էէ »
ո
»
Ս
ՀՐմԿՍՆ ՏԱՐԻՆ
իյՄՐ
Պուէնոս Այր է սի մեր պաշտօնակիցը,
« Աչ,մենէ.ս
» հեաեւոալ
|սորհըդածութիլԸլւերը
կ ՚ ը ն է 1950ի գրական գ ո ր ծ ո ւնէ ո ւթե ա ն
մասին,
մասնաւոր խմրագրականի մը մէ ջ ––^
... Հավաււակ
Հայ ղրքղէն աննպասա
աշիար–
Հագրական
պայմաններուն.
Հակառակ
առօրեա
յով
կլանուած
մեր զանգուածներուն՝
զրականոլթԼան
Հանգէպ
ցոյց աուած
անաարբեր
վեյւարերոլմէն
,
Հոլարաաեքով
պւ֊աէ
յայաարարենք
, որ ^այ մէտ–
քր չէ գագրած
բնաւ սաե ղծագո րծե լէ %
իր արէւեով
յղացուած
մաքի
չքե
զՈ
ւթ իւննե ր ր
թուղթին
յանձնԼլէ
եաք,
Սփիւռքի
Հայ
գրողշ
մաածած
է աեսնել
անոնց
Հրաաարակութիլնր
նո յնպէս
;
Այս
Հոգեկան
գոՀունակութեան
Համար
անի -
կա եղած
է յանձնաոոլ
ամէն աեսակ
զրկանքի
;
Պաամռւթիւնն
է ասիկա
Հայ գրռզներոլ
մե -
ծագոյն
մասին
;
Հակառակ
յիչոլած
աննպասա
պա
յմ աննե ր
ո
է5է ^
1950Հ^
եզաւ
գարձեալ
գրական
տեսակէաով
բե -
ղոլՖ աարի
մ ր։
Բեզուն
թէ՛ քանակով
եւ թէ՛ որակով
:
Հայ
միտքր աեւականապէս
շարռւեակեց
րս -
տեզծազո
րծե
լ եւ արտագրել
՚,
վիպական
, թատե րական , բանաստեղծական
,
պատմական
, Հասարակագիտական
,
յուչաղրա
-
կան
եւ մանկավարմական
Հ րատա բակս
ւթ իւննե
-
բու առատ
Հունձք
մ ր գարձաւ
սեփականութիւնր
սաՀոզ տարե չրքանին
է
Այսպէս
, Ֆրանսայի
մէք էոյս տեսաւ
\չան
Պէչիկթաչլեանի
«.Գրիգոր Նարեկացի»
ել
«Ամբաա
/•՚ .» անունով
թատերախազր։
յյաւաբչ
Նարղունի
,
իր աչքերուն
ա ռո ղքո
ւթ ի ւն ր վերաղ տած
,
արգէն
մոռցած
րլլալ
կբ թուի
իրեն տրուած
պաաոլէր
-
ներր ել լծուած
է
Հ երկլեան
ա չխա տանքի
մ բ՛ իր
« Ջրվէմ
» Հատորէն
ետք
խօսքր
կայ «Վարգա
-
մ ատեանին»
՚. Զ
Օ
պան եան
(ք^ամ եա
յ
յոբելեանին
առթիւ
Հ րատարակեց
իր «Բ ան ա ս տ ե ւլծ ռ ւթ ի ւննե -
բբ»
է
Փիէռ
Բիեառի
յառաքաբանով;
թէպէտ
ֆբ–
բանսերէն
լեղուով
բա յց Հա յ պատմ ութեան
մ ՛՛ւ
ււի ն ղրուած
ստուար
Հատորով
մր երեւան
եկաւ
Հրանտ
Փաստրմաճեան
,
ու
Հետաքրքրութիւն
չարմեց
իր չուրք
Տ
Նոր
լո յս տեսաւ
Փա րիզի
մ էք
Լեւոն
Լան
իսի
«Հոզ
Գար
» բանա ստեղծո
ւթեանց
Հաւոորր
։ Հա յ ղրաղէտներու
Ըն կե բ ա կց
ո
ւթե ան
քանքերռվ
վերՀ րատա րակռ ւեցան
Գարեգին
Արք՛
Ա րուտնձտեանց
ի « Համ ով Հոտով
»ի ե րկու
Հա -
տոբներր։
Յետ
մաՀու
լոյս տեսաւ Պետրոս
Տօնա–
պետեանի՝
«Հայաստան
եւ Հայ ժողովուրգր
րա
բերի
մ իքոցով»
բ • Հաաո րբ :
|
Ա՝ .ՆաՀանգներու
մէք գրական
չւո բմում
բ մ ր–
նաց ղարձեալ
իր նախկին
թափին
մէք ; կանոնա
-
ւո րապէս
լո յս տեսաւ
«Հա
յրենիք»
ամ սաթերթբ
,
իսկ
իր տպարանէն՝
կոմ
սի
«6ուչեր»ոլ
Ա • Հաաո–
րր
600
էքնոց գործ
մր։ Ա • Վրացեանի
խմբագբոլ–
թեամբ՝
«Հ
.
3
.
Գա էակցութեան
Վ^աթսունւամ —
եակր»,
Հ. 3– Գ– Բի՚^րոյի՝
չուրք
700
էքնոց
եւ
100
րնտիր նկաբներռվ
«Յուչապատռւմր»
, գարձ
-
եալ Ա՛ Վ՛ի
խմ բագրո
ւթ եամ բ : Նոյն
տպարանէն
լոյս տեսան
Ա՛
ԱՀարռնեանի
«ժոզովածոլ
քյրկե–
ր հ»ե կարղ. մ ր Հատո րներր եւ Արամ
Հա յ կաղին՝
«Տեղին
Ջայնր»
։
Գարձեալ
Ա՛ . Նա Հանղնե
բու
մ էք
լռ յս
տեսաւ
Աուբէն
Աանուէլեանի
«Արգաւանգ
Ակօսներր»
,
«Նոր
Գիր»ի
վերքին
բացառիկր,
նուիրուած
« թլկատինցի
»ի : Զաւէն
Աիլրմէլեանին
«
Լոյս
Զուարթ
» քե րթուածնե
բու
Բ՛
տպագրո
ւթ իւն ր ,
ՎաՀ ան
թ է քէեանի
նամ ակնե բով
մ իաս ին :
Եղիպտոսի
մէք գրական
աշիւատանքներր
լչսւո
առա
քնռ
յն չա րո ւնակո
ւե ց ան : « Յուսաբեր
» ղար–
ձալ
առանցքբ
քաղաքական
չարմում
բ մե1լնարա
-
ն ղ ղէսլքերուն։
Իբ տպարանէն
լոյս տեսան վեր—
•,լ.ատարակոէ թիւնր
փրոֆ , Ե • Տ • Մինասեանի՝
^–
Գւ՚չէ ի «Վաբղանանց
պատմութիւնր»
աչխարՀա
-
բար , ՎաՀան
Նաւ ասա րզեանի՝
«Գաղափա
րնե
ր ի
Ոգին»,
Մ • Վարանղեանի՝
«Հ. 3– Գաչնակցոլ
-
թ եան պատմ
ութ իւն» ի Բ • Հատորր
, Գ . Լաղեան
ի՝
« Յեղափոիսական
գէմքեբ»ու
Բ– Հատորր,
Հ. 0.
՚)՚աչնակցութեան
վաթսունամեակի
առիթով
«Օու–
սաբեր»ի
մեծագիր
80
էքնոց բացառիկր,
Հետա
-
քրքրական
բովանգա
կութեամ
բ ;
Գրական
իր խանգավառ
վաստակով
Լիրանան
մնաց
Ա՛ իքին
Արեւելքի
բաբախող
սիրտր
:
Հոն
լուս տեսաւ
կոմսի
«քյոնարՀ
Հեբոսնեբ
»ոլ
բ, շար–
րր
)
9՛ •
Իփէկեանի
կաղմ ած
Համ ազգա
յինի
-
֊րաց-^յց
- Տարեցոյց»ր
: Ա . Իչխան տուաւ
«կեանք
ք. Երազդ
իր գեղեց
՚ կ քերթոզական
Հատորր
,
^՚ւերօ Աասունի՝
«Հտ
ք Գրականութիւն»
(առաքին
Հատորր)
, Բք^ւղանգ
Եզ^-այեան՝
իր «Սփիւռք՛^
,
սլատմա
ս՚ծքնե
րուն
առաքվւն
չարքր,
350
էքնոց
Հատոր
մ ր :
Պաբսկաստանի
մէք գրական
նոր չաբմոլմ
մր
ծաւր
տալ
սկսաւ։
Արգէն
կանոնաւոր
կերպով
լոյս
կշ աենեն «Արփի»,
«ԱրմենուՀի»
ամսաթերթ
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
Ազւս8
ՍլաւԱհոքւԼ \Հվյւէոս^ա(քաՎը
Եուկոսլաւիա
պայքար
կբ մղէ այսօր
ոչ
մի
այն
կոժ րնէբոբյ
եաե
բոլչեւիղմին
գէմ,
այլեւ
այն
ղ աղափա
ր րն գէմ , թ ^ ս լաւաՎաե
բ" լո ր ե րկի
բնե–
րր պւ^ տք կ
Ս
լ,
աՍաս
ռուս
«եր^ց
եղբօր»
Հոգահա–
ւո րո ւթեա
՚Հւ
տակ
;
՚իեռ
քանի
մ բ տարիներ
առաք , թիթռ
յական
Եուկոսլաւրան
ալ
ՀաՍ
աս լալական
գաղաղւաբէւ՚Ա
կր
ծառայ^բ
Հոգւով
- սրտով : Արգարսւ
, ոչ
ւէ էկ
սլաւաղաե
երղրր , ռուսասէր
կաՍ
^աւ1
ասլաւական
ղաղազւարրս
՛հաւատա
ր լւմ կրնար
նկատուիլ
ա
յն -
քաե , որքան
Աերպերկ
, Խրուաթներէ
,
Ալովէննե–
րկ , ս ոսթկն^ղրռցրսերկ
եւ
Ա ակեգո նաց րնե րէ
րս.ղկացա&
ե Ո ւկո
ս լա
լ գաչնակցա
յԼ՛ն Հանրապե
-
տութրւնր։
կարմէր պրտակ
ռւեեցոզ
Համասլա
—
լ ական
մեծ
Համ ամողռվ
մ՛ր տլում արուե ցաւ
՝կե լ -
կրատի
մէք,
1046/՛
Վերքերր։
Բոլոբ
սլաւ
երկէբ–
ներէն պատոլ
ի րակութ
իւննե ր
Հաւաքուած
էին
Պելկբատի
«ս ոսկուա»
րեգարձակ
պանգոկին
մէք
եւ ասիկա , այն աաեն , մեծ պատիւ
մբ կբ նկատ–
ուէր
(յուկււսլալիո
յ Համ աբ •
Այսօր , Հազիւ
քանի
մբ տարի
անց , ճօճանա–
կր Հակած
է բոլորովին
Հակառակ
ուղղութեամ
բ
եւ Եուկոսլաւիա
կր ներկայանայ
ոչ միայն
Հակա–
ռուս,
այլեւ
Հակասլալ
պետութիւն
մ բ ։
կարճ
մամանակի
մբ մէք Ա՚ոսկուա
այնպէս
մր բրաւ,
որ
Եւրոպայի
երրորգ
սլաւ պետութ
իւնր
(Ո՚սւսիա
յէն
եւ ԼեՀաստանէն
վերք)
պաղի
իբմէ
ել
մերմէ
ճանչնալ
իր «երէց
եղբօր»
Հանգամանքր։
Այսօր
արգէն
բացէ
ի բաց
կբ խօսուի
այն վայրաղոլ
-
թեանց
մասին,
զորս ռուս
զօրամասեբր
ի գործ
գբին
Եուկոսլաւիոյ
մէք, գերմանական
բանա1^ե–
բու
քա չուելէն
վերք :
Մոնթէնէկբոյի
խորՀբգարանին
երեսփոխան
-
ներէն Ոատովան
Լա լի չ , որ
մ իեւնո
յն աաեն
ռու
սական գբականո
ւթեան
գասախօսն
է
Պելկբատի
Համ
ալսարանին
մ էք
, Հետեւեալ
արտա
յւս յ՛ո է՛ լ -
թիլններով
կր մօտենայ
Համասլալական
Հարցին–—
«
Ւ՚^նչ մնաց մեր սլաւական
ել ռուսասիրա
-
կան
զգացումներէն
: Աենք
կր Համակրինք
խոր
-
Հրգա
յին գրաւմ՛ան
տակ
գտնուող
սլաւական
ազգե
րուն։
կբ Համակրինք
լեՀ մոզովուրղին
, ոբ
«երէց
եղբօր»
ճանկերուն
մէք կր մնայ
եւ որ կը կառա
վա բուի
գաՀիճ
Աուրավիէվի
արմանի
յա 9որգ եւ
խո րՀ րգա
յին լ^գՀ • կառավարիչ
զօր •
իհռքռսռվս–
քիի
կողմէ ։
« Մենք կբ զղանք
ողբեբղութիւնր
յառաք
-
գիմական
ու քաղաքակիրր
Ջեխոսլովաքիոյ
,
որ
ռուս սատրաս^երու
ղերին
է այսօր : Ու կր ցա
-
լինք ճակաաագր
ին Համաբ
պուլկար
մողովուր
-
՛էին , որ կր Հեծէ
Իհուսերռւ
ն չան ա կած
կառավա
րիչ
Ջէրվէնքովի
ծանր
մոյկերռւն
տակ
։
« Ա լալական
մ իասն ականո
ւթե ան
քաղաքակա
նութիւնր
անգա ռնա լի անցեալին
կր պատկանի
:
Իրական
ոչ մէկ Հիմ գոյութիւն
ունի
այլեւս
միա
ցնելու
սլաւ մողովուբգբ
սլաւական
Համ ե րա
չխու
թեան
գրօ չին
տակ
, որովՀետեւ
Ո՚ուսերր
քանգե–
ցին այգ
Համերա
չխռւթիւնր
: Ա լալ
մողովռւրգնե–
րր վտանգուած
չեն այսօր
ուղղակի
որեւէ
ոչ -
սլաւ աչխարՀակալի
կողմէ։
Այղ վտանղր
կոլղայ
միա
յն Ո՚ոլսիա
յէն»
յ
Ուրեմն
այսպէս։
Թիթօ
֊ Աթալին պառակ
-
տումբէ
Եուկոսլաւիան
Հեռացուցած
է ոչ
միայն
Ասսկուային
կապուած
Համայնավարներէն
, այլ^
ել^ սլաւական
աչիսարՀէն։
Ու կր թուի
թէ
թիթօ
ամէն ^իգ Ի Գ"Ր^
կը. Դ^^ ՝ "Րպէ"զԻ
Եուկոսլաւիոյ
Ալսււնեբբ
մոռնան
սլաւական
վաղեմի
կաբօտախ–
՚որ :
Թ ի թ ՚ ՚ յ է երկբաղործական
նախարարը,
հք ,
Միյալքօ
թոտորովիչն
ալ,
ուրիչ
Հարցերոլ
կար
գին
, իր ՚^է կ ճառով
1լ անղրագառնւայ
սլաւական
Հարցին։
« Վեկավար
ազղ»ի
կամ
«երէց
եղբօր»
մասին
խռրՀբգային
տեսութիւններբ,
կ՝րսէ,
ռ -
չինչո՚է
կր ՛ոա րրե
րին
«Հէրէնֆօլք»ի
(ազնուական
մողո՚իո՛ րգի)
Հիթլէրական
ցեզապաչտ
տեսոլթե–
նէն
: Տաբբերութիւնր
այն է, որ
խորՀրգային
աեսութիւննեբր,
իրենց
էութիւնր
կր
ծածկեն
Հոկաեմբերեան
յեղափոիսու
թեան
վարագո
յրին
ետեւր» •
. թոտոբովիչ,
ո ՚ ֊ ր ի չ ճեղքեր
ալ
կր
բաբգէ
խոբՀր՚լս՚յին
ղեկավարութեան
վրայ։
«Աոս
-
կոլայի
վարի^ւեբր
լքեցին
ազզե բու
ինքնո
րոչման
Ու
Հաւասարութեան
մասին
Լենինեան
սկգբռւնւք
-
ներր եւ իրենց
ամբռղք
ղործունէութիւնր
լարե
-
•լին՝ քիուսական
Մ եծ Պետութեան
բաղձանքնեբբ
իրակ՚ոնացնելու
Համար»։
Ասկէ զատ, Աովետնեբր,
իրենց տիրապեւոա
-
կան չաՀերռւն
Համ ար , ինքնասպանութեան
պա —
ա ք, ր՛՛՛՛ր) ի կր
մ զեն
ուրիչ ազգեր
ել ուրի»
երկիր
նե բու
Համ ա յնավար
կուսակցու
թիլններր
կբ վե
-
է ածեն
ռո ւս ա կան
ղ ո բծ
ւս կա
լո
լ
թ ե ան ց ,
քանալռվ
աչխարՀր
աղգեցութեան
գօտիներու
բամնե
լ :
հյորՀ րգա
յին կառավարութիւնր
կր
Հետասլրն–
գէ նաեւ
ոլրի^եբր
իրեն
ենթա րկե լու եւ տնաե
-
սապէս
քամելու
քագտքականոլթիւնր։
Ալսպէսռվ
,
ւսրեւելեան
Ե՚րոպայի
երկիրներր
ղարձած
են
իք •
Ս իութենէն
կախում
ունեցող
կիսագաղթավայ
-
բեր ։
«
հյ ո րՀ րգա
յին յարձակողական
ձգտում^ւեբր
,
գասական
Հ ին ա չխա
րՀ ակա
լո ւթենէն
կբ տարբե
րին
միա
յն անով , որ ոսկեզօծուած
են մ արքսեան
ո ճա բանո
լթ ի ւննե ր ո վ : Ալս սլատճառով
,
անոնք
այսօբ
աւելի
Հրէչային
են ու վտանղաւոր
ել Հի
աս թ ավա
լ թ եւն կր սլատճառեն
ա չխարՀ
ի ա քն մ ի–
լիոնալ որ ա չխատաւո
բնե բուն , որոնք
, իրալամբ
,
իրենց
ամբոզք
յո յսր ղրած
են
լ^կե
բվա
րռ
ւթեան
վբայ» :
Ու վերքապէս
, Իւ • Միութեան
տիրապետական
ախորմակներր
միքագգային
յարաբերու
թեանց
՚^Հք 1 սերտօրէն
կապուած
են ա յղ
եբկբի
ներքին
պա յմաննե բուն
^ետ
է
Եզրակացնելով
, Պ • Թոտոբովիչ
յայտարա
-
րեց , թէ եոլ կոս լաւ
Համ ա լնավա րներն
են
ա լսօբ
Հոկտեմ բերեան
յեղափո
խու թեան
Հա րաղատ
մա -
ոանգորզնեբր։
Եուկոսլաւիա,
իր արտաքին
քա
-
զաքականռւթեամբ
կր Հետապնղէ
արգար
ու
Հա
ւասար
յարաբերութիւններ
ել Համագո բծակցու
-
թիւն
րոլոր
ազգեբոլ
Հետ,
մեծ
րլլան
անոնք
թէ
փոքբ , զարզացած
կամ յետամնաց
:
Թ– Ա–
Թ՛
ԱՆԳԱՐԱ
Հասած
է Պ– Տրիւ
Փիրսրն,
ամեբի-մ
կազի
ա չխա րՀաՀռչակ
Հ րապա րա կագի
ր ր եւ ան -
թելի
խօսնակր,
որ կ՝աչիւատակց
ի
Հարիւրաւոր
թերթերու
եւ որ վարպետ
մրն է չռնղալից
լուրե
րու : Պիաի
ա յցե լէ «արեւե լեան
նաՀանգները^
եւ
մասնաւորապէս
էբզրում
;
թերր
եւ «Ոախաւել»
երգիծաթեբթր
: «Երօս»
Հր–
րատարակչականր
տուաւ
գրական
վտիտ
Հաւա
-
քածո
յ մ ր
Աթէնքի
մէք՝ թաբգմանո
ւթեամ
բ Վազգէն
Ե–
սայեյսնի
Լ" յս տեսաւ
Հելլէն
բանաստեզծոլ
-
թեան
գէ՛ ՛լե ցիկ
մէկ
Հ ա
լա
քած
ոն՝
«Հե
լլենական
Բնաբր»
:
վ^ենետիկի
Ա • Ղ^ազաբու
վանքէն
կանոնաւոր
-
օրէն
լոյդ կր տեսնէ «Բազմավէսլ»ր։
Յիչատակոլ
-
թեան
արմանի
է «Գե ղո ւն ի» ի
նե բկա
յ
տարուան
բացառիկը
։
Ա՛ Վաղաբոլ
տպարանէն
լոյս տեսաւ
Աբամա–
յիս Ա րապեանի
ՀՀանգիպումնե
ր
Մ ուսա
յին Հետ
»
բանաստեղծական
չքեղ Հատորբ
եւ
Հանգուցեալ
ՎաՀան
Մինախորեանի
ցնցող
«1915»ք^ :
Նախաձեռնութեամ
ր Գա րեգին
արք • իքաչա
-
տուրեանի
, Պ– Այրէսի
մէք վ ե րՀ րատա րակռ
ւեցաւ
Աազաքիա
արք– Օրմանեանի
«Հայ
Եկեղեցին»
աբմէքաւոր
գործր,
եւն–։
«Հանգէս
Ամսօրեայ»ի
4
12
միացեալ
թիլե
րու պատկառելի
վասաակր
, Համ
եմ ուած
յատկա
պէս
Հ - Ն • Ակինեանի
անխոնք վաստակով
, Ա խի
-
թար
ԱբրաՀօբ
մ աՀուան
2,00րգ տարեգարձին
ա–
ռիթռվ
, կբ մնայ գնաՀատելի
ձեռնարկ
:
Հայ գրական
քրտինքին
կարեւոբ
մէկ մասբ
կր
մնա
յ ց րու ած
սակայն
գ ա րձեա
լ թերթերու
ել
ամսազրերոլ
մէք։
Ան Հարստութիւնր
կր
կազմէ
1950/՛
^այ ստեղծագործական
ճիգին,
1րուն
նշ -.
պաստը
Հատորի
ձեւով վւափաքե
լի է որ ե բքանիկ
Օր
մր մատուցուի
մռղովուրգին
:
Ոսկիին
Հետ
պզինձր,
յիչուած
կամ
չյիչա
-*
տակուած
գրական
Հունձքին
, գաբձալ
մառան
-
զութիւնր
սաՀող
տարիին
: Անսովոր
կամ
զարմա
նալի
ոչինչ
կայ ատոր
մէք–
այգպէս
եղած
է Հի՜
նէն ի ՛թր ս՛– այղպէս
ալ պիտի չարունակուի
այ -
սուՀեաեւ
1
Բաւական
է որ Հայ միտքը
յոզնիլ
ու
սպառիլ
չի գիտեր։
Հակառակ
աննպաստ
պայմաններուն,
ան կր չարունակէ
ճառագայթել
ամէն
կոզմ ։
Տարբեր
պիտի րլւար անտարակոյս
իր
շոգն
ու աղղ եցռւթիւնր
, եթէ
երբեք
մեր
ղանզուածնե–
րր
զիւո)ւ՚սյին
րնել Համապատասխան–
ընգունելու–
թիլն
անոբ ։
Աղղ
մր մեծ է ել աբմէքաւոր
իր
մշակոյթով։
Գուր՚լռւ րանվ՛ ուրեմն
մեր մշակոյթի
սլաՀակնե
-
բուն
՚իրայ
ու կանզնինք
ղօրավիգ
անոնց ։
Ես՚ղէ
ծագ
Ափիւռքի
մէք. Հայ միտքր
պէաք
ոլնի մեր զանզոււսծներուն
, այլ մանալանգ
ղրա–
կանութեան
Հաւատաւոբ
քուրմերու
զուրղուրան–
քին
:
Անոնց Համակրանքին
մէք միայն
պիտի
ծլար
ձակի
վ՚սղուան
մեր
Հզօր ու մեծ արռւեստր
։
Մ աղթենք
, որ
1951
տարեշրքանր
րլլա
ք նաեւ
այս տեսակէտով
րարենպաստ
տարի
մր մեր
զրա–
կանութեան
Համաբ ։
ԱՐՄԵՆԻԱ
Fonds A.R.A.M
