Ի ն Յ Պ ե Ս ն Ա - ^ Ա Տ Ա Կ ե Տ Ի ն
իյԱ՚Բ
Պ–
Արամ Անսանեան,
՚եռւպարհա1ւ
մատենադարանին վ արիչը, կարդ մը յ ո ւ շ ե ր երա–
տարակելռվ Նիւ– Եորքի «Ն՛՛ր
Գիլ՚>>
հանդէսինմ է ջ ,
հետեւեալ տ եղե կ ո ւթիւննե րը կը հաղոր դ է Թլկա–
տինցիի, Ռ– Զարդարեանի, Ակնունիի, Խաժակի
եւ ուրիշներու սպ անութե ան պարագաներու մա -
սին
՚Բէչ չաա տեղեկոէ-թէւ-՚ե
ունինք
այն սչարագա–
ներուն
նկաամամք.,
որոնց
մէք
նահաաակուեցան
Զարգարեան
եւ. իր հինգ րախաի
րնկերներր,
Ակնունի
, ւցամակք
Աարգիս Ա ինասեան
,
Տոքթ.
Տաղաւարեան
եւ Յարութիւն
ճանկիւլեան
, ու
նաեւ
աշիաաաւորներու
քոկաաէ
մր
( ամէ լ է թա–
պսւրը)
փախսաական
Հայ ղինուո
ր մր, ղոր
յայա
նի չէ թէ ինչու
անոնց
միացոլցեր
էին : Եօթն աէ
ինկան
Գարաձուրուն
, մանաա
րմ անե րու
կայքի
մր
ախոռին
առքեւ, որիրր բանտ կր ծառայէր
, Գա–
րա
Օնոչաչյ։
անունր
կբ՚՚ղ ^բէԺ Ը ձեռքով,
որ
կր սչարծենայ
եղեր իմէ մինակր կաաարած է այգ
աՀաւոր
սւղանղր եւթէ իր արիւնաթաթաւ
սուրն
ալ
անկուլնին
գլ՚"–թւլ
կախուած կր ոլաՀԷ :
19|^/՛
ոկիղրներր, երբ Անգլիացիք
Հալէպ
մտած
էին արգէն, այս մեծ բարբարոսր
այնտեղ
կր
ղանուի
եղեր՛. Մենք
տեղեկութիւն
չունէինք ,
րայց Վարգգէսի
քո յրր, որ Հալէպ
կր մնար,
յայտնի չէ թէ ուրկէ
իմացեր էր եւ կարծելովդ
որ
եւլյւօրր սպանիք է , աղմուկ
բարձրացուց
,
գուռնէ
գուռ
ինկաւ։
Հալէպի
Աղղային Ա իութիւնր
մի -
քամտեց , եւ վերք ի վեր քո յ մարղր
ձերբակալուե
ցաւ։
^ՀօՀրապի եւ վարգգէսի
սպանութեան
վկա
ներ գտնուեցան
, մասնաւորարար
Գլօ ԱուՀամ -
մէտի
որգին
Միւսլիմ
անուն
/էւրֆացի
թուրք կա
ռապան
մր, ռր ԶօՀրապն ու Վարգգէսր
իրենց
նա–
Հատակոլիմեան
վայրր
Գարաքէօբրիւ
տարած էր
եւ ականատես
եղած էր ս պան գին : Բայց Բ"Լ՛՛ րն
ալ
վկայեցին
, թէ Գարա
Անպաչին
չեն
ճանչնար
եւ թէ ոեւէ ղեր չէ ունեցած այգ գործին
մէք,
ինչ որ ճիչգ է :
Շուտով
երեւան
ելաւ
սխալը։
Բայց
նոյն ա–
տեն
յայտնուեցաւ,
թէ ձեըբակալռւածր
սպանիչն
է Զ^րգարեանի
եւ իր լնկերներուն
, ու նոր ամ -
րաստանագիր
մը մաաուցուեցալ
անգլիական
իչ^
խ ան ռ ւթ ե ան ց : Ա յս անգամ սակա
յն կարելի
չեղաւ
ոեւէ վկա
յ գանել
ամ րա ս տ ան ո ւթ ի ւն ր Հաստատե
լու Համար , եւ գործը
Հետեւանք
չունե ցաւ
: Գարա
Օնպաչիւ մամանակ
մը մնաց բանտը։
Յետոյ
օր մր
իմացանք, թէ աղատ
թողուեր եւ մեկներ է քա -
ղաքէն :
Գալով
թ՚լկատինցիին
, գրեթէ
ոչինչ
գիտենք
իր
ն ա Հ ա տ ա կո ւթ ե ան
տեղին ու պարագանե
րուն
նկատմ ամ ր
յ
Ա ինակ չէ տարուած
: իրեն Հետ է ին
Ի/արրերգի
յայտնի
փրօֆէսէօրնե
րէն չատեր, ի-
րեն Հետ էր քյարբերգի
Առաքնորգը
, Պսակ
՚ԼրԳ ՝
Տէր քՏորէնեան : իրեն Հետ էին ուսուցի^եր
, քա–
Հանաներ
, մ տաւո րականնե
ր , յայտնի
առեւտրա -
կաններ եւ առՀասարակ
բո լո ր արմէքաւո
ր գէմ -
քերր այգ ծաղկած
ոստանին : Ինք առաքին
ձեր -
րակալուողներէն
մէկր
եղած էր Խարրերգի
մէք ,
իր գպրոց
ին ամբողք
ուսուցչական
կաղմ ով ,
ինչ–
պէս կը Հաստատէ
վանեցի
երիտասարգի
Ը,
Ա իՀրան Ձ.աքարեանի մէկ տեգեկագիրր,
որմէ
օ –
րինակ
մր կր գանուի
\քուպարեան
Աատենագարա–
նր; Այս Զաքարեանր,
այն ատեն
ուսանող
1Սար -
բերգի
Աստուածաբանական
ճեմարանին
, ակա -
նատես
եղած էր րնղՀանուր
ձե բ բա կա լո ւթե
ան ց ,
բայց
ինք յաքողեր էբ պաՀոլիլ ու վերքէն,
քիու -
սերու
յառա քիսաղաց ութ ենէն օգաուե
լով
,
անցած
էր
Թիֆլիս : « Բանտարկուած
մտաւորականնե–
Ր ին քկը գրէ ան ,մ ասնաւոր
կառքերով
քցարբերգից
բերին
Մէզիրէ
, ոլրկից
Պսակ
վարգապետն ալ
միասին առած
տարին
Գիարբեքիրի
կողմերր
եւ
կոտորեցին։
Այս գէսլքը պաաաՀեց
1915
թուին ,
Յունիսի
4ին»;
Նուպարեան
Ա՛ատենագարանր
կր գտնուի
նա
եւ
ուրիչ ականատեսի
մր, Մէզիրէի
գերման
ու -
սռւցչանոցի
սանոլՀիներէն
Եւնիկէ
Գրիգորեանի
վկայութեան
մէկ օրինակր։
Այս աղքիկը
կը Հա -
լաստէ, թէ Աոաքնորգն
ռւ իրեն
ընկերացող
մեծ
իսումբր
ղոյգ
ղոյգ
թեւերէն
կապուած
ճամբայ
Հանռւեցան
նիղակալոբ
Հեծելազօրքի
քոկատի
մր
ել մանտարմաներոլ
Հսկողոլթեամբ
: Երբ խում
բր բարձունքէ
մր վեր կ՚ելլէր
, Հեծեալ
ղինուռբ–
ներ
իրենց
նիղակներով
կր խթէին
Առաքնորգ
Պսակ վարգապետր,
որպէսղի
աւելի
չուտ
քալէ,
ինչ որ անՀնար էր այգ կապկպոլած
վիճակին
մէք
, ելնախատական
խօսքերով
կ՝անարգէին
ղայն : Նոյն
բանր մանտարմաներն
ալ կ՝րնէին
ու–
րիչներոլ,
իրենց
սուիններով,
նո յնքան
անարգա
կան նաիսատինքներով։
« Այս խումբն ալ գնաց
մաՀուան
ձորը,
ինչ ձեւով որ նախորգներր
գա -
ցած
էին»
կր յտրէ
Օրիորգ
Գրիգորեան :
Այգ
«մաՀ ուան
ձորր» չատ
Հ տ լան ական ա րա բ
Մալաթիոյ
չրքանին
մէք գտնուող
սսլանգի վայ -
բերէն
մէկր
եղաւ
թ՚լկ
կիցներուն
Համար։
Ամէն պարագայի
մէք տարա
կուսելի է, որ տարուած
րլլան
Տիարպէքիր
, ուր
Անապատի
նաւթուղին
ԼՓայփ -
Լայն
որ կր
սկսաւ
կոչուի
նաեւ
«թ՝ափլայն»
, վերք.
բանիլ
Յունուար
\ ի գիչերր :
Ամերիկացի
ճարտարագէտներ
եւ արաբ
բան–
ոլորներ
մեկնեցան
, մէկը
Պարսից
ծոցէն, ՊաՀ -
րէ յն
կղգվ՚ին
Հ իւսիսէն
, մ իւսր
լի բանան եան ծո ֊
վեղրէն
, Պէյրութի
Հարաւը։
Այս երկուքր
իրարու
Հանգիպեցան
1950
Հոկտեմբեր
Հին
Յորգանանի
լ^գարձակ
քաբքարուտ
անապատին մէկ
կէտին
վրայ,
ուր վերքին
ղօգումը
րլլալէ վերք
նաւթու
ղին
ներկայիս
, \
750
քիլոմեթր
երկա յնութեամ
բ
ճամբայ
մր կր կարէ Աէուաի
Արաբիռյ
,Յորգանա
նի , Աուբիոյ եւ Լիբանանի
րնգմէքէն :
՝; - Ե րկրագունգի
անապատներ
ուն
ամ էնէն ան -
տանելի
կէտին
վրայ կր գտնուի
քարիւղի
այս խո–
ղովակր։
Զերմութիւնր
50
աստիճանէն
աւելի
է
յաճախ եւ կէս աղի քոլրեբ
բամնուած
են
իրարմէ
չորս
Հինգ
Հարիւր
քիլոմեթ
ր
Հեռաւո րութեամ
բ
մր, աւագով եւ կարմիր
ժայռերով :
Պողպաաէ
խողովակր
75
սանթիմեթր
չրքա -
գիծ
ունի
, չինուած է
30
մեթր
ե րկա յնութեամ
բ
միաձոյլ
տարրերէ : Նախապէս
մտածեցին
փոսե
րու տակ տեղալո
րե
լ եւ վրան
Հողով ծածկել
, սա
կա
յն
Ամերիկացի
ճարտարագէտներ
յարմար
չգաաեցին
, որովՀետեւ
ժայոոա
վայրերռլ
պե -
ղումր մէկ աարի
պիտի
ղանգա
ւլե ցնէր
իրենց
գործր։
Շ ր քագա յութիւնր
չի գմուարացներ
,
1500
քիլոմեթրի
վրայ ոչ վագոց կայ, ոչ քուր եւ ոչ ալ
Լրկաթոլղի ; Պետեւիներր
կրնան
իրենց
ուգտերով
անցնիլ
վրայէն։
խողովակին
մօտերր,
իրենց ա -
կանքր գետինր
ղնելռվ
, կր լսեն
քարիւղին
Հռսոլ–
մր, ինչպէս
իսկական
Հեղեղ
մը ւ
խողովակին
չինութիւնը
տեւեց
երեք տարի ,
մեծ
գժուարոլթիւններէ
վերք ,
որոնց
առա -
քինն էր մեծ Հեռաւո
րութիւնր
եւ
խողովակին
յ թե րանո ցնե րը Ա էուաի
Արաբիո
յ , Ա ուրիո
յ եւ
Յորգս^անի
մէք գտնոլիլր։
Ամէնէն
չոր անա–
պա անե ր ռ ւն
մ էք , ժողովուրգր
խիտ չէ , որով աե–
ղական
որեւէ օժանգակութիւն
կարելի չէ
սպասել։
Ամ էն բան կո լգա ր Ա՝ . ՆաՀանգնե
րէն
,
ա
յսինքն
քսան
Հաղար
քիլոմ ե թր ի փո խագրռւթենէ
վերք :
Գժոլար էրնաեւ պարպել
ապրանքր
երբ Պար—
սիցծոց
Հասնէր , ո րովՀետեւ
նաւաՀանգիստ
չկար
եւ
ծոցին
եղերքներր
քուրերր
ծանծաղ
րլլալով
,
նաւերր
չէին կրնար մօտենալ
նաւամատոյց
:
Հետեւաբաբ
կղգԼ՛ մ ր չինեցին եւ
ծովեղերքէն
3500
մեթր
Հեռու
տեղալորեցին
: Նաւերր
կրցան
Կգգիին
որեւէ
մ էկ
կողմ ին
մ օտենալ եւ
պարպել
բեռները։
իսկ ապրանքը
ցամաք
Հանելոլ
Համաբ
Հսկա յական
թելուղի
մ ը Լթելեֆերիք)
չինեց
ին ;
հժուար
եղաւ նաեւ
30
մեթր
ե ր կա յնո ւթեամ
բ խռ–
ղովակին
585000
մասերր
փոխագրել
Ամերիկա -
յէն ; Ա յս
մ ասնաւոր
բեռին
Համ ար
չոգենալեր
չինուեցան : կբկնապաակելու
Համ ար
արագոլ -
թիւնր , խողովակին
կէսր
75
սանթիմեթր
տբա -
մաղիծով
չինեցին
, միւս կէսր
73.5
տրամագիծով
,
ել
75
սանթիմեթր
տրամագծովին
մէք գբին :
ձ ՚"՛՛՛
բո ր գո ւթ ի ւնն ալ արագացուցին
, փոխագբե -
լով
ճամ բո րգները
Հ իլս իսա յին
Ատ լան տեան
էն ,
Հաբաւային
Ատլանտեանէն
եւ Հնգկական
ովկիա–
նռսէն :
Մասնաւոր
չաբժիչ
մեքենանեբ կր գնէին
Լսո–
ղովակներր
ապագայ
նաւթուղիներու
վրայ։
Ա՝թե–
րանո ցին
Համ ար անա պա տ ին
մ էք ամ երիկեան գե–
՚էեց իկ ճամբա
յ մր չինուեցալ
, աասր
մեթր
լա յ -
նռլթեամ
բ :
Ինքն աչարժներու
խճուղի
մ ը
շինուած
է
«Փայփ
Լա յ ն » ի ն վրա
յ , ռ ր պիտի
օգաագործուի
նաեւ
ճամ բորղներոլ
Համար։
1951/՛Տ՛
Կ՚"րելի պի–
"՝է
ւԼւԼ՚^Յ Պէյրութէն
Պարսից ծոց երթալ
նաւթու
ղիին
երկայնքն ի վեր, ինչպէս
արգէն
կ՝րնեն
բեռնակառքով
Պէյրութէն
Պաղտաա
,
Հեաեւելով
իրաքեան
«Փայփ
Լայն»ին։
Ամէն
300
մեթրի
վրայ,
ճամբորգր
կր Հանգի–
պի քարիւղի
կայաններու
, ուր մասնաւո
ր
մեքենայ
մր մէկ կողմէ
կ՚առնէ ել միւս կոգմէ
գուբս
կոլ
" " " յ 1 ԴԷ՚ՂԷ
Մ իք երկրական
Հոսեցնելով
քարիւղը.
Ամէն կայան անկախ է ելիր սեփական
ելեկ
տրականութիւնը
կը Հայթայթէ։
Օմաուած է օ -
գակայանով
20
ամերիկացի
րնտանիքի
ել
երկու
Հարիւր արաբ գործաւորի
Համար :
Այս արգիական
աւաններուն
Հքսմար
աբթիղ–
եան
քրՀորներ
փորեցին : Ատեղծեցին
չարժանը -
կար
, աւազան
, մ արղարան
, գրագարան
, գպրոց
,
Հիլանգանոց
, գեղարան եւ պաղպաղակի
խա -
.ն. մւ
է լ
՚ւգաււոց , գեղա
րւ
օրուան
բորենիներր
շատ դ ործ ո ւն է ին ,
կոտոբա–
ծր Հասցուցած
Րէէալով
իր սաստկագոյն
աստիճա
նին,
այսինքն
ա յրե բուն Հետ սպաննելով
նաեւ
կի
ներ ումանուկներ
, Լ՚նչ որ ուրիշ ոչ մէկ
նաՀանգի
մէք եղած էր :
Գրեթէ
այս է տ յգ զաՀտնղական
տռամէն
ամ
բոգք գիտցածս : Ո ՚ ֊ բ ի շ ամէն րան
անթափանցելի
մթութեան
մը մէք կր մնայ
մինչեւ ա քսօր :
ԱՐԱՄ
ԱՆՏՈՆԵԱՆ
ՇնորՀիւ
Ամերիկացի
մասնագէտներուն՝
կս,^
յաններր
չրքապատուած
են կանանչութիւնով
ել
նորաբոյս
ծառերով եւ ծաղիկներով
;
Այսպէս
նաւթուղին
սլիտի օժտէ
արաբական
մեծ անապաար
գլխաւոր
ճամբով
մը, եըկոտաս ,
նեակ մը ովաս իսնե րով եւ ճարտա րագո
բծական
կեանքով
մր։ Նախապէս
ապրանքները
բեռնա -
կառքերով կըփոխագրէին
Աէուաի
Արաբներ
ր ո–
րոնք
մինչեւ
իսկ ինքնաչարժ
մր տեսած
չէին
նախ
քան
աչխատանքները
: Առաքին
ձեռնասայլը
իրենց
ռւսերով
տարին
երկու
Արաբներ
,
որոնք
չէին
կրնար
ուրիչ կերպ
երեւակայել
այս
տարօրինակ
գործիքը
տեղէ տեղ փոիսաղբելոլ
Համար :
Այսօր
32
Հազար
Արաբներ
քարիւղփ
բնկերոլ–
թեան մասնագիտական
ղպրոցներէ
անցած
են :
Բոլորը վաչկատուն
էին, որոնց
միայն
ուղտերը
ծանօթ
էին։
Աւելի քան
2000
Հոգի
այսօր
բարձր
վճարումով
մասնագէտներ
են : Աուէզի
քըանցքը
վարուելէն
ի վեր այսքան մեծ արեւմ՜տեան ար -
Հեստագիաական
գործ կատարուած
չէր տնտեսա
կան եւ րնկերային
անգրադտրձումներով
Միքին
Արեւելքի
մէք։
Յունուար
\ ի գիչերր
անթելով, որ Հաստատ
ուած է Լիբանանի
մէք, սկսելու
Հրամանը տըր -
ուեցաւ
Բ"Լ"Ր
կայաններուն
եւ
16
մեծ լւնգունա -
րաններուն
, որոնք
չիւնռւած են
Միքերկրականի
ավէերը,
քարիւղ
Հոսեցնելու
Համար
օրական
315
Հաղար աակառ :
Աիգոնի
փոքրիկ
ծովածոցին
առքեւ
(Հին քա–
ոաքր
Փիւնիկեցիներոլ
որոնք
Հնարեցին
տյբոլ -
րենր) աասնեակ
մր քարիւղատար
նաւեր
խարըս–
խեցին պատրաստ
առնե լու սեւ իւղը : Ատոնք
Ա՝ ի–
քերկրականէն
պիտի
անցնին եւրոպական
ղաա -
րաններր։
Պարսից
ծոցին
քարիւղր
4.183
քԼ՚է" ՜՜
մեթրով
մօտեցուց
(ձթ՚ափլայն՚»ը
:
Բարիլղաաար
նաւը որ գէպի
Մ արսէյլ
, (հօ -
թերաամ
, Հավռը կամ Լիվրփուլ
ցարգ
գանգաղ
ճամ բո րգո լթ իւն
մր կ՝լ^՚էր
ւ
տասնրՀինգ օբղա -
նաղան քաղաքներ
անցնելէ
վերք, կր Հասնէր
Մ ի–
ք երկրական
: Պարսից
ծոցին
մէք
բեռնաւո
րուած
նաւ
մր մէկ ամիսէն
կը Հասնէր
Անվէրս կամ Լի -
՚Լրփ"՚–լ
ել մէկ ամիսէն ալ կր վերագառնար : Այժմ
Հում քարիւղր
պիտի
Հոսի
Լիբանանի
նաւթոլ -
՛լիէն :
Օրական
315
Հաղար տակառ
չզտուած
քաբիլ–
ղր Հաւասար է
51500
խորանարգ
մեթրի ; Այս քա–
նակոէ իմեամբ
կրնան
զտել մէկ օրուան
մէք
ֆրան
սական մեծ
15
զատրաններր։
Հետեւաբաբ
բոլոր
ինքնաչարմերր
, օգանաւերր
,
գործարանները՛
,
պաաե րազմ ական եւ առեւտրական
նաւերր
կրնան
օզաուիլ
Ֆրանսայի
մէք իպն Աէուաի
քարիւղփ
ա յս աղբիլրէն
:
Պէաք է սակայն
Հասնիլ
ամբողք
Եւրոպայի
,
որ օրական
900
Հաղար տակառ
քարիւղի
պէտք
ունի։
Կ՚երմանիոյ
23
ղտաբաննեբու
Համար, իտա–
լիոյ
28/՛,
Մեծն
Բրիտանիոյ
17/՛,
Պելժիոյ
\0ի ,
Շուէտի
4ի, Սպանիոյ
Յի, Զուիցերիոյ
երկուքիդ
ենչսլէս եւ Տանրմարքայի,
Հոլանտայի
,
Նորվե–
կիոյ եւ արեւմտեան
երկիրներու։
Յունուար մէ -
կէն
ուրեմն արաբական
նա, թոԼղին
Եւրոպայի
սպառման
մէկ երրորգր
,գիաի
Հայթայթէ։
Մնաց
եալ
երկու
երրորգին
մէկ մասը
իրաքեան
նաւ -
թու/լիէն
պիտի
ելլէ, որ Պաւլեստինի
պատերաղ -
մէն ի ,իեր զրկուած
րլլալով
Հայֆայէն
, Մ իքերկ
րականի
մէք երկու
ճամբայ կր փնտռէ,
մէկր
Աու–
V է՛".քէն,
միւսր
Տրիպոլսէն,
Լիբանանի
Հիւսիսը
ւ
Բայց
Մսւսռւլ
Բէրքոլկր
Միքեբկրական
պիտի
ղրկէ օրական
123
Հագար տակառ
Հում
քարիւղ
յ
Թ. Ա. Թ.
ԱԶԱՏ ԲԵՄ
ԵՐԿՐՈՐԳ ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ։ Պ– Զ–
ԽԱՆԶԱՏԵԱՆԻ.
ԱՀաւասիկ
երկրորգ
Հարց մր : Զեր կոչին
մէք
կբ գրէք՛՜—
«Ամէն
սրացաւ
Հայրենակից
կր վ՛ա -
ւիաքի նաեւ ռր րնտբուին
, զաւլոլթիս
քարգանքը
եւ վստաՀութիւն
ր վա
յե լուլ , ո,նկո, սակցական
, ե–
կեղեցիին եւ ագղին
անձնոլէր
կերպով
ծառայե -
լու պատրաստ
անգամներ
> :
Անչուչտ
ձեզի ալպատմած
են այն ինչ որ ան
ցած
գարձած է
1945/»
Հայրապետական
րնւորու -
թեան ատեն : Գիտնա
լուի Հանգերձ որ իրենց ճա -
նա,ւլարՀածաիսոր
, կամ Մ այր
Աթոռին եւ կամ ի–
րենց պատգամաւորութեան
Հ•֊.ւստատագիր
Հայ -
թայթոգ
եկեղեցիին կր վերաբերի
, եկեղեցիի
սն
տուկէն՝
մեկնելէ
աոաք՝
100.000
ֆրանք
ճանա–
ւղարՀածախս
ստացած
ՐԱալո,Լ
Հ,սնղերձ
,
մեր՛
պաւոուարժան
ւզաազ ամ աւո րներր
լաք ոգած են
Մայր
Աթոռի
ճիտին
10 12
Հազար
տոլարի
պարտք
մը ւիաթթել եւ վերաղառնալ։
Աղղրնաիր
Հայրապետի
Փարիղ
ուղղած
զըեթէ
աոաքին նա
մակն եղած է, խնգրել
որ բարեհաճին
այգ Հտրցբ
ժամ
առ,սք կարգազրել
ել Մայր
Աթոռը
«սլար -
տալորեալի
անՀաճոյ»
կ,սցութենէն
փրկել : Վար
չութիւնը
ամբողք
5
,ո,սրի , Հերոստրար
թուխս
Fonds A.R.A.M
