ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ
ԵՐԱԺՇՏԱՀԱՆԳԷՍԸ
Փարիղ
թէեւ. գսւզոսթներուն
առաքինր
չեղաւ.
Գուրգէն
Մ . ԱլէմչաՀի
յիչաաավին
յարգանքի
իր
րամինր
րե րելու,
րա յց անցեալ
կիրակի,
օրուան
նուաղաՀանգէսր
եղաւ ամէնէն
փայլուննէ^էն
մին :
Աիչա
զգոլչացահ
ենք չափաղանցուած
հրակում–
ներէ , սակայն
այս առթիւ
չէ^ք վարանի
ր
վւայլուձ
որակել
«Տիչաաակի
օր»ր,–որ կր վայելէր
մ իան
~
գամայն
փարիղաՀայ
մամուլէն
եւ
թէ
բազմաթիւ
՝^կազմ գւկե րսլութ իւններո
Լ
Հովանալս
րութիէն
բ ,
անիւգիբ
:
Գ՛ալով Հասարակութեան
,
, այղ՜
օրուան
լեցուն
սբաՀր
ինքնին
արգէն
ւզեբճախօս
ասլացո
յց մլ^ւ էր
Գուրգէն
ԱլէմչաՀի ^եր գազութին
մէք
վայելահ
Համակրանքին
; ^ ՚
• ՜*^^
Այգ
**բը
/՚Ր՚^Ք^
սրաՀին
մէք սլարզուահ
աեսա~
րանր մեհ օրերու
յաաուկ
աեսարանԿւ
էր ՚.
Սէնֆօնիք
նուագախում
րէն
ետեւր
^աբուահ–
երգչուՀի
եւ
երգիչներէն
չատերր
զիրենք
Վերստին
կբ տեսնէին
նոյն ալդ բեմին
վրայ ուրկէ
Գուրգէն
\93^ին վարած էր անձամբ
առա
քէն անդամ իր
«Աւարայրի
սլատե ր ադմ» իլյւ իւ իրենց
չ
* * ^ ՚ ք բ
տի–
բոզ
արուեսաի
ազ
^ւիլ
մ թնո լորտէն
անոնք
ասլաՀո վարար ա յգ
սլաՀոէձէ կր ղգա
յ ր^.՜՚11ա ե
լ
ան–
Հետտցող
ե լ
ս իրուած ա րուեստտգէա
էն
Հոգեկան
ներկայոլթիէձւր,
կր սլտտկերանար
նաեւ անոբ
Հա–
մակրե
լի անձնաւո
րո
լթ
իւն բ իրենց երեւակա
յու -
իժեան առքեւ :
Այգ յիչատակր^ՀոգեկսՀն
ամ փոփում
ի
մ ր մէք
ի
յա յտ կուգար
արգէն
իրենց
գէմքերուն
վբա
յ ;
ԱլէմչաՀի
«Հէքեաթ»ին
նուագածութիւնով
կր
սկսէ ր նուագաՀանգէս
ին առաքին
մ աււ ր :
Երկու կամ երեք
մօ՜բ^ֆներոլ
վրայ կեր -
աու ած ա յգ
Հէքեաթէս
յին
որմ անկարբ
իր
բուն
լ
՛նո
յ թ ր կր ւլդենու
գլխաւորաբար
Ա111
–մօն|ւք
այլա–
ղանռլթիւններոլ
միքոցաւ
որոնք
մարմին
՚կ՝առ -
նեն
^Փ՚՚ո՚գախէէւմբին
մէք
ու
փոխանցս
ւելով
գոր–
ծիքնհրու
մէկ խումբէն
միւսր
ամէն անգամ կր
Սէոեզծեն
Հնչական
աա
ր բե ր ֆօ\ւեր ,
Հեքիաթային
մ թնո
լո բաբ
ներկա յացնոզ
«ւ/
օթիֆ՜Ֆներու
ետեւր :
Կ-ուրգէն
ԱլէմչաՀ
ներշ^ւչուած
էր նաեւ կո -
միաաս
վւսբւլաւզեաի
կոզմէ գաչ11ւակի Համար գբ -
ուած
մուլովրդական
սլա րերո
լ
մ ե գ ե դ իական
եւ
կչռաւոր
ճոխութիէ
^էնե
րէն
ե լ
զանոնք
նուագախմ–
բած էր ինքնատ
իսլ ե
բանգաէէ
^ակով
մ
ր :
Րէսյց «Ալաբայրի
սլատերագմ»ով
է որ,
աւելի
քւսն իր մնացեալ
Հաէք
անոււսգային
դոբծերրք^
Հե–
զինակր
կու աա
յ– իր ամ էնէն
ք ՚ " /
անդակալի^ ւււ
մնա
յուն
երկերէն
մ ին է
« Աւաբայրի պաաե րազմ »ին մանաւանգ
սկիզ–
րի
եւ
վեր
քաւո
րութեան
լնգա րձակ
մասերուն
մէք
իր պրսլէոոգի
միտքր
ե լ
իր զգա յուն
Հոգին կա —
աարեալ եւ
արգէսսարեր
Համագո
րծակցութեամբ
կ՝արաադրեն
չատ սիրումէ եւ խոբ
ապաւորութիւն
նեբգործոգ
էքեր :
չ
Մեր
էոոՀմալին
պատմութեան
ամէնէն
Հոգե -
յոյղ
գրուագներէն
մէկուն
պաակերացումն
է այգ
էէործր։
Միչակբլիչեմ
ալն օրբ, երբ
Սեվռի
Մու–
բատեան
ւէարմարանին
փոքր
մատուռին
մէք
«Վարգանանց
պատերազմեր
ներկա յացնոզ
նկաբ
1^–
ՀԱՑԱԱՏԱՆԻ
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ
ԵՐԵՒԱՆԵԱՆ
ԵՐԵԿՈՆ
ՊՈՒՏ՝Մ
6ԱՐԳԱՆ՝Բ
ԿՈՄՒՏԱԱՒՆ
ՄաՅրամուսւ է ։ Արեւնփնչպէս ւքի ոսկէ փու.(ւջ՝
Վսւււուսւծ գոյ1ւռվ ադսււքաԹդի հւ ծիրա1ւի,
Կարծես ռււքում է շսւլերով իր լուսաշունչ ^
Անվերջ ժպտալ իմ նյւրաբաց Երեւանին.։
Եւաւգեււ է ծիրանավսւււ իմ քազ՚սքւււմ •
Շռւրջս աղմուկ, շուրջս ծիծայլ, երղեբ ու սէր-
Հովերի հետ շրջում եմ ես ու չեմ յողնում ,
ինձ դիւթում է.երջանկուր֊եան ՛երգր վսեմ։
Օնկշնկսւմ են զեփիւ֊սի տակ ծսսւերր ր՜ի՚֊Ր,
Կարծես սիրով 1սօսսւմ են մեղւք նրանք ինձ հետ .
ԵԼ սաւֆաշէն վաււոյցներին տալով համրոյր՛
Զաբդարսւմ են մեր քաղաքը հրաշակերտ :
Լոյսի ծով է Արարատ1^ն այս երեկոն .
.հւրլողոյ.մ է Երեւանը իմ աննման– *
ԵԼ ես նրա արեւագեղ ւոյսի ներքոյ
Հպարտ սիրով կարգում եմ վաո. էջը վազու֊այ :
ԵԼ փարւռւմ է քաղաքը ինձ, ես քաղածին,
Շուրջս վարդեր, շուրջս երգեր եւ հիացումդ , .
իր սրա իլ մէջ նրա գունեղ պատկերն անգին՝ ^
Ես շրջում եմ լոյսի, յոյգի այս փողոցում :
111
լ յ լ . յ
՚ ^ ՚ ր ^ գ ր ր
Ա֊Ա՚ՕՈԻՋԱՐԵԱՆ^
մր կբ գիտէի,
Գհւրդէն
ինձ մօաենալոփ
բսա^՛
«ԱՀա
էսյւէ պատկկրն է որ զիս նեբչնչեց
օր
մբ;
ԵԼ
֊ այգ օրէն, ի վեր ան կր չէէրչարէր
միտքս ,
որ , վւբ Հանէ^իէէաբ չգտաւ
մ ինչեւ
կրցայ
անոր,,
աարբեր
մ էկ պատկե բացում
ը տալ ձա յնեբու
եւ՛
ներգաչնակութիւննեբոլ
միքոցաւ »:
Գուրգէն
ամէն բանէ առաք
Հայ էբ եւ իբ
կուրծքին տակ կր տրոփէր
Հայրենասէ
րի մր սիր՛–՝^
ար
, որուն
սլաուլլն էր նաեւ իր «Աւաբայրի
պա - ՚
տերաւչմֆբ։
Անոր
ոլնկնգբէււթեան
պաՀուն
կարե–*
լի չէ մասնակից
չիլէալ
Հեգինակին
Հոգեկան ապ–^
բումներուն
:
X
Մանէսլանգ
նուագախումբին
կոգմէ Աւարայ՛––.
րի գաչտին
վրայ ծագոզ առաւօտեան
լոյսին պատ^1^,
կերացումին
եւ աբեւապաչտ
քուրմերու
սրինգնե–~
՚
բուն
նուէ/ււլէն
վերք, երբ յանկարծ
–կր լսուի Հա
յոց
աղիթքբ
•.^Հսւլասա րեսցէ
մաՀս մեր լնգմ
աՀու
արգարոց% ՝. Երդչախումբին
կողմէ
֊՛ միէսձայն
եր–^
գուած այդ սլարգ բալց
մեբ տոՀմ^յին
ոգին ա^^աւ
տա յա յտող
եղանսւկր
ինքնատիպ
գիւտ
մ լն է ^^^||
խո րապէս կր յուգէ , Հա յ ր ենա բաղձո ւթեամ
բ
օ-Օէ^.
Րաւ
մեր սիրտերր։ Ան կ՝ամրա,գնգէ
մեր
մէ^^յ^^Տբ
լ
սր ^ ՚ւ^յն անխախտ
զդացոււէբ որ գարերէ իվեբ
Հայ
մո գովուեր դին
Հոգեկան
սն ուն
ւլն է եգած
%
Աա յտագրին
վրա
յ կարեւոբ տեզ մբ
արուած
էր
նաեւ
Գուրգէնի
աասներկու
երդերուն
, ռ -
րոնցմ է երեքր
անտիպ՝
կլեբգուէին
առաքին ան-
գամ
րլ լա լով :
Անոնց կատարումին
Համար
իրենց
թանկագին
մ էէէսնակց ութ
իւն ր բերած
էին,
յա յաագրի
կաբ —
գով
, Օրիորգնեբ
Մ առի կառվարենց
, Ասագիկ Ա–
ոաքե լեան եւ Իրիս Պ իւլպիւէետն
, ո րոնք
բուոն
ծափեր
խլեցին
ու5ւկնդիրներէն
:
ինչպէս
նաեւ
եբիտտսարգ
խմբափաբ Պ՛ ՕՀան Տուրեան
որ այն—
քան
ճարտարօրէն
փարեց
ն ույսգա խում
րբե լերդ
չա–
Եւ Հոս , Փաբիզի
մէք, կր տօնուի
այսօր , ութ–
սունամեակբ
ծննդեան
Հա յու
մր , որուն
Համ
ար
չենք կրնար
րսել
«մեռած է» :
Եթէ
մաՀր
այս է, կոմիտաս չէ մեռած :
Ոչ ոք կրնայ փաստել
Որ
ան մաՀացած
է. :
Եթէ
մաՀացած
է, ուրեմն
լռած պէտք է րլ–
լայ
Հայկ. երգի
քնարբ։
ԵԼ
այգ քնարր
կը նուագէ ։
կ՝աբձագ֊անղեն
էնքի ե
ր գ ե ր ը
ի ծա–
Հ ք յ չինականի
, Հայ
աչխւ
գաց
մինչեւ ի ծաւլս
երկրի :
կոմ իաաս , իր մաւլնիստցնող
ճպոտովր
զար–
կահ է առա
քին Հարուածր՝
եւ խումբր
ձայն
տուած
է^անոր։
Հսկայ
Համտնուտգ
մր՝ մարգկային խռ
չակներէ
կազմ ուած
նուագախում
բով
մ ր ;
Այսօր տակաւին
, տարիներ
ետքր,
Հայոց րե–
մերէն , կարծես
նո
յն ա յ դ խումբն է ոբ կը Հնա
զանդի
կոմիտասի
ճպոտին :
Անոր արձագանղն
է որ բեբնէ
բեբան,
խումբէ
խումբ,
երկրէ
երկիր ալետատան
կբ
աարածուի
ինչպէս
Ովկեանի
ալիքներբ :
Կ՝երգէ կոմիտաս
, Հարիւրաւոր
եւ
Հաղարաւոր
բերաննեբով
է
Աերունդնեբ
իրարու կր յաքոբդեն
• • •
Պիաի
յաքոբգեն
Հ
՚Օաարաբտրբառ
Հա յո րգինե
ր
սլիաի
երգեն սակա
յն
կոմ իաասի
երգերը
Հա
յաբաբբառ
եւ Հայաչեչտ
:
կոմիտաս, ոչ միայն
Հայկ՛
երդի,
այլեւ
մայ
բենի
լեղուի
փբկիչբ
պիտի Հանգիսանայ
մեր
մէք։
Եթէ
մենք
լոենք , օտարնեբր
պիտի երգեն
մեբ
երդերը:
Անոնք անցած
են մեր աղդային
ծիբէն եւ թա
փանցած
մ իքտղզա յին սաՀմ աններր :
Անցած
չաբաթ
տօնեց
ինք , կոմ իտասետն տա
ճարի
քուրմերէն՝
Գուրգէն
ԱլէմչաՀի
յարգանքի
ե^գաՀ անգէսը ;
Հոն, այդ փագտչէք
տազանդալռր
տղուն փե -
րել
կոմիտասի
Հողէն կր սաւառնէր :
կարծես
Հայր եւ որդի
իրար
էին գրկած
բեմին
փրայ :
Եւ
մե ը Հոգ ինե
րը կրկին
մ կբէոուեցան
ա յ դ
Օ–
ՐՐ
՚՛ Թօթաւիեցին
օտարութեան
փոչին՝
դոնէ
քանի
մբ մամեբ :
Անիմաստ
պիտի
ըլլար
ըսել՝
«լոյսեբու
մէք
՚-^^անդչիս
, ո՛՛փ
կոմ իաաս »:
ք Հ
Ան" ր Հոգին
մ իչտ փէտփէ աուն , ձա յնի
ալիք–
•՜ներումէ պէ" կը սէսլաոնի
մեր ազգային
բեմերու
^|^ւյ>^>—^
մթնոլորտելով
մեզ
ձուլման
վւո^են՜դին՛
գէմ
Հա յբ կոմիաաս :
Կ– ՊԵՏՈՒԾ
Եբգգ անսպառ
խում
բը :
ՇնորՀաւորելի
էրնաեւ Ա իփան կոմիտաս
երդ–
չախումբր
որուն , ա յս առթիլ
իրենց
անձնուէր
մաէէնակցութիւնր
բերած
էին Գուրգէնի
Համակիր
ուրիչ
գնաՀատելի
ումեր ալ :
Փարիգի գագ ութր ա քս Հանզ.էսով
Հաստատեց
թէ
ւլփաէ արմէսնաւո
րասլէս
զնաՀաաե
լ իր տր -
ուեստազէտները
, ու նաեւ
յարգել
անոր
յիՀա–
տէսկը։
գ.
•ԲԷՐկԱԹկճԵԱՆ
«8ԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆՐ
(14)
գ՛
Գալիս
էին ազււտարտրները
• ինքը
,
Պետրոսն
էլ, եկաւ
Տէրբենդ.
Հայերր եւ Վրացիները
րա -
նակ
էին կազմել
Գանձակի մօա եւ սպասում
էին
Ռուսներէն
: Բա յց Պետրոս
Մ եծր
Հարկադրուտծ
եղաւ վերադառնա
լ Ռուստստան
եւ
միայն մի
փոքրաթիւ
բանակ
թուլեց
Անդրկովկասում
, որ
Հայերի ու Վրացինեբի
օղնոլթեամբ
կասպից
Ծ ո–
ՎԻ
էիրայ գրաւեց
Բաւլուն
, Գիլանր եւ Մաղանգա֊–
րանր։
ԱՀա
այդ արչալանքին
Օսմանցիները
պա–
աասիսանեցին
գրաւելով
Երեւան
, Գանձակ եւ Ղ^ա–
րաբաւլ :
Հայերը
աեսնում
էին, որ իբանց
փայփայած
յո յսե
րին
մ եծ ւէտտնղ
է ր սպառնում :
Հեչտ էբ թօթափւել
քտյքայուուլ
Պաբսկաս -
տէսնի լուծր,
բէսյց Հեչտ չէր ազաաուել
Օսմանեան
աիբապեաութիււնից
, որ աւելի
զօբեզ
էր ,
աւելի
ծանբ : Ուստի
Ղ,արաբազի եւ
Ա
իւնիքի
լեոներում
բէէբբոքոլեց
պատեբտէլմր
Թուրքերի
դէմ
:
Գալիթ
Բէկբ
մինչեւ
վերքին
չունչր
փառաւոր
յաղթու -
թիւններ էր տանում
: Իսկ երբնա մեռաւ, Աիւ -
նիքն անցաւ
Օսմանցիների
ձեռքը։
Աարը -
Մուս–
թաֆւս
փւտչան քաոասոէն
Հագար
զօբքոփ յարձակ...,
ք,ւհց ղարաբագի
Վրայ :
Ութ
օր կատաղի
կռիւ էբ մղւում
նրա ել տե–
գացի
Հայերի
միքեւ,
յաւլթոլթիւնբ
Հայերի
կողմն
էր, բայց
Օսմանցիներն
է լ յամառ
էին ել աչխա
աում
է ին
Հասնել
իրենց նպատակին :
Ակսաւ
մի երկարատեւ
մրցութիւն
երկու
կոէլ–
մերի
մէք։
Հայերը
նոբից
ւգատգամաւորէււթիւն
ոզարկեցին
Ռուսաստան
, այգ մամանակ
Պետրոս
Մ եծր
մ եռած
էր , ի"կ նրա քաղաքական
ծբտգիբը
արդէն
մոռացութեան
էր տրւում
: 1 726
թուակա
նին
Հայ էզատգէսմ
էսէ
.ոբնե
ր ր փերտգարձան
Վարա–
Ւ՚"Դ
1 բե բե լոփ Ռուսաց
արքունիքի
բաբեՀաճու
-
թիւնր
ել խրախուսանքր
:
Աակայն
օգնութիւնը
ուչանում
էը : Նա
երբեք
չեկաւ : իսկ փոքրիկ
*էա րա բագը
ՀետզՀետէ
ո ւ -
մաս պաո. էբ ւլառնում
անՀ ա ւա ս ա բ
Հե րո սական
կռուի
մէք։
Թուրքէսց
աՀագին
բանակր,
վերքա -
պէս , կոտրեց
մի բուոն
քաքերի
յամառութիւնը
եւ ՚Լարաբագը
, դրսից
" Հ / ՚ * ՚ Հ
օգնութիւն
չստանա
լով
, գլուիս
իքեցրեց
Օսմանեան
սբի առաք։
Աարը
Ա
ուսէոաֆա
փաչան
բնակութիւն
Հաստատեց
Գանձակում
, իսկ իը Ղ՚^ՐՔ^Րէ մեծ մասը
ցրուեց
նուաճած
երկրի
գանաղան
մ ասե րում :
Այգ
յամառ
կռիւնւերի
՚ ^ է ք անուն
Հանեց մա
նաւանգ
Վարանդայի
տիրող
Մելիք
Հիւսէյինբ
:
Այս
մտրղբ
երրեք
չՀաչաուեց
այն մաքի Հետ, թէ
իր գեղեցիկ
երկիրբ
պիտի Օսմանեան
Աոլլթանի
Հարկաաուն
լինի : Նո յնիսկ ա յն
մամ անակ , երբ
1յէւրարաղ
ր ՃարաՀատ
ՀնազանէէՈ
ւթ իւն
յա
յանեց
Մուսէոէսֆա
փաչային
, Վարանդայի
տէրը
Հա -
մւսձայնուեց
բնդունել
ն ո ր կարդեբր
միայն այն
պա
յմ անոփ
, որ
Օ՛՛մ անցիների
իչխանութիւնը
պէսրքանսւկււ^
լինի եւ ոչինչ Հարկ չսասոքսւի : Նրա
յամ առութիէձւբ
մ իացած էր քաքութեան
Հետ։ Ատ–
րր - Մուսէոաֆա
ւիա
չան
մի կերպ փեր քացրեց այգ
փէճր, երբ կարողացաւ
ստանալ
Մելիք
Հիւսէյինից
մի այլ ւլիքում • փերքինս
թ ո յ լ էբ տալէս , որ Օս–
մ անեան
մ ի ՚իոքբ
իկ ղօրաբամին
Հասաաաուի
Վա–
բանդայում
: թուրք
Հբամանատաբր
խոՀեմութիւն
Համ արեց
ԷԳՐ՚լո֊ե
լ անփեՀեբ
իչխանը եւ սպասա
մ
էր
զէւզքերի
լնթացքին
:
Այղպէս
մտածում էր
Աելիք - Հիւսէ յինբ :
Նրա
յամ առս
ւթիւնը
խիստ գատա պարտում
է ր
նրա աներորդին,
Գիզակի
Մելիք–
Ալանբ։
Աա
սոսկ
քաքութիւնբ
բաւական
չէ ր
Համ արում
մ ի
երկիր կառափարելու
Համար, պէտք էբ եւ խելք ,
Հեռատեսութիւն
: կռիւ
մղել
թրւամու դէմ - դա
սրբաղան
սլարէոք է • բա յց պէսէոերազմե
լ թէ
թրչ–
նամոլ
ել թէ Հանւլամանքների
Հետ՝
գտ չատ
դմոէ.ար է, անՀնարին բան է ։ Մելիք -
Հիւոէյինբ
Համաձայնուեց
, եւ^ սպասում էր,
ինչպէ"
եւ
թ"՚֊ՐՔ
վ՛ա
չան
, թէ ինչ կբ բե բենՀ անգամ անքեե
ր ր :
Վյէէրանէլայի
դմ բա խտո
ւթ ի ւնն էր որ կատաբ–
ուեց
ւիաչայի սպասածր : Մելիք–
Հիւոէյինին
չէր
վիճակուած
տեսնել
թշնամու
աիրապետութեան
վերքր։
Այն մամանակ, երբ սկսւում է մեր պատ
մութիւնը,
նա մեռած
էր : Մօտ երկու
էոաբի էբ
անցե
լ էէէյգ օբից,
բայց Վաբանգան
գեռ լաւ յի -
շում էր թէ ինչ սարսաւիելի
Հարուած էբ այգ
մեծ
կորոէ-ստը :
Եւ իրաւ,
երկրի բախտբ, կարծես,
գնաց
Մե–
լիքի Հետ սեւ Հոգի աակ։
Ամենամեծ
ագէտն
այն
էր–, որ Մելիք ֊ Հիւոէյինբ
չունէր չափաՀաա մա֊
ռասգ :
Fonds A.R.A.M
