^ 0. ՍԻ ՔնՈԱՍնԱմէււԿԸ
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄՒՆ
ՀԵՏ
Հայ
Օգնութեան
Մէութիւնքլ
Լնաիկին
Կ -
իյաչ) այո աարի կր տօնէ իր
քառաոնամեակր
Անկարելի
է կազմակերպութեան
մր կեանքին
ու
զորհ-ունէութեան
վրայ
Հպանցիկ
ակնարկ
մր նե–
աել, առանց
ամէնէն առաք
յէչ^լու
այն անձր
կամ
անձերր,
որոնք
գրին
Հիմր
անոր։
1910
Աեպաեմրերին
էր, որ Ամերիկա
եկաւ
Դաշնակցութեան
կարկառուն
գործիչներէն
մէկր՝
է. Ակնունի։
Անոր այսաեզ
գա
լր
զուգագիպեցաւ
րանտարկութեանր
կովկասահայ
500^^
աւելի
մ ր–
աաւո րականնե
րու,
որոնք
1908^^5՛
ի վեր
րանաար–
կուած
էին։
Բոլոր այն վայրերուն
մէք, ուր Ակ -
նունիի
մ ասնակցութեամ
ր Հրապարակա
յին
մո -
զովներ
աեզի
ունեցան,
Հանուեցան
բանաձեւեր,
յօգուտ
բանտարկեալներու
ազատութեան
, եէ. զր՜
կուեցան
Մ • ՆաՀանգներու
կառավարութեան
:
Այգ
օրերուն
, Հ. 8– Գ– Ամերիկայի
կ . կոմի
տէի
որոչմամբ,
Ակնունի
բազմաթիւ
քազաքներու
մէք
կազմակերպեց
Հ՛ 8– Գ֊ Կարմիր խաչեր,
ո–
բոնք
իրենց
Հիմնական
նպատակ
ունեցան
օգնել
մասնաւորապէս
այն այրիներուն
, որբերուն
եւ
բանտաբկեալներուն
, որոնք
զոՀերն
էին մեր ա -
զատագրական
պայքարին։
Անոնք նպատակ
ունե–
ցան
նաեւ
օգնել
մեր գազութի
կթական
գործին։
Մինչեւ
1918
Մայիս
28, Հ.
Ց– Գ– Կարմիբ
Իյա–
չերր
փայլուն
կերպով
կատարեցին
իրենց
վ ք ՚ յ
գրուած
պարտականութիւններբ։
ԱյնուՀետեւ
,
նոյն կազմակեբպութիւնր,
աւելի
քան երկու
տա
րի գործեց
իրրեւ
Հայաստանի
Հանրապետութեան
կարմիբ
Խաչ
տ
Հա յաստանի
խորՀրգա
յնացման
Հետեւանքով
մեր
կեանքր
ենթարկուեցաւ
Հիմնական
յեզաչբք–
ման։
Երեւանի
խորՀրգային
կառավաբութիւնր
,
իր
գոյութեան
առաքին
իսկ օրէն,
պայքար
րա -
ցաւ
այն ր"լոր
կազմ ակե րպութ եանց գէմ ,
որոնք
երկրպագունեբր
չէին
Համայնավար
վարչակար
-
գին,
չէին
բամնեբ
անոր գալանանքր,
չէին
Հա -
մակբեր
անոր
գոբծելու
բիրտ
մէթոտնեբուն
Այգ
կազմ ա կե ր պո ւթ ե ան
ց շարքին
մ էք
կր գբտ
-
նուէր
նաեւ
Հա յաստանի
Հանրապետութեան
կար
միր
Խաչբ։
Ե րեւանի
կրակր
անոր ալ
ոլզզուե
-
ցաւ
:
Ե՛– ծայր տուաւ
շփոթութիւն
մր։ Շատ
մր
վայրերու
մէք քայքայուեցան
կազմակերպութեան
մասնաճիլզերր
: Շատերբ
յուսաՀատ
Երեւանի
լն–
թաց
քէն
, որոշեցին
քաշուիլ
մէկ կոզմ, եւ
չմաս
նակցիլ
նոյնիսկ
գթութեան
եւ մշակոյթի
վ՛երա -
րերեալ
գործեբու
: Այս պէս , մեծ ճիգերով
ստեգ^՝
ծուած
կանացի
Հզօր կազմ ակե րպո ւթիւն
՚ւ^ր կարճ
մամ տնակի
լնթացքին
սկսաւ տկարանալ
եւ Հաս
նիլ քա յքա
յմ ան
եզրին : ճիչգ
այգ
օրերուն
էբ ,
1923
թւււին , որ Ամերիկա
եկաւ
Գա^ակցութեան
մէկ
ու–րիչ անուանի
գործիչր
րնկեր Արշակ
Ջա -
մալեան,
ոբ գաբձեալ
Ամերիկայի
կ. կոմիտէի
ո–
րոչմամբ
, իր կուսակցական
աշխատանքներու
զուգբնթաց
, վե րակազմ ե ց Հայ կարմ
իբ
իքաչը ։
Ընկեր
Ջամալեան
ոչ միայն
առքեւր
առաւ
Հայ
կարմիր
ի/աչի քայքա
յման,
այլեւ
զայն
աւելի զօ–
բացուց՝
Հաբիւբաւոբ
նոբ լնկերուՀիներ
լնգունե–
Լով ներս
, կազմ ակե
ր պե լո վ նաեւ
նոր
մ ասնա
-
ճիլզեր
։
է՛ Ակնունի
եւ Ա. Ջամալեան,
տարբեր
ժա -
մանակներռլ
եւ պայմաններու
մէք Ամերիկա
ե -
գած
եւ գործած,
այս ափերուն
ւիյրայ Հանգիսա
—
ցան
իրական
Հիմնադիրնեբր
մեր քոյրերու
կազ -
մ ա կե ր պո ւթ ե ան : Այսօր , երբ
Հա
յ
•Օզն ութե
ան
Մ իութիւնբ
իր քառասնամեակր
կր տօնէ
, չի կր
նար
, նախ ել առաք,
անՀուն
սիրով
ու
գորովով
Լյէչել
մեր այս անուանի
գործիչներր,
Հայու
-,
թեան
այս երկու
բնտիր
գալակներր
եւ
չխոնար–
Հիլ
անոնց
յիշատակին
առքեւ։
Շատերու
Հետ,
րայց
չաաեբէն
աւելի,
այս երկու
մեծ
գոբծիչնե–
ՐՐ ) իրենց
նուիրում
ով
, գործով
, խօսքի
ու գրէէ
քերմոլթեամբ
, կրցան
ամէն
տեզ
շարժում
ստեզ–
ծել
ել մեր Հանրային
կեանքին
մէք
Հայ
կէնր
գարձնել
գլխաւոր
վարիչ
ուժր
գթութեան
մեծ
գործին
: 8արգանք
իրենց թանկագին
յիշատակին
:
Ւնչպէս
Հ. 8՝ Գտլնակցութիւնր
, Հայ Օգ -
նութեան
Մ իութիւնն
ալ եղած
է գոբծի
կազմա
-
կեբպութիւն
մր։ Լման
քառասուն
տարի
գործեց
ան, րայց
այսօբ
ալ ան չունի
իր մեծ գոբծի
մա
սին
վկայոզ
նոյնիսկ
Ժէկ Հտտ
գիրք։
Մինչ
որ
քան
չքեզ գոբծեր
, մեր այնքան
աննպաստ
մ իքա–
՚Լ՚^ձրէ^
մէք, ան կաատրեր
է անցնոզ
քառասոէն
տարիներու
րնթացքին
:
Այս
կազմակեբպութիւնր
չի կրնար պարծե
-
նալ
նիւթական
միքոցներով
Հարուստ
անղամնե
-
բու փաղանգով
մր։ Ոչ– անոր անգամնե
բու
մեծ
մասր
իրենց օբապաՀիկր
Հազիւ
ճարող
բնտանիք–
նեբու
մայրերն
ու կիներն
են : Եւ ասիկա
առաքին
օրէն .մինչեւ
այսօբ։
Հազուագէպօրէն
Հարուստ
տիկին
մբ կամ
մայրեր
մտեր
են անոր
շարքերուն
մէք։
Նիւթական
միքոցներով
շատ
Համեստ
անոր
անգամուՀինեբբ
սակայն
Հաբիլր
հազարներ
են
հաւաքեր
եւ զանոնք
յատկացուցեր
մեր Հտնրա
-
ՖբաՏԱքպի
գո^ծադո^^նե^ը
Ֆրանսայի
վերքին. գործագուլնեբր
նռր
երե֊
՚֊՚՚յ^ ^Ը– ԿՐ– ԱԼաբղեն յետպատերաղմեան
աշխա
-
տանքի
յարաբեբութեանց
մէք, իբրեւ
ցոյց
իշխա–
նութեանց
եւ գործատէրերոլ
գէմ %
Շատեբ , այբ թէ կին,
մասնակցեցան
այս
գոբծագրուլներուն
տՀաճութեամբ
: Ոչ թէ որով
Հետեւ կր մտածեն
թէ իրենց պաՀանքներբ
անբնա
կան են , ա յլ
ո րովՀետեւ
կոբսնցուցած
են
իրենց
վստաՀ
ութ
իւնբ
իրենց
առա
քնո րգնե րուն
վբա
յ եւ
չեն
կրնար չՀաւատալ
թէ բարձր աշխատավաբձ
-
քին
բարձր
զիներ պիտի
չյաքորգեն
:
Աշխատանքի
չափաւոր
փարիչներբ
կ՝ բմ
րռ
-
նեն
թէ րնթացիկ
գործագուլի
շարժում
բ
կուգայ
այնպիսի
ատեն Ժր երբ կազմակերպուած
աշխա
-
տանքի
ուժերբ
բաժնուած
են եւ տկար՝
նիւթա
-
պէս : Անոնք կր փախնան
որ երբ առաւել
կամ նբ–
ւաղ
սուգ
արժող
պայքարներէ
վերք, գժգոՀ
մ
բ–
նան
բանուորներր
եւ գառնանան
, ատիկա
պիտի
ծառայէ
իրրեւ
վառելիք
Համայնավար
կրակին
Հաւաքական
պա
յմ անազիբնե
բո
լ վերքին
օ -
բէնքր
, որ կր քնքէր կառավարութեան
Հակակշի
-
ռր
ա շխատավա
րձքին
վբա
յ՝ ա զգան
շան
մ բ եղաւ
՝
սկսե լու
Համ աբ գո րծագոլլներր
, սակա
յն
բան -
ուորներբ
շտտ
մ ր տեսակէտներով
պատրաստ
չեն
ա յս *վե րու՝,աստատուած
աղատոլթենէն
օգտուե
-
լու ։Զ"րաւո
ր ազգ
՛մ իութեան
գա էակցութեան
մր
տեզ
, ա յսօր չորս
խմ րակցո ւթիւննե
ր ր կր
մ բցին
իրարու
Հետ , անգամներ
Հ տ ւա քե
լո լ
Համ ա ր :
1946^5՛
աւելփ
քան եօթր
մ իլիոն
բանուորներ
անգամատուրք
կբ վճարէին
կեգրոնական
ԱրՀես
տակցական
Մ իութեան
մր : Այսօր վճաբովի
տն -
գամներր
այս
իժիւին կէսէն
ալ պակաս
են :
Բ անռ ւո րնե
բուն
դժգոՀութեան
գլխաւոր պատ
ճառր
իրենց սեփական
կազմակերպութեան
գէմ
այն
է որ քաղաքականութիւն
կր խառնեն
արՀես
տակցական
միութեանց
գործունէութեան
մէք :
էքանօթ է որ Համայնավարներբ
աշխատեցան
գոբ—
ծիք
գարձնել
մ իութիւններր
արտաքին
քաղաքա
-
կանութեան
, բայց
միեւնոյն
աաեն
ճիշգ է որ ռւ
բիշ
կո ւս ա կց ո ւթ իւններ
ալ քանաց
ին
մ իո
ւթիւննե–
բբ գործիք
գարձնել
ներքին քաղաքականութեան
է
Մ իւս
կոզմ է , բանուորներու
պարբերական
խ լբտումնե
բուն
գլխաւոր
պատճառն
է աշխատա
վարձքի
ան բաւա կանո ւթիւնր
:
՚Լիճակագիբներ
կը Հաշուեն
թէ ազգային
ե -
կամ ուաին
ա յն
մ ասր որ աշխատավարձքի՝
եւ թհ–^
չակի
կ՚երթայ
, նոյնն
է ինչ որ պատերազմէն
ա–
ռաք,
սակայն ասիկա
չի նշանակեր
թէ
միքին
վարձուորին
կենցաղի
մ ակարգակր
առաքուան
չափ
լաւ է
է
Նախ
, պատեբաղմէն
առաք
, բանուո
րր
տզզա
յին եկամուտէն
իր բաժինր
կ՚առնէր
մեծ
մասով
կանխիկ
Հ
Այսօր իր առածին
մեծ մասր տեսակ
մբ
ապաՀովագրռւթիւն
է անակնկալներու
գէմ
յ
Երր
վիճակագիրներ
կ՚բսեն
թէ ան կր շաՀի
այնքան
որքան պատե րաղմ
էն առաք
, անոնք նկատի
ունին
բնտանեկան
նպաստր,
Հիւանգոլթեան
,
Հանգստ
եան թոշակի
եւ անգոբծութեան
նպաստր
:
Այս
րո
ԷՈ րր
աւելցան
շնորՀ
իլ
պա տ ե ր աղմ
էն
վերք Հաստատուած
Հսկայական
րնկերային ապա
Հովութեան
գրութեամբ
, որ տարեկան
մէկ մի -
լիառ ֆրանք
կր քամէ,
կամ Պետութեան
ամբողք
ծախքին
ել շաՀ ա րկռ
ւթեան
գում արին
ԿԷ՚՚Ր
՝•
Արգեօք
էլ՚օգտոլի
իր ել գործատիրոք
կոզմէ
լն -
կերային
ապաՀովագրութեան
տրուած
գրամէն
-
Վէճի Հարց մրն է միշտ։
Աա ստոյգ
է որ շատ մր
յին
կարիքներուն
:
Մասնաւորապէս
առաքին
մեծ
պատերազմէն
ետք,
երբ մոխրացալ
Արեւմտեան
Հայաստանբ
եւ
ունեցանք
ամէն
տեղ Հազարաւոր
տաբագիրներ
ու
որբեր
, այրիներ
, անկարներ
, կարօտ մտաւորա
-
կաններ
եւայլն.
Հայ Օգն–
Մ իութիւնբ
անոնց
Հա–
մ ար եղաւ
ճշմ տրիտ նախախնամ
ութիւն
մր։ Պալ–
քաններէն
մինչեւ
Աուրիա
- Լիրանան
, Ւրաք
^
ի.^
րան
, Եգիպտոս
, Պազեստին
, Ֆրանսա
եւ
Ամերի–
կա
, մեր քոյրերր
Հարիւր
Հազարներ
Հաւաքեցին
եւ
Հասցոլցին
այն վայրերբ,
ուր
թչուառոլթիլն
կար
:
Հայ
Օգնոթեան
Մ իութիւնր,
որ ամէն
տեղ
Հա
յ իգական
սեռի
ամէնէն
գործօն
տարբերը
իր
գրօչին
տտկ
էր Համախմբած,
գարձուց
Հայ
կինը
մեր
Հանրային
կեանքի
կարեւոր
լծակներէն
մէկր..
Միայն
գթութեան
մարղին
մէք չէ որ. Հայ
կինը
գարձաւ
գործօն
ու առաքնոբգ
ուժ մր, այլել
ան
գարձաւ
գործօն
ուժ մբ Հայ մշակութային
կեան
քին
մէք։
Սփիւռքի
մէք ամէն
տ^
մեր գպրոցա
-
կան գործր
շատ
րտն կր պարտի
Հայ կնոք^ ամէ
նէն առաք Հայ Օգնութեան
Միութեան
:
Պէյրոլթի
ճեմարանր,
որ այսօբ
Աերձ.
Արեւելքի
մէք
կշ
՚^Ղե
լ– Իբբք^՛ Հետեւանք
բնտանեկան
նպաստի
ոան
3 ՚ " ^ ՝ ^ ձ ՚ ւ , ^ ամուսնացած
աշխատաւորներուն
ր գլայ
" ՚ ՜ ձ ձ լ ր ր աւելի
լաւ կ՝տպրի
քան պաաե.^
օսաս առ
՜՚՚^ւ՚ւ
՚ ՚
,
,
/-,
է ւ .
Լզմէն
առակ, մինչգեո
վատթարացած
է սռսկ^,
ե ուն եւ կիներուն
վիճակր .
^"՚՝^ՆաԼա%րական
վիճակտզրութեանց
Համա ^–
ձ
ն սոսկական
անՀատ
մր կբ ստանայ
իր նա -
խԼղատերաղմեան
ասլրուստին
85
առ
Հա
բիւրը,
իսկ
ամուսնացած
մարգ մր իր կնոք եւ երկու
զա
՛ւակներուն
Հետ՝
ա
առ
Հարիւր.
՚Բազտքարնակ
բանուորներուն
կենցաղն
ալ
աղռուած
է իրրե– Հետեւանք
Հոզագործ
բնակչու^
թեան
Հտրստացման։
Անոնց Համար
ուտելիքը
ա–
լելի
սո՚^Գ է> րաղդատելով
պատերաղմէն
առաք
ուան
դիներուն
Հետ :
Բւրիշ
նշանակալից
պարագայ
մր, ^
այսօբ
գիւզացինեբուն
ղաւակներբ
իրենց
ուզածին
չափ
կաթ
, կարագ
, պանիր
եւ
մ իս
ունին : Պատերազ
մէն առաք այղ ուտեստներուն
վերքին
կրւսմր
շոլ֊.
կա, կր փոխագրուէր
եւ շատ
մր գիւղական
շրր–
քաններու
բնակիչներբ
կր նեղռլէին
սնունգի
պա
կասէն։
Հիմա
լաւտղոյն
սնունգր
կր ստանան
գիւ
ղացիներու
զաւակներր,
որոնք նռր սերունգին
առ
նուաղն
կէսր կր կազմեն
եւ ամէնէն
տոկուն
զին
ուորներր
՚
կարեչի՞ է բարելաւել
քաղաքաբնակ
բանուոր
ներու
կենցաղր՝
աոանց
վնասելոլ
զ իւղական
բբ–.
նակ չութեան
կամ
նոբ թղթագրամներ
շրքաբե ֊.
րութեան
Հանելու,
այս ալ խնգիր
մրն է
որ
լրքօրէն
կբ քբաղեցնէ
կառավաբութիւնր
:
ԸնգՀանրապէս
բոլորն
ալ կ՝րնգունին
թէ ճար–
տարաղործակտն
շաՀերր
աւելի
մեծ են այսօր
քան
պատերաղմէն
առաք։ Կարգ մր ճարտարարուես
-
տական
ասպարէղնեբու
մէք, գործատէրերր
ի վի^
ճակի
են աւե լցնե քու աշխատտվարձքր
,
առանց
րարձրացնելու
գիներր։
Բայց
կառավարութիւնն
ալ կր թեւագրէ
որ յամրաբար
կատարեն
յաւե
-
լումբ, վասն ղի պետութիւնր
ինքն ալ
գոբծատէբ
է ա յժմ
, շատ
մ ր ճա րտա րա բուեստնե
ր ազգա
^աս
ցուցած
րլլալով,
եւ չի կրնար մեծտգումար
յա -
ւելումներ
կատտրել,
առանց
ելմտացոյցին
Հա -
լաստ
րակշռութիւնր խանգա
րե լու
եւ
նո բ տու բ -
քեր
Հաստատելու
:
ինչպէս
կբ
յիշուի , րնկերվարականներր
Հը -
րաժարեցան
կառավարութենէն
,
մ ասամ բ
անոր
Համ ար որ կարենան
աղատ
գործել
եւ իրենց ար -
Հ եստակցական
կաղմ ակ
եր պո ւթեան՝
Բանուոբա
-
կան
Ո ՚ ֊ ժ ի ն մէք Համախմբել
բաղմաթիլ
աշխա
-
յթաւորներ
: Շատ
մր չափաւոր
միութիւններ
կր ^
կարծեն
թէ արՀեստակցական
կաղմտկերպութիւն–
ներբ պիտի
ղօրանան
, եթէ
կաո ավա
րութիւնբ
ճչգէ թէ ո բ զործագուլներբ
օրինաւոր
են՝
որո՛նք
ապօրէն
^՚-րՒէ
՚ 1
՚ " Ր / ՚ ^ ^ ^ Ր
է ել զօր.
տր Կոլի
կուսակից–
ներր տարբեր տեսակէտ
ունին։
կ^րսեն թէ
կարելի
չէ
վերք տալ
բանուորական
խ լբտումնե
րուն
եւ
տեւական
գործակցութիւն
Հաստատել,
տռանց
աբմտտապէս
փոխելու
սաՀմ անագրութիւնր
եւ
ճաբտա րագո բծական
քտզա^օականռւ
թիւնր
որ
կր
տիրէ տարիներէ
ի վեր։
Բանղէտներ
այս աւան
-
գական
քաղաքականութեան
կր վեթսղրեն
Համայ
նավար
կուսակցութեան
աճումբ։
Անոնց կարծի
-
քով,
եթէ Համա յնավա րներր քաղաքական
խնգիր
ներ
չխառնէին
այս պայքարին
մէք, աւելի
մեծ
աղգեցութիլն
պիտի
շահէին։
Հակարոքշեւիկ
վարիչ
մը կ՝րսէր
վերքերս
Խ • Միութեան
յիմարութիւնն
է որ կր սանձէ
Հա
մայնավարութիւնր
Ֆրանսայի
մէք, եւ ոչ թէ ֆ ք
բանսական
կառավարութեան
իմաստութիւնբ»
:
Թ՛ Ա՛
^
կատարէ
փարոսի
մը գեբբ,
չատ
րան կր պարաէ
Հայ
Օգնութեան
Միութեան
։
Գժբախտտբար
Հայաստանի
կառավարու
՜
թիւնբ
չեղաւ
խելացի
օգտուելու
Համար
այս կազ
մակերպութեան
մեբ Հայրենիքին
եւս
օղտակար
բ/լալու
, անոր Համար
եւս
զոՀելու
տրամագր՛"^՜
թենէն
: Ան քանիցս
ել բիրաօրէն
ետ
մզեց
անոր
իրեն կարկառած
ձեռքր։
Աքգ է պատճառր
որ Հայ
Օգն.
Մ իութիւնր
վերքին
մ օտ
30
տարիներու
Ր
թացքին
իր զործունէութիւնը
սաՀմանտփակեց
Սփիւռքի
մէք։
Եւ ատիկա
պզտիկ
գորէէ էէ ՚՛
Սփիւռքի
մէք կ՝ապբի
Հայութեան
մօտ մէկ եր ՜
րորգր : Հայ Ազն . Մ իութիւնը
մեծապէս
օգաա ՜
կար
եղաւ
Ափիլռքի
Հայութեան
:
Ջերմապէս
կր շնորՀաւոբենք
Հա ,
Օղ^"՛^ ՜
թեան
Մ իութեան
քառասնամեակր
: Աեը
՚^Ի՛"^
բտզձանքն
^ որ ան տ,սո. Հետեւ
աւելի
ղօրանայ
եւ
իրեն լծտկհց
ու ղործակից
գաբձնէ
աւե,ի մեՀ
թիւով
Հայ կիներ : իսկ մեր աւեքի մեծ
բաղձանքն
է , որ տն րախտր
ունենաք
մօտ տպաղ աք հ՛ե
փ՚՚Ւ՛"՜
գրուելու
մեր Հայրենիքր՝
Հոն ծաւա,ե,ու
Համաք
իր
այնքան
արղիլնաւոր
գո բծռլնէութ
ին ր ։
(հւմբագրական
«
ՀԱՑՐԵՆԻ-Բ^իք
Fonds A.R.A.M
