ՆԻՒԹԵՐ
ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
ՆՈՐ
ԳԻՐՑԵՐ
ՅՍնԴՈԻԳն ՍեՌնՍՐԿԸ
Տեղեակ
էինք,
ււր Շ՚"րաֆիւանէ
գրաւուաե՜
է Նաիսէքեւանի
Թո՚-րք ~ Թ՚սթարներէն
, բ՚՚՚յց
մեր
Արաաշէսր
կ՝արՀամ ար~,է ր ա յղ
ումերր
:
Աւ֊րմ իո յ Հա յերն ալ ղէնքի պակաոէն կր նեղ–
ուէին։
կարելի
չեղաւ
Հ ամողել եւ եա կեցնել
յան -
ղուգն
, հրիաասարղ
ււսլան , րնկեր
Ա. Աաեփանեա–
նր իր իսիսա վէոանղաւոր
Նրաղրէն
:
« իոլչեւիկ
ղօրքԸ նաւերն ալ չչալկե ց աա -
րաւ» , կ՝Ը"էբ
1
՚իսաա
֊է
որ սլիաի
կրնայ
օղաուիլ
նաւերէն եւ ղէնք
փոիւագրել :
Եւ իր անղէն եւ Հազիւ
եռեսնեակ
մր
զինուած՝
ձիաւո
րնե րոփ ճամ րա յ ինկաւ
գէսչի Շաբաֆիսանէ
:
Ահա թէ ինչսլէս կր նկարագրէ
Աաեփանեանի
օգնականներէն
*ի • ՇաՀամիրր
՚
Հ Աեր իյումբն
աննկաա
անցաւ թասու
գիւէ–
ղէն ու Շարաֆիսանէէն
քիչ մբ Հեոու,
ձերբակա–
լեցինք
երկու
զինեալ
Թաթարներ
(Նաթիքեւան -
^ ի
յ ,
որոնք
յայանեցին
թէ Շաբաֆթանէի
ւզա -
Հեսաներբ կբ սլա չա սլանո լին Հարիւրեակ
մ ր թա–
թար ~ Թուրք
զինեալնեբոփ
եւ քանի մր աասնեակ
իէ՚ուսեբոփ :
Պարզուեցալ
նաեւ
նաւերու եւ նաւաստինե -
բու
Հոն գտնուիլբ
:
Ա տե փ անե ան բ մսլտեցալ
, ձեռքերբ
քզաձգօ -
րէն
իրարու
քսեց եւ սկսաւ
մանուկի
մր
ոլէս
ցատկրտե
լ ո ւր ա խ ո ւթ են էն ; Ասլա գէմ քբ իսոմո -
ււեցաւ։
Պաբզ էր ոբ փաանղալոբ
ծ՜րաղիր
մր կ^ո–
րոճար :
կէս
գի չե րէն
անց , Հասանք Շարաֆթանէի
մ օ–
տակա
յ աւերակ
քար վանս արանր
(իքե
ւան
) , որ
սլաաաՀաբար
ՀրգեՀի կեր գարձած՛
էբ–
ՊաՀակնեբ կր սսլասէին
մ ուտքին
աոքեւ :
Ա տեփանեան
նեբսր՝
սլա րաականութ
իւննե ր կբ
ճչղէբ եւ անՀ րամե չա
Հ րաՀ անղներր կուտա
ր :
Ո բո չած՜ է ր որ՝ լուսաբացին
տեղի
ունենա
յ
մեր
յարձակումր
Աաոլղոլած՝ էր թէ զինամթերք
փոխագրոզ
բազմ աթիւ
Թաթարներր
մէկ օր աււաք Նախ
իքե -
ւան
մ եկնտծ՜ էին եւ Հազիւ
երկու
օրէն
կրնա
յին
ղաոնա
լ :
Ուրեմն
մենք
ղործ
ունէինք
150^
է՚**փ
Ղ1՚^^"՚Լ
թ^ամինեբու
Հետ , որոնց
Հաբիւբէն
աւելին Թա
թարներ
է ին , աեզաւո րուած
երկու
Հսկա
յ
չէն
քե բու
մ էք
յ
ԱնՀ րամե չտ էր լոեցնել
սլաՀակնե
ր ր եւ զինա–՛
թափ
րնել նեբսր ^^ացոգներր :
- * ՚իուք
միայն
լաւ Հսկեցէք,
սլաՀակներ ,
զգո
յչ եւ սլաղարիւն»
, սլա տ ո ւի ր ե ց Ա տեվւանեանբ
:
իք ում բ մբ սլաՀակներ կբ Հսկէին
փւոզոցներու
անկիւններբ։
Երկու
զինեալնեբ
սլիաի փակէին
նեղ
անցքը, որ կը տանէր
գէսլի Հրապարակր,
ուր
փբաննեբու
տակ կը քնանա
յին
ռուս
զինուորներ
:
Ամ էն
մ աբգ
իր տեզը
գրաւելէն
ետք , Նախի–
քեւանցի
Աերգօն
պիտի
մօաենար Ա .
զօրանոցի
պաՀակին եւ թուրք
— թաթարերէն
թօսելոփ ,
յաւիաենական
լռութե՜ան
պիտի գատապար
—
տէր
սլաՀակը :
Զօրանոց
ի անկիւնը
կեցող
լնկերր
նչան
պիտի
լնէր Ա աեվւանեան
են , որ իր զինեալ եւ փսաաՀե
լի
տասնեակով՛
պիտի
խումէր
գօրանոցր ։
կէս մամ վերք
, Ս տեփանեան
մաալ
զօրանո–
ցր
, զինաթափեց
75
Թաթարներր
եւ անոնց
գէն
քե բը մեր
անզէններուն
տալով
, Թաթարներր
լե–
ցուց գետնայարկ
մառանբ։
Ապառնաց
անոնց , որ
եթէ ագմկեն
, ռումբերով
պիտի
բնաքնքէ ;
Թաթարներր
սպանգանոցի
մէք գտնուող
ոչ—
խաբներու
նման
լուռ
էին եւ 1լազօթէին
, կ՝աղեր–
սէին
մեր պաՀակնեբուն
, ոբ
խնայուի
իրենց
կեանքին է
Ակն թար
թի
մ բ մ էք , Ա երգօն
սլացաւ
գէոլի
միւս
ղօրանոց
ր : Թաթար
պաՀակբ կասկածե
լով^
իր սուինը խրած էբ Աեբգոյի
սրունքին
մէք,
իսկ
Աերգօն ալ իր գաչոյեով
կտրած էր Թաթարի կո–
կոըղը :
Երկբորգ
զօբանոցն ալ զինաթափելէ
վերք
1
մ ենք
ուզզուեցանք
գէպի
ռուսական
վր աններր
Տ
Ա տեփանեանի
Հումկու
ձտ յնր ել սպաոնա
լի
յա յտաբա
րութիւններր
սարսափի
մ ատնեցին
քու
նէն
արթնցոզ
ոուս
բոլչեւիկները
, որոնք
բոլորն
ալ զինաթափէ
եզան անտրաունք,
նոյնիսկ
իրենց
պառկտծ
տեզերէն
չչարմելով
:
Լոյսր բացուած էր արգէն, երբ Ա տեփանեան
նաւի Հրամանաաարին
Հետ մտաւ
գԼւնապաՀեսաը։
Մեր
գրսի
պաՀակները
իրենց
ղերը կը կա -
տարէ ին խղճմտօրէն :
Մնացեալ
ղինեալներէն
մաս մր
բամնուեցան
զանազան
կէտերու
վրայ, վաանգի
պաՀուն գի -
մաղրելոլ
Համար, իսկ
երկու
տասնեակները
գուբս
բերին Ա . զօրանոցի
Թաթարները
, բեռնա -
կրոկթիէն
լզելու
Համաբ։
Նա^ի^Հս^ւի
չրքսմսի
Հայերր
էզատուՀասող
՚Կիկեւ՚ոԱ> եւ աշխաքռսւՍաքտը
Անգ արա
յի էէեբմ անական գեսպանաաան
նախ
կին կցո րգը. Լ՝ Մօյցիչ
էէեբքերս
գիրք մը Հրտտա–
բակեց ոբ ոստիկանական
վէպէ
մը աւելի Հետա -
քբքրութեամբ
կը կաըգացուի
, եւ որ կը պատմէ
լրտեսական
գո ըծունէոլթեան
գրուաղ
մ բ :
Գիբքը
կը կոչուի
« Օ շ ւ Ւ՜Զ11 Ը ա շ ւ օ » ( Կ ի կ ե ր ո նի ՊարւսգաԼւյ :
Պատմութեան
իսկական
Հերոսը
ուրեմն
, «Կի–
կերոն»
կոչուած
ԱլպանացԼւ
մրն է, որուն
Հայրը
որսո բգական
ար չալանքի
մ ր լնթացքին
, աբկա–
ծով
սպաննուած
էբ ԱնզլԼ՚ացԼւԼէ մբ կէէզմէ : Ւրրեւ
Հետեւանք այս գէպքին
, կիկերոն խոբ ատելու -
թիէն
կը տածէ ր Անզլիաց
ինե րուն Հանգէպ :
Աայտնի չէ թէ ի՚հչպէս
, կիկերոն կը
յաքողի
Անղարայի
անգլիական
ղեսպան
Աըր
Հի*–
՚^աչպըլ–
Հիւկըսրնի ծ առա
յութեան
մէք
մ անել ;
ԳԼւտենք
մ Լւա յն , որ մութ
գիչեբ
մ ր , կԼւկե -
րոն
կ՝ուգգոլի
գէպի
գերմանական
գեսպանաաան
Կ$"ՐԳ Հէո. Լ ՚ Մօյցիչր
վիԱան , եւ կբ յայտնէ ա–
նոր, թէ կրնայ չաա կարեւոր, եւ Գեբմանիան
մօ
տէն
Հեաա քրքրող տե գեկո
ւթ
իւննե ր Հաղո րգե
լ ,
իբրեւ
առաքին
ւէճար՝
կը պաՀանքէ
20.000
ս թեր–
լին՛ իոկ Հետագային
տեղի
ունե^ւալիք
իւրաքան—
չփւր տեսակցութեան
Համաբ՝
1
5.000
սթերլին
յ
իբրեւ
Լւր գիրքԼն
ու
անձին
արմէքր
գիտցող
մարգ,
Կիկերոն
երեք
օր պայմ անամամ
կուաայ
ղեսսլանատան
կ^որգԼն
այս առաքարկը
լ^էգոլ —
նելու կամ մերմելու
Համաբ։
Մօյցիչ
Հարցը կը պարղէ 3)օն Փավւէնի
, որ Լւր
կարգին կր Հեոաղրէ
ՊերլԼն՝
ԼհԼւպէնթրոփԼն
։
Պատասխանը
չուտով
կը ՀասնԼւ •
«Ընգունեցէք»
:
՝Րանի մը օր ետքը,
կԼւկերոն
նորէն
1լուզզուի
ղէսլի
գեսսլանաէոան
կցոբգին
վԼ՛լլան , կը
յանձնէ
«Լայքա»
լուսանկարչական
գործիքի
երկու մա -
պաւէն
, եւ փոԼսարէնբ կր ստանա
յ՝
20.000
սթեր
լին թզթագրաւք
: Ոստիկանական
էԼէպերոլ
աւան֊–
էէութենէն
չչեզելու
Համար , Մօյցիչ
կը
բանտարկէ
կիկերոնն
ու իր
20.000^,
մինչ քովի
մութ
սԼնեա^
կին մէք լուսանկարներուն
պատ րաստո
լ թ
իւն ր աե–
գի
կ՝ունենա
յ : կ բ Հասկցուի
, որ
րրիտանական
կառավարութեան
կողմէ
Անգարայի
անգ -
լի ական
գե ս պան
ին ո ւղա
ր կո լած չատ կարեւո
ր եւ
Գերմ աններր
մ օտէն չաՀտգբգռոէլ
Հ րաՀանւլնե
բու
լուսանկարներն
են ։
կիկերոն ու Մօ
յցԼ՚չ
բաղմ աթիւ
նմ ան
ՀանգԼւ–
պո ւմնե ր կ՛ ունենէսն
, ո րոնցմ է
մ էկուն
րնթացքԼւն
Ալպանացին կր ոլարգէ Լւր ղ ո րծ ե լակե ր էգին գագա–
նիքր
՚
Անգլիական
ւլեսպանր
, կր պատմէ
ան ,
անքնոլթենէ
կր աառապի
, գԼ՚շերր
կարենալ
Հան
գստանալու
Հաւքար,
քնաբեր
գեղեր
կ՚առնէ
՚ Լ՛ոկ
սսլասալո
ր բ ա յգ
առիթէն
օգաուե լոէԼ ,
տիրոքր
տաբատին
ւլրէէլանէն բանա լինե ր ր «փոխ
կ՝առնէ»
,
կբ
մ անէ
յարակից
սենեակր
, կբ բանա
յ
գազտնի
պաՀարանր
Լոր իրեն
Հաւքար
ւլաղանիք
չունի) ,
կր լէււսանկաբէ
փէսս
թա թո ւզթե
ր ր , եւ յաքորգ
օ–
բբ
բարեկամական
այցելութիւն
մր կուաայ
զե՛ր–
մ էսնական
կցո րգին
յ
Կիկերոնին « Լա լքա » մապաւէնը
սպառած
բլ–
լալով, Գերմանիա
յէն նոր ծբաբ
կ՝ուզարկեն
իրեն,
ինչպէ
էէ
նաեւ լաւագո
յն լուսանկարչական
գոբ -
^իք
մ ը :
Ի ՛Լեր
քո
յ Անզլիացինեբր
կր կասկածին
, գաղա -
նի սլաՀարանԼն
կգէւլանքր կր փոխեն՛
բայց
անօ -
զու ւո , ո րոփՀետեւ
կԼւկերոն
գրան
ետեւէն
մտիկ
Կ Ր^Կ
՚
եւ րանալիԼն
ծակէն կր գիաէ :
Մ
Լէւս
կուլմէ , գերմանէսկան
գեսպանաաան
՚քէք
1
Մ՚^յ^Լ՚չ
նոր մեքենագրուՀԼւ
մր
կ՚ունենայ ,
որ կիկերոնբ
տեսնելէ
ել անոր պատմութիւնր
լսե–
^ լէն փեբք
կ՝անՀեաանայ
, կբ պարզուի
, որ մեքե -
նազրուՀին
անգլիակէսն
լրտես
մրն էր :
Մ՚*յցիչ
, Լ՚Բրեւ կասկածելի
ԼմեքենագրոլՀիին
պաաճաոոէի)
, Պեբլին կր կանչուի
, բայց նախա -
մեծար կը Համարէ
, ինքն ալ իբ կարգին
,
Հետքը
ՄշակոաայիԱ կեանքը
թհ1ւքա.գ
Ս ե ւ ,
Հ . Համազասպ Ոսկեանի զեկուցոսմէն կը քսս,
ղենք հետեւեալ լրացուցիչ տեղեկութիլԸները —
քիամանակ
մը փարմարաննեբուն
մէք Հայկա -
կան
նոր ուղղագրութիւնը
ներմուծուած
էր ^
կայն
այսօր
ամենուրեք
աչակե րտոլթիլնը
Հի^^
ուղղազրութեամբ
կը կաբզայ ու կը գրէ.
թէՀրան
օմտուած է
ընթերցարաններոփ
մաաենաղա
բաննե րուէւ Հայկական
կամ
Ազգային
ակումբր
մամ ագրավա
յրն է նաեւ
մ չակե
յթի
գիտութեան
Հետամուտ
անձերու : Աւնի
ամէն
աեսակ
յարմ աբութ
իւններ եւ գիւբո
ւթ իւննե ր : կլ,
ւլ տնէ ք սրաՀներ
Համ երգի եւ գտսախօսութեան
,
ներկայացումի
եւ րնթերցանութեան
,
սենեակներ
խաղի ե զուարճութեան
լնկերական
Հանգի ^
էէլումի եւն՛ :
Մ չակո յթի եւ ազգային
պաՀպանոլւքի
ագգակ
են եւ զարկ կուտան
ղանէսզան
մ իութ Լււննե ր ,
^1>–.
կե րակցո
ւթ իէննե ր , կուսակցութիւննե
ր .^– Գա% -
նակցական
, ռամ կավար , Հնչակեան
եւն • :
Հայ Երիտասարդաց
Մչակութային
Միութիւ
նր Հիմնուած
\944ին , կր Հաւաքէ
եր իտասա
րզնե֊
րը եւ պատան Լւնե ր ր փրկելոէէ փոգոցի
փտանգնե -
րէ ; Զարկ կուաայ
Հայեցի գաստիա րակո ւթեան
եւ
կրթէսկան
մակարղակի
բաբձրացման։
Կ՛՛ուզէ
մ չա–
կել
անոնց
ւլե ւլա րո լեստական
Լսմ ո րումնե
բր \
ՀԼնգ
մչակութտյին
միութԼււննեբ
մԼւացած են կագմե -
լու ա յս Երիաասարգաց
մ իութիւնբ
որոնք
Հետեւ
եա ներն են
Լոյս եւ Միտք, Արշա՜լոյս, Րաֆֆի ,
Շանը–
եւ
կ այծ ։
Այս նոր միութիւնը
օմտուած է
զյսնազան
ճիւղերոփ
էլրական
, գեզա րուե ս աական
,
ե րամ չտակէէէն թէէւտե րական եւ մարսական :
Միու
թիւնր
ուէէի
300
անգամ—անգամ
ոլՀ ի ;
Հայասաանեան Մշակութային
Միութիւն ,
որուն նպաաակն է մոզոփուրգԼն
ծանօթացնել
Հա
յաստանի
մչակոլթԼէ
աբգաէէիքներր
;
Հայ համալսարանականներու ընդհ • միութիւն
էէտեգծուած է
1943^5՛
եւ ունի
150
անգամ
անգա–
մ ուՀ Լւ : Նպտէոակն է ստեգծել
Համ ալսարանի
ու–
էէ
անո էլնե ր ո
լ
ել չրքանաւա րտնե րո
լ
մ իքեւ
Համ ա–
զործակցութեէսն
ոգի եւ սերէո մտերմութիւն
, նբ–
սլա ստե
լ անոնց
մ ասնագիաակէսն
եւ
բնգՀանուր
՚լարէէէսցմ ան : ո յս րնծա յած է «Գիտութիւն
եւ.
Արուեսաի
գիբքբ
1946/՛*՛։
Զանացտծ է
նիւթապէս
օւլնել չքա ւո րնե
ր ո ւն ;
կան
նաեւ
ոլրԼւչ
մ իութիւննե
ր ՚ – Թ՚՚ւտեբտ -
"իրաց , Ագքտտախնամ
, Եկեզեցասէր
կանանց ,
կորսնցնել
։
Պաակերր
աւքրոէլքացնելու
Համար,
կիկերոն ,
իբբեւ
խոՀեմ մարգ, առանց
Հետք
ձգելոլ
կ՝ան -
յա յտանա
յ :
Պաէոմ ութեան
էիախճանը պարզապէս
զաւե չտ
մրն է :
Գերման
կառավարութիէնը
300.000
թըղ -
թագբամ
սթերլինի
Հսկայ
ղումարր վճարած
կ՝ըլ
լայ
կիկերոնին,
առանց
սակայն
անոբ
Հաղորգած
աեգե կութ իւննե րէն
օգաուե
լու , որովՀետեւ
ԼԻի -
պէնթրովէ
միչտ ալ կասկած
յայանած
էր
անոնց
ճչգրաութեան
մասԼւն :
Կիկերոն՝
իր կեանքին
իսկ գնով , վբէ^ը
լու
ծած
կ՝ըլւայ
Անգլիացիներէն
:
• • Յէրանց
Ֆօն ՓաւԼւէն ու իբ կցորղը
Հազիւ
կ՝ ազատին
գիւանագիտական
«սքանտալ»
մ ը յա -
ր ուց անելէ , որովՀետեւ
չէզոք
պետութեան
մ ը
սաՀմաններուն
մէք երեւան
Հանուած
լրտեսական
ամէն
ղ ործռղութիւն
կը պաամուԼւ՝
վտարումով
յ
Մ Լ՛այն
Յէօն Լհիպէնթբոփբ
Հոգ չըներ , որով -
Հետեւ
կիկերոնին
փճարուած
300.000
թղթաղրամ–
ները • • • կեղծ
էին ;
ա՚Րհ
«քաքաՀամըալ»
մաս մը Թ՚սթարներր
Հարկա -
գրուած
ԷԼ՛ն մեղի բեռնակԼւր
գառնալու։
Մեր տռ–
ղոց
ու րախոէ թիւնն
անսաՀմ ան էբ
է
Նաւը կր լեցուէր
Հ րաց աննե րոփ
, փամ փուչւո–
ներոփ , ձեոնա ռում բերովդ , կա չե զէննե րո էէ , Հան -
զերձեզէններուէ,
չաքարով,
խոզի
իւղով եւ քա–
րիւգով
։
Կէ սօր
էն եաք , մ իւս
զօրանոց
ի
Թտթտ
րները
բեոնակրոէ.թեան
կան չուե ցան եւ ե րեկո յեան գէմ
երբ նաւր կբ պատրասաուէր
ճամ բայ
Լւյնա
լոլ ,
լուր
առԼւնք թէ , քսանի Լափ թուրք
ձիաւորներ
կ՝ե րեւէսն գէպի
երկաթուղին
տանող
դա չա ին
ճամ բուն
՛Լ րա յ :
Թող
՛լան , անոնց ալ գաս մբ տանք ապա
էք
եկնԼնք , րսաւ
մ եբ խւէրապետնե
րէն
մ է կբ ;
Մ եր երեք տասնեակները
չաբմեցան
գէպի ե–
կուլները
է
Շ ուտոփ սկսաւ
Հ րաց անաձգո
ւթիւնր որ Հա -
զիլ կէս մամ տեւեց։
Հաւաքումի
ՀրաՀանգր
ւսրր^
Ոէ-ե^աւ ե
՛լ
Մկսանֆ
ւէէթ^էել
նս^^։
Ալգ
մ իքոցին , նկատեցինք ոբ
զինապտՀեստ–
ներէն
մէկուն
էզատուՀաններէն
թանձր
ծուխի
մը
էլ
ո ւլանե րը գուբս կբ խումեն
է
Նո
յն վա յրկեէսնԼն
, մ եղի Հասաւ
փո չոա ու
քրտնաթոր,
ռուսական
ՀամաւլէէեստոէԼ
եբիաա -
սէսրդ
՛ք
ը :
՚Բէօսան
էր , Ո՚ուսեբուն
մէք եղած
երկբորգ
Հա յբ , որ թչ^ւտմԼ/Լն
զինամ թեբքը
նուազեցնելու
նաԼսանձախնգրու
թեամբ
, ՀագԼււ
մամ անակ
ունե–
ց՚սծ էր մէկ պաՀեսար
կրակԼւն տալով եւ
եկած
էր միանալու
մեզի :
Ան
էք
իացաւ եւ Հերոսամարտի
ամբոզք տեւո -
ղութեանր
քաքարար
կռուեցաւ,
ամէնէն
յանղուգն
ձեոնարկներւոն
մասնակցեցաւ
եւ նաՀատակուե
-
ց՚սւ
Ա՚սյԼւն - կալայԼւ
մէք» ;
^
Տ
՛Ա
քորգ առաւօար
նաւր Հասած
էբ Խան
թաԼսա , Աալմաստի
նաւաՀանւէիստբ,
եթէ
կարելի
է ն՚սւսւՀէսնգիսա
Համարել
ԱԶԳԻՆ
Fonds A.R.A.M
