Ոչ մէկ լ
րաժ-չաագկա
ու. երգաՀան
ու. խմ բա -
վաբ
այնքան
Հմայէչ
ել. աիբական
ասլաւ֊ոբու.թէւն
ու սէր թոգահ
է մեր մողովուբդի
սբախն
մէլ որ
քան կոմիտաս
վարդասչեա
:
Մեծ վարպետր
ու. եբաո շտութեան
կախաբգ
մոդբ
եղաւ
ան մեր երղերուն
բնաշխարհի
դոբս
պբոլտելով
ու ղտեբՎ
լոյս աշիարՀ
բերաւ
ու
թրթոացոլ.յ
ամէն
տեղ
վերածնելով
մեր Հոգի
֊
ներբ
կրօնականի
իր կոչումին
չափ
ալ եղաւ
ան
ղորՆքով
անբիծ
ել անձնուէր,
միայն
իր առա
-
քելութեան
ու ղաղավւաբին
վ,արած.
Հակառակ
իբ եբիտասարղ
տարիքին
, աշխարՀիկ
շրչասլա
-
տին եւ երկսեռ
խումրերուն
: Մնաց
նորէն
միեւ
նոյն մենակեացր
իր խուցին
մէ^, իբ դաշնակին
,
իր ձայնանիշերուն
Հետ , ինչսքէս
՚ք^աբեկացի
մը
իր ՚քյԱւրեկին
. . .
ինշեր
չըրին
յԼտադէմ
ու
սլա Հ պան ո դա կան
տարրերր
աշխարՀիկ
թէ կղերական
,
նախանձով
ու տ,լիտոլթեամբ.
. . ինք քմծիծաղ
մր միայն
ու
նէր անոնց Հանգէպ,
քանի
որ դիտէր
թէ ինչ կ՝ր–
նէր , ուշադիր
խգճի
ձայնին
ե լ
ազդի
օգտին
ու
վերելքին
. . .
Աեւ րախտը
զինքն
ալ յանձնեց
գաղան
Թուր
քի ճիրաններուն
, գ՚լետնելռվ
իր մէ^ եւ
եռանդ
եւ ոգի, մարելով
կրակր գիտակցութեան
ու
խեղ–
՚լ1
՚լով
ձայնր
օոխականման
իր այնքան
սիրած
ՈԼ
վւայվւայած
երւլեբուն
• . .
Ու ան սկսաւ երգե լ այլեւս
իրեն Համաբ
մի
այն,
անձայն
, անշշուկ,
մռայլ
եւ երազուն
, փակ–
ուած
իբ ճզնա րանին՝
Վիլժուիֆի
ան կ իւնր , քէն
րրած
ու շխա րՀ ին ել Համ ակերպած
իր գմխեմ
ճա–
կատադրին
• • •
ինչ Հակապատկեր
իբ ե րէկուան
կեանքին
,
ա քնքան խսւնգալիր
, ուրախ—զուարթ
ու
խանգավառ
իր գործերովբ
, քետո յ յանկարծ
կասած
,
ւէե ր ի–
վայր
շրջած
ու տապալած
, գործր
կէս ձգած,
աչ–
քբ բաց
. . .
Հակառակ
այդ գառն
Հարուածին
, անոր
դոբ–
ծբ միշտ
սլիտի
մնայ
կանգուն
: Ան Հիմբ զբած
ե–
զաւ արգէն
մեբ ժոզով րգական
եբզ եբուն
,
զիւզին,
զաշտին
, մշակին., ջռւրին
ու սարերուն
ու սէրե
րուն , մօտիկ
եւ խօսուն
այնքան
Հայ
Արտերուն
. ՚ ՚
Հոզ֊ չէ թէ չկրցաւ
ի կատար
Հանել
ու կատա
րե քտզոբծել,
ինչսլէս
որ կ՝ուզէբ
ու
կր ձգտէր
ու
ինկաւ
կէս
ճամ րան,
ինչպէս
ք"՚ջ^ւ
Անգրանիկր,
երազր
սրտին
մէջ՛՛՛
ինք Հանզչեցաւ
գոնէ
Հայրենի
երկրին
մէջ ,
իր սիրած
ու ապրած
Հայութեան
ծոցր,
մինչ
Ար–
ծիւր զեռ կր մնայ օտար
Հոզի վրտյ՛"
ինչպէս
ԱՀարոնեան
, որ իր զժբտխա
մաՀէն
վեբջն
ալ մբ–
նտէւ Հզաբիոլ՝» օտաբ
Հոզր զրկած
լռին՛–՛
Մեծ վարզապետր
ու վտրպետր
երգի,
ազօթքի ՚
Ո՜վ
Հայր կոմիտաս,
կ՝ուզենք
որ Անզենէն
ալ
մեզի գասեր
տաս,
որպէսզի
երգենք
ի փառս
քե–
ոե եւ Հոռիդ. Հրճուի
• • ՚
"
^
՚
Ա-ԷՆ-ԱԷ
•
€ 6 Ա Ռ Ա Զ յ
-
ՄԱՐԶԱԿԱՆ
ԿԵԱՆ-Բ
^ՊԷՀԱԷՏՏԻՆ
ՇԱքՓՐ
ԹՇՆԱՄԻ
ԷՐ
ՀԱՅԵՐՈԻՆ
ՏՈԻՆԻՆ
ԲԺԻՇԿԸ
(Հայ - Բոյժ)
յաճախ
ձեզ
կ^ազատէ բմշկական
ծանր
ծախքերէն
ՏԷԱԻՆ •
Փետրուար
\2ին
տեզի
ունեցաւ
Լիոն - Տէսին
Հ. Մ– Ը– Մի
\Օբդ
ախոյենական
մ րցում բ \.
Տ. Լյ. լ . /
գէմ , Հակառակո
րդին
զ ա շ–
տին
վրայ։
Մեր մարզասէր
Հ ս։ ս ա ր ա կո է թի ւն ր այս
անւլամ
ալ խուոներամ
փութացած
էբ ծափաՀա
—
բելու
մարզիէրւերբ։
Իքազր ճիշդ ժամանակին
սկսաւ, ու մեբոնք
15
վտյրկեանի
մէջ նշանակեցին
երեք
կէտ
:
Առաջին
կիսախադբ
վեբջացալ
6
Օով։ Տասր
վայրկեան
գազարէ
վերջ, խազր սկսաւ
Հւսկաոակոբզի
յար —
ձակոզականով
: Մեր ճարպիկ
խազացոզ^ւե
ր
ր
թու
լութեան
մատնուելով
Հակաոակորղր
աււիթէն
օգ–
տուեցաւ
ու նշանակեց
առ աջին կէտր : Մեր յա -
ոաջասլաՀ
^ւերր
Հաւլիէ թէ սթավւած
էին
ե լ
խազր
վերջանալու
երկու
վա քրկեան
մնացած
էր,
երբ
Պէ րպէ ր եան
ն շանակ ե ւլ
1
րգ եւ վերջին կէտր
:
Փետրուար
19/՛*»
Հ՛ Մ– Ը– Մվ՛
րսա
խա
-
զացոլցակին
սլա յծաո
օղով
կբ
մ եկնինք
մ ասնա
-
լոր օթօքարսվ
դէպի
Ո՚օշքօնտրիէօ
: Շատեբ
նա -
խասլէս տոմսակ
աոսւծ
չրէէալով
ետ
վեբադար
—
ձան : Եբր Լիոն քագսւքէն
գուբս
ելանք.
Հայկական
եբզ ե րր թնզ ացին
եւ ուրախ
զուարթ
Հ ասանք
ն : Օթօքարի
պա շտօնեան
մ եզ Հազո րգեց
թէ
մեքենական
իւանզտբմտն
մր սլատճաոաւ
ստիպ
-
ուած
է Հեոախօսել,
ուրիշ մր պաՀանջելով
Լիո -
նէն
:
Վա քր կ ե աննե ր ր կ ր սա Հին : Տակաւին
ունինք
12
քիլոմեթր
ճամ րա ք : ժամբ
2,30*՛
է , խաղբ
կր
սկսի
՜ձին : Եզր ՚ Աարեան
անմիջապէս
՜թաքււ|ւ
ւէտրձելով
միայն
խազացոզ1ւերր
Յին տասր մնա —
ցած
Հասցուց գաշտ
, ուր Հակառակորդ
եւ գատա–
Լոր
անՀամ բեր կր սպասէ ին որ դիւրալ
խաղբ
շա–
Հին
(քօ^քաէ) :
Մեր տզաքլւ
անմիջապէս
փոխուելով
իջան
գաշտ : Մերոնք տիրապետող
էին : Տ"՚"ր
վայրկեան
վերջ մեր կեղ բռնի
յառա ջա պաՀ
Ա իմոնեան
Ժ •
շաՀեցալ
աո աջին նշանակէտր
: Երկրորգ
մ բ՝ Մ ի–
նասեան , ու եբրորգբ՝
Կրկէն
Ա իմոնեան
: Հակա–
ռտկորգն
ալ «քու ֆռ ան»ով
մբ շաՀեցաւ
մէկ
նշա
նակէտ
ել կ իոախաւլր
վերջացալ
:
Տասր վայրկեան
ղագարի
ւզաՀուն
մեբ եոան—
գուն
ու կորովի
խմրապետ ր , Ա իմ ոնե ան կարա
-
պետ,
քանի
մր իւրաիւուսական
խօսքեբ
ուղղեց :
հյաղր սկսաւ երկուստեք
արաւլ
վայրէջքՍերով
,
բայւլ ապարղ իւն : Հակառ ակո րգի
րե րգա պաՀ
ին
ասլիկսւբութենէն
օղտուելով
Պէրպէբեան
նշանա
-
կեց ^բզ– կէ՛սր՛ Հակառակո
րզ. են ճիղերր ապտբ —
ղ քւէն կ՛՚անցնէին։
Ղ՚ատաւորր
18
մեթլւի վրաք
«^..ւ
ֆ։ւ ան»
մ ր կ ր սուլէ
մեբ բե
ր զ
տպաՀիւ
անտարբեր
կեցուածքէն
ղնգակքւ շիտակ
ներս կր մտնէ
: Այս
անղամ
մեր աննման
Հապէշեանր
առիւծ
կտրած
զնգակի
Հետ սուրալով
նշանակեց
5/"/
կէար : Մեր
դատաւորը
անտեղե
կերպով
«վյենալթե»
մր
սու–
լեէք ոքւ Հակաոակորզին
շաՀեցուց
Յբզ կէտր
:
քՍազր վեքւջտցալ
մեբ \ \ րգ ախոյենական
մրց–
մտն /աւյթանակով
,
5—3 ։
Նո\ն օրր առաւօտուն
մ՜ամր
10/5՛
տեղի ու—
նեոաւ
ք. Շ. V&ս1x/
ղա շտին
՛քբա
յ մեբ
կրտսեբնե–
րու
11
րգ ախո
քեն ական
մ րցու մ բ , Հազիւ
քանի
մբ
ւՀա քեր ներէա ք է ին
ղ ա շտ ին վ րայ : Կ րտսե րնե բու
ծնողներր
ի՛՛նչ կր րանին , սրճարաններոլ
Ս^^Օ՜^նե–
Օսմ– \քերսւկոյտի հանգոսցեա| նախագաււը ,
Ահմէա Րիցա պէյ հետեՆեալ տողերը կը գրէ
իր
յուշեըուււ մէջ . շւսնսաաակ ՚11էհաէտտի(ւ Շաք իրի
մասին
(ճիւմՀուրիյէթ,
14 Փետր.) •
« ԱաՀմ անագրո
ւթե ան Հռչակում
էն մ էկու–
կէս տարի առաջ , Փարիղ եկաւ : ՝1,ախ բնաւ, չտե
սակցեցաւ
ինծի
Հետ։
Այնպէս
կբ կարծէի
թէ
ա–
ռտնձին
պիտի աշխատէր
: Տիրան
՚Բէլէկեան
էֆէն
տին
ւլայն մեզ ներկսւյացուց
։Եուսուֆ
իղէտտին
է–
ֆէնտիին
կապուած
էր։ Միջոց
մբ վերջ
մեզի
մի
ացաւ։
ԻթթիՀատի
թզթակցութիւննե
րոէն
գործր
ստանձնած
էր, միւս կոզմէ
ալ գիաղննարանին
մէջ
կր Հետե լէ ր գատական
բժշկութեան
գասերու
:
Ուշիմ , եւ քիչ մ րն ալ մոլեռանդ
Հա
յրենասէր
մ րն է ր : Ոչ - իս լամ ցեղերու
Հանդէ պ թշնամ ու -
թիւն
ունէր։
Պզտիկ
խնգիրնեբր
կր մեծցնէր
, մե -
ծամոլիկ
էբ։ Տանղոլղն
էր, յաջողած
էր
Փարիղէն
Իսթանսլուլ
անցնիլ
եւ վերագաոնալ
;
Ա յգ շրջանին
կր խորՀէր կարգ
մ բ անձնալո
-
բութ իւննե րու
Հետ տեսակցիլ
եւ րաղմ աթիւ
դոբ–
ծեր ի ղ լուխ
Հանել
: Ջ քաջողեցալ
, ա յգ
ղ ործին
՚^Ա
Տիրան
՝Բէւէկեանի
աջակցութիւնր
վայե լեց :
Կր կենակցէր
իրմէ
աւելի
մեծ 1լէէոջ մր Հետ
Կ^րսռւէր
թէ ի ո թ ան պո ւլ էն մ ասնաւո ր գում ար
մ ր
կր ստանտբ
: Մ՚ոքուր
կր
Հաղուէր
ԱաՀմանաղ
րութեան
Հռչակումէն
վերջ
աշիւա–
տեցալ
, ԻթթիՀատի
իսթանսլոլլի
կեգբոնին
մէջ։
Մ ի ջ ՚ ՚ ց
մ լ։ պատերազմի
րնթացքին
,
իթթիՀատի
կոզմ է Տ ր՚՚՚՚գղոնի
կողմ ե րր ղնաց :
Թշնամ ի
էր
Հայերուն
:
Երբ ես \ք եբակո քաի անգամ
րնտրուեցայ
եւ րս–
կսա ք աո արկոլթիլննե
ր րնե լ , ԻթթիՀատի
մ իւս
անզ տմներ ուն
նմ ան ան աք ինծի
երե ս
գարձուց
ինծի
Հետ
քարւսրերութիւննեբբ
խզեց
: Օր
մ ր
Ն ^ ՚ ՚ ՚ ն թ ա շ ի մէջ , իրարու
Հանղ.իպեցանք
: Ըսի ի -
րեն թէ
սիւալ
ճամ բու
կր Հետեւէին։
«Մօաերս
պետի
տեսնէք
թէ որքան
շիտակ
է մեր
բռնած
ճամբան»,
բս^ւէ
Զինաղազարէն
վերջ Թալէաթ
ւիաշայի
եւ ու–
րքւնեքաւ
Հետ
Ե՛ րոպտ փախաւ
: Ամէնէն
վեբջ
Պ ե ք։ ք ին ի մէջ սպաննուե ղաւ Հա քու մ ր գնզ ակով
Շաա
Համ տկրեքե , խօսակցոլ
թեամր Հաճե լի
եւ.
Հայրենասէր
րնկեր
մ րն էր 1
բէն , ճատրակներէն
չե՞ն
կրնար ՚ բաժնուիլ
: Աքս–
տեղ
աք խումբեն
կեգրոնի
քառ աջապաՀ
պատանի
Գարտկէօզեան
Վաբգգէս
իր Հսւժկու
, ել
տոողջ
Աաղմով
նշանակեց
4
կէա
: Եզր • Գարակէ
օղեան
Ո՚օնի կքւտսերնեքւու
կողմէ
«սէլէքսիօնէ»
րնտբուած
է խաղա քու Համար
Լոլյսռի
«սէ քէքսիօնէ»
խումբին
էք էմ , ու խաւ/ր վերջաղաւ
մեր կրտսերներուն
քաղ—
թութեամր
8
1
՝• Լաւ խաղարկութիւն
ունեցան
Լիւլէ ճեան , Գասսլարեան
, Ամուճաեան
:
ԼԻՏԵԱ
ԱՏԱՑԱՆ՝Բ
^ . -
. -
.
1
ՏԵՂԵԿԱՏՈԻ
է– Բ– Ը– Միութեան
Եւրոպայի
Կեգր. Տանձնաժոզովի։
Ա. տարի
թիլ
1 .
(1950
Տունուար)
: Հայերէն
ել ֆրտնսերէն
:
«ՏԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
գ–
Ա ակա
յն
ի՚՞նչպէ ս է ո ,ոբ Հա յեբր գերազա
-
սում
էին Պարսից տիրապետո
ւթի ւնր
Օսմ անեան
աիրապեաութ
իւն ից :
Այգտեղ
կար
մի մեծ խորՀոլրդ
:
1699
թուականի
զտրնանր
Աիւնիքի
եւ *Լա–
րարազի
լեռնեբռւմ
յայտնուեց
մի
զարմանալի
,
խորՀբգաւոբ
մարգ : Նա
ճանապարՀորդում
էր
հածուկ։
Հաւաքեց
եբկրի
կիսանկախ
տէրերին
Հայ
Մելիքներին
եւ իւղրա շինե բին ու
նրանց
յա յտնեց
իր ով
լինելը։
ճ՚սնաչեցին
նրան : Օտարականբ
,
անծանօթ
մէկր չէր , »»/// նոյն այս երկրից , ամէնքին
յայտնի
իշխանտկան
մի տոՀմից : Եւ նա իր անուտն
Հետ
բ՛ոց արաւ
ժոզով ի առաջ մի վսեմ ,
մի
սուրբ
ծրաղիր
Հայրենիքի
աղատութիլնր։
ինքր ոգե
ւորուած
էր աքդ
մեծ զտզափարով
ել նրա
Համաբ
կատարել
է ր մի երկար , գժուար
ճ ան ա պա ր Հ ո բ–
գութիւն
: Եւ այսպիսի
պարղ , գեղեցիկ
կե րպով
բացատրեց
նա իր ծ րտգիրքւ
, որ լեոնբցի
Հա յ ի շ–
խողնեբր
վաբակուեւյին
նրա ոգեւո րութեամբ , մի
ացան, սկսան
գործել
:
քՕոբՀբդաւո
բ ճանապա րՀորդր
իսրա յէ լ
0 -
բին էր :
Ուգիղ
քսան տարի առաջ նա Հեռացել
էր այս
երկրից , Հեռացել
էր ու անյայտացել
:
Մօտիկ
Հարաղատներն
անղամ
արգէն
րնղ միշտ կորած
էին
Համարում
իրենց
իսրա յէ լին, երբ նա
յանկարծ
Երեւան
եկաւ
Հալբենի
լեռներում
իբրեւ
մի սաս—
տիկ շտապող
, կարճ ժամանակ
ունեցող
Հիւր
:
Բա րեկամնե
բի
ե լ
ազգականներ
ի կարօտ ր չէ ր
բերել
նրան աքստեզ,
այլ այն վիթխաբի
ղործր,
որ ամբալջովի^ւ
նրա ստեղծածն
էր :
՝Բսան տարի
նա ապրել
էբ
Եւրոսլ՚սյոլյք
: Ու
պատմեց
Հտյ մելիքներին
եւ
Ի ւզբա շինե ր ին ,
որ
այգտեղ
կայ քրիստոնէութեան
ւլաւլափար
,
ոբ
քանուն Ա՛ք՛է ւլազափարին
ինքր
դիմել
է
քրիստոն—
եայ
իշխողնեբին
ՈԼ Արանք
խոստացել
են
իրենց
զօրքով աղատել
Հայաստանբ
պարսկական
լուծից
:
Նա
ցո յց տուեց
եւ ա յ դ Հեռաւո ր ,
անծանօթ
րարերարնեբի
պատկերներբ։
Ազատութիւնբ,
որ
այղսքէս
անակնկալ
կերպով
բախում
էր
Հայի
գուո բ , ողեւո րեց ամ էն քին : Ե ւ մի
ամ
իս
Հազիւ
անցած՝
՚*իսրա
քէ լ Արին
ղնում
էբ նորից Եւրոպա
,
աանելո՚ի
իր Հետ
մելի^^երի
լիաւլօրութիւնր
,
տա
նելով
եւ նրանց պատզամալոր
Մ ինաս վարգա
—
պետր
:
Նա
ղնում
էր
նորից բանակցութիւններ
սկսե -
լու , գործր
կազմ ակե բպելոլ
: Ղ՚ժուա բութ իւննե
-
րի Հանգիսքեց
:
Անց ան տարիներ
, *Լարաբազր
ել Ա իւն իքը ըս -
պասում
էին :
իսկ
Օրին Հեռաստանից
յոյսեր
էր ոլղարկում
:
Նա բանակցութիւններ
սկսեց
եւ Պետրոս
Մեծի
Հետ : քիուսաստանի
ա յգ Հռչակաւ
որ
բաբենո
բո -
՚լիչր
առանձին
Հաճո ւթեամ բ վ երա բե րուե ց
Հայ
պատ՚լամ
ա լորն երին
ել խոստացաւ
նրանց իր ա -
ջակցո ւթիւնր
:
Անցեք էին տարիներ,
քաղաքական
Հանղս՛
-
մանքներր
ւսրզելքներ
էին գնում
ղործի առաջ
եւ
Պետրոս
Մ եծ ի խոստացած
ա ր շա լան քր
ուչանում
է ր : Օրին մեծ
ւիառքով
գես ՛՛լան
ռ՛ ՛լա րկուե ց
Պո՚րսկաստան
: Ն՛" անցաւ
Շամ ախու
վ բա յով ,
նորից
տեսնուեց
Հայ մելիքների
Հետ,
նորից
վա—
ոեց
յոյսր
նրանց
մէջ։
Պ՚՚՚րսկաստանից
վերազառ–
նա լիս է լ նա գաբձեալ
ոգեւորեց
աղտ
տութեան
սպասող
Հա յերին : Բա յց ա քգ անխոնջ
,
եռան
-
գո՛ն
՛լ"րհիչր
չՀս՚սաւ
իր նպատակին
:
ճանա
-
պո՚բՀի
կէսին , Աստրախս՚նոլմ
, նա մեռաւ
1717
թուականին
:
Մե ռաւ
Օրին,
բայց
չմեռաւ
նրա ղոբծր։
՛Լա–
րարազի
Մելիքնեբբ
շարունակեցին
յարարերոլ
-
թիւններբ
Պետրոսի
Հետ։
կայսրի
խոստումներր,
խրախուսանքներր
մ իշտ վառ
էին պաՀում
աղա
-
տոլ թեան
կրակր
լեռներում
:
Ղ^արաբաղ բ զ աբձաւ ապստամրութեան
բո /ն ,
Հայերր
էղս՚տրաստւոլմ
է ին , անՀամրե
ր
սպա
-
սում է ին թէ երր
Հիւս իսի թագաւորր
իր
զօրքով
կուգայ
իրենց
օ՚լնելռւ
:
Հասաւ
, վե րջապէս
, եւ ա քգ ցանկա
լի ժամ բ :
1722
թիլին
, ճիշդ ալն ժամանակ
, երբ Պարս
կաստանր ներք/ւն երկպաոակո
ւթիւններ
ից
կա
-
տարեաք
քայքա
յման
է ր Հասե
լ , կասպից
ծով ի
վբա ք երեւ ացեն
Ո՚ուսաց
նաւերր , որոնք
գրաւե
ցին Գէրբենդր
է
ԼկՕ
Fonds A.R.A.M
