«
ա
ՍԻոտօ
Ամրաս
կէսօր մր :
Հովէւր
իր "11"արներր
քշեց գէպի
ձրրր, Հոն
է
^ղրիւրներ
կային։
Ջրելու
աարալ.
ՀօարՀ
\ստաւ. քարի մր վրայ,
րարձրր,
գիաեց
կեն–
գանիներր,
որոնց
ճերմակ
րուրգր
Հեռու.էն
րամ՛՛
պակէ
կլիկներու, կր
նմանէին;
Զովութիւն
կար ձորին
մէք, ու ե՜աոերուն
վը՜
րույ՝
թռչուններու
երգ
Բ՛
Հովիւր
գիտեց
վերէն վար վազոգ
անաաո֊ր
։
Տեսաւ
կանաչութեան
մէք ճերմաէ^եր
Հագահ
աւր՛
քիկ
մր։
Անոր Հասակր
"՚-գիգ էր «<- րարձր
,
մազերր
ինկեր էին ուսերուն
, եւ վար Հեգեզուեր
մէքքէն ,
թուփի
մր պէս՝
որուն կաաարէն
րաղեւ^երոլ
կա–
նտչութիւնր
կր Հոսի
գետ
ինր,
մարգկային
սեռր
չէր
կրնար
այնքան
գեղեցիկ ու թեթեւաքայլ
րլ–
լալ,
ոտքերր
Հողին
Հազիւ կր գպչէին
,
կարհ՚ես
թիթեռնիկ
մ լն էր, թուփէ
թուփ
կ՝ ո ստոստէ
ր , . ՚ ։
Վար
իքաւ
ձորր,
կեցաւ
Հովիւին
գիմացր,
աք ձեռքր վեր րարձրացուց : Արեւուն տակ՝
անոր
երկար ու րարակ
Հագուստները
ձիւնի կը նմա -
նէին,
Հովր կր խաղցնէր
քզանցքր
եւ
ճակտին
գանգուր
ր
Լերան
պարիկն
էր , խօսեցաւ
Հովիւին
.
Գուն տեսե՞՛ր ես այս լերան անտառր
, Հո–՛
վի՚ւ :
Շա՜տ, ես լերան
վրայ, եւ իր
անտառին
մ էք
մ եհ՜ ց ահ՜ եմ , պատաս խանե
ց Հովիւը
յ
Ուրեմն
, անգամ
մ ըն ալ քեզի
հանօթ ան
տառին
նա յէ , ա յս անգամ
անիկա տարրեր
պիտի
րլլայ
, տեսահներուգ
պէս պիտի
չրլլա
յ անիկա :
Հովիւր
արՀամարՀեց
պարիկին
խօսքր ,
կարհելով թէ ղինքր կր հազրէ ։
Նայէ՛
, նայէ՛
, քեղի կ՝րսեմ
ել պիտի
չզրղ–
քաս :
Հովիւր
նայեցալ
անտառին
, ինչ Հրաշք
, ար
գարեւ
տարբեր էր տն , անտառին
հառերր, կա —
նաչ^ւերբ
աբհտթի
փոխռւահ
էին, վերէն վաբ լե–
ռր տրհտթցե
ր , ճերմ կցեր
էր , կը փա յլէր ու կը
՚պսպզար
:
Տես , Հովիւ
, ա յս արհաթէ
անտառր
քեզի
նոլէբ
պիտի տամ , րա յց պտ
յմ ան
մբ ունիմ
, վտ–
զէ
գիւղ,
մայրգ
ձեր տանիքի
առապարին
վրայ
նստահ
, գոլլպա
յիգ
Համար թել կբ մանէ,
սպան
նէ
ղայն, անոր սիբտբ տաք — տաք
ինհի բեր, այն
ատեն աքս արհաթէ
անտառր
քուկգ
պիտի
րլչտյ :
Հովիւր ոբ այսքան
արհաթ
երրեք տեսահ
չէր
իր
կեանքին
մէք, շյացաւ
աղքկան
խօսքեբէն ,
խենգի պէս եղաւ, չէ , Հազուագիւտ
բախտ
մրն^
էր
, մէկ անղամ
էն պիտի Հարստանար
. . - ;
Հովիւր
վաղեց
գիւղր
, մայրր
արգարեւ
տա–
նիքր նստահ
բուրգ կբ մանէր, չէր գիտեր
գլխուն
գալիքբ։ Երր տեսաւ
տղուն գալբ, վախ մր
ինկաւ
սիբտբ
, իր զաւակր
ինչո՛՛ւ
անժամանակ
տուն
կռլգար
է
Հիլա՚՚նգ
էր արգեօք
, թէ ոչ աւաղակ–
ներբ
քշեր
տարեր
էին Հօտբ, ու ինքը
Հազիւ ա–
զատուահ
գիւղը
կուգաբ
է
Երբ Հովիւր
մօտեցաւ,
մտյրբ
խօսեցաւ
քաղց
րօրէն
է
Տգաս
, ի՛՛նչ
ունիս
, Հ իւա՛՛նգ ես
Հ
Ա՝ա
ւր : Ու ("–եց , Լ^րցաւ
շարունակել
խօս
քր
I
Զինաթափ
եղահ
էր. Հլու գառնուկ
մբ
եղաւ։
Մօրբ
սէրին
առքեւր
լեռներ կբ Հալին, ուղա քրա–
ցահ
կրքոտ
Հոգիներր
մետաքսի պէս կր կակոլզ–
նան :
Զէ , մտահեց
Հովիւր,
մօր մր սէբր, ար -
հ՜աթէ անտառէն
աւելե կ^արժէ
ինհի
Համտր
, • .
ոճիր ու ապերաիստութիւն
պետի
րլ/այ , եթէ ձեռ
քր."
վերցնեմ
մօրս վրայ, չէ" որ անիկա
հնահ՜
ու.
մեհցուցահ
է զիս
Տ
Տաղթռւահ
էր Հովիւբ , գնաց ,
բարձրացաւ
եկեզեց
իի տանիքբ
, Հաւբալ
մր բոնեց , մորթեց
,
անոր սիրտր տարաւ
յանձնեց
պարիկին
, իր
մօրր
սրտին էփռ խա
րէն :
— ԱՀա մօբա սիրտր,
տուր
ինհի
արհաթէ
անտառր
։
Պարիկր այգ սիրտր
ափին
մէք առաւ
, վրան
նայեցաւ
, ասգին
անգին
գտրձուց
, րսաւ.
֊ Աուտ կր խօսի ս, ասիկա
մօրգ
սիրտր չէ ։
Մ օր մբ սիբտբ
այսքան
՝ ո
լւ
/ւ չիպաղիր
, . . ;
^ՐԿՐ
՚՚ՐԳ
"ՐԸ
^ *է"՚Րք՚Կր
կարմիր
Հագահ
էր :
ՀրգեՀի պէս կր վառէր,
կրակի
կոյտ
մր բլ–
չաբ կարհես
, մազերուն ու կուրհքին
վրայ
արիւ–
նագո
յն վաբգ
զրահ
էր , բարձրացաւ
քարի
մ բ
փրայ,
բռնեց
Հագուստին
երկար տուտէն
,
քանի
մբ Հեզ խազցոլց
օգին մէք, կուրհքբ
յառաք
ձգեց,
գլուխբ
քի ք մբ ետեւբ
, այս կեցոլահքին
մէք^ ա–
նիկա կր նմանէ
բ կարմ
իր մարմարէ
քանգակուահ
աստուահոլՀ
ի ի
մ ր • • • :
Ըսաւ
.
Ղլա քէ անտառին
:
Տղան
նայուահքբ
Հողին
սեւեռեց : Զէր
ուզեր
վեր նա քիլ
, գիտէր
գլխուն
գալիքբ
, յամառեցալ
;
- Նայէ՛
, նայէ՛,
քեղի կ՝ ըսեմ
, Հեզ մը
նայէ՛։
Հովիւը
իր տրեխին Հետ խազաց , որպէսզի
գորհ
մր
ունենայ
, անով տարուի
, ու չրլլայ
խտրուի
էօԱԲ
—- Հատռւած ւքը ուլըացեալ Վաճան. Մի–
նախորեանի թանկագին հատորէն,
«1915 ԹՈԻ-Ա–
ԿԱ՚ՍԸ», որ վերջերս լոյս աեսաւ. եւ որ կը փըն–
սսաւի միշտ —
Ակսալ
տօթ օբերի
մի շրքան, երբ
Աամսոնի
ճաՀիճներից
մժեղներր
խուժում են գէպի թաղ :
Գիշեբներն
անգամ
ազատում
չկաբ
նրանց
ից
.
մին
չեւ
լոյս գառնում
էին
ճիպինլիկիս
չորս
կոզմր ,
սուր , կատաղի
տզզոցնեբ
արձակում
, որ չեն կա–
բոգանում
նեբս
մտնել։ Այգ անքուն
գիշեբնեբին
,
յաճախ,
յիշում
էին անցեալր ու միշտ աչքիս առ
քեւ
պտտկերտնոլմ
էր 1ւյէչոն
, որ զինավարժոլ
-
թեան
իմ եւ րնկերներիս
անգրանիկ
մարզիչն
էր՛.
Վերքին
անգամ ես նրան տեսայ
երկու տարի ա -
ռաք,
Պոլսից
գնում էր Տրտպիղոն։
՚իասամիքոց
էբ • վարի
բակում
մեր շ"*՚րքԸ
Հտմախմբուել
էին
փոքրիկները
ու ապշաՀար
նայում
էին նրան։
Մէ
կր
մերթ րնգ մեբթ
քաշում էբ թեւս,
Տիգրան
Բէօրօզլեանն
էր : Եբր փար հռեցի
Հասկանա–
լու
Համար, թէ ինչ է ուղում,
ականքիս
շշնքաց
.
Միէ-սիէ–,
ասանկ ալ երկայն
մարգ
կ՝րլլա"յ
, , ,
Արճիճի պէս հանր մի գիշեր,
թուաց թէ ինչ որ
աղմուկ եմլսում, որ ինձ Համակահ
թմրութեան
մէէ
Քիէ - քիչ մարեց ու չքացաւ... Ու, իրր թէ
,
ես նստահ
եմ ակումբի
պարտէզի
չորացահ
Հաստ
հառի
կոճզի մօտ եւ տեսնում
եմ , թէ ինչպէս ոտ–
քեբի
հայրով
մօտենում է ինձ
Ա
րտքին
. (քտՄԲ.
Իթթիհատի ներկայացուցիչը) :
«Զգոյչ,
գգօյշ
եղէք՛ աշխատեցէք
խուսա
փիլ
ամէն գորհից
, որ կտրող է գրգռել
թուրք խա
ւար ամբոխբ » . • ՚
<Տ.Զգ"յշ
, Ի Հարկէ»
, ասում եմ ես զարմ ա–
ցահ...
« Միայն այգ ձեւով
կարող
ենք մենք
ք՜ա -
մ անակ
շաՀ
իլ ու Համ աձա յնութեան
գալ ,
՚*րի
Հիմ քերը պարզ են ինձ» , ասում է նա՝ յենո
ւելով
հառի
կոճղին ուձախ աչքբ վբաս ցաւագար
գաբ–
ձնելով
է • •
ԵԼ
ուրախ պիտի
լինեմ
, ոբ Հեռանայ
, բայց
եւ
Հետաքբքիր
պմ , թէ որոնք են Համ աձա
յնութեան
Հիմերբ
։
« Եթէ րաբեՀաճէք
պաբղել
ձեր միտքր, ես
կարող եմրնկերներիս
Հետ խօսել » . ՚ .
«
Մ իտքս շատ պարզ է . Հարց
ի
լուհմ
ան
միակ
միքոցր
այն է, որ Հայերին
թուրքերից բա–
ժանենք » • . .
– € Բաժանել
՚ • •
« Այ"
•, փեց ՎԻլայէթների
Հայ րնակչոլ -
թիւնր
այնքան
քի^ է^
"Ր
գիւրութեամր
կարող
էք մէկ վիլա
յէ թի
մ էք տեղաւո
բուել • ա յգպիսով.
նրանց
գիլբոլթեամ
բ կարելի է Համ ախմ
բե
լ
մ ի
տեղ եւ Հայկական
Հարցր
լուհել » ՚ ՚ •
ինչ էք ասում
, առա
րկում եմ ես
զաբմա–
ցտհ
, ի՞նչպէս
կարող է վեց վիլա
յէ թնե
ր ի Հա —
յու
թ ի ւ՛ն ր մէկ վիլայէթի
մէք տեղաւորուել
» • • •
« ինչու
չէ , ասում է նա գրւնգ
ուսերր վեր
պարիկէն
:
Պարիկը
գաբձեալ
կը Հրամայէր.^–
Նտ յէ՛ :
Այգ պաՀուն՝
ժխոր մր ինկաւ անտառին
մէք,
կարհես թէ Հազարաւոր
մարգիկ
խնքոյք
կ^լնէին
Հոն
, հափի
հիհտզի ու երգի
ձա
յն կուգաբ ան -
տառէն ;
Հովիւր
կա խա րգո ւահ՝՛ անտառին
նա յեցաւ :
Լերան
թուփերն ու հառերը
, ոսկի
գաբձահ՜
էին։
ինչ
սքանչելի
տեսարան
, ու. այս որքան
ոսկի։
՛Բիչ մնացեր էր խելքը
թռցնէր
։
Բեղի պիտի տամ այս ոսկիէ անտառը. Հն
չեց
պարիկին
ձայնր
։ ^ – է՞ ՚ • •
— Եթէ գի
՚֊ԳՐ
վազես
, մ ա յրգ
մ եռցնես , անոր
սիրտը
ինհի բերես
ւ
Մ այր
մր ի՞նչ կ՝արժէ
այսքան
առատ
ոսկիներուն
քսվ ՚ Մա յրգ
պիտի
չմ եոնի՞
,
ուրեմն
, ի՞նչ կա
յ աս որմ
էք
, օբ մը առաք
մեռնի , բայց ատոր փո խա
բէն տէբ պիտի
րլլաս
Հսկա յական
Հարստութեան
մ ր , ոբովՀետեւ
, մ
Օրգ
Արտին
փոխարէն
քեղի պիտի տամ ոսկիէանտառր
:
Հովիւր
Հմայուահ
էբ՛ Վազեց
գիւղր,
մայրր
բակին
մէք տյհեբբ կբ կթէր։
կովկիթին
մէք կա
թող
կաթին՛ կաթեղնեբուն
պէս գաւկին
սէրր կը
կաթէր
մայրական
սրտին
մէք. ՚ ՚ :
Մայրը
Հին երգ մբ կ՝երգէր
։
Վայրի
ցուլի
մ ր
նմ տն
, Հսվի
՚՚Ր
րակ
մ տաւ ,
Համ
րիչի
Հատիկներու
պէս ճերմ ակ ա յհերը
,
ՀԱԱ
ու Հոն նետուեցան
, թնգեցին
կ"վկիթր ՝•
Մ ա յրր
ոտքի
ելաւ
, տեսաւ
տզան
,
Տղաս , (անուշ ու գգոլական՝) :
Մ ա յր
, (մեղմ
ՈԼ
զգա յուն՝) :
^"՛Լի՛՜ք՛
Ղ՚ւՏյ"3
՚ Ոճիրի
զգացում
բ
արեւի տակ
մնացող
ձիւնին պէս Հալեցաւ։
կատու մր մորթեց
^
անոր սիրտր տարաւ
պա
ր ի կին :
1ԼՀա
, մօրս սիրտր,
տուր
ինհի ոսկիէ
ան
տառր :
Զիս կրխտրես. Հովիւ,
մօր մր սիրտր
այս
քան
շուտ չի գագրիր
բաբախելէ
Հանահ, չէ" "/՚
՚ " յ Գ դէ"էՔ"^
՚^ԷԿ.
վիլայէթի
թռւբքերր
պԻ՚^Ի
<^"՚"^"՚\
այնտեզից
եւ
ամբողք
ՎԻւայէթր
^ ՞ ՚ ւ ^ * ^
՚ ^ է ՚ ^ Ր ՛ Հայերին
». . .
Լ
Հիսկ
" ՚ ՚ ՚ ֊ Ր
ա պ ր ե Խ
իրենք » . . ,
^ « Շատ պարզ է– մնացահ
փխլայէթսերի
Հայերի
տներում » : . . , . ,
ԱՀա թէ ի^չ^ մտտհում
եմ ես .
^ « Ի՛՛Կ
Ի՞՚՚^է
՚
ՂԻ"՝Ի
ւԻ^՛՛^ իրենց
տներբ
շ, . . .
^ « իրենց
տներն էչ կր մնան
Հայերին^
,
սոՍ է Աբաքին , ՛սիրալիր ժպտալով
. . .
հքնգիբր
՚ ո յ գ ձեւով
ինձ միանգամայն
թւում է
բանաւոր,
բայց
գտնում
եԺ , որ մէկ
վփլայէթը
այնուամենայնիւ
քիչ է՛
- « Զի՞ կարելի
գոնէ երկու
վխլայէթ յ^տ -
կացնել
Հայերին»,
ասում եմ՝ խնդրական
ձեւ
տալով
խօսքերիս
• • •
IIրտքին
, յանկարհ
, նստում է կոճղին ու լե^
զուն գուբս
Հանահ՝
նայում
ինձ բտզկատարահ.
. .
կարմ
բահ
աչքե
բից
Կրակ է թափլռւմ
, նա
կարհես
չ ի ^չում
եւ պիտի
պայթի
. . . Որքան
նա^
յում
եմ, այնքան
զարմանքս
փոխւում է սարսա^
փի. Ա րտքին
նոյնանում է կոճղին
Հետ.,. Ահա ^
ւասիկ , ոտքեր
չունի եւ թեւերն
էլ նռյնացել
են
կոճղի կտրտահ
ու չորացահ
ճգների Հետ...Աար^
սուռր
ցնցում է ինձ, յանկարհ֊,
անՀետանուԺ
է
եւ գչուխր,
ու
տեսնում եմ միայն մէկ աչքր^ ոբ
ցաւագար
շրքան է անում փրաս
. . ,
ԶարՀո՚-րելի
տեսիլքից
րնգոստ
աբթնացայ
. . .
Նստեւ էի բտց պատուՀանի
գիմաց
ե լ իբարու վբ–
րայ
հխեչով՝
գուրս էի վանեք ինձ
շրքապաաող
մժեղներր
: Լուռ , անթարթ
գիշերր
աբգէն կախ -
ուել էբ ազքամոլղքի
փէշերից : Գլոլխս գեռ գմ–
բում էր ու տաք էր՛ մարմինս
սբթսբթռւմ
էր .
քերմ ունէի,
երեւի...
Տանկարհ
ղդացե, որ գմբոցբ
ինձանից չէ ու
ամենա
յն յստակութեամ
բ
լսեցի.
— « Դում - դում, գում, դում, դոնմ, գում» . .
Ազքտմ ուզքի
զեփիւռր
երբեմն
աոնում-տա֊
նում էր իր Հետ ա քգ տարօրինակ
ձա քնեբբ։
Բայց,
յանկարհ
, նրանք նոբ թափով
զարձեալ
Հասնում
էին
աէանքներիս
՚
— «Դում - գում, դում, դում, դում» • • •
Միաժամանակ
լսեցի, որ Հարեւան
սենեակում
մ ա յր ուաղ
9եկ
խուլ
իբաբանցմ
ան
մ էք էին ։Ա կսե–
ցե արագութեամր
Հագնուել։
Բայց երբ
նորից
մօտեցա
ք տատուՀանեն
, ձա քն չկաբ ա լլեւս ; ինչ
էր ա ւս , մ տահում էի ու սկսե
լ էի Հաւասա
րակշ–
ռութհւնս
գտնել, երբ ներս րնկաւ
ԱլէմշաՀ-Հա–
նումբ
.
՜
Զաւակս
, թմբուկ կր չալեն • իմացա"բ
• • ՚
- Աքո
...
Զաւակս
, ի՞նչ
կրնայ
րլ/աք
. • . :
Տանէքարհ
, մուտ,թի գուռր
հեհեցին
: Այգ պա
Հեն
ամէն մետք գքխեցս
չքացաւ
ինքնտպաշտպտ–
նութեան
մհ Հղօբ ոնաղգի
առաքէ
-
՝Դ՚°–Ճ
ա ո ր
՝ . ֊ Ես եմ, բաց :
Բարունակ
՚Բէօրօդքեանն
էր ,գոյն
չկայ ե -
բեսին
, լեղուն
ցամաքել
էր՛.՛
Պարղուեց
, ոբ քիչ առաք
իրենց
պատուՀտնից
տեսել էբ երեք մարգ,
որոնք
գիմացի
՝Բէչէչեան–
Երբ
"ՐԳ
՚*ՐԸ.
է
"է՚"րիկր
Հագահ էր գեղին
։
-
Նայէ՛,
նայէ՛։
Չեմ
նայիր,
շշնչաց
Հովիւր :
Նայէ , աշյսարՀիս
Հտրուստբ
պիտի
բնեմ
քեզ, ու մանաւանգ՝
քուկգ պիտի
րլլամ
յ
Մէկ մր
անտառին
նայէ
. . . :
Հարուստ
րլլա լու փափաքր
ուռեցաւ
Հովիւի
Հոգիէն
նեբս , բարձրացաւ
,
մ ինչեւ
կ"կ"
ՐԳՐ
Հա
սաւ, քիչ մնացեր էր պիտի
խեզգուէբ
Բոժոժնեբու
, զանգակներու
բազմաՀազաբ
ձայներ
լսուեցան
։ Անտառր
ագտմանղի
կըփոխ -
ուէր
...I
-
Նայէ՛ , անմիտ,
կրէլնեց
պարիկը։
Հոփխլը գաբձեալ
փորձուեցաւ
, անտառին
նա
յեցաւ,
տեսաւ ագամանգէ
անտառր՛
՛՛է
Ագամանգ
. . .
ւ
Արտին
մէք՝
Հարստութեան
թո
յնբ մտաւ եւ անբարո
յութեան
խայթոզ
օձեր
վխտացին
յ
Բեր,
ինհի բեր մօրգ սիրտր, որ քեզի տամ
ագամանգէ
անտառր..., կր ճչէր պարիկր :
Տղտն վաղեց
գիւղր։
Մայրր
թոնիրին
գէմր
կ՝աղօթէր...։
Հովիւր
մհռցուց
ղայն,
անոր ա -
ր ի ւ ն ր լճացաւ
թոնրատան
մէք. Հոն ուր
տարիներ
առաք• մայրասպանին
օբր(ւցր
կ՝օրօրուէր
եբգով.
. :
Հովիւր
առաւ
մօր
ւփրտր,
վազեց
անտառր,
բա
լց ոտքերր կր գռզային
իր գորհահ–
ոճիրէն:
Աչքին
րիրերբ՝
մշուշով
հահկոլահ
ապակիներու
պէս
էէն։ Վազեց խենգ ու շփոթ, ճամբան ւաւ չէր
տեսներ,
ոտքր
քարին
զսւրկալ
, գետին
ինկաւ.
՚ ՚ %
քքքուք մռլտոլք
մբ բարձրացաւ
Հոփիւին
կուրհ–"
քէն,
ինկահ ատենր
, մօր սիրտր
ձեռքէն
թռաւ,
մ
տալ
ճամ բու
փո շ իին մէք..՛.
՛Բիչ վերք
, երբ ոլշքի եկաւ
Հովիւր,
խտնգա -
կաթ ձան մբ լսեց, որ ե՝րսէր
իրեն.
- ֊ Տղաս , ո"րտեղգ
ւքտւեցտլ
. . . ;
Ա/գ ձաքնր
կուգաբ
փոշիներու
մէք տապլար–
կող
մօրր սիրտէն •
• . է
ԱՕԱ ֊ ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
