ՊՈԻՏ՝Մ
ԾԻԵԱղ
Ի՜՚եՁ ՕՐԵՐՈԻ ՀԱՍԱ՚ե
խոտ
կ՚ուտեն,
տերեւ, կ՚ուտեն
եղեր, Աեւ– Ծո
վի
գաերամաԹ
թուրք
րնակիչները
Կը. ղարմաՆամ
: ֆոխ՚ս՚եակ
րակւավա, քէպապ
ուտելու, խոտ ու տերեւ
կ՚ուտեն։
Ի՜՛նչ
օրերու
ՀտսաՆ ;
Թուրք
երեսփոխանՆերր
իրենք
են որ կր խոս–
տովտնիՆ թէ Աեւ Ծովու
Թուրքերր խոտ ու տերեւ,
կ՝ ուտեն
այծերու
պէս։
Ի՜նչ
րնեն։
՛Ներքին
Հայկական
գաւաոնեբր
չորցուցին
՚. Այգ աեղուանքր
ոչ խոտ մնաց, ոչ
տերեւ։
Հող ու փա՞յտ
ուտէին
:
Նորէն
Հայերն
են անշուշտ
, այս Ր"է
որին
պատճաոր
:
Անոնք
միտսին
տարեր են Հերկելու
, ղանե -
լու.
Հնձելու.
արՀեստի՚ն
ղագտնիքր,
իրենց
քար–
ւէուելուն
վրէմր
լուծելու
Համար։
Ի՜նչ
անգթութիւն
: Ասլերտխաութի՜ւն
՚ ՚ •
Երանելի՜
օրեր
.
Հայր կր Հերկէր, կրցա
նէր, կր Հնձէր։
Հացր պաարաստ
կր
Հրամղնէր
Թուրքին
, որ աղնուօրէն
, կլլելոլ
յոգնութիւնր
յանձն
կ՚առնէր
:
Թուրքր
, մամանակ
չունէր,
աչխատելու
պէ"
չպիտոյ
բանով
ղրաղելու : Ան , իր նախաՀա
յրե -
րէն,
ճինկիգներէն
եւ Լէնկթիմուրներէն
մաոան–
գած էր կողոպտելու
, կարգելու
,
առեւանգելու
պէս
չաՀաբեր
արՀեստներ
:
ք՝այղ երր Հայերր
Հեռացան
իրենց
Հողերէն ,
աւլա
Թուրքերր
իրենց
չաՀ աս տանր
կորսնցնելով
բացր
մնացին
:
Թէ աշխատիլ
, թէ ուտել։
կարելի՛* բան է :
Եւ Հիմա,
վյւէմ
լուծելու
Համար, խոտ ու աե–
րեւ
կ՚ուտեն
: Վաղր , տերեւներէն,
ետքր ,
ծառերն
ու
Հողն ալ կրնան
ուտել
, որպէսղի
Հայերր
Հո -
գային
պաՀան91ւեր
չունենան :
Կ^չՒԿ "՛Լ չուէ՛ին
եղեր շատ մր գիւգե
բու
բնա–
ԿԻ^եբր ել բոպիկ կբ քալեն
եղեր : Թող
չաբուխ
ներր
, ասլա
իրենք
քաղաքակրթուելով
,
իրենց
կարգին
ուրիշ բարբարոս
ցեղերու
կողմ է քան-
գուելու
Համար ;
Հայաստան
ի՞նչպէս
կրցաւ
գիմագբել
արա -
րական
դարաւոր
գրոՀներուն : Ասիկա պատմու -
թեան
Հրաշքներէն
մէկն է : ինչ կերպով ալ մեկ
նեն յ, երե ւոքթբ,
կ՚ապացուցանէ
Հայկական
մ չա -
կոյթի
տոկունոլթիէնր
:
Հաղիւ
Արարներբ
քաղաքակրթութեան
ճամ -
բու
մէջ մտած
էին, աՀա սկսալ
անոնց տկաբա -
ցոլմր, ու աււիական
վաչկատուն
ցեղեր, բաց գա
նելով
արեւմուտքի
քաղաքակիրթ
աչխարՀին
դռ–
նեբր
, սկսան
նե րխումե
լ , նախ
փոքր
խում բե -
բով ապա
չար ունակական
մ եծ
ւս ր շալանքնե
բով :
Աելճուք - թուրք
ցեղեր,
Աոնկոլ - Թաթաբ -
ներ , ճինկիգխանի
քա9որգներր
, Լէնկթիմուր
-
այս
բոլոր
արշաւանքներուն
կուրծք
պիաի
տար
Հայ
մոդովուրղբ։
Հ^Ամբակք երիվաբաց
մաշեցին
զլեբինս եւ գբլոլրս
մեր», կր Հառաչէ
ոլատմիչբւ
Հակաոակ
այս աւերածութեան՝
Հայ մողո -
վուրգր
ապրեցաւ %
Ու թեւակոխեց
20բդ գար :
(ՄԹէսցեալը յաջորդով)
Վ. ԱՐԵԻ
Հագնին՝ եթէ մորթ
գանեն։
Հայերր
կօ չկա կարո
Լ թի"
ւնն ալ միասին աա -
բած
են : Վա՜
յ անչնոբՀներ
՚ . .
Գիւղեր ալ կան եղեր,
ուր էրիկ
մարգ
չէ
մնացեր
\ \
Կ՚երեւայ
,
կէավուրի
աղջիկ - կնիկ
առեւան–
գելոլ գացած
են Հեռուներր
, քանի որ ՀայուՀի -
ներ
չեն մնացած
իրենց մօտիկբ :
Այո
բոլորր
աեսնելով
, երեսփոխա
ն
էֆէնտի
մբ,
հոԹգոՆր - հոնդւււր
քազ է եոեք • • •
Վա՛՛խ
պէյս , վա՛՛խ։
կարծես,
Տրապիպոնի
առջեւ
Թուրքերուն
կողմէ
սնտուկներով
Աեւ Ծ ո–
վր թաւիած
Հալ մանուկ^ւե
բուն
վ րա լ կուլայ • • •
Ժամանակին,
երբ մենք
արիւն -
արցունք
կուլայինք
, գուք ,ձեր վարբ վեր
»/75ւ^«/ծ ,ք ա1ւ–ք աճ
կբ խնդա լիք : կբ ղոււսրճանա
յիք՝
անմ եգ
Հա յ ո ւ –
Հիներ
լլկելով
, մանուկներ
յօչոաելով
;
Մենք
չենք խնդար
ձեր
խոտաճարակութեանր
Վբայ : Պարղապէս կր բացաարենք
:
Ատեն
մր , ձեր ջարդած
Հայերուն
աւելցուք–
նեբր կերաք - խմեցի.ր։ Անապատի
վերածեցիք
Հայոց արգաւանդ
Հոդերը
Տ
Կւորեցիք
ձեր նսաած
ճիւգր՝
Նասրէտտին
\ւՕ–
՜նային
պէս եւ ինկաք
կռնակի
վրայ.՛՛
Ձորցոլցիք
ակբ կեանքի
սլիաոյքնեբուն
եւ
Հիմա, առ ի չգոյէ
ծամելիքի
, ստիոլուած
էք խոտ
ու աերել
ճաշակել :
Այս
բոլորին
մ է 9 սակա
քն , ղիս գարմ ացնոգ ե–
րեւո
յ թ ր , թուրք
եբեսփոիւանին
լացն է :
Ջեմ
կրնար
երեւակայել
Թուրք
մը, որ գա -
գավւար
ունենայ
արցունքի
մասին։
Հայկական
գարՀուրանքներն
իսկ , առանց ար–
ցունքի
, քաջաբաբ
գործադրեցին
եւ գիտեցին ա–
նոնք :
Այմմ
, իբրեւ
նորոյթ
, կ^երեւայ թէ ,
Թուրքը
լալու
արՀեստն ալ մշակել սկսած է :
Ուրեմն
այսուՀետեւ
արցունք
եւ
քրաիԸք
բա–
ռերն ալ պիտի
արձանաղբուին
թրքական
պատ -
մութեան
մէջ՛.
. ...
Կյ.^ ՊԵՏՈհԾ
ՄԻՏ-Բ ԵԻ ԱՐՈԻԵՍՏ
ՑՈԻՇԵՐ
ԿՈՄԻՏԱՄԻ
ԿԵԱՆ՚ԲԷՆ
Պորւահայ վասաակ"1ւ.որ դաշնակահարր,
Աահփան |^աբհ|1յան, կարգ ւքր յուշեր գրի աււած
է
յ՚ամանակ\ւ
մէջ , «կոմիտաս Մտերիմն» |սորա–
գրով : (27 Գեկտ. 1949) : ՚յ^անի մր հաաուածներ •
կոմիտաս
«քէբթէնքէչէ»
կը կոչէր
աշխատող
եւ ինքնօդնութեամբ
բարձրացող
անձերբ :
Այս
անունով
կռչելուն
պաաճառր
այն էր որ
Հակաոակ
քիչ
մ ր եբկիւղաղդու
իր կերպարան
-
քին , մ ողէսր
սիրելի
, Համ ակրելի
կենղ անի
մ րն
է : Ան կբ Հաստատէ
իր բնակութիւնր
պատեբու
ծերպերուն
մ էջ ել Հոնկէ կը ճարէ
իր սնունդը ,
խոտ եւ Հոգ , առանց
մէկու
մ ր վնաս
Հասցնե
լու է
Փայփայիչ
էր կոմիաասէն
«քեբթէնքէլէ»
յոբ–
էորջուիլը
։
Ա ակա
յն ա լս պատուանունին
արմանացած
նեղմ իտ
մ բ , սրամ տած,
խնդրեց
օր մը որ ա
յլեւս
այգ. անունով
չկոչէ
գինքր։
կոմիաաս
նշանակիչ
նայուածք
մը նետեց ա -
նոր
վրա
յ ու յաբեց
քաղցր
թօնով
է
ՍԹԱԼԻՆԱՊԱՏՈԻՄ
«ՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(27)
ս ո հ ր ւ ւ տ է ՝ .
Ս Ը ա ե Ն
(ԻՐ ԲԵՐՆՈՎ
ՊԱՏՄՈՒԱԾ)
Մ եղի Հետ եղող
փախստականներուն
մէք
կար պաոալ
կին մր, ոբ անվախ ել
Համարձակ
Հաց
կ՚եւիէր
• կարծես
իր տան
մ էջ բլլար
խաղաղ
մամ անակ • տղոցմէ մէկ քանին կով
մո րթեցին
,
կերակուր կր պաաբասաէին
, կ՛՛երգէին
, կը պա -
րէին : Վրէմխնդբորթեան
յադեցումբ
մեգ
կ՚ուրա–
խացնէր
• նոյնիսկ
տարտամ
մպիտ մբ
աեսանք
պառաւ
մայրիկին
թոռան
դէմքին
վրայ, որ փոք–
րիկ
աղայ
մրն էբ եւ երբեք չէր մպտեր
,
մայրիկր
տա բած
էին եւ անիկա
ասգին
անգին թափառե -
լով ու մայրիկը
վւնառելով
եկած՝ մեգ գտած
էր :
Թուրքերը
լուռ
էին եւ չէինք դիտեր՝
ինչ դի–
տաւո բութ
իւն
ունէին
. կէս ^բր անցաւ
. սիրաս
չի
Համըերեց՛
քարի
ղլուխբ
ելայ եւ բսի •
-
Գտցէք
ձեր տուներբ
, լաչակներ
առէք ու
կնկան պէս նստեցէք
• ձեր տեղը
Հոս չէ :
իրենցմէ
մէկը
ղիրենք
խրախուսեց
•
Մեղի կր վայելէ՞
, որ
200
Հոգիով
բուռ
մր
մարդոց
ղ էմ չկարենանք
երթալ,
յառաջ
անցէք :
Այս
խրախսյսին
՚էրայ
քանի մր քայլ
առին եւ
իրենց
ղիրքերէն
դուրս
ելան , բայց երբ մէկ ,օա–
նին ինկան,
այլեւս
աոանց ետեւ դառնալու
փա -
խան
գացին։
իրիկնամուաին
լեռր
դաաարկուած
էբ՝ Անոնք
իմաց տուեր
էին Աւլաչ եւ Աեբաս -
աիա ; Ուլաշցիք
վախերնուն
րսեր
էին , թէ
կռիւբ
մեր
սաՀմանէն
գուբս է եւ մենք
չենք գար > ի"կ
Աեբաստիոյ
կուսակալը,
Հարիւրի չափ սայլ լե-
ցուն
ղինուո րներ ,
7
թնդանօթ եւ մ իթրայեօզ
կը
ղրկէ մեղ գէմ կռուելու։
Մերմասին
առասպելա
կան բաներ կր պատմէին եւ սարսափէ
անկարո -
ղոլթեան
մատնուած
էին՛ կը պատմէին
, թէ
700
ղինուսէծ
մարդիկ
էինք,
մինչդեռ
9
զինուած
մարդ
կար
մեր մէջ :
ճամբայ
ելլելէ առաջ
մեզ Հեա եղող
40/՛
չափ
փս՛ խստականնե
րր առաջնորդով
մը ղրկել
ուղեղի
Բաթրին
դիւգի
թագստոցները։
Աս կ՚ուզէի եր -
թս՚լ Գարտաչլար
լեռը , ուրկէ
գիտէի թէ զին -
ուոբնեբ
պիտի
անցնին՛
դիտաւորութիւնս
էր կտ
րել
անոնց
ճամ բան
, քանի
մր Հոգի ալ
անոնցմէ
սպաննել,
որպէսղի
սարսափբ
մեծնայ
, բայց
մո–
ղովոլրգր
թախանձեց եւ չուղեց
մեղմէ
բամնոլիլ։
Երեկոյին ուչ աաեն
խումբր
կարգի
դրինք, ո–
չրնչացուցինք
թամբերր
ու ^իերը,
վերցուցինք
սպաննուած
Թուրքերու
ղէնքեր
ը ,
Հագուստներր
եւ մանտարմաներու
Հգօքիւմ ան^նե ր ը ել
ճամբայ
ելանք, ոչ ոք կար մեգ արգելք
եղող ել ճամբա -
ներր բաց էին : Առաւօտուն
լուսաբացին
Հասանք
Բաթրին
գիւղի
գետնայսւրկ
թադսաոցներր
ել ե–
բեք մասի
բամնուելով,
պատսպարուեցանք
: Եր -
կոլ
Օր մնացինք ա յնտեգ , եւ մեղ Հետ եղող փա -
խ" աական
մողովուրդր
ապաՀովուած
ԳԳ՛" լուի՝
մնաց,
իրենցմէ
միայն վեց Հոգի
վերցնելով, կր
կին գացինք
Թէճէր։ Մեր Հոն Հասնելէն
երկու
մամ ետքր
մեղ սլաշարեցին
ղինուորներով
եւ թն–
Տարիներէ իվեբ Աթալինափաո
գրա
կանութիւն
մր կր մչակուի Խ . Միութեան
բոլոր
մողովոլրդնեբոլ
եւ ցեղերու
լեղուներով
, գեա -
նաքաբչ
երկրպագութեան
,
չողոքոբթութեան
սեռ մը որու
նմանր ոչ մէկ միապետ
վայելած
է ••
Այս
կռապաչտոլթիւնբ
դագաթնակէաին
Հա–
սաւ ոպարապետին
ծննդեան
՚^Օամեակին
առթիւ
:
Նմ ոյչ
մ ր Հագար աւո րնե
բու
մ էջէն
՚
Ստալի՚ն , դու թշնամու ամրո՛ցն ես ք անդում •
Սիրելի՛դ իմ, Ստալի՚ն, բնակիչդ իմ հոգու:
Չե՛ն գտնի ժիբշիներր(ւ) , ոչ մի համեմատում :
ձանդի մեր վարպետ երգիչները, ակին (2) .
Չունե՛ն այդ խօսքերր — քարերն այդ անգին։
Ուղեցի մարգարէի հեա,
ք եգ, համեմատեմ.
Չե՛մ կարող մարգարէի՛ հհա, ք եգ, համեմատեմ •
Չի՛ խօսել 11շմարիտ եւ ո՛չ միմարգարէ • • •
Ուցեցի ովկիանի հետ, քեց, համեմատեմ–
Չե՛մ կարող ովկիանի հետ քեգ համե\քատել ,
%աեւ ովկիանումը երբեմն, նաւեր՝
շ^եղքուած յատակով կործանուել են յաւէտ– • •
բենեււային աստղի հետ, ասի համեմատեմ-
իենեո.ային աստղի հետ, քեգ, ո՞նց համեմատեմ–
կարծես լ>է հսկայ մի մեխով է գամուած —
՛Նա միշտ միեւնոյն իր տեղումն է կանգնած • • -
Ասի՝ լեոների հետ ես քեգ համեմատեմ -
Բայց ՚թ-է՛ |եռների մէջ. կա՞յ քեգ հաւասարը–
Չէ" որ մենք տեսնոււք ենք բոլոբի կատարր - • •
Ասի՛ քեց լրիւ լուսնեակի՚ն համեմատեմ •
Չե՛մ կարող , քեգ , լրիւ լուսնեակին համեմատեմ •
Երկնքում նա սա՛ռն, գունատ է, հիւա՚նդ —
Իր լոյսր շողում է գիշերր միայն– • •
1,աեւ արեւի հետ, ասի՝ համեւքատեմ–
Բայց եւ արեւի՛ հետ, քեց ո՞նց համեմատեմ-
էրբեմն արեւն էլ խաբում է– գիտես–
Միայն սլարգ օբերին է նա լոյս տալիս մեգ :
Ստալի՚ն, ծերունիս չունի՛ համեմատում • - -
Ստալի՚ն, դու վառւում ես, որպէս անշէջ հուր •
կ՚աո-նեմ իմ դոմփրան, տափաստանը կ՚երր֊ամ —
եյօսքեր րանկաբժէք ինձ ժողովո՛ւրդը կրտայ :
կր ցանեմ երգերս յուզւող սրաերում :
Անին թող երգերը երգչիս այս ծերուկ :
կը գտնեն նրանցում սերունդներն անուանի
Մի նո՛բ համեմատութիւն — Ստալի՚նին ար(1անի:
Երեւան
ՋԱՄԲՈՒԷ
(1) Ժիրշիներ
այգպէս կբ կոչուին
Վազա–
իսստտնի մոգով րգ . երզիչներր
:
(2) Ակին
բա–
նսւստե ղծ - երգիչ :
–~՝Ես
քէրթէնքէլէ5.է^Տ՛
միայն
ինձ եզրայր
եմ
Համարում եւ սիրում եմնրանց Հետ ապրել
տ
յս–
աեգ։ Գա է պատճառբ որ քեղ է լ այղպէս էիկո–
չել ...:
•
կոմիտաս արադ կր քալէր :
Պատմեց ռր քանի
մը օր առաջ այդպէս
արա
գաքայլ
գացած
պաՀուն
, իր դէմ ր ելլող
սաաՀակ
տղոց
մ ին՝
<1օթօմ օպիլ» • • • կր ձա յնէ ու մ իւ սներր
կր խնդան ;
-
Գոմէշի
կառք.՛՛ կը պատսախանէ վար -
դանօթներով։
Լոյսը
նոր բացուած
էբ՛
զինուոր—
ները
կոլդային
, մեր մօտէն
կ՚անցնէին
, մեզ
չէին
տեսնե բ , թնգանօ
թնե
ր բ ուղղած
է ին
մ եր
գիրքե–
բուն,
բայց
մենք լաւ ապաստան
ունէինք եւ տե -
ղերնիս
ամուր էր՛ մտադրեցինք
կրակել
թնգա–
նօթաձիգնեբուն
վրայ եւ սարսափ
ձգել ու չուա -
րումի
մատնել
ղիրենք,
բայց
մօտակայ
գիւղ մր
կար, որ աեղաՀան չէր եղած, եւ ստիպուած
էինք
ղգոյչ
ԸԱալ։
Ջենք դիտեր՝
ինչո՛՞ւ նախա
յարձակ
չէին
բլլար
Թուրքերր
. եօթր
օր չարունակ
առա
ւօտուն
կոլդային
, կը Հետախուզէին
եւ
իրիկունը
կ՚երթային
: Ութերս
րգ
Օրը աեսանք
, որ Սեբ
աս–
տիո
յ ճամբան
բռնեցին ու Հեռացան։
Մերձակայ
Հայ
դիւգր
չվտանդելու՚Համար
մենք ալ որոչե -
ցինք Հեռանալ,
բայց
դիլգացիք
խնդրեցին
, որ
մնանք։
«Մեր^ բոլոր
ունեցածը
ձերն է», կ՚րսէին
•
նոյնիսկ
առաջարկեցին
մեգ, որ որոչ կաբզախօ -
"1՛
՚Լւ""ձ
էրենց
գիլզր
երթանք
, Հոն
ղտնոլոգ
ձիաւո
ր ու Հետեւակ
70
մանտարմ
աներր
մ իացած
ռւմերով
զինաթափ
րնենք
, ղիրենք եւ
քորտււնՏ՚է–
ՐՐ. ՒզՒԼ՛՛՛ւ
՚
արչալենք
դէպի
Ք ՚ " զ " ՚ ք ՜– Գի՚֊Գ՚սցի
ները
Համոզուած
էին, որ ղիրենք
պիաի
կոտորեն
եւ նախամեծար
կր Համարէին
կռուիլ :
Համաձայ
նեցանք եւ սպասեցինք
որո չուած
նչանին
• տե -
ղեկութիւն
չկաբ : Երեկոյին
լուր եկաւ, որ կայ
սերական
Հրաման
ելած է՝ այլեւս ոչ մէկ Հայ
չբանտարկել
, մողովուրգը
վերադարձնել
իր տե
ղր, եւ նոյնիսկ
կողոպտուած
ապրանքներէն
մաս
մ ր վերագարձոլց
ին : կառավարական
ա յս սովո -
րական
խաբէոլթեանը
Հաւատալով
,
գիլզացիք
հա կեցեր
էին իրենց
որոշումէն
:
ՋԱՊԷԼ
ԵՍԱՑԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
