ԱՌ
ԱՋ
»
հ-՚աա
քու
թեան
մէ1՝
թ՚էրպմանի
սլաչաօնով
: Ով որ
ՍյԼւոու կահ
ծախքով
կր ղրկուէր
ուոման , վե ղ աարէ
ոլիաի
ծաււայէր
Կ՚ւվկաոի
քաղաքացիական
որեւէ
Հիմ -
նխրվու-թեան
մէջ. . .
Այ"
ծառայութեան
աաեն
զրողր
կր
գմտու.ի
« թուղթ
մրոաող
» Ջ ինովն իկնե րո
լ
Հեա– Աուն
-
ղուկեան
աոա
քաւո
ր ղաղափար
ա ա ր ահ աՆրլյա
լո
ւե
1853/5՛
կր ղրկուի
Գերրենա՝
ղինուո րական
նա -
Հանղապեաի
ա րամ աղրո
լթե ան աակ
: Հակ
առակ
մօր
աղաչանքներուն,
աղան
թիֆլիո
բերելու
,
Աունգոլկեան
երկու
երեք աարի
կր մնայ–. Բա
-
նասաեղհ–
Գրիղոր
Օրբէլեան
ալ միքամաած
է :
Աունգոլկեան
յիսուն
աարի սլեաական
ծ
՜աոա—
յութեան
մէչ եղած
է
-••
« Պէսլօ
»յ>
գրած ատեն
արղէն
45
տարեկան
էր՛– Ակսած
է վոտրվի^երով,
<ձԳիչերոլայ
սարրր
խեր
է՝»
ղործր
Աունղուկեանի
առաքին
կատա1լ^։
է , որուն
յաքո րգեց ճիյաթարալա»
, «էլի մկկ
զոհ»,
« Պէսլօ» , «Բանղտծ
օքախ»
եւայ^
: Բայղ
անոր
թատ
րե րւլո
լ
թիւննե րու
թաղն
ու պսակր
«
Պէ
-
պօ »ն է :
«Պէպօ»ին
գլխաւոր
հերոսր
հին
ի^իֆլիդեցիի
տիպար
է
, առաւե լապէս
Ր՝
իֆ լիզեց
իք կր
Հ ա ս կր
նան
անոր նչանակութիւնր
» («կվալի»
1901 , Ւ4օ.
21 ) :
ԱՀա
թէ
ինչու
Փորձուեցաւ
Հայերէնէ
Հա -
յերէն
թարղմ անե
լ
«
Պէ
պօ»ն
պատճաո արան ե
լով
թէ
Ա ուեզ ուկե անի քաղաքի
բարրառր
րո
ւոր
Հա
-
յերու
կողմ է
Հ աս1լնա լի չէ ;
Ս ունգուկեանի
ստեղծաղո
րծո ւթեան
մ չտա
-
բուխ
ազբիւբբ
, Հերոսներու
զո րծո ւնէո ւթեան
մ ի–
քավայբր
թիֆլիսն
է -. Այս սաՀմաններէն
անոնք
չեն
կրնար
Հեոանալ։
իսկ
Թիֆլիսցիներր
ամէնէն
լաւ
կր Հասկնային
«Պէպո»յի
բնաւորութեան
մաս
նա յա ակո
ւթիւնր
:
ժամանտկի
ղեսպաններու
միքոցով
Գ. Աուն–
զուկեան
նամ ակագրո
լ թ
իլն
ունէր
Վիքիւքոր
Հիլ -
կոյի
եւ Ալեքսանգր
Գիւմա
որգիին
Հեա։
Փարիզի
մէք
բեմագրելոլ
Համար
Աունգոլկեան
ֆրանսերէն
օրինակր
գրկած
է Գիւմա
որգիին։
Նամակով
մր
Գիւման
րսած
է
թէ
այգ թաաե րգո
լթիւն
ր լալ
օ –
րինակ
է , բայց
անՀամ ապատաս խան
տեզւո
յն
Հ անզ իսաաեսի
ճա չակին \ ԱՀա
Գիւմ ա յի նամ ակր
-
« Պարոն , ստանալուս
պէս կարգացի
Զեր
գրկած
ձեռաւլիրր
: Աս չեմ կարհեր
, որ այն
թե–
ման
Լնիւթր)
գոլ։ կր չօչավւէք
Գուք,
յաքոզութիւն
ունենա
յ ւքեր ֆրանսական
բեմ
ին վբա
յ : Երբ
մ
եր
Հանգիսատես
բ ազգին
վրա
յ կբ տեսնէ իքնաաիպ
,
օտար
ս ո վո րո
ւթ ի ւննե ր ր պատկերացնող
թատ
բեր–
գութիէն
մր, կր սպասէ
այնպիսի արտակարգ բա՛
նի մբ, որ չէր կրնար
տալ
Զեր պարղ
ու
րնական
թատ
րե րգո ւթիւնր
: Զեր
ստեղծագործութեան
նուրբ
մ անրամ ասնութիւննե
բր կբ կորսուին
մեր
բեմի
վյրայ։
%եր թատ
բե րգութ
իւն
ր բարձբ
ճտչակ
ունեցոզներոլ
կերակուր
է եւ մեր Փարիղցի
Հան–
գիսատեսի
կոպիտ
ճաչակին
չի Համասլատասխա
-
ներ : Ե" պաարաստ
եմ , եթէ փափաքիք
,
Զեր
թատրեբղոլթիւնր
յանձնել
Փարիզի
այն տնօրէ
-
նին,
զոր ղուք
կբ մատնանչէք
, չեմ խնայեր
աաւ
յանձնարարական
եւ իմ ունեցած
ամբողք
Հեղի
֊
նակութիւնր
: Կբ սպասեմ
միայն
ձեր պատասխա
նին. Հակառակ
պարաղային
կր ղրկեմ
ձեռագիրբ
այն Հասցէով,որ
գուք
յայտնէք»։^
Ա-ԴիւմաՈրդի
Աունդուկեանի
թաաե րգո լթիւննե
ր բ մեր
Հա
սարակութեան
մէք տարածուեցան
ոչ
թէ
ապաղ
-
րական
իսօսքի միքոցով,
այլ
բեմ
ի չնորՀիլ.
յ
« Պէպոյ»ի
մ աո ին առաքին
անղ ամ
արձաղանղ.
տուաւ
Կիրիլ
Լոբթկիպանիձէ
ի <։<Գբոեբա»ն
1874–
ին։
Նոր
լուրերուն
մէք ղրուած
է թէ
«
Պէպօ»ն
այս
օրերս
կր խաղան
եւ Աաանպոլում
:
«Պէպօ»ն
առաքին
անզամ
ներկայացա
եցաւ
ոչ
թէ
թիֆլիսի
այլ Բութայիսի
մէք
1874
Հոկտեմ
բեր
2\ին էիսկ
Թիֆլիսի
մէք
1875
Նոյ. Ոին) :
Վրա ցական
թատրոնի
Հիմնաղիբ
Գէ՜որղ ի է -
րիսթավին
մեծ
նուիրումով
ձեռնամուխ
եղաւ
վ բացական
խումբի
կազմակերպման
ղործին
:
իայց ցարական
իշխանութեան
կամ ա կտտ
արնե
բու
՛հրամանով
թատրոնր
փակուեցաւ
:
Վրացական
թատրոնի
փեբածնունղին
մէք
մեծ
երախտիք
ունի
Ասւնզուկեան
: Վրացական
նիր -
՜՛ած թատրոնր
արթնցաւ
միայն
եօթանասնական
թուականներուն
յ
Ժամ անակի
յա յտնի
Հանրա
յին գործիչ
կոաէ
Վիփ
իւնին
Գ . Ա ունգուկեանի
երե սնամ եայ
յոբե
լ–
եանին
աոթիւ
իբ ուղերձին
մէք կբ չեչտէ թէ ,
«25
տարիէն
աւե
լի է կր նիբՀէբ
վրացական
թատբո
-
նր
, . . ել աՀա
Հանզէս եկաք Գուք
ու
վրացական
թատրոնի
Համար
բացուեցաւ
նոր կեանք,
եւ ե -
կալ
վ բացական
թատրոնի
վերածնութեան
չյ՛
քա
նր : Այս վերածնութեան
Համար
մեբ
թատբոնր
պարտական
է ամբո՚լքովին
Զեզ , քանի
՛էբ Գուք
,
Զեր
գ րամ ատիկա կան
սաեզծա՚էՈ
բծութեամբ
նո -
բէն
չունչ
տուիք
եւ թատրոնի
մարած
ւլարկերա
-
կին
Հնարաւորութեան
տուիք
նոր ումով
րաբա–
խելու... Գուք
ոչ միայն
ողբերզակ
էք ,այլեւ
բա
նաստեւլծ,
՛ւր կր ստեզծագործէ
ոչ թէ
–չափածոյ
այլ
մեր կենգանի
խօսքոփ։
Զեր կերտած
տիպար
ներուն
րոլորս
կր Հանգիպինք
կեանքի
ճանա
-
պարՀին
• • . ոչ մէկր
ուչագբութիւն
չէր
գար
-
ձներ,
մինչեւ
որ Գուք
մարմնաւորեցիք
ւլանոնք
ձեր
գյլամ անե բուն
եւ կատակե րգութ
իւննե
բուն
մէք... մեզ մօտ երեւան
եկաւ
ոգբերզակնեբուն
,
ինքնուրոյն
Հեզ ինակնե
բու , թարգմանիչներու
ամ
րուլք
Հոյլ
մ բ եւ տ յ՚էպիոոփ
Գ՚ււք
առա
9
մ ՛լե
ցիք
մեր
գրականութիւնբ։
Զեր երկերու
^ւորՀիւ
մեգ
մօտ լաոաք եկաւ գեբասաններու
եւ գերաստնու
-
Հիներու
ամբոզք
Հոյլ
մր, ձեր
սաեզծաղործու
—
թիւններբ
երեւան
բերին
մեր մէք տաղանզներ
,
ղորս
մենք
մինչ^ "՛յ՛է
ՀԷԷ՚^Ք
ճանչնար»
եւայլն։
ԵԼԵԿՏՐԱԿԱՆՈԻԹԵԱՆ
եւ կազի աչխաաա
-
ւորնեբր
սկսան
ի՚Ա՚աիլ
, բո
զո քե լո փ ա յն
օրէնքին
ղ էմ ոբ կ՝ ապա
կեգրոնացնէ
լնկերա
յին
գո բծեր
ր :
^ ՛Արմ
ում
ին գլուխր
անցած
է նաիսկին
Համա
յնա
վար
նաիւաբարբ
Պ • Մարսէլ
Փոլ : Կր վախցուի
որ
Հոսանքր
եւ կաղր
կտրուին
փոխն
ի փոխ , ամ —
բուլք երկրին
մէք :
ՄՈԱԿՈԻԱՑԷՆ
Հասած
տեղեկութեանց
Համա–
ձայն , Ա թալին
պիաի չպատասխանէ
Մ •
ՆաՀանգ–
ներոլ
Հանբապետական
կուսակցութեան
նախա
-
գաՀին՝
Աթէսրնի
Հեռագրին
, որոփ
տեսակցու
-
թ ի լ ն մր կբ խնգրէ , քննելու
Համաբ
վիճելի
խլն–
՛է Իրն՛երր
I /
ոէր խաղաղութեան
: Իրազեկներ
կբ
Հ աւա ստեն թէ Ա թալին
կբ նախ
լնտ բէ
ս սլասե
լ Մ •
ՆաՀանղնեբու
երեսփոխանական
րնտբւււթեանց
,
ոբոնք պիտի կատարուին
քանի մլւ ամիսէն
: Ա
պա–
բապետր
գոՀ է եզեր
որ էչիսլն
անխուսափելի
չ ի
նկատեբ
պատեբաղմբ
, եւ
մ անաւանգ
Հակառակ
է կանխարգել
պատերազմ
ին :
«ՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
199
ԵՐԿՐՈՐԳ
ՄԱՍ
ԺԱ.
Հանզ իսականնե րբ միաբերան
« ամ էն
» գ ո -
՛լացին
:
կաբգ է , որ աչխարՀի
տէրր իր
Հաբսանի–
քի <*րբ բարի աչքոփ
է նայում
իբ
Հպաււակնեբին
եւ. ոլլոբմութիւն
է անում
նր՚սնց ,
չարունակեց
Աննա
իյաթունբ։
Աեբ
Րէկն
էլ
III
յնքան
ողորմ
ած
է ,ոբ այս բոպէինինքն
ասաց ,որ մի բան իւնգրեմ
:
Րայց
ի՞նչ
իսն՚լբեմ
: Աս չատ
մտածեցի
եւ
ոչինչ
չգտայ։
Ալ ի՞նչ կարոգ ենք խնգրել
: Աենք,
փաոք
Աստուծո
յ , Հանզ իստ
ու ա սլաՀ ոփ ենք , ո չինչ
նե
՛լութիւն
չենք գզում ։Եթէ
չնորՀ
ենք ուզում
, սրա–
նից
աւել
ի՚^նչ մեծ
չ^ւոբՀ
. մեր
՚լլխի
աէրր
բաբե–
Հահեց
Հաւանել
՛ս յս օքախբ
եւ մի բու՛էն
մոիւիր
՛էե րց րեց
այւլ. օքախից . այգքանբ
բաւակւււն
չէ ,
զեռ
թ ո յ լ է լ տուեց
որ մենք մեր կարգոփ
Հարսա
նիք
անենք։
Արանից
աւել մի բէսն
ուզել
մենք
չենք
Համարձակուի
, այնպէս
չէ՞ • - •
Ա՚լմկալի
Հաւանոլթիւննեբր
իսկոյն
Հ/սսէոտ
-
աեցին
III
յւլ խօսքերր
:
Միտք
էի անում
թէ ինչ է մնում
եւ
Հ՚սս–
կացտյ
, որ պակասութիւն
կաբոէլ
է ունենալ
մի
այն
այս Հարսանիքր
: Հ՚ոբցրի
Մելիքի
էս
՚լքկէսն
•
նա օղնեց
եւ ես Հիմա պիտի
խնղրեմ
Րէկից ,
ի՚նւչ–
բեմ
ոչ թէ մեզ Համտր,
այլ ւլաբձեալ
նրա ել նրա
նմանածի
Համար ...
ԵԼ
, գառնա լոփ իր փեսային
, նա չաբունակեց
.
կիբակի
երեկոյեան
մենք
պաս
ենք
րբ՚ւ
-
նում, Րէկ– տյգ
երեկոն
էլ կբ
լինի
Հ՚սրսանիքի
փերքր։ Պապեր
ից մնացած
սոփոբութիւն
է ,
որ
պաս
բռնելիս
մեր մարղիկ
Հրացան
են աբձակում
:
Թ՛ոյլ տուր,
Րէկ,
որ այս անղամ կատարենք
ա յէլ.
սովոբութիւնր
:
-
Թ ո յ լ տուի, ասաց Բէկր մի վեՀ եւ
Հպարտ
ձեւով
՚։
Աենեակր
թնղաց
ո լրա խո
լ թ
իւննե
ր ի եւ
^որ~
Հակա լութիւննե
րի աւլմոլկից
: Ամէնքն
օրՀնում
է–
ին Րէկին
•• Աննա
խաթունր
նորից
Հ րամա
յեց
որ
լռեն
եւ ասաց •
^Ամէնքին
յայտնի
է , որ ռայեան
Հրացան
չպիաի պաՀԷ , քանի որ Օսմանեան
աէւիւհներբ
մեր
սլաՀապաննեբն
են : Հրացաններ
մենք
չունենք
եւ
Հարկաւոր
էլ չէ որ ունենանք
: Բայց
քո Հարսա
֊
նիքի
Համար
թոյլ
կր աա՞ս,որ
զինուորներր
Հրա
ցան տան
մեր մարղկանց–
չեմ ասում
ամէնքին
•
ոչ,
ամէն
ղիւղում
մի քանի
Հտտ
էինի,
բաւա
-
կան
է։
Զ ինո
Լ"
րն ե՜րն
է լ կ՝ արձա
կեն , պատասխա–
նեց
Րէկր
:
.
Եթէ
ուզում
են մեր պաս
ր
չնորՀաւորել
,
ինչո՞ւ
չէ • • • Ես կարծում
եմ , ոբ գոլ այղպէս
չես
անի,
Րէկ,
Օսմանցին
չէ խառնւում
մեր
Հաւաաի
զոբծե՚րի
մէք։
Մենք մերր կբ վերքացնենք,
ա յ ն ո ւ
Հետեւ
գու
կր սկսես , երբ Հարսր
քո տսնր
կր
ԼԷՕ
Իւ– ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
ԳՐԱԿԱՆՈԻԹԻԻՆ
ԽՄԲ–
— Այս բւսնաստհւլծռւթ֊եաքւ հեւյինակը .
Թաթ-ու֊լ Հուրեան , ծնսւծ
1912ի1ւ.
Թռւլւքիա .
սպաննուեցաւ 1942ին Աեւաստափոլի նակատին
վրայ , առանց իր ստեղծացործութ֊հան
լրումիքւ
հասնելու : Ուրիշ առթ֊իւ ալ Ամոյշներ արտաաը -
պած
ենք
ԵՍ
ԱՇհ/ԱՐՀՈԻՄ
ԱՄԷՆԻՑ
ՇԱՏ
Ես աշխարհուլք ամէնից շաա ձիւնն եմ սիբում Ա–
րարաաեան
ԵԼ այգիներն Արարատեան կքած մրցի ծանրու -
թ֊եան
տակ.
Եւ նամրաները մոոացուած իմ հայրենի հեոա -
ւոր տան ,
Որտեղ անփոյթ֊ անց է կացել մանկութ֊իւնր իմ
կապուտակ :
Ես աշյսարհում ամէնից շատ երգն եմ սիրում
Արարատեան ,
ԵԼ հորովելր հայկական լուսնակ ու պարգ ցի -
շերներում ,
Եգերքները մեր Երասխի օծուած շաղով թիլ վա
ղորդեան .
Թռչունների խուռն համերգր մացառներռւմ ու
թ֊փերում :
Մասիս լերան ստորոտում ընկած է գիւղն իմ հայ
րական ,
Եւ հեծում է ճիրաննէրում , որդեկորոյս, անմը–
խիթար ,
Ես սիրում եմ քո արցունքը, քո հարցմունքը , :
յոյԴԸ այնքան ,
Սպասումը քո անհանգիստ՝ ագատութ֊եան դու սի–
րսւհաը ;
, Եւ ձեոքերս պարղած առաջ , ինչպէս փրկիչ , ինչ
պէս գաւակ ,
իմ կարօտի մասին եմ ես այս ընդվգումի երդը
գրում .
Ես սիրում եմ ամէնից շատ Արարատեան արեւը
տաք ,
Եւ դրօշը մեր կարմրածուփ Մասիս լերան րար -
ձունքներում :
ԹԱԹՈԻԼ
ՀՈԻՐԵԱՆ
, ՊԱՏԿԵՐ
ՄԸ
Գարուն
• ապրիլ
ամ իսն
է :
Ամ պերր գէպի
արեւելք
կբ չարմին
գանղազօ
-
րէն
ու թաց խորՀուրգ
մր կբ յղանան
• կ՚անձրեւէ
.
Հով
մ ր կ՝ելնէ • ամ պե ր բ կբ սկսին
իրարմ է բամ
նուիլ
կամ աց կամ աց
. երկնքի
երեսր
կասլո
յսւ
սլատոլՀաննե
ր կր բա ց ո լին . պատառ
մ բ կապո
յ -
տէն
լուսեղէն
գէմք
մբ կ՝ել1ւէ՛ Արեգակբ
,
եբկ
նա յին
ղ րօչն
է ղծուեր
. կտոր
մ ր
կա՜պո յտ՝
վրան
լոյս
- բոլորակ՛
անՀունի
խորէն՝
ումի
իսոբՀբղանիչ
ձեոք մբ բււներ
է գրօշր
երկնային
այգ
գեէլեցի՚կր
որմէ աչքեբէս
ներս
ճաճ՚սնչ
կ՚՚իյ–
նա յ . կեանքիս
՛իրա յ արեւ
կ՝աւելնտ
յ : Հովր
կր
Հանգարտի
. աՀա
աբեւով
անձբել
մբն ալ. կարճ
կր աեւէ • ծիածան
բ՝
արեւէն
վար՝
մ իքոցին
ամ է–
նէն
զեէլեցիկր
քաղցրիկ
Հրապոյրով
մր կր
գիւթէ
զիս • ինքնաբերաբաբ
«փառք,
քեղ , երկինք»
կ՝ ե լ ֊
նէ սրտէս.
«Լոյս՝
արարիչ
լուսոյ.––»,
կ՝երղէ
Հոգիս ։
Նորէ՛ն
կր
մ թնէ
, նորէ՛ն
անձրեւ
, նորէ՛ն
էս —
լ՛եւ.
. . Տարերք
քսութեան
գեղեցիկր
արաագբե–
լու
Հնարաւո
րոլթիւնոփր
րլի են
մ իչտ :
Ամ
ւզե
չաբմում
ր առաք եկած
ու պաՀ իկ
մ ր տն չէորմ
կե
ցած
գեգեցիկր
ուրիչ
գաւաճան
չտբմոււք ով
մ լ՛
կ՝եզծանի,
անուչ
տպաւո
րութիւն
բ
կ^աւրուի.
՚է^՚լեՅէԿԻ
անգարձ
կորուստ–
չարմումր
մչտագ
՚է
լ
է. նոր չաբմումէ
նոր գեէլեցիկ
կր ծնի ու կր
մեււ–
նի
նո ր չարմումի
ւլա ւով : Այսպէս՝
լաք ոբզ ա
-
բար
:
Րնութեան
պատկե
րն է . պատկե
ր
անուչ
,
պատկեբ
նրբին , պ՛սակեր
չքեղ, պատկեր
յարա —
վւոփոխ, պատկեր՝
մերթ աղքատ
լռյսէ
ու փայլէ ,
մերթ
Հմայիչ
ու փոզոփոզուն
, պատկեր
նիւթէ
կե րտուած
եւ
լո յսէ
ու գո յնէ Հրաչազարգ
ուած
,
սլաակե
ր՝
անՀոէ^ւի. գոգուին
ու Աստուծոյ
չունչո–
էիր փսեմ ացած
. • • :
Աչքերս
կր ւլոցեմ • ինքնամփոփուիլ
կր փոր
ձեմ– տպաւորոլթիւններուս
յորգումր
կր
մեզմա–
նայ։
ԱՀա
ներքին պատկեբ
մլն ալ.
Արաբչու
-
թեան
ամ ենագեզեց
իկ ձեռակե րա բ
բնութիւնբ՝
ե սիս Հետ
ձուլուած
մ տ ապատ կեր
բնո
ւթ իւնր
կբ
զ՚լամ
ու կ՚ապրիմ
, անոր
Հեւքովբ
կր Հեւամ
,
ան ււր խո րՀոլրգէէվր
«խորՀուրգ
խորին»
կ՝ե բգեմ :
ԱՐՏԱՇԷՍ
ՏՕՆՃՈՅԵՆՑ
ԿԸ ԽՆԳՐՈԻԻ
ԳՐԵԼ
ՄԷԿ ԷՋԻ ՎՐԱՅ,
ՄԵ
-
ԼԱՆՈՎ։
ԿՏՈՐՆԵՐՈՒ
ԶՐԱԺՆԵԼ
ԶԵՌԱԳԻՐԸ
է
Fonds A.R.A.M
