ւքԱՐԱՏԻ ԱՂԷՏԸ է հ
0 Ր ո ա ^ ո ւ ^ ւ ; ո Հէտ
Այաօք
(12 Փեար.
1920)
ճկգ
աարելիցն
է
ՄարաԱէ
աղխէոլ
,՝հ1
ԱրԼսոսՆը
մէզաարինևր
աււաԼ^
ֆրաեււէէւկաԽ քաղէւքավանութէւ.՝հը
յսւըմար տէաած
1ր սչարսչել քաղաքԱ
թողուլ >այ րՆակչոլթէլ..
նր՝ էր րաթարս։
Այղ Լար րէսթսւլլ
Հեռացուր
կարծես
ասնղաոնալլւօր^ե՝
էէեր
Հինալյւլրց
Հայ -
րենիքէն՛ եւ Լքրս
Հովերուն
տուած՜, ցրր ու ցան
ըրաւ
Սփէւռքր
Լորս
ասկիւններոլն
մէչ
ւ
Ս՛արաչցրեերուՍ
ան՚>ասկնաչյւ
եղաւ
զ.րաղա -
քականոլթրւն»
րառէն
իմաստր : ՚իժրաթտարար
,
բովանգա
կ Կէլէկիո
յ Հայութեան
Համար
աեՀաս֊
կլ^ալի
եղաւ
այղ չարաշուք
բառին բուէանգակա -
Աւց պարունակոլթրւնը
, որ գ ե ռ Աինչեւ
այս
վայր–
կեաեբս կըՀալածէ
՚էեղ,
կը տրորէ, կըսսյառեայ
,
եւ
Հայուն
անբրծ
նկաբագրրը,
անոր
առնական
կեցուածքը
կըմրոտէ եւ կըխափանէ
ւ
Հ՚իաղաքականոլթիւն»
է •
• • I
Հայու
ճակա -
տագրրն
աեկորսչելր
սեւ բիծը
I
Ի՞նչ
է
արգԼօք
րառրն
իսկական
բՍաստը. • ՚ Օթէ այդ բտոը
կււիէ
ղը
Սշասաղէ
, ս ենք՛
Ա
արաշցրներս
, լալ կռուած
՚,րՈք
, եւ նո յնիսկ
վւախուստր
ւ1
ատեաժ
քաղաքա֊–
ս էչր
թուրքերը
գրաւելով
բաղմաթիլ
թրքական
թաղեր եւ աեոեց ամ րացեալ
ղէրքերը
1
Օթէ
<ձքաղաքականութրւն
» բառը
լւրւԱՆՈԼնք
կը նշանակէ ՝ բա յց
մ ե րն է , ել էբ բովա՛նգա
կ կ ի–
լբկէան՝
անյիշատակ
մամանակեԼրէ
ի վեր, երբ
գեռ
թուրքերը՝
Ասիոյ
տավւաստաննեբու
՛է էչ
լ՝ աղէ
վզա՛ններուն տակ
խա
շնա րածո ւթեամ բ կը
պարասլէին
I
Աեր
վանքերը՝
ել Հոն մ չակո լած քաղաքա -
կբթ ական
վե րե լքր • մեր րեբգերը՝
եւ Հոն
բո յն \
գրած
մեր իշյսաններբ եւ անոնց
սխրագործու
-
թիւննե ր ը , առասպելական
կոչուելու
արմանի \
Հետքեր
ձգած
են իրենց
ետեւ, իոկ Հայ գիւղա
ցիոլթրւնը
իր արիւն
քր տ ին քո վ ր ողողած է լեռ–,
ները , ձոբերը ու գաշտեբը
է
Զտբկ
բրիչգ
կիլիկեան
այգ Հողերուն
, ան -
սլա յւ1 ան սլիտի
Հանգիսլիս
Հա յու
սաեղծագործու–
թենէն
բեկորի
մը։ Ուրեմն , մերն է նաեւ իրա-
I ունքը
,
մ ենք ենք ու եղած
ենք ա յգ
Հողերուն
բերը
գարե րու
մ՛էչ , « քաղաքա կանո ւթ բւն »ր
սլԼաք էր ըլլար
սլաչտսլան
մեր իրաւունքներուն
,
եւ ոչ թէ՜ մ եր Հողերը
յանձնել
բռնակալին,
եւ նե
ցուկ
րււալ անոբ
չարաշաՀութիւններուն
։
Հ Բաղաքակս/էաւթիւն
»ր եթէ՝
ա ր դ ա յ 1 Ո Նթ ֊ ի 1 – ն
Հ ա տո լց ան ե լո լ իմ աստը
ունի • • • մ ենք արգար ե -
ղած
ենք Հնուց ի վեր
I
Աեր սլատմ ու թիւնը
ա յգ
կ՝ արձանագրէ
։ Ա ենք
մեր Հարեւաններուն
Հետ ե–
ղած
ենք միշտ արգարամիտ
, ոչյափշտակած
ենք,
ել ոչ ալ անիրաւ տեղ արիւն թափած : Արգարու -
թեամբ
սլաչտսլանած
ենք մեր Հողերր ու մեր
կը~
րօնքը , ել աբգաբոլթեամբ
վարուած
ենք մեր գը–
րացիներուն
Հետ։
Արգարութեան
նմարը վեր բըռ–
նած
ենք, եւ միշտ այգ նմարով
Լափած
ենք
մեր
գործերը
1
Եթէ « քաղաքականութիւն
»ր
հ ա մ ե ր ա շ ի յ ո Լ -
ր-իւն ու
ե զ բ ա յ ր ա ս ի ր ռ Ն թ ի ւ
– 1 1
է, մենք
Հետեւած
ենք այգ քաղաքականութեան
ղարերով,
Համե -
բաշխ ասլրած
ենք բոլոր
աշխարՀի
բնակչութեանց
Հետ , ոչ սլաաեբաղմ
փնտռած
ենք , ոչ ալ կռիւ
I
Եղած
ենք
քր իստոնէ ավա յե լ քարողիչ
մը, սէր ու
Համ եբաշփւո ւթիւն
քաբ ողե լով շարունակ
մեր
մո–
ալովուրգին ել մեր ղրացիներուն
մէչ, որ կաբե -
նան
ապրիլ
անղո ր րութեան եւ սիրո յ ամ պՀովա -
նիին տակ |
Պակասութիւն
պէտք չէ Համ արե լ սա
վերչին
քանի մը տարիներու
մէչ
եղբայրասիրութեան
Լգոյութիւնր։
Մրրիկ
մրն է որ սրարշաւ
կ՝րՆթա–
նայ եւ կր խէրտի պառակտել
եղբայրր
եղբօրմէն
։
Ոայց , պիտի գագրին այսշփոթ ու
փոթորկալից
օրերր, եւ կրկին
մենք պիտի
միանանք
իրարու
Հետ
։
« Ե ղբ ա յր
ե ն ք մ ե ն ք
ռր մրրկ ա ւ
ե ն ք
զատ -
ուա ծ »է
Արգ,
Համերաշխութիւնը
եւ եղրայբասիրոլ
-
թիւնը
մեր տռաքինու
թ իւննե րն են • նախանձ
շար–
մելու աստիճան
ղիրաբ
ճանչցած
սիրած
ոլ ապ ՜՜
րած
ենք իրարու
մօտ , եւ կրնանք
նոյն ոգիով
յա
րատեւել
, երբ սա ^քաղաքականութիւն»
ըսուած
մբբիկը
Հանգարտի
եւ օտարի
տմաբգի
միչւսմը -
տոլթիւնր
վե բնա
յ մեր մէչէն
։
Մեր իոկ փորձառութետմբ
, եւ մեր
մորթին
վրայ զգացած եւ րմ բոնած
ենք որ ^քագաքս,կա–
նոլթիլն՛»
րսելով պէտք է Հասկնալ,
փոխագաբձ
չաՀեբոլ
վյէայ
Հիմնուած
սակարկոլթիլն
յը
յ
հ։՝Բ աղաքա կանա թիլն»
ը՝ չաՀ մը, օգուտ
մր կը
փնտռէ
այն աղզէն՝
որուն
զոյոլթիլնր
խնգբոյ
առարկայ
գարձած է ՚ եթէ ունիս աալիք
պս,րզեւ
մբ, եթէ կրնաս
ցոյց տալ շաՀազործուելոլ
գաշտ
մր քու Հողէդ,
այն ատեն վստաՀ կրնաս
րլլալ՝ թէ
իրաւ ունքբ , ա րղա բու
թ իւն ր , ^ամե րա շխո ւ թ ի^^^^ ^
քու
կողմդ
են : Պատմական
վւաստերոլ ալ
կարիք
չկայ։
Բոլորն ալքու բարեկամներդ
են . կր պ
^շԱ,^
պանեն
քեզ, ել կ՝օզնեն
քեղի՝
ղրամով,
զէնքով ,
ղինուո
րնե բով ու թնգանօթնե
բուԼ^
I
Բանէ մը տարի առաչ
քտ • Միութեան
մէկ կա
րեւոր
պաշտօնեան՝
ճարտարապետ
Վիքի^"Ր
Բբավչէնքօ
, ճղելով
իր կարեւոր ու
Հանղստալէա
պաչտօնը
Ուո չյլ՚նկթ
ըսի
մէչ,
ինքղվ՚նքը
յանձնեց
Ա՝ . ՜ւ^աՀանգներոլ
պա չապանութեան
։ Րր՛
գիրքԱ
ՀչԱղատութէւնս
լղարեցի»
, մեծ աղմուկ
Հանեց
Համ աշիաբՀային
շբչանակներոլ
՚ ^ է չ ։ Այս առթիլ
գատաղարութրւն
Սըն ալ տեղփ ունեցաւ
Փարրղի
՚՚էշ.՝
Լ"–՚՚գաԱ՚ց
յայտնութիւններով
։
ի րմէ առաչ ալ արդէն չատե ր փախուստ տը–
լած
էին
Իտ • վ՚Իրաիստէն»
, աւելի կամ նուաղ ար -
մէքով
պա չտօնեանե
բ : Փախուստները
փոխանակ
կանգ առնելու,
կը կրկնապատկուին
ամսէ ամիս ։
Ա՛ ասնաւո րաբաբ բաիստալոբ
կը Համ
արուին
անոնք, որ կառաղաբական
պաշտօնով
պատեՀու–
թիւնը
կ՝ոլնեեան
արտասաՀմ
ան
մեկնելու։
Շա -
էոեբը Հակառակ
իրենց
վրայ կատարուած
խրստ
Հսկողութեան
, ապբուստր
լաւագոյն
պայմ աոնե–
բուն , կը նախընտբեե
աղատութիւնր
քան Հ աշ -
խատաւորներու
երկրրն»
բարրքները։
Աւ կը
Հեււա–
նան
ղղուանքով,
րրԼնց
տարերուն
ձգ^լով
մարդ -
կային
անլուր տառապանքներու
դնով
ձԼոք
ձըգ–
ուած Հանգստաւէտ
կեանքը ու անոր առթած
վա
յելքները։
Կը գառնան աշիա րՀաքաղաքաց
ի , են -
թակայ
դարանակալ
փորձանքներու։
Ատոնցմէ
մէկն է ճարաաբաղկտ
իվան Մար -
քին,
կարկառուն
գ^մք մը
/(/ .
Մրուիք եան
մէչ
I
՚Լյաւաչյլւնա րաննե բու
գլխաւոր
ճարտարագէտ
,
րնգՀանուր
տնօրէն Ա րպե ր իո յ եւ Ծայր • Արեւե
լքի
ճարտարաբուեստական
կեգրոններուն
։ իսկ
19
^1>–
էն սկսսալ
նաիսադաՀ
Հ^Լոինքիի
(^ինլանտա)
պատեաղմ ական
՜ պարտքեբու
Հատուցման
յանձ -
նախում բին նաւա
յին բամն ին
ւ
ԱՀա այս մարգն է որ
ւ950^՛
վերչերը
, ա ռտ ո լ
մը գաղտնի՝
դա սաւ ո ըե լով իր
պաշտօնա
թուղ -
թերը ել իբ ստոբազաս
պա շտօնեա՚նե
բո
ւ ն
ուղղե
լով ղբալոբ
մնաք բարով
՛է ր՝ կր վ՚ախշի
Շուէտ
եւ
ինքզյւնքը կըյանձեէ շուէտական
կառավարու
-
թեան պաշտպանութեան
%
ինքն է որ կը պատմ է •
Հ Եո կը սիրեմ Հայ -
բեՆիքս
I
իյ՝ ամ եՆարոլռն
բ՜աղձանքս է , ոբ ան ըլ
լայ
ղօբաւոր,
եբչանիկ եւ ազատ
ամէն վտանդէ
։
Հակառակ
, ա յն բոլոր ա ռա ւե լո ւթ ի ւննե բուն , ո -
րոնք շնորՀուած
էին ինծի,
խորՀրդային
վաբչա -
ձեւր ա յլեւս անտանե
լի
դարձած
էր ինծի
Համ ար
։
ւ՚՚՚նչ
արմէք
ունին,
աւաղ,
այղ ամէն աոանձնա -
շնոբՀները
, նո յն իսկ Ոուսիո
յ մ էչ , երբ կը պակ
սի ազատութիւնը
է
Պաչտօնակիցներոլս
մեծ մասը կը թուի դոՀ
ըլլալ
իր ներկայ
կեանքէն։
Պատճառն
այն է ոբ
ուրիչ
կեանք
չեն տեսած
երբեք : Ես ինքս , Հէ
լ -
սինքի
մեկնելէն
առաչ,
այսինքն
ամբողչ
քսան
տարի , կը կարծէի թէ չատ բնական բան է ապ -
րիլ
լյւտեսական
ցանցով
թունաւորուած
միչա -
փայբի
մր մէչ։
Ենթարկուիլ
որո չումներու
, ոբոնք
յանկարծ կր փճացնեն
ամիսներու
եւ
տարիներու
աչխատանքր։
Պէտք էր չորս տարի
բացակայէի
երկրէս
, ըմբռնելու
Համ՛աբ, որ իսորՀրգ.
սւսՀ ^
մաններէն այս կողմը,
կաբելփ է աշիատիլ
ազատ
ու անկաչկանդ»
է
Ականատեսն
ու ղործաղրողբ
կբ
բացատրէ
տակաւին, այս անլուր
ղոՀողո
ւթ իլննե ր ր , որոնց
ենթարկուեցան
Գիներր
, վճա րե լու Համար
250
միլիոն
անդլ. ոսկի,
իրրեւ պատերազմական
Հա
տուցում
, պաՀանչոլած
Կրեմ լինի
կողմէ ւ
Իբրեւ
նաւաշինաթեան
ղլխաւոր
ճարտարա -
գէտ,
Իվան կր պատրաստէ
Արխանկէլի
Համար
փայտ
վ,ոխադբող
նաւեր : կըստեղծուի մեծ ոգե
ւորութիւն
։ Բիչ մամանակ
վերջ
յայտնի
կ՝րլլայ
որ , նաւերը
որոնց
իւրաքանչիւրին
չինոլթիլնր
տրմած էր
400
միլիոն
ֆրանք, մեծ չափով Լը
կորսնցնեն
արագութիւնը
։
Երկու
անղամ
նոյն տեսակէն
կը շինեն
նաւերէ
Եբբոբդին
Հազիւ կր յաչողին
։
ի՛՛նչ է պատճառր այս ձախողանքին
Ա^^
աեղի
միչամտութիւնր
կուսակցութեան
ներկայած
ցուցիչներուն,
որոնք
ոչինչ
կջլ Հաակնան
գոբծէն^
Միչամտութիւնր
Կէփէ"Վ՚՚ե
, "ր կը ոարսափեց%է
աշխս,ս,աւորութիւնը
, ու նաեւ
գիւանակալո^. «
թեան
(պիւո-օքռասի)
անվեըչ
գրոլթիւնները
(
էնթական
կը նկաբագբէ
գործաւորներով,
« եռանդ
մամանակէն
առաչ
լրացնելու
պա, .
Հանչուած
ղործր։
Արդիւնքը
կ՝րյլայ
վարնոց ար
տագրութիւն։
Ա՚գրանքի
եւ նաւերու
փճացոլմ
։
Աշխատաւորներու
դատավարութիւն,
բանտ ու
աքսոր (
ԱբտասաՀմանի
մէչ կը աիբէ
այն
կարծիքը
թէ իք. Ա՛իութեան
աքսորավայրեբու
^գործաւոր
-.
ներր»
չեն վճարուիր։
Իրականոլթիլնը
այս է, որ
անոնք կը ստանան սովորական
ռոճիկը, ու կայա
նէն
մեկնելու
ատեն ալ տիրացած
կ՝րԱան բաւա ֊
կան կարեւոր
գումարի
մը։ Աակայն այդ
գումարը
իրենց
ձեռքը
չՀասնելէ ղատ , պարտատէր ալ կը
դառնան
։
Օրինակ, այդ դմոխային
պայմաններուն
մէչ
աշխատողներէն
չատեր,
որոնք ամսական
միչին
Հաշուով
7500
ֆրանք կր ստանան, եթէ
բախտը
ունենան
վերապրելու,
ստիպուած
են
կայանին
վճարելու
90 " ՚ "
՛հարիլրը
իրենց չաՀածին,
իբրեւ
սնունդի եւ այլ պէտքերու
ծտիսք : Մնացած
10
առ
Հարիւրր իսկ եթէ իրենց
թողուն,
դարձեալ կա -
ր՚,ւոր
ղումար
մբ կր մնայ։
Բայց այդ դրամն
ալ
կր ծախսեն
Հեռաւոր
վայրերէն
մինչեւ
Վլատի -
վոստոք
իրենց ճամրռրգութեան
բնթացքին : Անոնց
սաՀմանաած
կ՝րլլայ
որոչ
սլայմանամամ
, Հաս -
նելու Համար
իրենց Համար
որոչուած
վայրբ,
ք\լ–
րալի
մէք։
Աննկարաղրելի
խճողում
երկաթուղի
-
^•եբու կա ւաբաններուն
մէչ :
Ա^՚՚Լերչ
«պոչ»եբ
տոմսակ
ղնելու
Համաբ։ Եւ օր մրն ալ Չեկան
կը
ձեր րաե ալէ
զիրենք
, որո շու ած մամ անակամիչո -
ւլ ՛ն մ՛ կնած
չրլլա/ու
սւմրաստանաթեամբ
։ Այս
ա՛՛՛ք ա-ք կր զ ատապարտոլին
Հինգ տարոլ ան տա -
մա՚Տւաե՚ւբ աշխատանքի \
Մ աբր՚ն
պաշտօն՛ով կր ղրկուի
Զի1;անքայի
շր^անր , ԲոլԿմա
զետքն
եղեբքր։
Զինանքա՝ Աի -
ս/երք<Ոք մետաղներու
զաղտնի
կայսրութեան
կեգ–
րռնն է։ Ալս չրչաննեբէն
է ոբ կ՝արտագրեն
ոսկի,
ւյենեք–, ա՚՚ագ։
ՇնորՀիւ այս
Հարստութիւններու
հ– Մթ՛ութեան
մ-ոդովա րղները
պիտե
աղաաին
Ո ՚-ամտտ քւբական
եբկք րներու
կեզեքումնեբէն
,
ինչպէս կր յա ւտարաբեն
պետական վար քւչները
ւ
Անոր տրամադրա
թեան տակ
էին
10.000
բան–
աարկեալներ
, ենթակայ
նոյն տամանելի
՛Վայ -
՝՚–.ոԴ,%եր^^ն,
Բարիլղաբաբձ
նս1Նու մը նորոգութեան
առ -
թիւ^
մեր
յ եքենադէտր
իբրեւ
խավյանարար
կր
զատուի
, կին դաաաիսազի
մը նաիսադաՀութեամբ
.
կամ
յանցանքի
իսոստովանոլթեան
եւ– կամ մաՀ -
ուան : կը մեբմէ խոստովանագիբը
ստո րագրե
լ ,
կ՝աղաաի դաաապա
րտո ւթենէն
,
^որՀիլ
յետա -
Վային այդ կնոչ Հետ մշակած
յաբաբեբու
թեան
)
Մինչղեռ
դատապարտոլթենէն
քանի մը ամիս ա ֊
"–աչ , խորՀբային
մամոլլր մեծ գովեստներ
կը
չ՚ւայլէ
իբ արմանիքեեբուն
ել աչվսատանքի մա -
սին
է
Թող
արեւմուտքը
Հիթէէրի
"խալը
չգսր^է
է
ստորագնաՀատելով
քտ . Միութիւնը
իբրեւ
Հաւա
նական
Հակառակորդ
, կ^աղդաբաբէ
Մաբքին ։
Մենք
ունինք շաա տկաբ
կողմեր
։ Բայց եթէ խք1–
կաղութիւն
կ՝ուղէք,
պէտք է ստեղծել
մեր
ումէն
աւելի
զօրաւոր
ում մը, ոչ միայն
ցամաքի
այլ ել
ծովու
վյւայ է
^ւ՚ՐէԻւ ԿԱ յայաարաբէբ
օր մը Աթալթնի , թէ
Ո՚ուսիան
ցամաքային
կենդանի
մըն է, իսկ Աեծն
Բրիաանիան
ծովային։
ճիշդ էր այս բացատրու -
թիւնր
այն մամանակ։
Բայց անկէց ի վեր
մենք
շինած
ենք ծովային
Հսկայական
ամրութիւն
-
ներ ու նաւեր, այս անդամ ոչ թէ
^ինլանտայի
ծոցին կամ Աեւ ծովուն,
այլ Հակարչային
ովկէա
նոսին եւ Մուռմանսքի
խարիսխներուն
մէչ։ Ան -
ցած
ամսուան
քանի
մր խորՀրդային
փոքր նաւե -
բու
Մանչի
մէչ երեւում
ր մարզանքի
փորձ մըն էր։
ՈրովՀետեւ
Աթալին
կ՝ուզէ բրիտանական
Հիւսի -
սա յին նաւ արամ ի։նի առաւելութիւնը
իր նոլաղա -
դոյնին
ի՚չեցնել
I
ն՛ Միութեան
՜մէչ
միայն
երկու
Հոգի
իրենք
զիրենք ապաՀով կըզգան՛
Աթալին ել Մալեն–
քով։ Պետական
Հարուածի ոչ մէկ
Հաւանականու–
Ուրեմն
, այդ անբարոյ
« քաղաքականոլ
-
թիւն»ն էր՝ որմեզ. Հայերս,
պարտու թեան մատ–.
նեց Մարաչի
մէչ, ոչ թէ ումը
թշնամիին, որ աբ^
ղէն քաղաքր
լքած ու փախուստի
ճամբան
բըռ–
նած էր, չրչակայ
գիւղերոլ
Հիւղակներուն
աակ
ապաՀովութիւն
փնտռելով։
Անգին,
յաղթական
Հայերը
ստիպուեցան
նոյնպէս
փախուստի
ճամ ^
բան
բռնել, « քաղաքականութեան
» Հետ ձեռք
ձեռքի տուած,
լքելով
իրենց Հայրենական
օճտի,ը
եւ բոլոբ
սբբութիւնները
։
կ՚ըսեն, թէ « քաղաքա կանո, թիւն
^ը
երկերես
է։ Մենք տեսանք
անոր ^ձախ երեսր», որ խոմոռ
էր , անՀանդուրմելի
, ու անկարեկից
կլ ՝ ^
էձախ
երես»էն վՀաաած,
երեսուն
եբկաբ աարի
Լ
ւն»ն էր՝ ռրմեզ. Հայերս
^ ^"՚Ղ*"քաէլաՆոլ
%Լյ, աստանդական
կեանք
մը ունեցանք,
հոո ու
. Մաոա^ե
մէ9, ո, Քէ ա ձ Թ^ա
"ոձ՚"\՛^՛"՛^՜
՚ ^ " ^
ՏԻր
-
Ցան եղած .
« Բաղաքականոլթիւն
»ը անպայման
իր երկ
րորգ «աչ երեսր»
պիաի ղարձնէ
մեղի, եւ
մենք
պիտիւ տեսնենք այգ ^աչ երես»ը՝
մպտուն ու քա–
քալերիչ։
Պիտի
Համաի,մբոլինք
կրկին
մեր Հին
օճաիւին
շուրչ, եւ մ իեւնո
յն ատեն պիտի կաբո -
ղտնանք
Հասկացողութեան
ղալ աշխարՀի
Հզօբնե–
բուն Հետ , աւերելու
Համ ար րնդՀանուբ
անդոբ -
րու թեան
մր մէչ , աեւականապէս
:
ԱՀա
այս է Բ"է"ր Հայերուն
ըղձանքը,
նոյն -
պէս
նաեւ
Ա՚ս/բաշցիներուն
է
ՏՈ՛ԲԹ. 6. ՏԷՐ %ԱԶԱՐԵԱՆ
(Աբհւեւք)
Fonds A.R.A.M
