աէն
861^ :
Բացասական
կողմր, որ ա յնքան
"՚էքէ
ձէ
զարներ , նշանակալից
է . փոփոխութիւնր
, ա յն -
քան արագ կատարուած
, մակերեսային
է.
յետոյ՝
Համ ա յնափար
կուսակցութեան
ղեկավարութեան
աակ
տեզի
ունեցաւ ան, վերքապէս
նման է ան
նո յն կաղապարով
շինուած
առարկաներու
Զանգուածներուն
Համ ար
մշակո
յթր
տեսակ
մր սակացոյցի
ենթակայ
ուտելիք է
Ա ովետական
գրող
իլիտ
էրէնպուրկ
Մ տաւո–
րականնե
բու
Համ աշխարՀա
յին
Համ ագում
արին
մէք յայտարարեց
, թէ ռուսական
մշակոյթբ
գե–
բազանց է արեւմտեանէն
եւ թէ այլեւս
գոյութիւն
չունի
բռւրժուական
մչակոյթ :
Բա յց
Ի լիա էրէնպուրկ
եթէ
անկողմնակալ
մտածոզ
մբ Ր1էար, պիտի
Հարցնէր
ինքն իրեն, թէ
ինչո՛՛ւ
Արեւմ ուտքբ
չի կրնար
րմբոնել
սովետա -
կան մշակոյթբ,
մինչդեռնոյն
Արեւմ ուտքբ
խոբտ–
պէս կր դնաՀատէ եւ կ՝րմրռնէ
ռուս մեծ
Հան -
ճաբնեբբ
, ղրող^ւերէն՝
թոլսթոյ,
Տոսթոեւսկի
,
Զեխո^,
Կորքի,
Թուբկէնեւ,
Պոլշկին,
ե բաժ շտտ–
գէ տնե րէն՝
Զա յքովսկի
եւ (հիմ ոքի - Բորսաքով
,
յիշելու
Համար
քանի մր անուններ
միսւյն
Մշակութային
զետնի
վրայ
իք. Մ էութեան
մէք
լայն
ասսլաբէզ
կայ. եթէ ան նեզ է այժմ,
յտն -
ցանքր
ոուս
մ տաւո րականնե
բուն ր չէ , Ա՛քլ
Համայ
նավար
կուսակցու
թեան :
քհոմ անովնե րու Հաբստո
ւթիւնր
տապալեցաւ
էեվափ՚^խ^^Կ^ան
շէսբժոէմով
մր,֊որուն
վարիչ
ոլմր
՝,եբտասաՀման
ապրած
Ժտաւո րականո
ւթիւնն էբ .
Բայց
Համայնավար
կուսակցութիւնր.
իշիա–
նութեան
դլա-ի
գալէն եաք,, աստիճանարաբ
կա^
կանգեց
մտաւոբականութիէնը
:
1929^5։
երաժշ
ք^ագէտներ
Հրաւիր՚-^եցան
պայքարելու
բ^^^ ^
ժ.–7ւական երաժչտութեան
ազգեցոլթեան
գէմ
Աւելի ուչ,
1946
Օգոստոսին,
՛Բաղաք.
Բիլ^
րէ^ն յարձակեցաւ
Լենինկրատի
գրական
խմբակին
գէմ,
ժս՜-անովի
ղե կավա րո ւթեամբ%
Եղածը
մււա–^
նակի պարագայ
մը չէր։
Պայքարը
սկսաւ գրա ^
գէտներու
, երաժշտագէտներու
, փիլիսոփաներու
,
գիաոէննեբու,
աբուեստադէտնեբոլ
^.
քննագաա
ներու գէմ, որոնք կր
մեղադրուէին
ապա ֊.
քաղաքականութեամր
կամ անով , ոթ չո^լնէին
4ա֊֊
մա յնավար
գաղափարաբանութխւն
:
Ամէն
երեւոյթ
պէտք է բացատրուէր
Մարքսի
վարդապետութեամբ
, որուն
Համաձայն
յառաք
• .~
գիմութիւնր
արդիւնք է հինի ել նորի , ներՀակ
ուժերու
բախումին
:
նոյն
րմրռնումով
ալ վերքերս
չնորՀաղբկուե^
ցան
բազմաթիւ
գիտուններ,
որոնք
իւրացուցած
էին ժառանգականութեան
մասին
Մանտէլի
Հիմ -
նական
տեսութիւնր՝.
Աովետական
պետութիւնր
^թէ Ի փիճտկի
պիտի
չրլլա բ , ըստ այգ աեսու =
թեան , էական փոփո խո ւթիւննե
ր մտցնելու մար -
գոլ նկարագրին
մէք, այն աաեն սովետական բռ^
վանդակ
սիստեմին
ապագան
վտանգուած
պիւոի
երեւէր ;
Կրեմլին
կ՛՛ուզէ, որ սեւին
ճերմակ
ըսուիլ եւ
աստուածնեբր
գոՀացում
ստանան
Կրնայ
Հարցուիլ,
թէ ինչու սովետական
իշ -
խանութիւններբ
այսքան
մտաՀոգ ենզանգուած
-
ներու Հաւատարմ
ութեամ
բ
Լաւագոյն
ել ճչգրիտ պատասխանր
այն Հ ,
ոբ երբ
1944/՚5՛
կարմիր րտ%ակը մտաւ կեգրոնա -
կան Եւրոպա ել Պալքանները,
գաղափար
չունէր
արտաքին
աշխարՀի
մասին։ Աովետական
քարող՛^
չոլթիւնր
Հաւաստած
էբ միշտ, թէ գրամատի
-
րական
երկիբներու
գործաւորն
ու
գիւղացին
կ՛՚ապրին
թշուառութեան
մէք, մինշգեո
սովետա–^
կան
ժողովոլբգր
իրենց մեծ պետին՝
Աթալինի
վարչաձեւին
տակ
կ՚ապրէր շատ աւելի
լալ
պայ–
մ աններու
մ էք :
Ա ովետական
ժոզովուբգր
յողնած եւ յուսա -
խաբ
եղած էր, ան իբական
ցնցում
մր
ունեցաւ,
երբ
1946
Փետրուարին
Աթալին
. յայտարարեց
,
թէ Հետագայ
երեք Հնգամ եա
յ ծրագիրնե
բ բ պիաի
յատկացուէին
ճարտարարուեստին
ել ոչ թէ ապ–
րելակերպի
Հետ առնչութիւն
ունեցող
գործերու
։
Եւ
Կրեմլին
ձեռնարկեց
նոր արշաւանքի
մր,
որպէսզի
սովետական
ժռզովոլրզր
Հտլատար
, թէ
ինք գերակշիռ
դիրք մբ ունի,
շնորՀիւ
Համայ -
նավար ղ.աղափարաբանհւթեան
: Ալս .պատճառոփ
ալ տրոլեցալ
երկաբ
ցանկ
մը գիւտերու,
որոնք
միշտ կատարուած
էին քհուսե բու
կողմ է , շոզե -
շարժ
մեքենայէն
սկսեալ
մինչեւ
փենիսիլինր
:
իսկ տարի մր ետք, յեղափոխռւթեան
3 0 « " ^ -
^Տուի
մօտիկ
անցեա
լէն ա յս քանի
մ բ
յուչե–
րր , րսաւ
րնկ • Վրաղե՚ան
, րսելու
Համ ար
միա յն ,
որ երբ ղարեր առաք Հայաստանբ
թողած եւ օտա–
րութեան
մ էք ապրած
Հա յեր կբ պաՀեն
իրենց
Հա յկական
ոգին , ա յս ազատ
եբկրին
մ էք Ամ ե րի
կաՀա
յր իրաւունք
չունի
րսելու թէ , երկու սե -
րունգ
վերք Ամերիկայի
մէք այլեւս
պիտի
չմնան
Հայեր։
ՎստաՀ
բլլանք ոբ, այսօբ
մեր
լ՚՚֊բք
ճլոլրլացող
ե րիտասա բգնե բ ր , վաւ^ ալ Հայ պիտի
մնան եւ բնական կարգով
պիտի
շաբունակեն
մ եր
կեանքր, եթէ երէցնեբր
զօրացնեն
անոնց
մէք
Հայ
մնալու
ոգին :
« Մինչեւ
այժմ
մենք օգնեցինք
զանազան եր–
կիրներու
մ էք ապբոզ
Հտ յերուն : Ե*– լաւ կ^րնենք
որ կ՝օգնենք : Բայց պէտք է քէչ մ լն ալ մեզ օգ
նենք։
Այն գոբծբ ոբ մեզի կր ներկայանայ,
պիտի
օգնէ մերնոբ սերունդի
ՀայապաՀպանման
. մենք
պարտաւոր
ենք այդ գործի
յաքոզութեան
Համար
լնել մեբ ^սլադոյնբ
Տ :
Հ.
6– գ՛ Ամեր. կ. կոմիտէի
կոզմէ
ռւզերձ
մր բրաւ
բնկեր
Տ ՛
Տէր ՏովՀաննէսեան
եւ րսալ^
է ՚^Ւէէ
՚".Ա
"3 ՚
« Գաշնակցութիւնր
ՐԱալով
գործի
կազմա
կե րպո ւթիւն
մ բ , Ամ երիկա
յի կեգր • կոմիտէն ա յս ՚
Հանգանակութեան
իր մասնակցոլթիւնբ
կը բերէ
Հաղար տոլարով : Հայե բ իտասա բդո ւթեան Հա -
յապաՀ պանո լմ ր մեր դաղափա րա կանն է , մեբ
^աննուաճ
երազր%։
Անոր
Հասնելու
Համաբ
մենք
պէտք է տանք մեբ առաւեքաղոյնր
: Ես ճիշգ Հի–
մա կուգամ
մարմնի
մր մէկ ժողովէն,
ոբ
նուիր–
ուած է Հայկ • Գատին եւ որուն
անդամներէն
4^
նռր սերունդին
կբ պատկանին : Անոնք Հայ են ի -
րենց ամբողք ոգիով • եւ անոնք գիտեն
պա յքարիլ
Հա րււթեան
շաՀե րուն
Համ ար : Մեր երիտասարգ–
ներր արժանի են մեր
զոՀաբերութեան
•
մենք
պէտք է քաքալերենք
անոնց
ձեոնարկր
> է
Հայ
Օգնութեան
Մ էութեան
կեգր. վարչոլ ^
թեան
կոզմէ
խօսեցօՒլ. Տիկին Աեգա
թկրղեան
- « Հայ 0 • Մ իութիւնը
,
ամենագոլրգոլրոտ
վե բարե րում ր ունի գէպի մեր ե րիտասա րգնե ր ը
եւ անոր
ներկայ
ձեռնաբկբ։
Երիտասաբգութիւնր
վաղուան
Հտյ ժողովուրդն
է։ Այդ երիաաստր
-
գութիւնր
կ՝ուղէ
պաՀել մեր լեզուն , մեբ ոգին ,
մեբ պատմութիւնր։
Մեր պարտքն է
բոլորանուէր
օգնել
անոնց
ճիգերուն : Հտյ Օգն.
Միութեան
կեգր. վարչութիւնր
, այս ձեոնարկին
կը բերէ
իր մասնակցութիւնր
500
տոլարով »:
Հայ Երիտ • կեգր • վա ր չո ւթեան
կողմէ ոգե–
ւոբիչ ճառ մրխօսեցաւ
րնկեր Ա արգիս
Աղամ -
եան։ Ան Համեմատութեան
դրաւ
ամերիկեան
մի–
քավայրը
Հայաստանի
Հայկ. միքավայրին
Հետ,
Ամերիկայի
մէք ապբոզ
Հայ ընտանիքը
եբկրի
Հայ
լնտանիքին
Հետ, որոնց
միքեւ
եղած
տարբերու -
թիւննե ր ը չատ մեծ են , բսաւ
։ ՚քյոբ
սերունգին
առքեւ,
րսաւ ան, դժո ւա րութ իւննե ր կան Հայ
մնալու,
րայց
մենք պիտի
լնենք
մեր կարելին այգ
գյժոյ-արութիւններր
Հտ ր թե լու Համար
։
« Հայասաան
Բէմփբ՛»
միայն ծառ, քտր , ա -
զիլս չէ •- անիկա
դրօշակ
մ լն է. մենք պէտք է Հոն
Հաւաքուինք
մեր Հայկսյկան
ոգին
զօրացնելու
Համար։
Մենք երաղնեբ
ունինք եւ վստաՀ
ենք որ
պիտի իրականանան
անոնք :
Ուղերձնեբբ
եւ բանախօսո
ւթիւններ
ր ունկն -
գրուեցան
մեծ Հետաքրքրոլթեամբ
: Երգերր
ՈԼ
դաշնակբ
րնգունուեցան
քերմ ծափերով
:
ԱյնուՀետեւ
տեզի
ունեցաւ
Հանգանակու
-
թիւնր
։
Բացի
Հ. 6– գ. Ամերիկայի
կեգր.
կոմիտէի
Հազար եւ Հայ Օգն. Միութեան
500
տո
լարէն,
կարնոյ
Հայր.
Միութիւնն
ալ խոստացաւ
400
աՈ"
լար
նուիրել
։
Հանգանակութեան
րնգՀ . դ.ումւ
լելի քան Հինգ Հազար
տոլար։
Հանգանակութիւնը
պիտի
շարունակուի
դոլբսն ալ :•
ՒղԹԱԿԻՑ
տւ ա -
Fonds A.R.A.M
