ԼՓԵՏՐ– ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹԵԱՆ
ՎԵՐՋԻՆ
ՕՐԵՐԸ)
Բանի
գեռ
կռուի
մէշ էինք
(1Ց21
Աար^ո
31) տ
ուրիչ
Հոգ
չունէինք
, քան
յեա
չսլրաել
թ^ամին
իր գիրքերից
: Րայց
երբ ան նաՀան քեց եւ ասլս^
աամբների
իմբերր
իրիկնագէմին
Հանգսաի
վերա^
գարձան
ճակաաի
գիւղերր՝
կապուաավյսնք
,
Բաչ
գիւղ,
Ելղովան,
Ալափարս՝
հ֊անր
մաածումներ
սլաչարեցին
մեղ։
Ս՛եր առքեւ
այս անգամ
1\րղ
կարմիր
ղօրա–՛
րանակի
գունղերն
էին եւ ոչ թէ
Հարաւային
ճա–
կաաի
իյառնիձաղանՏ
զինուած
ամրոիւր,
որ ասԼԱ–
աամրութեան
առաքին
օրն իսկ ցրիւ կրգ^ր
,
թող–
նելով
Ի). Հայասաանի
Յեզկոմին
մեն
մենակ
փախչելու
Նախիքեւան
, եթէ
իր
տրամաղրոլթեան
աակ
չունենար
Հայասաանի
Հան րասլե
աութեան
զրաՀասլատ
գնացքր։
Առանց
վեր քինի՝
կասեանի
\8եղկոմի
նախագաՀ)
«բանակր»
մի քայլ
առաք
չէբ չաբմւում
Հ Տ՚ամանակ
առ մամանակ
գբաՀա
-
պատ
փոքբիկ
թնղանօթներից
ու
գնգացիրնեբից
առաաօրէն
կրակ
մայթքելոփ
գանգաղօրէն
ստՀում
էր իււայից
կամ
Վամաբլուից
դէպի
Երեւան,
եր
կու
կողմից
չզթայ կապած
Հրացանաձիգնե
րոփ,
մինչեւ
ապսաամբներիս
Հանդիպելր՛,
Երբեմն
՝ նա
այնքան
էբ մօաենում
մեր գիրքեբին
սարալան–
քի յ֊այռակոյտեր
, աւելի յաճախ
պարտէզնեբի
ու
բակերի քարապատեր
որ կարելի
էր լինում
պո
ռալոփ
մի քանի
բառեբ
փոխանակել
քիոսաովից
,
Եկաաերինոդարից
ու Բագուից՝
«Արեւելքր
Լենի–
նիղմով
ՀբդեՀելու»
եկած
կոմիսարների
ու
չե -
կիստների
Հետ
:
Մերոնք
ճչում
էին–
Ադա
, չան տղերք , չէ՛՛ք ամաչում
, էգքան
զնգակ
էք թափում
մեր գլխին;
Տօ, գուք
Հա՞՝յ
Կ–
Հ՚"յ էԿք^
Գ"՚–Ք /^"՚-ԲՔ
էք– Եթէ
Հայ էք,
թո–
ղէք
Եզոփյասին
(ակնարկում
էին կասեանին
, որ,
նիՀար , կարճաՀասակ
, մեծ գէխոփ , ագեղ
մարդ
էր) , մեր
կողմն
անցէք,
մեբ ախպէրն
էք -.
՚Իիմացից
պատասխանում
էին ռուսերէն
•
-
Անիծեալ
Գաչնակ
Հ Ապա
ծանօթ
ՀայՀո
-
յտնքր
:
Պայքարի
ամենատաք
փա յրկեանին
յանկարծ
զէնքբ
լռում
էք թ^ամու
կոզմից,
Հետեւա1^ւերր
չտապ բարձրանում
էին զրաՀապաա
,
ուղզւումդէպ
ի յետՀկարմիբ
Հեաախոյզներբ
թիկունքից
լուրէին
տալիս , որ հքնկօն ու Արտուչբ
Բաչ
Գառնիից
եւ
Սմբաաը
էքմիածնից
արչաւում
են գէպի
երկա
-
թուզի
եւ միանալով
կտրելու
են զրաՀասլատի
թի
կունքր
: Մազմ աճակատի
ա յս ցաակռառւմնե
րից ,
որ կրկնուեց
չորս անգամ
, ամէնից
սարսափելին
Բարեկենգանի
օբւանն
էր : ԶրաՀապաար
Հասաւ
Ե րեւանի
կա յարանին
, ուր տեգի
ունեցաւ
տաք
կռիւ։
՚Բազաքի
մէք կասկածելի
տաբբեբր
սկսան
Հ րաց անաձգո
ւթե ան , իբր թէ
տօնի
առթիւ
, բա
յց
իրապէս
չփ ո թե ցնե լո
լ
Համ աբ ապսաամ բ
մ ար
-
աիելներին
;
Այլ
էր
գրութիւնր
Հիւսիսային
-
Ախտայի
ճակատում
; Աւելի
քան
մի ամիս
նա մնաց անվա–
փոխ
։ Ա ասունցիներբ
կարո
յի եւ Մ ուչեղի
Հրա
-
մ անատա րութեամբ
ամուր
բռնած
էին Ախտան
ւ Ե՜
թէ Նոր Բայազէաի
ապստամբներբ
յաքողէին
Հաս
նիլ Ելենովկա,
մերոնք պիտի
միանային
նրանց
եւ
արչաւէին
դէպի
Գիլի քան ; Բայց
Նոր
Բայագէտի
աղաաաբարներր
չուտ
բնկճուեցին
: Մ արաի
կէսին
Երեւանից
ձիւնապատ
լեոնեբի
վրայով
այնտեղ
ուղարկուած
Ա ասունց ի սոլրՀանդակր
վեբադաբ–
ձալ
յայանելով
, որ Նոբ Բայագէաի
գաւառի
տ
-
ռաքին
Հանգիսլած
դիւզում
տեսել
է մ եծամ աս
-
նականների
:
Նոյն
ամսի 20ից յետոյ
այգ ճակատում
երե
-
լացին
ռուսական
կանոնաւոր
զօրամասեր
:
Նրանք
.աստիճանաբար
գրաւեցին
Հքազկաձորի
դիւզեբն
ու
յարձակմ
ան անցան Ախտա
յի վրա
յ : Մի քանի
օր
գիմագրելուց
յետոյ
ապստամբներն
ստիպուեցան
գանդազօրէն
նաՀանքել
:
^ Մարտ
Տ1ի գիչերր
ցրաաչունչ
էր,
րայց
ողողուած
ամբո ղքա կան
լուսնակի
Հղօր
լո յսով
:
ճակատ
ի Հ րամ անատա
րի Հետ
Ի՛" Ր^ Րգակցե
լուց
յետո
յ վերագաոնում
էինք կապուտավանք
: Գիւ
ղական
ՃանապարՀ
ր օձապտոյտներով
քերում
էբ
Հադիսի
լան քերր : Լեռբ
ձիւնից ազա^տո ւե լո
լ
վր
-
րայ
էր , միայն
գագաթին
եւ ծմակներում
փբռ–
լած
էին ճե բմ ակ
սաւաններ
: ինչքա՞ն
Հարազաա
էբ նա մեզ : ՛Բանի քանի անգամնե
ր Երեւանից
,
20
քիլոմեթր
ոտքով
, դպբոցականներիս
կամ
երի
-
տասաբդ
կո ւսակցականնե
ր իս խմբերր
եկել
են
վայելելու
նրա ստորոտի
Հարիւրաւոբ
ադբիլրնե
-
բի անուչ
քուբր,
«բոստան»նեբի
Համեզ
վաբոէնդ–
ներն
ու քագցր
փոքբիկ
ձմեբուկներբ
ու
ապա
մ ադլցե լու սարի գագաթ
ր , որտեզից
բացւում.
է
Հայրենի
աչխարՀի
անՀուն
գեղեցկութիւնր
, կա
-
նաչ, կապոյտ,
մով
եւ գորչ
լեռնե րի ու
գաչաերի
ֆանտաստիկ
տակնուվրա
յութիւնր
:
Հանդիպեցինք
կապուտավանքից
դեո
չգազ–
թած
վերքին
բԿւտանիքներին
, որոնք
կամ
սայլովդ,
կամ ոտքով,
եբեխայ
ու կապոց
մէքքերին,
փո
-
խագրւում
էին գաչտի
դիւղերր
:
Ւնչո՚^ւ
էք փւաԼսչոէ մ : Ի՛՛նչ կայ Կապուաա–
•
Հ6
ռ ո
՚ Ա ^ Ֆ
Պետակա& կէօնի խկխ
մը
ԽՄԲ
— Ատենէ մը ի վեր գտնազան (ըւոյցնեբ
կը շրջին պետական կրօնի մասին, յուզրւմ պատ–
նաոելռվ 11ու–րիոյ ոչ-իսլամ հասարակութ եանց :
ԻսլամոՆթիւնը պետական
կրօն ճււչակելու
այս ծրագիրր առաջարկած է «Իիյուան Միւսփ =
մին» կացմակերպոՆթիւնը, րայց իրազեկներ հա
ւանական չեն գտներ որ րնդու֊նուի։ Այս
առթիւ
Սուրիոյ քրիստոնեայ հասարակութեանց ներկա -
յացուցիչներր Ազգ. պետ
Հաշէմ պէյ Աթասիի մա–
տուցած են հետեւեալ յա֊շագիրը
-
Աուրիոյ
րոլոր
քրիստոնեայ
Համայնքնեբբ,
զլխաւորութեամ
ր Ա ուրիո
յ եւ աբտասաՀմանի
մէք
գտնուող
կրօնական
նե րկա յացուց
իքերու
, պա
-
աիւ
ունին
Ն ՚ Վ՛
Ազգ • Պետին
ուչագրութեան
յանձնե
լու
ա յն կենսական
խնգիրր
, թէ
անՀ բա
-
մեչա
է յարգել
սոլրիտցի
բոլոր
Հա յրենակիցնե
—
բու
Հաւա սա բութ իւնր՝
օրէնքին
առքեւ
առանց
ցեղի
եւ կրօնքի
խտրութեան
:
Օաար
պեաոլթիւններու
եւ դրացի
արար
եր
կիրներու
առքեւ
, միչտ Հպաբտ եդած
ենք ա յն ի–
բողութեամբ
, ո բ սոլրիացի
մոզովուրդի
բո լո բ
էբ բե
ր ւ
մէք՝
էրդարւ
ւթեէ
առատու
թեւ
եւ
Հ աւասա բո ւթեան
Համար
ի գռբծ
գրուած
քան
քերր սկսած
են չօչէսփելի
արդիւն^ւեր
տալ
, ա
-
պաՀոփելոփ
րո լո բ դաւանանքներու
եւ աւանգու
-
թեանց
Հտնգէպ
սէր
եւ յարդտնք
: Մենք
Հրամա–
րեցանք
Համայնքներու
մասնաւռր
աէւանձնաչնոբՀ–
ներէ , որպէսղի
Հաւասարազօր
Առւրիացինեբ
դտռ–
նանք , նչանա բան
ունենա լով եղբա յբութիւնն
ու
երկրին
զարգացում
ր; կբ սպասէ ինք , որ Նոր ԱտՀ–
մ անագրութիւնբ
աւելի
լա յն
ազատութ
իւններու
վրայ
Հ իմնուած
րլլաբ՛
ազատութիւն
մեբ Հաւատ
քին մէք , ազատութիւն
մեր կրթական
գոբծին
եւ
մեր անձնական
գործերուն
մէք,–
ազատութիւն
-
ներ
որոնք նոլիրականացան
ՄԱԿԼ՛ կոզմէ
Հ Բտյց ,
անակնկալի
մաանոլեղանք
,
երբ
ՍաՀմանագիբ
Ժողովի կարգ
մր անգամներր
որոչ գասակար—
դի
ճն չմ ան տակ
-
Հակամիտութիւն
ցոյց
տուին
պետութեան
Համ ար
որոչ
կրօնք
մ ր սաՀմ անե լու -.
Սուրիոյ
եւ աբտասաՀմանի
մէք բնակոդ
սու֊
րիացի
քբիստոնեաներր
, իրենց
բոլոր
Համ ա յնք
-
ներով
ել դաւանանքներով՝
զարմանքի
մատնուած
են ա յս
մ տադրութեան
եւ առա
քա րկին
առԼւթով
:
Երկրի
մր մէք, ուր բազմաթիւ
կրօններ
զո
յութիւն
ունին , կ ր ղարմ անանք
որոչ
կրօնք
մ ր պարտա
-
գրելու
փորձԼն
: Ս ուր իա
գէմ
յանդիման
կր
գտ–
նուի , այսօր , իր գո յութիւնր
փաանգոզ
փո
բձերու
առքեւ.• 1լ*ուղեն
կացինաՀարել
Ա ուր իա ց ինե րո ւ
միութիւնբ
եւ ամբո ղք ա կան ռ ւթ ի ւն ր :
՝Բբիստոնեայ
Համայնքներս
, որեւէ
՚
ձեւով
չենք կրնար
րնդու5ւիլ
ո բ կառավարութիւնբ
ու
նենա
յ որոչ
կրօնք
մր–
նոյնիսկ
ի ս լամ ութիւն
բ՝
ոբ
ունի
Լւր պատ
կաո ելի տեգր,
այլ
կրօններու
չաբքԼն
: Աուբիական
Հայրենիքր
ռչ մէկ գասա
-
կաբգԼւ սեփականութիւնն
է . բո լորին
կր պատկա
նի ան՝ Հաւասար
չավւեբով
: Ջենք կրնար
րնդու
-
նԼւլ, որ մեր Հաւատքր
եւ մեր ագատո
ւթ իւննե ր բ
սլաՀ ւղ անո լին
Նոր
Ա աՀմ անագ րութեամ
ր ,
եթէ
պաբաադբուի
որ Աուրիոյ պետական
կրօնքը
ի^
լամութիէնն
ԸԱայ
:
կ՝առաբկուի
, որ եթէ
երկրի
կրօնական
օրէնէ.–
գրութիւնը
որոչ
կրօնքի
մբ չկապուի
, կրնան
աչ֊
խարՀիկ
օրէնքներ
Հասաատռւիլ։
Այս առարկու
-
թիւնր
Հետեւանք
է թիւբիմացոլթեան
մբ։
Երկրի
կրօնական
օրէնսգրռւթիւնր
կր
Հիմնուի
Աստոլ
^
ծոյ Հաատքի
գաղափարին
փբայ , առանց
ոբոչ
կրօնք
մը ճչգելու։
Արեւելքը,
օրրան
է կրօնքնե
-
բու,
արեւելեան
մոզռվուբգներր
Հաւատարիմ
Հա
ւատացեալներ
են եւ Հաւատքը՝
իրենց
ումի
աղ
բիւրն
է : Բոլոր
կրօնքներբ
պէաք
է պաՀեն
իրենց
աղատութիւնբ։
Այն պարագային
, երր որոչ
կրօնք
մը առանձնաչնոբՀներ
ստանայ
եւ դառնա
յ պա,
-,
տօնական
կրօնք , կրնան
ստեղծոլիլ
բարդութիւն–
ներ,
որոնց
Հետեւանքը
չենք դիտեր
թէ ինչ կ*րլ–
լայ
:
Աուրիաբնակ
քրիստոնեաներս
, դէմ
ենք պե
-
տութեան
որոչ
կրօնք
մր րնգռւՅւելու
ծրադրին
, ո–
րովՀետեւ
այգպիսի
փորձ
մը պիտի
կաչկանգէ
վւոքրամասնութեանց
իրաւունքները
, պիտի
քնքէ
անոնց ազատութիւնը
եւ տկարացնէ
Աուրիոյ
գիր֊
քբ՝ ՄԱԿի
մէք,
մեզ դուրս
Հանելով
մոզովբդտ^
վար
երկիրներու
ցանկէն:
ՄԱԿի Ուխաին
մէք կբ կ ա րգանք ՚ –
Ցօդ՛
55— Մ– Ա– Կագմակերպութիւնր յանճ -
նառու է օգնել րոլոր անոնց, որոնք գործնապէս
պէտք է տիրանան իրենց իրաւունքներուն եւ եիմ–
նական ազաաութեանց, առանց նկատի առնելու
ցեգի, հպատակութեան եւ
լեզուի տարրերու–
թիւնը :
Տօգ.
16
Ամէն անահտ իրասււնք ունի մսւ–
քի. իյդնի եւ կրօնքի ազատութեան :
Ս ուրիո
յ ԱաՀմ անագի ր Տ՛ո գովի նախագաՀ
ր
անձամբ
ստո բագրած
է այս Աւխար
:
ԱաՀմանադիր
ԺողովԼ,
նախագաՀ
Րիւ՚ւաի
պէյ
՚Բեխիա
, ե րգմ ան արաբողոլթեան
ընթացքին
յայտարարեց
՚
-
« Հոս խմբուած
ենք,
կազմելու
Համար
նոր
սաՀմանադրոլթիւ1ւր
, ել երկրին
վերագար–
ձնելու
սաՀմ անագրական
օրինական
կարդեբր
Կր զգանք,
թէ
մեր ուսե բուն
վրայ
ծանրացող
բեռը
ծանր
է, պատմութեան
եւ ապագային
առ
-
քեւ։
կր մագթեմ
, որ նոբ
սաՀմանադրութիւնբ
Հիմնուի
մողովրղավար
, առոզք
սկզբունքներու
փրայ. Համապատասխան՝
ներկայ
քազաքակր
-
թութեան
յառաք գիմ ութեան
» :
Ի՛՛նչպէս
կբ ներդա թակուին
այս խոստում
-
ներր եէ. ուխտերր
ւզետո։ թեան
ո րո չ կրօնք
մ բ
ճչգելու
գագափարին
Հետ
։
Լ)չ - Լւսլամներուն
պիաի պտրտադբուին
օ -
լ՚էնքներ
որոնք Համապատասխան
չեն իրենց
կբ–
բօնքին:
Աղգեբր
ի՚^նչպէս
պիտի կարենան
գործակցիլ
Սուրիոյ
Հետ,
եթէ Աուրիա
ուզէ դէպքերր
դատել
իր պեաական
կրօնքի
չափւանի չնե րոփ
:
Եզրակացնենք
Եթէ
խորացնենք
այս խնգրին
ուսումնասի
-
բոլթիՀնբ,
կրնանք
գանել
բազմաթիւ
պատճառ
-
ներ
Համ ոզե լու Համար
երկրին պատաս խանա
-
տուներբ,
մանաւանգ
ԱաՀմանագիր
ժոզովի
ան
-
գամներր,
թէ մասնաւոր
կրօնքի
մը ճչդումր
մեծ
ւն
առ
վանքոււէ
:
Մ Լւ մամ առաք խԼւստ
Հբացանաձղութի
կար
երկու
կոզմի
պաՀակների
միքեւ
:
Գէմ
գէմ
ԷԼն եկել եւ սկզբում
չէին Հասկացել
, թէ
թչ–
նամԼներ
են : Վեբքր՛
• • երկու
վփրաւոր
երԼւաա
-
սարդնեբի
թեւերն
լնկած
գիւգը
բերին
Բայց
այմմ Լսաղազ է, մեբ դիրքերն
անփոփոխ
են :
\
ԳԼ՚ւղը
մտանք։
Հրամ անատա բական
կայանը
եւ նրա բակը
լիքն
էին զինուորներով։Նրանք
չէին
ուզում Հանգստանալ
եւ քնել իբենց
խր՚^իթներում
,
վաԼսենալով
անակնկալներից
ու գերԼ։
ընկնելուց
:
կապոլաավանքցի
մ ի ծերունի
, Հրացանբ
մ է քքին ,
մեզ աեսնե լով բացականչեց
:
Նա,
Հրէս եկան, եկան։
Պարոն կոմիտէ
, ի
ոէր Աստուծոյ
, մեւ^ից
մի Հեռանաք։
Երբ
գուք
բացակայ
էք , երկիւզր
մե՛զ բոնում
է,
դառնոլմ
ենք անաէր
ոչխարներ
: Երեւանից
լուր
ունի՛նք
:
Երեւանում
Հանգիստ
են , թչնամԼն
կեն
-
դանութեան
նչան չի ցոյց տալիս
:
Աբարանում
Լւ՛նչպէս
է :
Նոբութիւն
չունիմ,
ասացի,
թէեւ
գիաէԼւ ,
որ Աբարանի
ումերը
նաՀանքել
են մինչեւ Աչաա–
րակ
եւ կարբի
:
Ւքանք
ձիեըից
: Մէկ
է լ Համաղաըկեբը
ճար
-
ճատեցին
:
Հաւա՚՚ր,
Հասէ՜ք,
րոլչեւիկր
գիւգն
է լց -
լում,
բզաւում
էր մէկր
Հեռուից
:
Շփոթութիւն
: Աննպ
ատակ
փազվռտո
լք
ա յս
ո այն կոգմ : Մի քանի
Հոգի խմբով
չտտպեց
ինք
դէպի
այսպէս
կո չլած
«դոմերի
ճամբան»
,
որ
տանում
էբ գէպի յառաքապաՀ
գիրքերը
,
րայց
այնտեզից
պաՀակներբ
կռացտծ
մինչեւ
գետին,
չո րքո տան ինե ր ի նմ ան , յետ
էին փախչում
: Գըն–
գակնեբը
սւսւալոփ
անցնում
էին մեր գլխի
փյրա -
^– ՝Բ ա չո ւե ցէ ք գէպի
եկեղեցին
, ղէսլի
եկե
-
ղեցին , ամ րողք թ ոքե բուէ գոռաց
Հ բամ անատա
րը :
ԳէպԼւ
եկեղեցին
, կրկնում
էին ամէնքր
եւ
սուրում
դէպի
վեր
–
եկեղեցին
գտնւում
էր
գիւ–
զի եզերքԼն,
բարձունքի
վբայ։
Տեզփ
թեքութեան
պատճառով
նրա գէպի
գԻ
^ԳՐ
նայող
բակի
պատր
չատ
բարձբ
էբ,
իոկ նեբսԼւց
Հազիւ
մինչեւ
մաբ
-
դու կուրծք
։ Հրացանաւորնեբբ
չտրուեցին
խիս՛
չաբքով պաաի
ետեւը
: Գիմացր
փոզոցում
եբեւա–
ցին կարմիր
զինուորի
գլխարկներ
: Աեբոնք
ան
-
ներդաչնակ,
բայց արագ արադ
կրակեցԼ՚ն
: Պայ–
թեցնում
էին առանց
նչտն
առնելու,
որ
անկա
րելի
էր զիչերուայ
կիսալոյսի
մէք։
կային
իբենց
կեանքր
չատ
դնաՀատուլներ
, որոնք
գլուխներր
պատին
կրթնած
Հրացանից
իսկ ցած
ԷԼ՛ն պաՀո՛ մ :
Մի
անոբոչ
աղմուկ,
Հատուկտոր
պայ
՜
թումնեբ
:
Փախա՛՛ն
:
Շունչ առած
զուրս
թափեցին
գիրքեբից
•
Զգ՚՚յչ
կացէք,
թադնուտծ
կը լինեն
չուա–
քոտ աեգե րում
:
1
չէ \ չկան, քաչուեցան
:
Երկիւգի
ծանր քարբ
գլորուեց
սբտերի
վրա–
յից , մպիտ
ու ծիծագ
եբեւացին
դէմքերին
:
Մաանք
կայան,
ինչո՞ւ պաՀեստապետը
-
ու–
ոոլցիչ
ԲաՀաթրեան
- չէր փաԼսել։
Նա
անչո՚նչ
բնկած
էբ ցածլիկ
սանգա
խքի
առքեւ
:
Արեան
բարակ
առուակր
Հասել
էբ մԼնչեւ
բակի
ԳՐ՛"^
չէմքր
:
ՀԱՅԿ
ԱԱՐԳՍԵԱՆ
ԽՄԲ
— Ա - ւ1՚ասը սւես
«Յառաք»
17 Փետր • է
Fonds A.R.A.M
