եՐէՍօԱմեԱԿ մԸ
քցՄԲ–
— ինչպէս շարք մը պատմական թւււէՏ–
կաննէր, Մաբաշի (նաեւ Հաեընի) ալբերգւււթեան
աարեդաբձն ալ մռււացութեաԱ տրուած է Փաբի
զի մէջ : (ԿիլիկեցիներԱ ալ– • •) : Հալէպ աօնեց
ցայն փետրուար 12իԱ: Սցս աււթիւ յօգուած մը՛
մեր աշխատակցէն —
1895
եյ.
1920:
Երկ"՛֊
չսւրաշու–ք
թուականներ
, որոնք քա -
ռորգ
գարոլ
անքրէզեաով
մ ր րաժնոէ ահ՝ ,
իրենց
սեւ գրռշմը
գրահ՜ են կիլի կեան
Հ ինալուրց
Հա
յսւ–
քաղաքի
ժամանակակից
պատմութեան
վբայ :
Այս երկու
թուականներուն
մ կ9աեղ
կ՝ ի յնա յ
1909/՛
Աաանա
յի Եղեռնբ
, ո ր Համ աաարահ՝
սուգի
մատնեց
բովանգակ
կիլիկիան
աշխաբՀր
-. Մարաշ ,
իր արի կեցոլահքով
, ղե րծ մնաց
ա յգ
Ագէաէն
,
սակա
յն իր բազմ աթիւ
ա շվսաաաւո բ
ղաւակներբ
նաՀաաակուեցան
գա*տային
Կիէիկի"յ
մէ9՝
քար֊
գաբաբներոլ
գալագիր
գնզակներով
։
1895
Հոկաեմ բեր ՚2՝2ի , մ անաւանգ
՛Լո յեմ բեր
6 – 18^
«ԳՐՐՂւ^^Ր (""Ր ապաւորութիւն
ձգահ
էր
քսաներորգ
գաբու
սեմ ին՝ կեանքին
նոր աշք բա֊
ցոզ սերունգին
վբայ։
Աերունգ
, որմաաղաշ աա–
բիքէն
ինկաւ
որբանոցներու,
մէք , զրկուած
րնաա–
նեկան
բոյնէ եւ մայրական
խնամքէ :
Շուրք
Հազար
րնտանիքի
՛հայրեր
կո֊,ու ահ
Հ—
ին , իրենց ետեւ
թոզյով
երկսեռ
որբերու
բանակ
ԵՐԻՏԱՍԱՐԳԱԿԱ՚ե
ՇԱՐԺՈՒՄ
Մ՛ ,րաշ
գարէ
մր։ Այգ թուականէն
սկսեայ
որբանոցներու,
քաղաք :
Ո՚ուսաՀա
յ բարերար
մր՝ I՛ սա Հակ
քք՚ամՀ ար -
եանց Ա . Ա արգիս
թաղին
մկք բացած էր մ՚անշե -
բու որբանոց
մբ, Հարիւր
Հոդիի
Համար
,
ճէնան–
եան՝ Ա • Ատեփաննոսի
փոքրիկ
որրանոցր
, անղ -
ւփացի
յ
ամ երիկացի ել ղե րման
մ իսի ոնա րներ աէ
բացին
բազմաթիւ
չերու
Համաբ :
ՈոԼոր այս ւ
նռ
եւ
մուն––
էրբանոցներ
\
ազքկա ց
<ր բանո ցնե ր բ
նախախնամակսւ)։
գեր կատարեցին
այնպիսի
պաՀու
մր, երբ քարգե–
բէն ել ՀբգեՀներէն
կործանած
րնտանիքներ
թշ՛
ուառութեան
սեւ ճիրաններ
ուն
մ էք կբ գալար -
ռլէին : Անոնք գարձան
տնկարաններ
, ուր թրհր -
ուեցան
ոբրերն ու որ բու Հ իներր
ե ւ փաբժա ե ցան
Լարքաշ
կեանքի
ւ Ո՛– երբ նետուեւլան
կեանքի
սլայ–
քարին
մ էք , շատ կանուխէն
, շափաՀասա
թեան
տտրիքը
չթեւակոխած
, անոնք
սլատրաստ էէն
գիմ ակա
լե լու բո լոր գժ ո ւա
բութեանց
1909յ|^յ^«/յ(ւշ–ք.
Կիլիկիոյ
րոլոր
կողմերէն նոր
ւբրեր
1
րբուՀ իներ բերաւ
Մ ար։
յր որ
,Հե.
^Որբանոցներու
՚Բաղաք^ի
իր Համբաւր
,
նոյնիււկ
առաքին
Համ աշխարՀա
յին պատե րազմի
ամրոզք
տեւողութեան
1915^
տարազրութիւնը
ե բեք քառորգոփ
ղ ա–
աաբ կած էր մեր ծննգավա
յրր :
Հազաբաւո
րներ
կորսոլեցան
Ա ուբիո
յ , Ւրաքի եւ Պ աղես ա ին ի Հե
ռա ւս ր անկիւննե
բուն
մ էք , զո Հ անս ուա ղու
թեան
եւ գբկան^ւերու
:
1918^
ղփնագագարր
ազգարար
նշան
մ ր
եղած
էբ գէպի
Հայրենիք
վերագարձի : Մեծ էր խանգա–
վառութիլնր
։ Զէ՛՛ որ յազթած
էին Գա
նակիցնե–
բր : 0՝ուրքր
ծունկի էր եկած : Պոլիս
գրաւուած
էր • ԻթթիՀատի
քարգարաբ
նախաբաբնեբբ
փա ՚–
խած
էին . Պազեստին
, Միքաղետք
, Ա ուրիա , մա
նաւանգ
Կիլիկիա
Թ՜ուբքիո
յ չէ ին պատկանեբ ա լ–
լեւս ;
Շ՚սա
չանցած
կ իլիկիան
ղ աբձած
է բ Հա յ Աղ
գա
յին Ոքախ , նախ Անգլիացիք
, յետո
յ
Ֆրանսա–
3 իք
՛ւ րաւած
է ին ղա յն : Հա յկական
լեղէոնր
Հոն
էր ) ԿիլԻԿԻ"յ
սուրբ
Հողերուն
փրայ : Հայ
երգր
կր
Հնչէր
ամէն
կոզմ : Թրքախօս
Ատանան գար -
ձած էբ Հայաքազաք
:
Գունգ
գունղ. գէպի
Հայրենիք
կը գիմէին
մեր
վերապբող
աարագրուած
Հա յրենակիցներր,
վեր
սկսելու
Համ աբ
իրենց
նախկին
խաղազ
կեանքր
եւ վե րա շինելու
իրենց աւերուած
ու
կողոպտուած
բո յներբ : ՛Բանի
մ ր ամ սուան
մ էք արգէն
տաս
նեակ
Հազարներ
վե րագա րձած
էին Մ արաշ ել շր–
քակայ
Հայկական
գիւղերր,
որոնցմէ
Ֆընտրճաք
նշանաւոր
Հանգիսացած
էբ իր –^եբոսամարտով :
1919
Հոկտեմբեր
ՃՕին ֆրանսական
րանակր
յաղթական
մուտք կբ գործէր
Մարաշ,
ուսկից կր
Հեռանային
Անգլիացիք
, իրենց
ղինուորնհրով ,
մ եծ
մ ասամր
իս լամ
Հնգիկնե բ : Զար
լեղուն եր կր
պատմեն թէ Հոն կր ձգէին
իրենց
զինամթերքր
,
որոնց պէտք պիտի
ունենային
թուրքերր
,
իրենց
մեկնումէն
վերք։
Ֆրանսական
բանակի
Ա՚արաշ
մուտքր կր քի–
չեցնէր,
կԴնթագրեմ,
1908^
Օսմանեան
ԱաՀմա -
նագրութեան
առթիւ
Հայերուն
սաբքած
խանգա
վառ
ցոյցբ, որ տեւեց
ամրոզք
օր մը եւ
մինչեւ
կէս
ղիչեր։ Կբ յիշեմ թէ ինչպէս
այն ատեն
Հայ
երիտասարգութիւնբ
, գրօշակներու
եւ նուաղի ա–
ռա^ո
րգութեամ
բ եւ ղինուորական
կարղս,,,րս -
Հութեամբ
, երղեբով եւ ուրախութեան
աղազակ
ներով
թափօր
կազմած,
թուրքերու
լուռ
րայց
սպառնական
ակնարկներուն
տակ ,
1^ոլղղուէբ
դէ"1Ի
միքնարերղը
, որ Համիտեան
րոնակլսլօւ -
Գ
Ե^ի.
Միքէ1թիէ6ը
ՑոէՏսէստաեի
Հէկ
(Ամփոփուած Կեդր՛ վարչութեան տեզեկագրէն)
ԱԹԷՆ^^
, 10
Մ արտ
—=
ՀԵրիտասարգաց»ներու
գործունէո
ւթիւնր
Տունաստանի
մէք
սկսած
է
1926^1՛ :
Մինչեւ
1940՝
անոնք կը կոչուէին Պատա
նեկան
Մ իո՚^թի՚-ննեբ
, ենթակայ
շր քաններու
մար–
միննեբու։
Երկրորգ
աշիարՀամարտէն
վերք, ա -
նոնք կոչուեցան
Հ– 6 • Գ– Երիտ . Մ
իութիւններ
եւ ունեցան
իրենց
առանձին
կեգր.
վաբչութիւնր։
Որով, Ոունաստանի
Հ. 6– Գ– Երիտ. Մ
իութիւնր
19484՜Տ՛
ասգին
Հանգիսացաւ
իրական
կաղմակեր–
պՕՀթիւն
մր :
1^>49
Հոկտեմբեր
\ճին
ղումարուեցաւ
մեբ
անգրանիկ
պաագմ
.ր, ոբ կր Հաշուէր
քսան
իրա
ւասու եւ
1Տ
խոբՀբգակցական
ձայներ :
Պատգմ
.ր քննութեան
առաւ, շրքաններոլ
տասր
խում րերու եւնաեւ, կեգր– վարչութեան
գործու -
նէութիւնր
Ատոբեւ պատկեբր
խում րերու եւ կեգր– վար
չ ո լ թեան : -
կեդր– վարչութիւն
կեգր. վարչութեան
ա–
ռաքին
գոբծբ
եղած է
կազմակերպել
Գո -
գինիս
յ եէ. Ֆիքսի
շրքաններր։
Մասնաւորապէս
շաՀագրղ ռուած
Հ
թեսաղոնիկէի
( Աելանիկ
) գտ–
ղութով
, ուր Հինէն
ի վեր գոյութիւն
չէ
ունեցած
ե բ իտաս տ բ գ տ ցի կազմ ակե րպո ւթիւն
որ անՀ րա
ժե շտո
ւ թ իւն
մ լն էբ Համ եմ ատաբաբ
Հոծ
երիտա–
սաբգութիէն
մբ ունեցոգ
գաղութի
մր
Համար։
ՇնորՀիւ
կեգր • վարչութեան
աշխաաանքներուն
,
կարելի
եզած է տեղին
վ րա յ կաղմ ել խում բ մր ;
ՊիրԼոնի
աբսլարձաննե
րէն
թամսլուրեան՝
ուր
պատերաղմէն
ասգին
լկար
երիտասարգացի
խոէմր.
Հոն եւս կարելի
եզած է կազմել
խումր
մր :
Խում րերու
Հերթական
գասախօսական
ժո -
զով^ւերէն
գուբս՝
կեգր . վարչութիւնր
շրքաննե -
բու մՀք կազմակերպած
է չորս
րնգՀ • գասախօ
սութիւններ
Հետեւեալ
նիւթերոլ
շուրք
1)
Հայ
կական
աշխաբՀ ,
2)
Հայաստանի
նա խա րն իկ^ւե րբ ,
3)
Հայկական
աւանգավէպեր
ել
4) Հ ՛ " /
ժողո -
վուրղի
ծագումը :
կեգր • վարչութիւնր
շատ մօտէն
Հետաքբքբ–
ուահ է Երիտասարգ.
խումբեբով,
տալով ա -
նոնց յաճախակի
ա յցե լութ իւննե ր ո ւ նաեւ աոան–
՚^էն
շրքաբե րականնե րով
րնգՀ .
Հետաքրքրութիւն
արթնցուցած
է աղգային
Հաբցեբոլ եւ աբտասաՀ–
մանի
քոյր
մ իութեանց
զո րծո լնէ ո ւթեան ց շուրք :
կեգր . վարչութեան
յա րա բե բութիւննե
ր բ ա–
ռանձնապէս
սերտ
եզած
են Եգիւկտոսի
Հ. Տ՛ Գ–
Երիտ. Միութեան
կեղր– վարչութեան
Հետ, պա
Հելով
թղթակցական
կանոնաւոր կապ : Արտա -
սաՀմանի
այլ շր քաններու Հետ եւս
յարաբերուե–
լու աոաքագրոլթեամր
գրած է նամակներ
Ֆրան–
ոայի,
Հիւսիսային
ե ւ Հարաւային
Ամերիկաներու
ե ւ Պարոկաստտնի
Հ. Գ՛ Երիտ–
Միութիւննե–
րու կեղր. վարչոլթեանց
:
կեղր • վարչութիւնը
Հաստատած է
Հ -
0 . Գ .
Երի՚ո–
Միութեան
Օրր, նախաձեռնելով
տօնակա
տարութիւնր
շրք աններու
մէք։
Այս առթիւ
կեգբ,
վարչութեան
Հրատարակած
«Ազատ
Օր»ի
բացա֊
ռիկր ոչ միայն
լնգունե
լութիւն գտած է
գաղոլ–
թիս
մէք,
այլեւ գնաՀատուած
է
արտասաՀմանի
մեր մամուլի
կողմէ :
ԳՈԳԻՆԻԱ
աՏէն
առաք կը Հաշուէր
երկու
խումբեր
63
անգամ - անգամուՀինեբով։
՛Ներկա
յիս
ունի չորս խումբեր
(Համազասպ, Արսէն Պալ
եան, Սօսէ
եւ
Ռուբինա) :
Այս երկու
տղոց եւ եր
կու ալ աղքկտնց
խումբերու
անգամներու
րնգ
Հանուբ
թիւն
է 98։
իւրաքանչիւր
խումր
ունի իր ուրոյն
վարչու
թիւնը։
Բոլոր
խումբերր
ունին
իրենց
Հերթական
վարչական եւ րնգՀ . ժողովներբ
իւրաքանչիւր
շաբաթ։
ԸնգՀ. ժոգովներոլ
րնթացքին
տեղի
կ՚ու
նենան
գասախօսութիւններ
, լնթերցումներ
, վփ–
ճաբանակտն
մարզանքներ
: Գասախօսութ
իւննե բր
կատարուած
են Համ աձտյն նախապատ
բասաուած
ծբագրի
մբ, չօչափելով
Հետեւեալ
նիւթերբ.
Ազդ– պատմութիւն, եայ ացատագրական շար -
ժում, հայ մշակոյթ, հայ լեցու եւայլն։
Րացի
վեբոզրեալ
նիլթեբէ՝
ազքկանց
խում րերու Հա-
մար աւանղուած
են
հայ րնաանիք, աոտնին տն
տեսութիւն, հայ կնոջ դերր՝ ազգ եւ հասարակա
կան մարզի մէջ :
կազմակե րպչական եւ գաստ իա րակչական
մ ո֊
զովներէ
գուբս
կազմակերպած
են գրական ՝,ա–
ւաքո յթնե բու շարք մբ, թատերական
ներկայա*
-
ցումներ
, Հանղէսնեբ
,
գա շտագնացութ
իւննե ր ,
նաեւ
սլա զպազա կաս եղան մր իպատիւ
«Զաւար–
եան» վարժարանի
21
լն թա ցաւա րտնե րո ւն :
Գո գին իո յ Ե րիտասա
րղ աց բ
կբ պաՀԷ Տու -
նաստանի
լաւտղոյն
Հայկական
գրագարանր,
800
Հատորներով։
Ընթերցարանր
կր ստանայ արտա -
սաՀմանի
մեր թերթերէն
եւ
պարբերաթեբթերէն
« Տուսարեր»
, ՀՏառաի
, «Ալիք»,
«Հայասաան»,
«Հայրենիք»
(ամսաղիր)
, «Զուտրթնոց»
,
«Հայ
Բոյժ»
եւ Հ. 0՛ Մ՛ի պարբերաթերթր
:
իյումբերոլ
Հալաքավայրն
է
«Զաւարեան»
վարժարանր
որ տօնական
օրերուն
եւ գպրոցի
ժա
մերէն
գուբս կր Հանգիսանայ
Հ. Տ՛ Գ–
Երիտ.
Մ իութեան
սիրելի
բո յնբ
։
Ունին
թռչնագնգակի
Լվօլի
պօլ)
խումբեր։
Ակումրր
օժտուած է ժտմ անց ի խաղե րով :
ՖԻԲԱ
Նախապէս
կը
Հաշուէր
երկու
խումբեր
80
անգամ - անղամ ուՀ ինե րով։
Այժմ
ունի չորս խումբեր
(Ջամալեան, Իշխան Արղութ
եան, Արշալոյս
եւ
Աաթենիկ) 154
անղամ—տնզա–
մ ոլՀինե րով :
Խում բերր
ունին
իրենց
առանձին
վարչու -
թիւննե րբ եւվարչական
ել Հերթական
րնգՀ • ժո–
զութւերբ։
Բացի
լ^թտցիկ
Հտրցերէն,
բնգՀ . Ժռ–
ղովներր
զբաղած
են գասախօսութիւենե
րով աղ–
ղ ա յին , րնկերա
յին , քաղաքական եւյեղափո
խա
կան
նիւթեբու
շու֊բք
I
կաւլմ ակերպած
են գրական
ել յարգանքի
երե
կոներու
շարք մը, նուիրուած՝
յեղափոխական
եւ
գրական
զէմքերու։
կազմակեբպած
են նաեւ թա
տերական
ներկայացումներ
, Հանղէսնեբ ել գտշ–
տաղնացոալթիլններ
: Շինել տուած
են նոր
զբա–
գաբան
մը որ ունի
շուրք երեք
Հարիւր
Հատոր -
ներ։
իրենց
րնթերցարանր կր ստանայ
արտասաՀ
մանի
թերթեր
ել պարբերաթերթեր
,
Ալիք, 8ա–
թիւնր
կը խորՀբգանշէր
եւ որուն
մուտքբ
տբգիլ–
ուած
է ր քրիստոնե
անե բուն
առքեւ : Տեսակ
մ ր
Պասթիյլ,
զոր կարծես
գրաւելու
կ՚երթային
աղա–
տատենչ
Հա յ երիաասարղներ
, մ իամ տօրէն Հա
ւատալով
«Ազատութիւն
, Եզբայրութիւն
եւ Հա–
լասաբութիէն»
ն շւսնա րաննե բուն , որոնք
բաբձրա–
ձա յն կր թնգա
յին ա յգ օրերուն՝
Պոլսէն
մ
ինչեւ
ղաւ առի
խուլ
անկիւններր։
1908^
այգ խանգավառ
ցոյցերր,
ինր
ամիս
չանցած
, արեան
ճապաղիքներու
մէք
խեղգուած
էին։
1919
Հոկտեմբեր
ՅՕ^է՛ ,
նոյն միամիտ
խան–
գավառութիւնր
վարակած էր Հա յութիւնր
:
Մթնոլորտր
ե լեկտ րականացած
էբ
ԱիԼԼէ
շարժումր
ստՀմ անէն
մինչեւ
Կիլիկիա
տարածած
էր իր ցանցեբր։
Շուտով
Մարաշ կտրուեցաւ ար -
տաքին
աշիւարՀէն ել Հա յութիւնր
ձգուեցալ իր
րախտին
: Մ ինչ Մ արաշի
արիւնարբու
թուրքերբ
առատ
զէնք ու ռազմանիւթ կր ստանային
ամէն
կոզմէ,
^այերր
լուռ ականատես
Կ՝ՐԱային սար—
քուած
ղաւագրութեան
, ոբ շատ չանցած
պիտի
պալթէ^ր
իր1։նց ղլխուն՝
աՀռելի
ուժղնութեամբ
:
Գրա լման բանա կը չկրցաւ օգտագո րծե լ առի
թր , գինե լու
Համ ար Հայ
ե րիտասա րգութ
իւնր ,
որ կռուելու
եոանգ ու կամք
ունէր ; Ո՛– երբ
1919
Յունուար
21/՛
կէսօրին
թուրքերը
տուին
կռուի
ա զգան շան ր , .^այեբր
գրեթէ
անզէն ու անպաշտ
պան , թիրախ
ղ արձան
քարգարարներու
գնգակ ֊
ներուն :
Լատիններու
վանքին
մեծաւոր
Ֆրանչիսկեան
Հ. Մաթէրն
ՄիւրՀ կր պատմէ թէ Հայերր գեր -
մարգկային
ճիգեր
լւբին
ինքնապաչտպանութեան
-> ամ ար
: 1920
Փետրուար
–Լին երկու
ֆբանսացի
ւլ2նուոբներ կր սպաննուին
Գանլբ
Տէրէի
կամ
ուր֊
քին
վյւայ։
Գիշերր
ֆրանսացի
սպան կբ
Հրամայէ
Հա յերուն՝
ամէն
գնով Լատինաց
վանքբ
բերել
երկու
ղիակնեբը։
Բազմաթիւ
անձնազոՀ
Հմայեր կր
ներկայանան
այս վտտնգաւոբ
գործին
Համար , եւ
զէնք կբ պաՀանքեն : Ա պան կբմեբժէ
ղէնք տալ. • • :
Հակտռակ
ատոր,
չորս
Հայեր
կ՚երթան եւ իրենց
կռնակը
բեռցած
կը բերեն
երկու
գիակներր։ Հա
յերէն
մէկը ճամբան
կը զարնուի եւ կուգայ
շուն–
չր փչել
վանքին
մէք։
Մեծաւորը
միամտօրէն կր
Հարցնէ . «Այս
քաքերը
պատուանշանի
արժանի
չե՞՛ն–» .-.:
Մաբաշի
ողրերգութիւնը
Հանրածանօթ
է տր–
գէն։
Գտնուեցան
սբտցալ
Ֆրանսացիներ
,
ինչպէս
Փոլ տիւ Վէռւն
, որոնք ծառացան
գրաւման բա -
նակի պատասխանատուներու
անրմբռնելի
կեց -
ուածքին գէմ :
ԶոՀուեցալ
Մարաշ : Խտխտեցալ
Հայութեան
Հաւատքր։
Գաբձեալ
իրականացաւ
Նաբ պէյի
է
Հռչակաւոր
պատգամր,
ւլո ր կԳրզէինք
ռրրտնո -
ցին
՚քէք
երր գեռ պատանի
էինք, «ոչ եղբարք ,
ոչ»
• • •
Մարաշցին
ցրուած է այսօր
չորս
Հովերուն :
էրեսուն
տարի վերք ալ, սակայն,
անիկա չէ մոռ
ցած
իր ծննգավա
յրր,
կ՚ապրի
անոր
յիշատտկնե–
բով եւ աւանգութիւններռվ,
կ՚ոգեկոչէ
իր մեծ
մեոելներր,
իր կործանած
սրբավայրերն
ու ուխ–
տատեզիներբ ;
թուրքը
քաբգեց ու տարագրեց
մեզ ,
սակայն
չկրցաւ
սպաննել
Հայուն
ոգին,
աղատու
թեան
տենչբ,
անկախութեան
ձղտռւմր,
որոնք
աւելի
քան երբեք ամբապնղուած
են
այսօր,
այնքան
քարգերէն,
յուսախաբոլթիլններէ
եւ
լքումներէ
•ւ
՚՚ւ՚է
ՀՐԱՆՏ
ԱԱՄՈՒԷԼ
Fonds A.R.A.M
