%ԻԻԹԵՐ
ՊԱՏՄՈԻԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
ԱԶԱՏ ԲԵՄ
ա
ԿԱՑ0հ1
»հհ
\ւԸ
Վսւնի
՚էելւքյւե
նա Հսւն քին
ւղաաճւսւլււվ
Ա ալ -
մ
III11111
Հասած
քսան
Հազալ։
^այերլւ
Լչւեք
օրու-ան
ընթացքին
աեզա լորս ւեցան
՚Լալասար
, ֆս՛
յ՚"ք/"–Կ.
եւ Հաֆթվան
Հայաբնակ
զիւղերու
մէք :
Վանի
ղաւլթ ականո
ւթ
իւ1ւ
ը կոււլար
ւլօրացնե
լ
մեր
ինքնա սլա շասլան
ուժերը :
Անոնց
մէք կային
արղէն
թրքական
զօրամա–
սե բու
գիմաղրած
, քաքարի եւ փորձաււոլ
զէն -
ուոբնեբ
, Հմուա մասնազէտներ
, վարձառու
Հրա–
մանաաարներ
ել
բմչկա -
առոզշապաՀական
իւումբեր :
Միեւնոյն
աաեն, նորեկներ
կը սաեզծէին պա–
բենաւորման
աաղնապ
մը, ինչ որ լուբք մտաՀո
՜
Հ–
ղութիւն կր պատճառէր
թէ՛ մեզվ, եւ թէ՛ Ասորի––
ներուն :
Առաքին
առթիւ,
Աալմաստի
Հայերը
ստանձ–
նեցին
ղազթականները
կերակրելու
ծանր պար -
տականուիժիւնը
: Ի պատիւ
իրենց , պէտք է իսոս -
տովանիլ թէ՝ որեւէ
բան
չխնայեցին
:
Գաղթականներու
աեզաւո րման եւ խնամա -
տաբական
ղործին
կազմակերպման
Հեա,
անմի -
քապէս
ձեռնարկուեցաւ
մեր ուժերու
վերակաղ -
մութեան :
« վ անի
մամ անա կաւո բ կառավարութե
ան ՝»
կազմը տեղաւոբուած
էր ՚Լալասար - Փայտ
քուկ
չրքանի
մէք, «Աալմաստի
զին– մարմինր» կր րը–
նակէր
Հաֆթվանբ
իոկ «ասորական
Հրամանատա–
րութի՛ւնը՝
հոսրովայի
մէք։
Տեղացի
Հայերու
օգ
նութիւնը
սակայն
չէր կրնար տեւական
ու
զոՀա–
ց ո ւց
ի
չ գաոն ալ :
ԱնՀրամեչտ
Համարուեցաւ
դիմել
«կովկասի
Հա յոց Րաբեգո րծական»
ընկերութեան
Հաֆթվա–
պաՀեստի
վարի^երոէն
ցորեն
խնգրելու
Համար :
թէեւ
այդ Հարուստ
պաչարը
Հայ
գաւլթական–
ներոլ
օգնութեան
Համաբ կր պաՀ ուէր ,
սակայն
անոր
վարիչներր նախ զլացան
ցորեն տալ եւ
ի
վերքոյ
նուագ
օմանգտկութիւն
ցոյց
տուին
Հ
Մ ինչ
ա յղ , Ր • իւզբաչեան
,
\,աՀապետեան
Լվերքէն
չեկիստ) եւ ուրիչնեբր
իրենց
լնթացքով
որոչ կասկած
սաեզծեցին
իրենց
չուրք,
րայց
չնոր
Հիւ
Հ–
Ց՛ Գ՛
Մինարէի
կոմիտէի
, պաՀպանուե -
ցան
անօթութեան
ղա տապա րտո ւած
Հայ եւ ասո
րի գազթականնեբու
վրէմխնղրութենէն
:
Այգ
օրերուն
, երր ամէն
մարզ. , նոյնիսկ պա
ռաւներ
ու ծերերր
գործի
լծուած
էին ,
ծպտուած
Հայ
Համ ա յնավտր
\,աՀապետեաննե
ր , Ր •
ք՚ւղրաչ–
եաննեբ
եւնմաններր
զրազած
էին գիչեբային
խբ–
րախճանքներ
ասրքելով
Խոսրովայ
ասորական
գիւգին
մէք եւ «Մարքսիստական»
բաժակաճառեր
խօսելով
։
Առաքարկուեցաւ
բռնագրաւել
ցորենի
պաՀես–
տր
, սակա
յն Հ . Ա ՚
Գ
• կոմ իտէն
արգիլեց
, կարգ
մը
նկատումներով։
Գաղթելու
ե
.ւ
մնալու
Հարցը
նորէն սկսած
է ր
յ ո ւ զ ե լ միտքերը :
Տեղացի
Հայ եւ սւրոըի կալուածատէրերը
կը
պնգէ
ին զօրանա
լ եւ գիմ ագրե
լ , առանց
նկատի
ունենալու
թնամիի
անսաՀման
ումերր եւ մեր
Հնա րաւո րութիւններր
: Վանեց իներր
կ՝ առաքար -
կէին
անցնիլ կովկաս
, նկաաի
ունենալով
մեր
ու
մերր
եւ մեր անբաւարար
միքոցներբ :
Ասորիներբ
մերթ
այս ու մերթ
այն կոզմր կր Հակէին
է
Մ արա
81/՛ 5՛
նե րկտ
յաց
ուց չական
մողովր
զբաղեցաւ
այս խնգրով։
Նիստին կր
մասնակցէին
Կ • Համբարձումեան
, Հ • Մելքոնեան
,
Պուլկարացի՛
^՝Ր իգո ր , Լ • Շազո յեան
( Վանեցիներէն
) , Ա ամ
սոն
Իքան եւ ուրի^եբ
(Աալմասաէն)
, Ագա
Գալուտ
,
Տօքթ՛
Գաւուտ եւ ռուս գնղապետ
կոլզմինսկին
Ասորիներու
կողմէ :
Րոլոբ
ներկայացուցիչներն
ալ
Համոզուած
էին
թէ
թուրք բանակր
կոււլայ
Աալմաստի
արեւ
մուտքէն,
Համոզուած
էին նոյնպէս որ
գազթր
կարճ ժամանակաչրքանի
մր մէք չի կրնար կագ–
մ ակե րպո
լի
լ եւ գուցէ
ա յլեւս
անկարելի
գառնա
յ :
Մնաց որ՝ աեզացի
Հայերր
մամանակի կր կարօ
տէ
ին , Աւրմիոյ
Հայերու Հեա բանակցելու
Հա -
մար։
Որոչուեցալ՝
սպասել ու Հետեւիլ
գէպքեբու
րնթացքին :
Վ^անեցիներր
նորէն
տեզի
տուին ;
Ժողովներու
չրքանը կր չարունակոլէր
, երբ
լսեցինք թէ՝ թրքական ^\րգ բանակի մէկ մասր
Հրամ անատա րութեամ
բ Նուրի փաչա
յի
( էնվէբի
եզրայր՝)
մ օաեցեր է Աւբմ
իո
յ եւ Պապառլի
գետի
ափին
կռիւներ
ծաղած
են :
Մեր աննման
ր^՚կ • Ա՛ Ա տեփանեան
ը
գրաւած
էր թրքական
3
լեոնային
թնղանօթներ
,
գերի
բոնելով
200 ա ս կ հ ա բ 5 (ձ^ ։
Լուր առինք
նաեւ թէ
Ասորիներու
խում բերր
նս յնպէս մեծ
յաքուլոլթիւն
^եռք
բերած ելթուրքերը
նաՀան քեր են
Պարզ էր որ՝ թրքական
յարձակումնե
ր ր սկը–
սած
են : ժամ առ ժամ կր սպասուէը
նաել Ալի
իՀսան փաչա
յի մամ անումին
, որբաբեբախաա
-
բաբ
ոլչացալ :
Այգ
օրերուն
, Ալի - իՀսանր
զբաղած
էր
Ր՛ու–
8եղապա1ւպէսԱէա1ը
եէ
Հայ. ԱկևփցիԱ
՜Նախ եւ առաք
ճչղենք,
ի՞՛նչ է Հայ «;Ափիւռ -
ք»ը։
Հայերու
Հայրենիքէն
գուըս
ապրիլը
Ավւիւռք
ըլլալ
չփ նչանակեր։
երէկ
Սփ՚իաւք
չէին,
օրինակ.
Պարտիզակն
ու Րղմիրը
, ինչպէս
"Ր"ւ.
չափոփ
Ավւիւռք
չեն՝
ղեռ այսօր
Հալէսլն
ու Պէյըութը
ի ֊
րենց չրքակա յքով : Սփիւռքը՝ եթէ կարելի է ա
յս
ձեւ
բացատրել,
ապառաժ
զանգուածի
մը վւըչ -
րուած
, աւագի վերածուած
վիճակն է , որ
Է՛՛Ր"
Հովերուն
տրուած է : Ապառաժ
զանգուածը
շօչա–
փելի տարածութիւն
եւ տոկունութիւն
ունի : Ա -
լազ
— Ափիւռքը
աարտզ^աւած է, անտեսանելի է,
անչօչափելփ է : Ապառաժին ոչ ծաւալը եւ ոչ ալ
աոկունութիւնն
ունի
ան , բա
յց անվթար
պաՀած
է անոր էական
բոլոր
յատկանի^երը
:
*
ՑեզապաՀպանութեան
մասին մտածող
եւ խօ—
սող
ամէն
անձ պէաք չէ անտեսէ
այս տխուր
իրա–
կանութիւնը։
ՕեղապաՀպանման
Հարցը
վերքերս
ամէն
կողմէ
կ՝արծարծուի
, չաա մը
լուծումներ
կ՛առաքաբկոլին
, որոնք գրեթէ
բոլորն ալ
նոյն
Հիմնական
սխալն
ունին։
Անոնք
կը մոռնան որ
մենք
զանգուածային
վվւճակի
մէք չենք
այլեւս ,
աւագ գարձած եւ ցիր ու ցան եզած
ենք :
Առաքաբկուած
լուբք
եւ գլխաւոր
լուծումնե
րէն
մէկն է, օրինակ,
երկբորղական
վարմարան–
ներ
Հիմնել եւ տոՀմային
զօրաւոր գաստիաբա -
կութ եամբ եբիտա
Ա
՛ս բղութ
իւն
Հասցնե
լ : է՜ բ
եր
բեմն , Սանասարեանէն
կամ
նմանՀաստատոլթիւն–
ներէն չրքանաւա րտնե
րը իրենց առքեւ , իբրեւ աս
պարէզ, ոչ միայն պատրաստուած
երիաասարղու–
թեան կաբօա,
ընղարձակ
պետութիւն
մր
ունէ
ին,
այլ մանաւանգ
ունէին
ուսուցչական
րհղար -
ձակ ցանց մը եւզայն իր բաբձրութեան
վրայ կա
րենալ
պաՀելու
պաՀանքը,
ուր իւրաքանչիւր
չբ–
քանաւարա
իր կարելին
կրնար տալ :
Զանգուտծը
Հոն էր , իբ տարածութեամր
եւ
տոկունութեամր
: իսկ այսօբ
Հայ
երկրորգական
վարժարանէ
մր տոՀմային
զօրաւոր
գասաիարա–
կութիւն
ստացող եւ ամէն տարի չարան
չարան
Հասնոգ
եբիտասարգութիւնը
ի նչ ասպա բէգ
պիտի
ունենա
յ , անտեսանելի
Հայ Ս Վ՚Ի՚՜՚՚-քԻ
աւագա
յին
իրականութեան
մէք, կարենալ
տալու
Համար
իր
լաւագո
յնը
է
Ս փիւռքի
Համ աբ էականր
նաիս Հա յ
մնա
լու
գիտակցութիւնն
ունենաք է : Մնացած
ր
ինքնին
կուգայ : ք)ւ Հայ մնալու
ղիտ՚սկցութիէնր
, " ՛ յ ս
անտեսանելի
, տւագա
յին
ել ցիրուցան
Համրանքին
մ էք, Հոգեկան
այն Հոսանքն է որ Հա յերր
իրարու
Հետ կապուած
ըլլալու
Համոզոէմը
կրնեբչնչէ :
Աւելի
պարզ
ըլլանք
յ
Այսօբ
Փարիւլի
Հայոց
եկեզեցիի մատակարա -
րութեան
յանձնո
ւ՚սծ
Հա յերէնի
գաս
րն թացքնե բ ը
իրենց օէլ՚ոակա
րութիւննե
րն
ունին , թերեւս
, սա -
կայն ցեգա պաՀպանման
տեսակէտոփ
, անկեզծ
ըլ
լանք եւ խոստովանինք
, ՀետասՐւգուած
ն ւղա տա
կին
ծառայելէ
բո
լո րովփն
Հեռու
են : Նոյնն է ար–
գիւնքր
բոլոր
նոյն կարգի
ղասլնթաց^^ւեբուն
:
Այս
ձեււնարկնե
րոլ
գլխաւոր
«արգիւնքը»
"Ր
՛՛ձ
մտաւորականներու
օգնութեան
ձեւ մլն է, եւ յե—
տո
յ կարգ
մր ծնոզներոլ՝
չատ աժան
ղնով
աղ -
գաս իրա կան պարտականութիւն
մ ր կատա րած
րլ
լալու
գոՀունակութիւնր
: Մնացածբ
, աւա՛՛զ , ե–
րազ է :
Սփիւռքի
մէ ք, նոբ եւ յաքորգ
սերունգնե -
րուն , նախ
Հայ մնալուն
ել յետոյ ալՀայերէն
կա—
րենալ
սորփելուն
ճամբան
ուրիչ
է ։ Հայ
մնալու
սերու կոգմէ լքուած,
Վանի,
Աոնիսի եւ
Կ՚սմուր–
քի
Հա րուստ պաՀե սաներու
թա լանում ոփ եւ տե -
գավա խութեամ
բ
Լուր
չունէ
ինք
Խոյի
մէք գտնուած
7000
ասո
րի
ղաւլթականներէն
ել
2500
Հայերէն
:
Ագբակ
վերագարձած
2000
Հայերն ալ ան
տե ղեակ
է ին Վ^անի կառավարութեան
անկում
էն
ե
՜լ
նոր գէպքե
րէն :
ԱնՀանգիստ
էին նաեւ
Ա ալմաստի
թուրք ել
պարսիկ
իսագաղ
բնակիչ^ւերր
, ոբոնց մէկ
մասը
արգէն
տեզա փոխուած էր Հա յաբնակ
դի՚-կերր
,
իսկ
՛ք իւոը՝
Տ իլիմ ան :
թուրք
գորհ ակա
^ւե ր ր
նո բ յարձակում
կր
սլատրաստէին
: Տ իլիմ անէն գուբս
խրամնե ր պաա–
րաստո ւած
է ին ել պարիսպի
ղռնե՜րր
նորէն
՚լոց
էին
մեր
առքեւր։
Միամամանակ
կր խօսուէր
ինչ որ « Արչաաի
Հ
,իւմայուն»
Հրամանատարի
մասին,
ոբ
«Հազտրա֊
ւոր
ձիաւո
րնե րով պիաի գաբ Հայերը եւ Ասորի ֊
ները պատմելու » է
Մակոլի
սարտարի
մաս
մր ձիաւորներբ
նո
յն
պէս Հասած
էին Տիլիման։
Վալասարի Հետ /արա–.
բերութիւն
կր պաՀպանէինք
Տիլիմանէն
բաւական
եմասաը պէաք էէ առնուի,
իբրեւ
ցոյցի
կ^յ.
Վ ե կ ա ն բաւաբարութեան,
Հայերէն
գիտնալ կ^^֊
Հցիանալու
Հարց մը։ Այ" ձեւ^վ
առնել կբ նչանս,^
կէ
նուազեցնել
անոր իրական
աաբողոլթի^^
^
՛ա յերէն
գիանալը
Սփի՚-ո֊քի
՛էէէ
մասնալոբա ,
2լէս, մեծ առաւելութիւն
մըն է անկասկած,
ր^,^^
Հայ
մնացած
րԱալու
յաականիչյլ
չէ : Ա ենք
ոլնե^
ցած
ենք լաւագոյն
Հայեր
որոնք նաիսնական
չբքա^
Նին
Հայերէն
չեն գիտցած։
Խանը՝
թրքախօս .
Ափիւոքի
մէք ուրեմն
Հայ մնալու
գրական
լար^
ժ առիթը
ոլկաք է ՐԱայ, Կեանքի
մէք
յաքողոլ ^
թեան տեսակէտով,
կազմակերպուած
բարոյա ^
կան
երաչխիք
մր ունենալու
Հաւաստիքը
֊,
՚ ւմ գալփք
սերունգնեբը.
Հայերէն գիտնան
կամ
Ա§**ա –^–
քյ^
X՜
*
^ Հայով^եան
կապուած
պիտի
մնան , երբ
^
մոզուին թէ Հայութիւնը
–բաբոյական
կազմա–
կերպութի՚-ն - //•՝
այսինքն
անՀաաին՝
պատանե
կութեան,
ե րիտասա րգութեան եւ նոյնիսկ
կեան
քի լնթացքին
, քայլերուն
Հետեւող,
փորձառու
ել
անչաՀախնգիր
խորՀրղատու
մը, բա
բո յական
, ի
Հարկին
նոյնիսկ
նիւթական
ղօբափյիգ
մըն է
Հայկ
. Ափիւոքը
կըգիմանայ
,կը յարատեւէ
ել կր
բազմանայ,
երբ Հայ մը ուրիչ
Հայու
մը մէք
իրեն
բարոյական
օմանգակ
մը տեսնել
սկսի , անկախ
մէկին կամ միւսին քաղաքական
գունտւո
րում
էն
կամ յաբանուանական
բաժանումէն։
Արր
Հայ մը՝ փորձով
Համոզուի թէ ինք Հայ
Սփիւռք
կոչուած
աւազային
զանգուածին
կենղա
նի մէկ րքիքն է, թէ ինք՝ այգ բարոյապէս
կազ -
մակերպուած
անտեսանելի
ղանղուածէն
կը ստա
նայ,
փորձառու
խորՀուրգներ՝
իր կեանքին
ու -
ղին
գծելու
Համար,
բարոյական
օժանղակութեան
կեանքի
գոնեբը
իր առքեւ՝
լաւագոյն
պայմաննե -
րով^
բացուելու
Համաբ եւ ապաՀով
պաաուան
֊֊
գան՝
լնութեան
իրեն
չնոբՀած
կարողութիւնները
կեանքի
մէք առաւելաղոյն
չավավ
յայտնաբերել
եւ
արժեւսրելու
Համար :
Երբ Հայ մը իր ծնած
եւ ապրած
երկրին
մէք՝
խղճամիտ
աչխատաւոր
, կամ արՀեստաւոր
, կամ
մասնագէտ
, կամ անաեսական
եւայլ
կաբեւյյը
ձեոնարկներոլ.
ղեկավար
ել կամ քաղաքական գե–
րակաաար
րլլալու
իսմ
որն
ունի,
վսաաՀոլթիւնն
ունենայ
նաեւ, որ նոյն երկրի
մէքբնակող
Հայ
ան–
չօչափե
լի զանգուածին
կազմ ա կե բ պո ւած
բարո -
յական
օժանգակութիւնը
իբ կեանքի
լնթացքին
,
ամէն խոչըհգոաի
առքեւ պիտի
չւլյանան
էրեն է
Վեբքապէս
երբ Հայ մը , ըչլայ
իսկ արաբա -
խօս , ֆրանսախօս , սպանախօս կամ անգլիաիսօս
,
Համողսւմն
ունենայ թէ իր Հայ ըԱալու
Հանգա -
մ անքը
իրաւունք
կուաայ
իրեն,
լեզուով
բոլորո
վին տարբեբ,
ել նոյնիսկ
օաար
երկրի
մէք բնա -
կո՛լ
Հայու
մը մէք, ինք՝ անպաաճառ
բարոյական
օմանգակ
մը տեսնէ եւ գտնէ,
այո,
այս
Համս -
զումն
ունեցող
Հայր
, ոչ մէկ աաեն , ոչ մէկ պա
տրուակով
ինքզինք
Հայութենէն
տնքատուած
պի
տի նկատէ։
Ան, ցեզապաՀպանման
բարեացակամ,
բայց
անիսոն ք քաըոզիչ
մը պիտի
րԱա
յ : Ան
պիաի
սկսի
Հայերէն
"ոբւչփլ
ինքնաբերաբար
, ղիտակ -
ցութեամբ
ել
գուրգուրան.,
քով
Հե
,
գաչ.
մէքէն
ԱԶԳԻՆ
Ափիւոքի
մէք ուրեմն
Հայ մնալու եւ
յետոյ
ալ Հայերէն
սորվելու
միակ եւ անվրէպ
^իԼոցը՛^
Հայերու
մէք, բարոյական
իբեբօղնութեան
մթ -
նոլորտ
մր սաեղծելոլ,
ղոբծնական
առոզ^
Հիմե
րու
վբայ գրուած
պաբզ կազմակերպութեան
մը
նախաձեռնութիւնն
առնելուն
մէքն է
է
«
Հայը Հայուն բարոյական օժանդակ,—
աՀա
ւասիկ
կաբղաչսօսր,
աՀաւասիկ
Հոգեկան
այն Հո
սանքը որ չորս
Հովերուն
ցրուած , աւազային ,
անչօչափելի
ել անտեսանելի
Ափիլււքին
պիտի
ար
ծարծէ
ցեղային
գիտակցութիւնը,
Հպաբտութիւ–
նր եւ զօրափփգ պիտի գաոնայ ոբ անոր միասնա -
կանութիւնը
անվթար
պաՀոլի
: Աւ այս կարղա -
խօսր, ամէն
վա րղա պետո ւթենէ վեր, եւ
քա՚լաքա–
կան
ամէն
ղունտւոբումէ
առաք։
Անմիքական
եւ
արղար
Հարցում
մր, ասոնք
ղեղեցիկ
րաոհր
են ^
ո՛՛ւբ ել թնչպէս
կարելի է իբաղործել
զանոնք :
^ւ՚ւԳ
հարցում
յ
Այսպիսի
ծր ագիր մր, կարելի է իրագործել
ք
գարերով
փորձուած,
ՀտմաՀայկտկան
միակ
Հաս
տատութեան
Հայ. եկեղեցւոյ
Հովանիին
տակ :
Պայմանաւ
սակայն ոբ ան՝ Եկեղեցին՝
անխախտ
7
,7Իէ
^ " " ^ " ՚ ^ " * յ ՚ ւ ՚ " Կ ՛ " ^
իբ գիրքին
վրայ :
(Մնացեալը յաջորդով)
կ.
ԽՈԻՊԻԿԵԱՆ
ՏԽՐՈԻՆԻ–
ԱՐՏԱՒԱԶԳ
ԾԱՀՊԷՆՏԷՐԵԱՆ
ԱնՀաաական
թզթակցոլթենէ
մը խորին ցա
ւով կր աեղեկանանք թէ Ապրիլ
11
ին
Աարոէյլի
մէք
մեռած է Արտաւազգ
ՇաՀպէնտէբեան
, "բ
Յունաստանէն
Հոն Հասած էբ իբ կնոքը եւ երկու
ղաւակներուն
Հեա,
Պուէնոս
Այըէս
երթալու
Հա
մար։
Մարսէյլ
Հասնելէ
քանի մը օր վերք
ծանրա
պէս
Հիւանգանալով,
գարմանաաուն
կըփոխա -
ղրուի,
բայց
անօգուտ։
ՑիոունեւՀինգ
աարեկան
էբ եւ երկաբ ատեն
եղած է Գաչնակցական
,
ինք
պէս եւ ուսուցիչ։
Շրքանալարտ էբ Պոլսոյ Պէր ՜
պէբեան
փարմարանէն
: Մեր
ցաւա
կցութիւնները
իր րնտանիքին եւպարաղաներուն
:
Fonds A.R.A.M
