HARATCH, du 1er janvier au 29 juin 1952 - page 257

գեցութիւն ունեցած են ոճիս կազմութեան մէք յ
Հէզյյ՚թ է Պղուաարքոս , ՇոփէնՀաուըբ :
Աեր արգի կեանքին մէք գր"ղ ժ՚քԼ չյի կրնաբ
խուսափիլ գրական ազգեցոլթենէ , ել ինչո՛՛ւ պի­
էոի խուսափի ;
Ոճի մասին իմ սաՀմանո^ւմս ; Ո^Ա մարզձւ է ^
ինչպէս ըսած է իմաստուն Ֆրանսացի մը : Անձ -•
նապէս կը սիրեմ ոճին յսսւակոլթիւնը , միացած
կչ՚՚-՚՚յթի կամ երամ-Լաութեան Հետ X Բանաստեգ -
ծական կամ քնարական տարրը ամ էնէն կարեւո րն
է արձակին մէք, Հտակառակ ամերիկեան արգի ձգ­
տո ւմին : Աճը պէտք է ՐԱայ Հատու, յստակ պատ–
կերներոփ, պարզ եւ շեշտակի , առանց կեղծիքի եւ
սոփեստութեան ; Կը կարծեմ թէ կարեւո ր է ոբ
ոճին մէք գտնուի միամիտ տարր մը, բայց \անկա–
րելի է մ իամ տութիւնբ առանց պաբգութեան :
Գրականութեան նպատակն է փերաբաագբեԼ
կեանքբ ւա յնպէս ինչպէս որ է ել պատկերացնել
կեանքի աւելի կաաա րեա ւ ան գ րա գա րձ ո ւմբ : է «
ինքս կ^եբեւտկայեմ «գիտական» գրագէտ մբ կամ
գիտուն մը։ Բայց պաբզ լուսանկարչական իրա -
պաչտոլթիւնբ չի կրնար աալ ամբոգք ճչմաբառլ^
թիւնբ։ Պէաք է իքնել խորերբ, Հետախոլգել ել.
ձգտի լ գէպի փերքնական ճ չմ ա րտութիւն , որ ինք­
նին խորՀուբգ մբն է 1
քիամ անա կա կի ց Հա յկական զբ ա կան ո ւթ ի ւն ը
կա րծե ս թէ ւլր ա կանո լ թ ի ւնն է տա բագբո լթեան ,
յիչատակի եւ կարօտի : կը փախնամ որ նաՀանքա–
կանոլթեանւ գրականութիւն մը բլլտյ , անկազմ տ -
կերպ , առանց Հոգեկան եւ գաղափարական բո -
փանգակոլթեան : Ան կբ փաիսնայ իբատեսութենէ
եւ բոլոր ճչմարտոլթիւնբ բսելէ։ թերեւս կբ
սխալիմ , քանի որ լայնօբէն ծանօթ չեմ յ
Ամերիկացի զբոգ րւլալոփ , գուք ձեզ տ ա -•
կաւին Հայ գրագէտ կբ նկատէ՛^ք։
- Անտարակոյս , տակաւին Հայ գր"ղ մ լ ^ եմ
եւ միչտ ալ պիտի բլլամ, որոփՀետեւ ոգին ել տղ–
Գ"՚յԻ^ ղիաակցութիւնբ ալելի կաբեւոբ են քան
արտայայտութեան միքոցը, որ իմ պարագայիս
անգլերէնն է ։ կս բուռն ել մոլեռանգՀայ մբն եմ
թէեւ միեւնոյն ատեն մ ի քա զգա յն ա կան մը, ա—
մերի կ III11 ի մ ը ,աշիսա բՀ տքա զաքա ցի մ լ ^ եմ : կբ
կտ րծեմ թէ ճ շմ ա ր տ ո լթ ի ւն բ աւե լի կարեւո ր է
քան Հայրենասիրոլթիւնբ ել Հ ա յ ր ենա ս ի բո լթ իւն բ
անկա րելի է առանց ճշմ ա րտո ւթեան :
Հա յ - Ամ ե րիկացի գր՚՚գ մ բ կրնա յ սատաբել
Հ՛ա յկական մ շակո յթին ել ա ւանգո լթե ան ց անգլե­
րէն գբելոփ եւ այսպէս ամբողք սւշիարՀի Համակ–
բանքը կը շաՀինք, ինչպէս կ՝րնէ Աարոյեան։
Ան ^միակ որակետլ անձն է որ կրցած է թափանցել
մեր անղլիախօս սերունգին մէք եւ աբթնցնել ա– -
նդր զիտակցութիւնբ :
\՛ .• • Անմիտ մեղագրանք մբն է տ յն խօսքը թէ ես
լքեր եմ եւ Հայերէն լեզուն եւ գրականո ւթիւնբ ։
Անոնք ոբ այգպէս կ՚ըսեն՞, գ"նէ թուլ բարեՀաճին
կաբգալ գրածներս : թող ոչ ՛Ոք նեղութիւն կրէ
Հայրենասիրութեան գաս տալու ինծի :
Աս ասսլարէղ նետուած եմ պ1աչտպանելոլ
Ափիւռքի Հայ գբողր —՚ այսինքն անոնք որ Հայե­
րէն կբ գրեն։ Ջեմ ուղեր որ ան տառապի գբամի
Համար : ձ,
Աւելի՞ մեծ ծառայութիւն մբ մատոլցած պի­
տի բլլայի Հայաստանի , եթէ «Կբ Հարցնեմ ձեղի,
աիկիններ ել պարոններ» ղիրք" գրած ըլլայի Հա­
յերէն։ Եթէ Հայերէն գրած բւլայի իմ յօգոլած -
Չեմ գիտեր ^ ո ՚ ՚ ւ ր , ի՜նչ ըզձանքււվ եւ ի՜նչ վշտի
ԱգդեցււՆթեամբ, ես բաււնրւււն մէջ վարձեցի
Հրապոյր գտնել, եւ ներգ–ա՚շնաւ1լ սւնէւնց ոգին
Չ-ափել գաղտնի գարկեբուն ճետ սրտիս ճեւք ին:
ք^այց կր յիշեմ ըգմայլահար այն պնյաս^նին ,
է՛րբ կր վառէր յաւերմական արիւնի պէս
Կեանքն անոր շռւրջ , երազներու, մէջ տաբփսւկէզ ,
Զեռքեբն անոր թախանձալիր աղօթք մ ՚ է ի ն :
ԱյնոՀհետեւ. ժամանակին սլաքը ծաւի
Թրթըռաց միշտ, եւ իմ սրտիս վբայ ճնչեցռւց
Գեղեցկութեան •&շմարսւռւթիւնը սխրալի•
Որովհետէւ օր մը ճրաշքի, արգէն վաղուց ,
Երազներու կախւարդատնքին ապաւինած՛
Բառեըաւն մէջ անշէջ հրապոյր էի գըտած :
ԱՐԱԷՆ ԵՐԿԱԹ
ներս ել սլ>ա տմ ո լածքնե րս :
Այստեղ , Ամ երիկա յի մ էք մենք պարտաւոր -
ուած ենք առտնց Հա յերէնի տլ պաՀպանել մեբ
Հայկական գիմաղիծբ։ Եւ֊ այգ կարելի է միայն
չնո րՀ իլ ամերիկացի գրողներու , ե րամ չտաղէ տնե–
րոլ եւ արուեստագէտներու ել մ տաւո րականնե -
բու որոնք ծնո ւնգոփ եւ Հոգիոփ լաւ Հ՛ա յեր են ,
ել կ^ բնգուն ուին Ամեր իկաց ինե րու ել ամ բողք աչ–
խարՀի կողմէ իբրեւ Ամերիկացի : Հայ բԱալ չխ
նշանա կեր ան դի տ անա լ անղլերէն լեզուն :
• • ՚ Ամ երիկա յի եւ թերեւս ալ քանի մ բ ու -
բիչ ե ր կիրն։ երու , ինչպէս Յէրանսա յի մ էք , մ ենք
գտտապարտուած ենք ի փերքոյ կորսնցնելու մեր
լեզուն , րա յց կրնանք պաՀե լ Հա յկական ոգին ,
ել ես մէքտեղն եմ , կրցածիս չափ սքաՀելոլ ղայն։
Բարեբախտաբաբ Հտ յասաանի մէք Հայերէն լե -
ղունւ կորսնցնելու փտանգ չկայ : Մ իքին Արեւելքի
մէք, իրան, Թուրքիա, Աուրիա՛, Լիբանան, Ե -
զիպտոս եւ ամէն տեղ ուր կրնանք մչակոյթի պէք՚յ–
քար մզել, մեբ կարելին պէտք է րնենք պաՀսլանե–
լոլ Հայ լեզուն ել մչակոյթբ։ Հոս Ամերիկայի
մէք չենք կրնար պաՀել լեղուն աւելի քան քսանը -
Հինգ երեսուն տարիէ Ուսաի աւելի լալ է, մտա -
ծենք թէ ինչ կրնանք ւ^ել պաՀելու Համար մեբ ո–
դին եւ մ շակո յ թ ր , օղնելոլ Հտմ աբ մեբ մողո– -
փուբդին , մենք մեզի ել մեբ բնակած երկրին : •՝
իմ սիբած .Հայ Հեղինակնե՛՛րս : —: Ծանօթ չեմ
սոփետաՀայ գրականութեան ել մ՜ամ անակակից
Հա յ գրականութեան առ Հասա բակ ; Ա եր գասա՛ -
կաննեբէնյ եւ աւելի փերքի Հեղինակներէն կբ սի -
բեմ Պաբոնեանբ, Վարուժանը, Պետրոս Գուբեա–
նը , Աեծաբենցը , Թէքէեանը , Օչականբ սլատ -
մուածքի , քննագատուԼԺեան եւ դրականութեանդ
պատմութեան մէք -— ՎաՀան Տէրեան, իսաՀակ -
եան, Ջաբե՚նց, Շիրվանզագէ , մեր մեծագոյն փի–
պասանբ Հտմաստեղ, կոստան Զարեանւբ իբրեւ
ոճաբան , մեծ մասբ
ԱՀտրոնեանէն , Րաֆֆիէն .
Ջօպանեանէն , իբբեւ քննագատ եւ թարգման , եւ
բոլոբ այն խենդ եւ Հբաչալի տգաքբ որոնք Հայ -
կական գբական՚ոլթեան կբ ծաոէայ են Պէյրութէն
ԳաՀիբէ, ԹէՀրանէն Նիւ Եորք, Հալէ պէն Պոլիս
ել Պ"սթք^ ••
«ՅԱՈ–ԱՋ»Ի ԹԵՐԹՕՆԸ (24)..
ԼՐՏԵՍՆԵՐՈԻ
(Վէ«1 ՎԵՐՋԻ՚Օ ՊԱՏԵՐԱԶՄԷ՛Ս)
ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԱԾ ԱՆԳԼԵՐԷՆԷ
Նախորդ Օբբ գուբս ելած էբ ել անգամ մբն աչ
չէբ փե րագա բձ՛ած : Պաչտօնեանե րէս մին կբ Հե -
տապնդէ ղինքբ ել դեռ երեւան չէ ելած :
Այ" ընթացքոփ, մօտ ատենէն Հետապնդող..
Տւերոլ բանակի մր պէտք ունենաք , բսալ Փօնթիլէ Հ
Մ աբշբլ սրտնեղած էր • իր պետբ արդիլնքնեբ
կ՝ ուզէր իրմ է , գաղտնի ոստիկանբ երկու կասկա–
ծելիներ ունէր ձեռքին մէք ել սակայն Փօնթիլի
թ " յ լ չէբ աար որ ձերբակալէ Հօրլօքբ կամ Լէյ ^
ւէիտն : Ջախքախիչ փաստեր կային մէքտեղբ , ս ա
կայն ի ղուր. կարելի չէր Համոզել ծերուկ Ֆրան^
սա ցին : Գաբձե ալ սկսալ աղա չե լ որպէսղի գոնէ
մէկ ^աաբ, մէկ Հատբ ձերբակալել տայ :
Անկարելի է, բսաւ Փօնթիւի , չաա բաներ
կան ղորս դեռ չենք գիտեր : ինչո՛՛ւ Հօրլօք Փէլ -
իժայն ղնաց • Ջեր պաչտօնեան կ՝Բ"է թէ կասկա -
ծելի ոչինչ պատաՀած է : Անտ րամ ա բանական է
ասիկա ; Ուբեմն ինչո՚^լ Հօրլօք պանդոկ ղնաց , կը
Հարցնեմ : ԱՀալասիկ ՛այգպէս մաքիս մէք Հարիլ^
րաւո ր Հարցումներ կտն, ոբոնց պատասխաններբ
պէաք է ղտնեմ ;
Այգ 1՚Ր1՚Կ՚"–^Ը. Օր– Լօբինկթբն, Հեռաձայնեց.
բսաւ թէ կարգագբած էր իրեն վսաաՀոլած գոբ–~
ծբ ել արգէն իսկ պաչտօնի բարձրացումով այլուր
վւոիսագրուած էին մ եքենազբուՀ ինե բ բ ։ Ասոնց մէք
կբ ղտնուէր Օր՝ ճօնսբնբ, որ մեքենագրած էր
ծանօթ յայաագիրբ։ Աղքիէնեբէն ոչ մէկբ առար­
կութիւն բրած կամ կասկածելի բնթացքի մը մէք
գտնուած էբ։ ԸնգՀակաոյս1լն բոլորն ալ ուբախ
էին :
կարծեմ դեռ երեք Հոգի եւս կայ, ըսաւ
Փօնթիւի յ իսկ Հօրլօքէն լԲնչ լուր :
Այս առաւօտ՛ պղաիկ պայուսակով մբ ե -
կաւ։ կամացուկ մբ բացի զայն եբբ ճաչի գտցած
էյ՛՛ բայց մէքբ միայն անձեռոց մբ եւ ակռայի վր­
ձին մը կար։ Ասկէ ղատ, Հօրլօք այսօր չափազանց
սրտնեղած կ՝եբեւէր I
- Իրա^լ :
Օր. Լօբինկթբն ուրիչ Բ"ելիք մը չոլնէբ, սսո–
կայն Փօնթիւի եր քանիկ էբ : Հօրլօք քղայնացած
էր , ուբեմն ամէն ինչ լալ չէբ բնթանաբ իրեն Հա­
մար : Թերեւս մաագրած էր Լէյ"ին տեսնել սա -
կայն չէբ յաքոգած։ թերեւս Լէյսին էբ Հէրբլս»
աոբադրոլթեամբ երկտող մբ ղբկողբ՝. ԱՀաւասիկ
հարցումներ . ինչո՞ւ Լէյ"ի երեւան չէր ելած ել.
ինչո՛՛ւ Հօրլօք իբ մասին տեղեկութիւն չէբ ու -
զած որեւէ մէկէն։ Որոչեց ուրիշ կողմէ գործի
"կսիլ։ Հեռաձայնեց Օր– Լ"րիՎթւ^Ի •
0/՛– Լօրինբթբե, բսաւ, ինծի նայեցէք*
Այ-օբ առանց կասկած Հրաւիրելու, Հօրլօքի նեբ–
կայոլթետն ,պիտի իսօսիք մ եքենագբոլՀ ինե բու
կրած պաշտօնի բարձրացման մասին։ Եւ պիաի
տաք անաւննեբբ անոնց ոբոնք այլուր փոիսագբր–
"՚^*^ : Այգ միքոցին պիտի գիաէք Հօրլօքբ ,
ել պիտի Հասկնաք թէ ինչ տպաւորութիւն կը
ՊՈԻՏ՚Մ ԾԻԾԱՂ
ՄԺԵՎ ԵՒ ԸՆԿԵՐՈՒԹԻՒՆ
ԱՀա կրկին, քաղաքա - զինուորական մթնո^
լորտբ մթազնեցալ :
Նոր ձեռնարկ մբն ալ, ոբ Հիւլէառումբբ ՚ ^ Լ ՛ ՜
տի սնանկացնէ կա բծեմ :
Տմարդի, անխիղճ եւ այ լանդակ մտածում մբ
որ սա «կապ իտա լիսամներ բ յղացած են եւ կար ~՜
ծոգնեբ ,ենթագրո զներ , կրնա յ բլյա լականներ
բաւական կան • • •
Հիւլէառումբբ, ալ գպբոցականներու յաաուկ
բան պիտի գառնայ , այս ղիւաին շնոբՀիլ ։
ԱI" Հագուստս կը նո րոգե՛* ս :
Նո բոգ ե ՞ լ , ինչո՞ւ։ Գուն ալ պրոլետար
գառնալ սկսար , Հէ՛՛...
կարծեմ լաւ գիտես որ ես աշիաաաւսր ՝
մբն եմ, չէ՞ :
Լուր ունի՞ս սա վերքին պատերազմական
անխիղճ գիւտէն է
Ոչ։ Ես թերթ կը կաբգամ , սակայն " ՚ / Գ
լուբին չեմ Հանդիպած :
Ասիկա գիտցածիդ պէս չէ - • •
Եւ սկսալ քերոլբտիլ , «՛ուֆ , ոճբադոբծնեբ Տ
բսելով :
Ի՞նչ է, ինչու կբ քեբւբտիս :
Հա , լուր չունի՞ս , կապիտա լիսաներ ը լյ1ւ^
երր, հան1ւերր ե լ մժեղէնհրը գոբծի լ^^եբ են՝ իբբեւ
քաք ռազմիկներ :
Վա՛՛յ, ին,չ խենթ բան։ ինչպէ՞ս կրցած են
Հաւաքել այգ մինինւիկ միքատնեբր։ Եւ ինչի" Հ"* ՜
մաբ :
Որպէսղի Մ անչոլրիոյ եւ Բորէայի վյբ"*յ
յարձակում գո բծեն • • •
Ուֆ : կրկին կբ սկսի քերուբտիլ ՚ ՚ •
Աղբեր քան , ինչո՞ւ կբ քեբւբտիս , գնա լո–
գանյք մ բ առ , կ^անցնի :
Ասիկա լոգանքի բան չէ : Գաղափարական
քեբւբտուք է : I
Հէ՞ է Բերւբտուքին գադափաբականբ ի^նչ–
"էէ" Կ՝ռւրյ ՚
Հիմաէլոլց ցոյց պիտի տանք այգ անպի -
տան կասլիսաւլիստ պետութ իւննե բուն թէ մենք
պատրաստ ենք իրենց այդ փատոլթիւնբ գիմաւո—
րելու։ Թ՛՛ղ լաւ գիտնան :
Լաւ Հ Աղէ էլ բան է նա խապատ րա ստոլթիլ -
նբ , սաէլայն սա՛ քեբուբաուքր ինչենի՞ է :
Այգ բանբ մեր ղաղտնիքն է •••
ՄԱԿբ լու բ ունի" այս աՀա րկու ձեռնաբ -
էլէնւ : Պէ՚ոք է լուր տալ, որպէսզի յանւձնախոլմբ
մբն ալ ՛ս յգ մասին կաղմէ ուսոլմնասիրէէ լու Հա -
մաբ այգ տՀագդոլ միքաաներուն նրբո լթիլննեբն
ալ փտանզնեբբ :
կրքլին կբ քերոլբտի՚՚ք։ Ըսել է բան մբ ու -
նիք։
Ա"իկա մարզանք է, ո րսլէսղի չմոռնանք
այդ յետագիմ ակտննւ եբուն սա րքած ա յս •"ճիբբ ւ
Ջեր էՐիւս բնկեբնւերն ալ կ՝բնե՞ն այս Հայ–
րենասիրաէլան րէփէթիսիօնը ;
Պարտաւոր են :
Ար՛է 1 բնկեր, այս սաբսափտգգու լուբին փրայ,
կ՝ենթաղր/^մ որ ՄԱԿր նոր յանձնախումբով մբ
պիտի ճոխանա յ , լ ո Ն ե ր ո - լ , – ն ա ն ն ե ր ռ Ն եւ մժեղքւէ–
ր ո ւ մասինւ մանրամասն ուս ո ււէնաս ի բութ իւն մբ
պաաբաստելով մատուցանելու Համար ԸնդՀ. ժո–
ղովին ... կ. ՊԵՏՈՒԹ .
գործեն ձեր խօսքերբ :
Գոցեց Հեռաձա յնբ ել ինծի դարձաւ
Հիմա Փէլբթայն պանգոկբ երթանք , բսաաւ ,
ինծի այնպէս կբ թուի թէ Գերմս^ներբ չաա գոբծ
կբ տեսնեն Հոն։ Պանդոկապեաբ կբնայ մեզի օգ -
տակա բ բլլա լ յ
^թէ կասկածելի բան մբ աեաած ԲԱ՛՛՛Բ 1
անշուշտ կբ տեղեկացնէ բ մեղի :
Պա յմ ան չէ ատիկա :
էէ ատ գժուա բ եղաւ տեսնե լ պանդոկապեաբ՝
Պ • ՄԻԱԲԲ "Ր շատ ղբտդած էր : Աաիպռւեցանք
մեր ինքնութիւնբ յայտնել։ Պ՛ Միլլբր իսկոին բն­
դունեց մեղ։ ինչպէս յայտնի է նախապէս պաչտօ—
ավաբած էբ ինթէլիճլՐւս Աբբվի՚ի մէք։ Ցաբդան–
Ք"Վ բարեւեց Փօնթիւին եւ բսալ.
Թերեւս գուք զիս չէք յիչեբ , սակա^յՆ
\9\5ին Հանդիպում մբ ունեցած ենք Բասէլի մէք։
Այգ չրքանին կը գտնուէի երկրորդ բանակին մէք։
Ես իսկոյն յիչեցի զինքբ :
Արգարել ծանօթ էին իր անունն ու գէմք^, ՛՛­
րո շա,,/էս չէի յիչեբ իր գործը : Վերյիշեցինք մեզի
ծանօթ լ^կերներբ, որոնք իր պանդոկէն անցած
էին վերքերս :
Կբ նեբէք որ սպասցոլցի ձեզ, բսաւ Պ– Մ իլ–
լբբ, պտտոլիրած եմ ոբ ոչ մէկ այցելու ւլբկեն
ինծի. այս օրերուս պանդոկ մբ վաբելբ չատ դժ–
•ուար է. տեսէք սա թղթած բա բնե ր բ : Լիմա ձգենք
այս րոլորբ. ի՛՛նչպէս կբնամ օգտակար բԱալ ձե–
զի : Ջեր Հարցնելիքբ կապ մբ ունի" անցեալ գի -
չեբուան գաղտնի ոստիկանին գոբծին Հետ
(Շտր.)
1
Fonds A.R.A.M