€6
Ա Ռ
ԱՋ>
ՊԱ ՏՄՈԻԹԻԻՆ ԿԻԼԻԷԵ Ա՚ւ^
ՀԱՅԿ ՊԵՏՈԻԹԵԱՆ |
Խ Մ Բ —
«էշմիահին»
ամսագրի
1953^
Սեպտեմբերի թիւէն կ՚արաագբենք
հե –|
տեւեալ գրալսօսականը : Գիրքր ււսւսերէն;
է եւ չենք գիաեր թ է հայերէնի ալ պիտխ
թարգմանուի՞։ Հեղինակը՝ պրոֆ. գ. գ..;
Միքայէլեան : Հբատաբակութիւն
Հա–։
յաստանի Գիտութեանց Ակաղեմիայի ՝•
Պ ա տ մ ա / չ ա ն
կիլիկիան
ու.ը
1լաւլմասոքւ -^
ոսահ
է Կիլիկեան
*,ա^,կ . Պեաութիւնշ
, կը^
ղւոնոէ-ի
ե ր ե ք
մայր
ցամաքներու՝
Ասիոյ
^\
Ափրիկէի
եւ-Ե՚-րոպայի
խ ա չ ա ձ ե ս մ ա ն
Հ ս / 5 * – ^
գոյցին
մէք եւ–
մ
օ ա ա
) ք մ
.ե ր կ ա
րութեամ
ր,
շ ե ր ա ո փ
մլլ կԳրկարի
Միշերկրակռն
հո
փու.
Հիւ֊սիս–
ա ր ե ւ ե լեան
ափոփ : Ան
մ
եհ\
ղեր
է ունեցահ
Մերձաւոր
Արեւելքի
տրն–՝
աե ս ա կ ա ն
, քաւլաքական
եւ
մշակութային^
պ ա ա մ ո ւ թ ե ա ն մէք, որոփ՚եւ
անոր
պաա
—1
մութիւնր
արմանի
է մասնաւոր
ուշա
-1
գրութեան
:
^
գ. Մ իքա
յ է լեանի
«կիլիկիան
Հայկական՛,
պ ե տ ո ւ թ ե ա ն
պատմ
ութիւն»
խորագրոփյ\
ներկայ
աշխատութիւն
լլ
Կիլիկիոյ
պատ - ;
մութեան
նուիրուահ
առաշին
ուսումնա
— |
սիրութիւնր
չէ : Կիլիկիոյ
պատմութեան՝^
շուրշ
բ ա ւ ա կ ա ն
գրականութիւն
է սաեղ
- ՝ ֊
հուահ
, անոփ
գ ր ա գ ա հ են
ինչպէս
Հայ\
պ ա տ մ ա բ ա ն ն ե ր
ԼՄ • Զամչեան,
՛Լ.
Ալի–\
շան,
Լէռ, Ա. Օրմանե
աե , Գարեգին
կա–՚1
թոգիկոս
Տ ո փ ս է փ ե ա ն եւ ուրիշներ)
նոյն–,
պ է ս եւ ա ր ե ւ մ տ ա
— ե ւ ր ո պ ա կ ա ն պատմա
—;
բաններր
, ԼԿրուսէ
, • Լանկլուա
, Թ՛ու
—1
րնպիգ
եւ ուրիշներ)
, որոնք
զբագահ
են
ք.
ղլիւաւո
ր ա բ ա ր ք ա ղ ա ք ա կ ա ն
պատմ
ու
—՚ •
թեամբ
եւ
մ շակո
յթոփ;
Ա ր ե ւ մ տ ա - եւրո–
•
պ ա կ ա ն
պ ա ա մ ա բանն
ե ր ր
անգրագա
բձահ
:
են
Կիլիկիոյ
պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն
միայն
Ա բ ե -
ւելքի
եւ Արեւմուտքի
միքեւ
տեւլի
ունե - -
ցահ
ա ռ ե ւ տ ր ա կ ա ն
յաբարեբութեանց
ելՀ
կամ
խաչակիրներու
ա ր չ ա ւ ա ն ^ ե ր ո ւ ու — ՚
սումնասիբութետմբ
: Ա^ւոնց
բոլորին
աե - ^
ս ա գ ա չ տ է ն
գուբս
է մնացահ
բուն
ժ ո գ ո - ^
փուբգի
, ա ր տ ա գ ր ո ղ ն ե ր ո ւ
պատմ
ութիւնլէՀ
՚
Պրոֆ. գ. Մ իքա
յ է լեանի
ներկայ
աչ
—^
խատութիւնր,
իր նիւթի
Հարստութեամբ
՝\
եւ
պատմ
ա կ ա ն
ի
րագա
րձութեանղ
արբ -
ուահ
մ ե կնո
ւթի
ւննե
րոփ
, Կիլէկիո
յ պաա–
ձ
մութեան
նուիրուահ
միակ
լուբշ
եւ ամ - |
բողքական
աչխատութիւնն
է ՛ ;
Պրոֆ
. Գ . Մ իքա
յէլեան
, իր ուսումնա
- կ
սիբութեան
մէշ , ղլիսաւորաբաբ
հանբա
- 1
ցահ
է Կիլիկիոյ
Հայկ.
պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն փը– \
բայ
(1080 - 1875)
թէեւ
ներահականին
\
մէշ
տուահ
է պ ա տ մ ա կ ա ն
Հ ա մ ա ռ օ տ տե—^
գեկռլթիւններ
ԿիլԼ՚կիոյ
բնական
"լայ - ՜\
մաննեբու
եւ
ն ա խ ա Հ ա յկական
Լրքանի
՝••
մասին
( Հիթիթական
մամ անակա
չրշանէն
՝,
մինչեւ
բ ի ւ գ ա ն գ ա - ա ր ա բ ա կ ա ն
ժ ա մ ա ն ա – ։
կաշբշանբ)
;
է
Աշխ
ա ա ո ւ թ ե ա ն
բուն
նիւթր
կր
սկսի
Հ
2 ր գ
գլուխէն՝
«Հայերի արտագաղթր եւ |
հայկական իշի անութիւննեբի աոաջա–
I
ցումը Կապադովկիայում, Միջագետ– 1
քում, Սիւրիայում եւ Կիլիկիայոււք »
Լէշ
54։ - 80)։
Ան Հոս պ տ ա մ ա կ ա ն
տռւեալնե–
բու
փրայ
ցոյց
տուած– է Բիւղանգիոյ
նեն–
գագաւ
քաղաքականութիւնը
Հայաստանի
նկատմ
ամ
բ
ԺԱ–
ԺԲ. գարերուն
, ժ ա մ ա –
կաշբշան
մբ, եբբ
֊>այ
ժողուխււբգր
իր
ֆիղիքական
գոյութեան
, իր անկախոլ
֊
թ ե ա ն
Համաբ
կեանքի
եւ մաՀու
կռիւ
կը
մղէր
սելշռւկեան
յա
րձակուլէւերոլ
գէմ
I
Բ ի ւ ղ ա ն գ ա կ ա ն կառափա
րող
շըշանները
•սյգ
ժ ա մ ա ն ա կ
կ՝աշխատէին
օղաաղռբհել
Հայ
ժռգովրղի
գ ժ բ ա ի ս ա
փիձտկը
,
ար -
ա ա ք ն ա պ է ս
Հ ա ն գ է ս
ղալով
իբբեւ
Հայե
֊
րռւ
գաշնակիլյ
,ներքնապէս
խլրգային
աշ–
իսատանք
կը տանէին
, ք ա
յքա
յ ե
լու
Հա -
յասաանի
ք ա գ ա ք ա կ ա ն
ա մ բ ո գ ^ ա կ ա ն ո ւ -
թիւնը
նպատակ
ունենալով
ղբաւել
Հա -
յաստանի
ե կ ա մ տ տ բ ե ր
շրշաննեբր,
անոր
ամրուլշ
Հարստութիւնբ;
իրենց
կողմը
ղբաւելով
տ ե ղ ա կ ա ն
կեգրոնախոյս
"Բ"2.
իշխաններ
ր , Բի լ գ ա ն գ ա ց
ինե
ր ր
՜վերքա
-
պ է ս կր յաշողին
Հասնիլ
իրենց
նպատա
-
կին
, անոնք
իբենց
ձեռքր
կ՝առնեն
Ա ր ե -
1
ելեան
Հա լաստանի
՚լդգալի
մաս
լ,
( Անի ,
կարս , վ ա ն եւայլն)
: Եւ այսպէս
ս տ ո -
բեբկրեայ
սել^ուկ
նռւաճոգներու
ա ռ ք ե -
ւէն եւ բ ի ւ գ տ ն գ ա կ ա ն
ն ա խ ա
յարձակներու
իժիկոլնքէ
ն աբուահ
Հա րուահնե
րէն
վե
րք–
նականասլէս
կ՚իյնան
Հ ա յ ա ս ա ա ն ի
կիստն—
կ ա խ
իշխանռւթիւններբ
ե լ Հ ա յ ա ս ա ա ն կը
նուաճուի
Բիւգտնղ
ացիներու
,
Աելքռւկ
—
ներու
կոգմէ
Հ
կարճ
ատենէն
կը
աբորուէ
եբԿԻբԸէ կբ
Ք
" ՚ յ ք ՚ " յ " ՚ – ի
մոգովուրգը
եւ
լձւակչութեան
մեհ մասը
Հ ա ր կ ա գ ր ո ւ ա հ
կ ՝ Ր լ լ ՚ ո յ
գաւլթականի
ցսւպր
վերցնել
եւ
ապաստան
վւնտռել
Ա ի ք ա գ ե տ ք ի
, Ա
ուրիոյ
եւ
Կիլէկիսյ
մէք։
Բուն
Հայասաանէն
գ ա ղ թ ա հ ա Հ ա այս
բնակչսւթիւնր
կբ
ս տ ո ւ ա ր ա ց ն է
Կիլիկիոյ
նախքան
ա յ գ ղո -
յ ո ւ թ ի ւ ն
ռւնեցոգ
բնակչութեան
թԻ
՚՜Ը, »
ա յսսլէսով
, կբ
ստեղհուին
ան֊, բաժ ե
շտ
պա
յ մ աններ
ք ա ղ ա ք ա կ ա ն եւ
մշակութային
կեանքի
ղոյառման
Համաբ;
Հեղինա1լ1ւ
իբ աշիսա
տ ո ւ թ ե ա ն ^բղ ղ
րր՜
խուն
մէք
«Կիլիկեան հայկական իշխա -
նսւրեան կագլքաւորումը եւ պայքար ան
կախութեան համար 12րդ դաբում»
(էք
81 - 132) ,
կանղ
է ա ռ ա հ այն
պայքարի
վբայ,
ոբ Կիլիկիոյ
Հայ ք ա ղ ա ք ա կ ա ն
շբբ–
քանբ,
Ռուբէն
իշխանի
ղլխաւռրութեամբ
,
կր ՚^դէ Բիւղանգիոյ
եւ Աելքռլ1լներու
գէմ
մինչեւ
վերքէւական
լաղթանակր։
Տեաա
—
ղա
յ ի ն
Ռ ո
ւր
ի ն ե անն
ե բ ո
լ
ա
յ ս ա ն կ ա խ
ի չ -
խանութիւնր աւելի
կ՝ լ ն գ ա բձա
կուի
եւ
1լ տմ բ ա ն ա
յ , ղառնա
լռվ
բաւականին
Հղօր
ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ուժ մբ ; Հեղինակր
,
ի բ ա ւ ա –
ցիօրէն
կլլ ղանէ,
որ «Առաքին
Ռուրին
-
եաննե բու երաիստիքբ
կը կա
յանա
յ
անոր
մէք, որ անոնք
ապստամ
րելով
բիլղանղա–
կան
տի րասլե
տ ո ւ թ ե ա ն ղէմ , Համախմբ ե
—
ցին
Կիլիկիոյ
Հայեբբ
պայքարի
ռչ
միայն
լ ^ ւ ւ լ ղ է մ
Բիւղանգիոյ
ալլեւ
լնղգէմ
Աել —
քուկներռւ
» \ է ք
89) :
Աակայն
շռւառվ
Կիէիկիոյ
ք ա ղ ա ք ա կ ա ն
ասսլարէղին
վ ր ա
յ երեւան
կո
լղ.ան
Խ ա
չ ա –
կիրներբ,
ռրոնք
նշանաբան
ունենալով
՚իբկել
՛Բրիստոսի
ղերեղմանբ,
ր ս տ էու —
ՄԱՄԻԿհՆԵ ԱՆ ԿՐԱԿԻՆ
ԿԱՅՍԵՐԸ
ՄԱՐՍԷ8Լ
Վ ա ր գ ա ն
ՍամիկոնԼանի
Ա ւ ա ր ա
յ ր ի
հանօթ
պատե
րաղմ
է ն
Վ^
րք ,
վ ա ր գ ա ն ի Հետ
միասին
ա ն ա
ւլօ
թ
գ ա ր ձ ա ւ
նաեւ
անոր
Հուր
կրակբ
, որ յատուկ
էր
Տարօն
- Տուբուբեբանի
; Ա յ գ
թանկաւլին
ա ն թ ե գ բ
, որսլէս
մ ասունք
սլաՀ ուե ց ա ւ
մինչեւ
վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն - եօթանասունա
-
կան
թուականներ
բ ; Ա յ գ
թուականնեբուն
Տարօնբ
կբ գանուէր
տ ա ռ ա պ ա ն ք ի ու
բբռ–
նութեան
ժ ա ն գ ո տ
չղթային
ճնչումներու
մէք։
Ամէն
յ ո յ ս
կռրսուահ
էբ եւ
տղիաու–
թեան
իսաւարը
կը պարուբէր
միտքերը,
ամէն
ղուռ
փ ա կ ո ւ ա հ կը կարհուէր
:
Ա ա կ ա յ ն
Տարօնի
ալս սեւ օրերուն,
ժո–
ղոփուրղի
հոցէն
հնան
տիպարներ
որոնք
յեղափո
խ ա կ ա ն ի
նուիրում
ոփ
պա
յքաբե
-
ցան
բռնութեան
եւ տղիտութեան
գ է մ :
Լռ
յ ս ի
առաքին
ճ ա ռ ա ղ ա
յ թ ը կր
սկսի
Մչոյ
Ա
. կարապետ
փանքէն
, ն ա խ ա ձ ե ռ -
նութեամ
բ Պօղռս
եպիսկոպոսի
: Լուսա
-
ւռրեալ
սերունգ
մր կը տարահոլի
ա ւ ա ն -
ներն ու դիւղերբ
հնունգ
տ ա լ ո փ
կրթական
եորտնռր
փառա
բաննե
բու
, որոնց
մ՛ էք
եօ––֊
թանասուն
երկու
թուականին
կարեւոբ
աեղ
կբ բռնէ
վ ա ր գ ե ն ի ս
դ ի ՚ ֊ ղ ը •
Այս
գիւղին
ղաւակնե րէն
Աա ր ղ ա բ
վար
ժ ա պ ե տ
ճշմարիտ
բարիք
մբ կբ
ղաոնայ
իր
Համաղիւղաց
ինե
բուն
, այղ մռայլ
օբե–
բուն;
իօթանասուն
երկու
թուին
պ ա տ ա ն ի
Մ ա ր գ ա ր
յտ
տ ա ր ե կ ա ն
Հասակին
Ա. կա -
րապետ
վ ա ն ք կբ տ ա ր ո ւ ի
ո ր պ է ս
մ ա տ ա ղ
սեբունգ
եւ Հոն Հ ի ն ղ ա ա բ ի
ուսում
սւռնե–
լէ
վերք,
երկու
տ ա ր ի ալ Ա •
Կարապետի
մէք
կբ պ ա շ տ օ ն ա վ ա ր է
՝ իբբեւ
ուսուցիչ
ու
տ ա ր ի մբն ալ
ն ո յ ն պ ա չ տ օ ն ո վ
այլուր
կբ
ղրկուի;
Ի վեբքոյ
իր
ծննղավայր
Վ ա ր դ ե ն ի ս
ւ լ ի ւ ղ փ ՚ ն կ ա ր օ տ ր
՛լինք կբ ս տ ի
պէ
վ ե ր ա ղ ա ռ ն ա լ
ղ ի լ ղ ր ;
Ա
՚ ռ ր ղ ար վ ա ր ժ ա պ ե ա ի
տ ա ր ա հ
ա շ խ ա -
տանքին
շէարՀիւ
, ղ ի ւ ՛ լ ի ՛ ն մէք կր
բացուի
՛է՛՛ւր՛՛
3
մը ուր
կ ը յւլաշտօնավաբէ
տ ա ս ը
երէլար
աարինե
բ , պատրասաե
լով
ուղտ -
տ ո ւ թ ե ա ն
հա բաւի
էլրսւէլէ
սէ. րունւլ. մբ , ոլ.
յետաղ
ա
յ ի ն
Տ՛ո
րօնի
փ ա ռ քր
էլաւլմ
էւց ;
Մ ա ր գ ա ր վ ա ր ժ ա պ ե տ
սաէլայն
իր
ղորհու
նէ ութիւնր
ՀԷ
Ր սաՀմ
ան ա վւա
էլէ. բ ռւս ուղ -
չ ա կ ա ն
ա ս պ ա ր է ղ ո վ
, ան էլատարեալ
անձ
նուի
ր ութեամր կբ ՛Լարէ
նաեւ
յէ,ւլո։վւո
-
իւական
՚ լ ո ր հ ի չ ի
՚էերբ;
Ամբողք
ղիւղացին
էլբ խանգավառէ
ա ղ ա տ ո ւ թ ե ա ն
գ ա ղ ա վ ւ ա -
րռվ
եւ թօթավւել
էլռւտայ
ստրկասմաոլ
-
թէւնը
, օրէ օր աւելի
գ ա ժ ա ն
գաբձող
բռնութեան
վիչապին
գ է մ
ե լ
էլառաքնոբ~.
դ է իր էլերաահ
սերռլնղէն
Հերռսներ
,
Ա ա Հ կ ա մ Ազատութիւն
գրօշբ
պ ա ր ղ ե
լով
ւնոնէ
վ ե ւ :
թ ե ա ն ,
էլը կողոպտեն,
էլաւերեԿւ
ճամբուն
՚ ի բ ա յ
ղտնուռզ
բնաէլութ
իւններ
ր եւ
ամէն
տեսա՛ւ
բռնութիւննեբ
կ՝բնեն
Արեւելքի
մէք։
Այղ բախտին,
ինչպէս
ցոյց
էլուտայ
Հեղինաէլը
, ենթաբէլռւահ
է եւ
էլիլիէլեան
Հայսւստանը;
Խաչակիրնեբբ
Կիլիկիա
մ
բ–
աաե
1 0 9 7 ^ 5 ՛ ։
Տեղի
Հայէլական
ք ա ղ ա ք ա -
էլան
չւ՚քանր
սկիղբը
Խ ՛ս չ ա
էլի բներու
ցոյց
տ ո ւ ա ւ
որոչ
օւլնռւթիւն
սլաբէնռվ
եւ ղ ի -
նաէլան
օղնութեամ
բ , անոնց
Հետ
միասին
գ ր ա ւ ե ց
Կիլիկիո
յ
դա
չտա
յէն
մ ա ս ե ր բ ,
սաէլա
յ ն յ ե տ ա գ ա յին , երբ
Համ
ռզուեցաւ
,
որ
խաչակիրնեբբ
՚ ՚ լ փ ն չ ւ ՚ փ չեն
տարբերիր
իր
եբէլիբբ
գրաւել
ցանէլացուլ
միւս
նուա—
ճոզներէն
, սկսաւ
պայքարիլ
անոնց
գ է մ
եւս
յ
Հայկական
ք ա զ ա ք ա կ ա ն
չրքանբ
գ ա չ -
տային
Կիլիկիոյ
փեբքնական
գ ր ա ւ մ ա ն ,
ինչպէս
ե լ
Կիլի՛կիոյ
մէք Հայէլական
ի չ -
խանութեան
ամբացմ
ան
մէք,
ինչպէս
Ց"յՑ է տուահ
Հ՜եղէնակբ,
մեհ յաքոզոլ
-
թէւննեբռւ
Հ ա ս ա ւ ԺԲ •
դ ա բ ո ւ
առա
քէն
քառորդէն
: Իսկ ԺԲ • դ ա բ ո ւ
վեբ
քեբր
կ ՚ ա ւ ա ր տ է
Կէլէկէռյ
դ ր ե թ է
բոլոբ
ա ն կ ա խ
ի շիսանոլթեանց
մ իացումբ
միասնա
էլան
մէկ
պ ե տ ո ւ թ ե ա ն
մէք։
Ա Հ ա այս
շբ
քանին
է , որ կ՜բ սաեգհոլէն
ն պ ա ս տ ա ւ ո ր
պտ
յ -
մ աններ
ա ր տ ա դր ա էլան
ուժե
բու
գաբ
գաց
ման
Համաբ,
փեբելք
էլ՝ոլնենայ
ներքէն
եւ
ա ր տ ա ք է ն
ա ռ ե ւ տ ո ւ ր ր , էսկ այս ամէնբ
կբ
նպաստէ
Կիլիկիոյ
Հայէլական
թ ա գ ա ւ ո -
բութեան
աւելէ
Հգօրացման;
Յայտնէ
է
որ
Լեւոն
Ա. էշխանբ
կր ճանչցուէ
էբրեւ
թ ա գ
աւո
բ եւ կբ թաղաւոր
է Տ ա ր ս ո ն է
մ՛էք
ւաէն; ՜
I
քՄնաք|հա՝լը յաջորդով)
Աուլթան
Համէա
, Երլ՚որղէ
մ ա ր դ ա կ ե ր
բորենին
էր թ ա ք ս տ ո ց է ն
էլբ տ ե ս ն է Աաբ -
գ ա ր
փարժապետէ
Հ ր ա չաղո
բ հ ՚ ՚ ւ թ էւնը
,
եւ
էսկոյն
բ ա ն տ ա ր կ ե լ
էլուտայ;
Աաբդար
փարժասլետ
երեք
տարէ
չդթայէ
տակ կը
տանէ
էլեանքէ
ռւ
մաՀուան
պ ա յ ք ա բ բ ,
1 8 9 0 ^ 5 /
մէնչեւ
1 8 9 8
ու սեւ օրբ
փ ա ր ո ս է
մբ պէ"
էլբ ճօճայ
կ ա խ ա ղ ա ն ի
էւեգղկասլէն
տաէլ : Ա ա ր գ ա ր
փաբժասլետ
լոյ՛՛է
ե լ զա–
ղ ա փ ա բ է
ա ռ ա ք է ն
գոՀը
Կ^Րէէո՚յ
Տ ՚ ս լ ՚ օ ^ է ն ։
Անոր
էլաիսուիէր
սակա
յէւ
խթան
մբ կը
դ ա ռ ն ա լ իբ
էլե ր տ ա հ
սերունգին
,
որ
կ՚ուխտէ
ք՛՛՛լե
լ անոր
փ չ ո տ
բայց
ա գ ա տ
ճտնապարՀէն
, մինչեւ
ոբ Տարօնի
Հորի
-
գռնին
փ ր ա
յ
յա
քռ բ գ ա
բ ա ր կբ փտ
յ լ ի ն
լու–
սաւռր
տստգեր
, Լեւոն,
Ա ր ա բ օ
, Արմե
-
նակ,
Ագբիւբ
Աեբռբ,
Աերոր
իբ ձ ա գ ո ւ կ -
ներով,
Գէորգ.
Զ ՚ ս ւ ո ւ չ եւն.; Ամէնքն
ալ
ա գ ա ա ռ ւթեան
տենչով
տ ո գ ո րուահ
,
տան
քանքի
ու տ ա ռ ա պ ա ն ք ի
բովին
մէք
թրր–
հռւահ
ղոՀ
եղան
ազդին
ե լ առաքնռբղ
չ ա –
աեբուն
;
Փ ա ռ ք
ա յ գ
անմաՀնեբու
յիշատակին
: ֊
ւ՛է–.ւ..^՚ւ
. . • .–ւ»..,^ւ
,քո,.–ւ..
.
Ա Ր Ե Ւ Մ Տ Ե Ա Ն
Գ Ե Ր Մ Ա Ն Ւ Ո Յ կառավա
-
րութեան
մէկ
ներ
էլա
յաց
ու ցի * ր կբ
յ ՛ սյ —
տարար
է թէ աբ
եւէ։ լեան
Գերմ
անիա
194:5–
էն ի վ ե րԽ . Միութեան
վ ճ ա ր ա հ է՝
13
մի–
լիառ
տոլար,
իրրեւ
Հատուցում,
ինչ ռր
ե ր ե ք միլիառ
աւելվւ
է տմրռղք
Գերմանիա
յ է ն
պաՀանքռլահ
գումարէն;
Աոսէլուա
գ ե ռ
վեբքերս
էլբ հանուցանէր
թէ
այլեւս
Հատուց
ում
պիտի
չպաՀանքէ
1954
Յուն
—
ռւարէն
սկսեալ
• • •
ՄԻՀՐ ԱՆ ՓԱՓԱԶԵԱՆ
(ՀԱՅԱՆՈՒՆ
ՀՐԷՇՆԵՐՈՒ
ԶՈՀԸ)
Խ Մ Բ
— Ահա տարեդարձ մր եւս, տա
րաբախտ Միհրան Փափագեանի,
կնոջը՝
Արշալոյսի, մէկ հատիկ գաւակին՝ Սեր–
գոյի եւ բանաստեղծ Մանուկ Մանուկեա
նի քստմնելի
սպանութիւնը
հայանուն
հրէշներու ձեոքով, Աթէնքի մէջ, 1944
Դեկտեմբերին. . .
Այս առթիւ հետեւեալ կենսագրական
գիծերը մեր աշխատակից
Սօս Վանիի
կողմէ, որ իր դասրնկերն էր
1 9 1 0 ^ ^ ՛ ,
ճ ա է լ ա տ ա գ ի բ ր դի" պատէ
պատ ու
ք ա ր է
ք ա ր
զարնելէն՝
տ ա ր ա ւ
մինչեւ
Ի զ –
մ ի թ ։
Վ ա ն ր
ո՜ւբ,
Իղմիթբ
ո՜ւր։
«Աչնան
թիթեռնիկ»
էի. «Արեւ»
փնտռելու
ելահ
էի։
Որբ էի,
Հայրենի
գիւղս
եւ
մայրս
ձգահ՝
ինքղինքս
նետահ
էի օ տ ա ր
Հորի
-
զռննէ.րռլ
տաէլ,
փասնւլվւ
ուսման
հարաւբ
խենթեցոլցեբ
էբ
զի՛ս
Արմաչի
փանքին
ուխտաղնաց
ութեան
օրերն
էին ; Պոլսէն
ու զանաղան
ղ ա ւ ա ռ -
նեբէն
ժողոփուրդբ
ղետի
պ է ս կը Հոսէր •
ես
մտայ
այղ Հոսանքին
մէք, ես ալ > "–.
"եցայ
. . . մտայ
Արմաչ
: Գիւգր
եւ
փանքին\
Սբքապատր
բազմութեամբ
լեցուն
էին ։ \
Ժիսոր
ու ճիչ. Միս
ճենճեբտՀոտ
, ե ր գ ու
"է՛որ,
մոմ, քսունկ
եւ աղօթք։
Վ ե ր ք ա պ է ս
Հայէլական
ո ւ խ տ ա տ ե ղ ի ի մբ Հ ա ր ա ղ ա ա ո ւ –
թիւնը
:
ձ
Պ՚ոըտեցայ
.ու պտըտե՜ցայ։
Ո ւ ր ա խ էի,
պատանե
էլութիւնս
Հ պ ա ր ա էր, չէ՛^ " Բ
Վանէն
Արմաչ
ուխտի
եէլահ
էի • • • ամէ
—
նէն
քաքն
ու
յանդռւդնբ
բռլոր
ուխա
—
լո բնե բու
մ է քէն
, ե ս էլտրահ
էի
ճտմբայ
մ բ՝
2 9
օր քալելով,
չորս
օր
չողենաւով
եւ մէկ օր ալ երէլաթուղիով;
Աւ վ ե ր ք ա -
՛ղէս
Հասեր
էի Արմաչ
, Շ •
Նաբդունիի
Հ ա մ ե ս տ ,
բայց
Հռչակաւոր
գիւ՚ԷՐ՛–
Ւբիէլ—
ուան
Հետ՝
իբիէլուն
մր մ տ ա ւ
սբտիս
մէք։
Գի
շեբ ը
ո՛^ ւբ
պիտի
պառէլէի
: Շաա շու -
աով
սակայն
ղաայ
փրկութեան
լաստը։
Հարցուցի
ուխաաւորի
մը ,
թէ
Հոս
«Գաշնաէլցութիւն
» կ ա " բ • «Հաըէլաւ»
, ե–
՛լաւ
պատասխանը,
ու ինհի
ցոյց
տ ո ւ ա ւ
« Աղատամարտ»
աէլռւմբը;
Բ ա
յլերս
ուղ—
զեցի
գ է պ ի
Հ ոն , բաբձբացայ
սանգոլզ
-
նեբէն,
նեբս
մտայ
Համարձակ,
մէկբ կ ա ր
ներսբ
, ճանչցայ
, բանաստեզհ
ԱՀարոն
Տ ա տ ո ւր ե ան բ
Ակումբը
կը նայէր
վանքի
Կբապաբաէլին
վրայ
եւ կը տ ի բ ա պ ե տ է ր
շուկային
. սոս -
էլալի
աղմ
ուկ
կ՛"բ , բայց
ես յռղնահ
էի ,
եբէլնցայ
քանի
մր աթոոներոլ
վրայ,
քբ–
նացայ։
Կէս
գիշերբ
անցահ
էր, երբ ձայ –
ներու
ժիսոբէ
մր
արթնցայ
: Ելայ,
ա չ ք ս
բացի,
ակումբին
մէք տ ե ս ա յ
Հինղեակ
մբ՛
պ ա տ ա ն ի ն ե ր
, Հաղահ
էին
գ պ ր ո ց ա կ ա ն
\
տ ա ր ա զ ,
օձիքներուն
վրայ՝
«Կ ե զ. ր ոն ա
էլան
վ ա ր մ ա ր ա ն »
մակագրութիւն
:
ԱՀարոնի
Հ ե տ կը խօսակցէին
; ԱՀաբոնբ
զիս
նեբ -
էլա
յացուց
եկողներուն
Հ
Շէն ու
ղուաբթ-Հ
տզաներ
էին, առոզք
ու էլայաառ.
,
հնռղա–
կան
սէր ու գռւրզոլրանք
վայե լահ ;
Աենք
մտերմացանք
իրարու
;
Լսեցին
կեանքիս
վ է պ ր : Անոր մէք չատ
նորու
-
թիւններ
էլա
յ ի ն , ես՝
Հա յասաանէն
էլու -
՛լայի
, Հայաստանի
մասին
էլը խօսէի
, կը
պ ա տ մ է ի
էլոաո
րահնե րէն
, մեր
ապրումնե
րէն
, մեր երէլբի
գեգեցկութիէննեբէն
;
Այս
աղոց
մէքն
էբ ԱիՀբան
Փ ՚ ս փ ա զ ե ա –
նը
, լա
յ ն չ ի
կոլբհքոփ
, պա
յհառ
գ է մ ք ո վ ,
ժպտուն
ա չ ք ե ր ո վ եւ մ ա ն ա ւ ա ն գ կախաբ
- ՚,
դ ա կ ա ն
խօսե
լակե
ր պ ռ վ
–.Ես կր խօսէի
ռոլ—
սաՀայեբէն
, Հ ա գ ա հ էի էլովէլասեան
տա—
րազ։
Կբ "լաբէի
Հայէլաէլան
պ ա ր ե ր ,
կ՝եր–
՛լէ ի անոնց
բոլռրովին
անհանօթ
եբղեբ
,
մազեբս
երկայն
էին, լեցուեր
էին ուսե -
բուս
վբալ,
Հետաքբքրաէլան
էի, անօրի
—
նաէլ
նմ ռ յ չ
մ բ; Աւ երբ , Մ ի՝> րանբ
իմ
ա ց ա ւ
ոբ
դ պ բ ո ց մբ մանելու,
զաբղանալու
Հա -
մար
ելահ
եմ օ ա ա բ ո լ թ ե ա ն
, ինհի
առա
—
քա
ր էլե ց Ա տ ա վ ւ ա զ ա ր
՛Լալ
,
մ անել
իրենց
դ պ բ ո ց բ
յ
Լուրն
ա ն գ ա մ
խ ա ն դ ա վ ա ռ ե ց
զիս : Ութ օր վեբք՝
շ ա բ ա թ օր մր,
կէ"
օրուան
մօտե
րր,. ես Աաափագար
Հասայ,
ՄիՀրանբ
եւ իր լնկերներբ
զիս
առա^ոբ–
գեցին
փ ա ր մ ա ր ա ն բ
, բնութիւնս
տուի
,
///
փերշասլէս՝
էլբ մտնէի
Զ– գ ա ս ա բ ա ն ր ,
ուր
էլբ զտնռւէին
ԱիՀբան
Փ ա փ ա զ ե ա ն բ ,
Մինաս
Ե զի՛ս
ե ա նր , Գրիգոր
Գույումճեա–
նբ
, Վ ա ր գ ա ն
Ե գ ի շ է ե ա ն եւ Ա տ ր գ ի ս էբ -
ղէ^ա'նբ
, բոլորն
ալ հանօթնե
բս
...
Ա բ մ ա –
շ ի փանքբ
իմ ուխաս
կ ա տ ա բ ա հ էր . ե ս ՝
ղսլբոց
կը մանէի
• • • :
է Լ տ ա փ ա զ ա բ է
կ ե գ ր ո ն ա կ ա ն
վ ա ր մ ա բ ա ն ի
ամէնէն
Հ ե ա ա ք ր ք ր ա կ ա ն
ա շ ա կ ե ր տ ն
եղաւ
ՄիՀրան
Փ ա փ ա ղ ե ա ն ը ;
կնահէր
Պ ա ր տ ի -
զակ :
Հ ե տ ե ւ ա հ
էբ Պարտիզակի
Ա -
մերիկեան
փ ա ր մ ա բ ա ն թ
դասրն
-
թացքին
. անղլերէն
կը խօսէր
սաՀուն
:
Հայբբ
Հնտաբոյհ
էբ, պ ա չ տ օ ն ո վ վախա
-
ղրուահ
էր Ատափաղաբ
, եւ
ԱիՀբանը
գրէւր
էբ կեղր ոնա էլան
ը • Մ ի Հ լ ՚ տ ն
ունէր
երէլու
եւլբայբնեբ
,
նոյնքան
քոյրեր
, եւ
Հայր
ու մայր։
Ամէնէն
սլզաիէլբ
չէբ ,
բայց
ամէնէն
«շիրինն
» էր, ամէնէն
վւայ–
լուեր
եւ սիրուելիքր
; Բոլոր
բ
կբ
սիրէին
՛լի՛՛՛քր,
ասոր
Համար
ալ
գ ա ր ձ ե ր էբ
տու
նին
« ա ն ա ռ ա կ
զաւակր»
, մա ն ա ւ ա ն դ
մ ա
յ–֊
ՐՐ
^
իՀրանի
Հ ա ն դ է պ
ունեցահ
սիրո
յ ն
մէք
մասնաւոր
շեշտ
մր կբ
դնէր։
ՄիՀրանբ
էր գասլնկերներուն
ամէնէն
աւելի
լկղունաէլն
էբ , սուբ
իմ ացակա
-
նութեամբ
օժտուահ
:
Գ ա ս ա ւ ա ն դ ո լ ա հ
բոլոր
Գիւղերբ
իրեն
Համար
Հաբթուահ
ճամբաներ
էին, բայց
ան՝
անփոյթ
էր իր
գ ա ս ե ր ո ւ
Հ ա ն գ է պ , գ պ ր ո ց բ
սիրելով
Հան~
գ ե բ ձ
բառին
իբական
ի մ ա ս տ ո վ
գպբռւյա–
կան
մր չէր . իբր աշաէլեբտ
էլր
թ ե ր ա ն ա ր
իր
պաբտա
էլա եռ ւթի
ւննե
րռւ
մ էք , իբ սե
վւական
տ1քսա1լէտն
էր՝
չտառապիլ անցա
ւոր բանի մը համար •
եղահը
Կ ՝ Բ Ա ա յ ,
գ բ ա կ ա ն կամ ժ խ տ ա կ ա ն , տ ա ր րե
րռւ
թիւն
չրներ
:
ԱՕԱ
ՎԱՆԻ
(1)
Fonds A.R.A.M
