ԱՊՐԻԼ 2 4 Ի ս ա օ ւ ր
ՓԱՐԻԶԻ էքէձ ^
ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ
ՈԳԵԿՈԶՈՒՄ
ԽՈՐ
ՏՊԱՒՈՐՈԻԹԵԱՄԲ
Ի՚հչսլէւ»
Հաղորգահ
էէ՛՛՛ք արղէն,
Գշ.
գէշեր
1915/
Հայ՛ս քին ք Աարսավւներոլ. տարեգարձր
տօ՚ե–
ուեցաւ Բատէէ
րնղարձավ
սրաՀէն
՚^՚էք,
Համաղ -
գա
յէն
կաղմ՝ ա կե ր սլո ւթ ե ամ ր եւ ա րմ անավա
յեէ
Հանղէսաւո
րութեամ
ր :
Պ– Շաեան լ|արեա1ւ
ողեկոշեց
յիշատակր
մ՛եր
մէլէոնաւոր
՚ 1 ւ ա Հ ա տ ա կ ն ե
ր ո ւ ն եւ աւերոլահ՜ ան—
Համար
Հայկական
քաղաքներուն
եւ գ է ւղե րուն ,
Թ՛ուրքիո
յ ամ րողք աարաՆութեան
՛Լր՛" յ ՝• Եւթո–
նարՀելուի
ղոՀերոլ
անմոռանաշի
յիշատակին
առ
քեւ, րսաւ.
«ԱնսաՀման
է մամ անակր եւ անմաՀ
է մ՛եր ղաար -. Օր մ ր, մեր
մ իՀամ ու
կամ
քին
խորՀիլ
սլիաի յաղթանակէ
, թանկագին
նաՀա -
աակներ,
ձեր գատր, որ մեր գաան ալ է^ ւ
Պ– Ա– Չօպանեան
Այս աօնր
մ եծագո
յնն է
մ եր աղգին եւ ամ էնէն
յո ւղի էր , ամ էնէն
թորՀրր–
գաւսրրէ Կր աօնենք
գայն
այս իրիկուն
, եթէ ոչ
մ իութեամ՛
ր , ՛էէ թ փա ր իղաՀա
յ
մ՚եծամ ասնու -
թեամ՛ր : Եթէ կ"՚յ աօն մ ր , ղոր սլէտք է
տօնե է
միասնարար
, այս աօնն է , ո րովՀեաեւ
անխարա -
րար
Հա յե ր է ին ր" է"ր մեր նաՀ աաա կնե ր ր : թուրք ՚
վա յրա գութ
իւնր
նմանր
չունի
սլաամութեան
մ էք
։
Զկրնալով
չքացնել
ազատութեան
սէրը , ան մեզ
զանղուածօրէն
րնա քն քելու
Հրէ չ՛ս յին
մ տածում
ը
ունեցաւ ; Գմրախտարար
Հայկ • րնագալառր
գերի
է ա յսօր ալ թուրքին
ձեռքր
: է ՛ ֊
սակա
յն
Թուրքր
չՀասաւ
իր նսլաաակին : կայ այսօր
մ՛եր Հայրե -
նիքին
փոքր
մ՛էկ մասր , որ գերի չէ , թէեւ
ունի
իրեն յատուկ
վարչաձեւը : Հա յրենիքի ա յգ
մ ասր
մեր
յոյսն է ; Աեծ սլարաականութիւն
ունինք
մեր
նաՀաաակներուն
Հանգէսլ : Պէաք է միչա Հաւա -
աարիմ
մնանք
անոնց աւան ղին եւ մեր յա
րգանքր
Հաստատենք
գո րծով : Ըլլանք
անոնց
արմանալս
ր
յաքորղներր»
;
Պ– Տ ՛ Չ|ւթ
–111
–1ւլւ • «
ՀամաչխարՀային
առա
քին սլատե րաղմ էն ՛Լերք , Պ"էոո յ
մ էք ,
յանուն
տասնեակ
մ ր Հա յրենակցական
Մ ի ո լ թ իւնն ե ր ո ւ
գԼւմեցինք
գնգասլետ
Հէսքէլին
եւ մեր
ՀողայԼ^
սլաՀանքնե ր ր նե րկա յացոլցիֆք
, րա յց
Հատուցում
չստացանք : Ա յնուՀետեւ
ղիմ ե ց ինք
Հարւգորտին
եւ
նոյնսլէս
գոՀացում՛
չդաանք
։
խաղաղութեան
մողովներ
ղում ա րուեցան եւ վա Լսանակ
մեր իրա
ւունքներր
ճանչցուելու
, կ իլԼւ կիան
յանձնուեցաւ
Թուրքին եւ Աեվռի
գա^ագիրր
պատռեց
ին : Ա եր
Հայրենիքի
ամրողք
տարածութեան
վրայ փրռ -
ուած
անՀամ ար նաՀ աաա կնե րու
անունով
գեռ՝
այսօր ալ Հաաո լց ում կր սլա Հան քենք : Պիտի րո -
ղոքենք
ամ էն մամանակ : Ա ե ո
ձեռքին
ունինք
մ ոլրՀակ
մ ր , որ ղեռ չէ վճ ա ր ո ւած : ՆաՀատակ -
ներր
Լւրենք կր Հրամայեն
սլաՀանքեցէք
մեր ի–
րաւունքր
, մեր արեան
գինր : Ն՛՛ր սերունգն է որ
պիտի
րլլ՛" յ ա յգ պա Հ ան քն ե ր ո ւն մառանգռրգր
» է
Շ– Մ ի ս ա ք ե ա ն –
(Տես երէկ
ուան
Պ֊ Մ– Գու֊յոլմճեան.. .
«Գմուար է ամփոփ՛
ուիլ ելքանի մր վայրկեանԼ։
մէք սպառել
անսպառ
հՋԵՐ ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ
ՊԱՏՄՈՒԹԵՆԷՆ
հՐ է Ք ւ Լ Ա ^ ն ն ե Ր Ը
1.—
ՎԱՀԱՆ
ՎԱՐԳԱՆԵԱՆ
Բաղաքին
րա րձո ւնքնե րէն Հայկ՛
թաղերու
վը
րայ լա րուած
ԷԼ՛ն րաղմաթիւ
թնգանօթներու
վա -
ղերր :
՛իա էակցութեան
պաՀ ես անե րէն
մ Լւա յն Խոր -
սանայի
մէք րռնուեցան
չ՛՛րս կառք
լեցուն Հրա -
ցան եւ ռաղմ ամ թե րք եւ վւո Լսա ղ րուեցան
քաղաք :
Ենթ ագր ենք թէ Հն չա կե անն ե ր ու ունեցածներր
ա–
ւելի
ԷԼւն քան մեր ամ րւ։ րահնե ր ր : Ենթաղ
րենք թէ
Հն չա կեաննե րր ունէ ին ՀարԼււրնե րով
կռուողներ ,
ինչո՛՛ւ
ցռ յց չտուին
իրենց
ումր
. . .
իրողութիւնր
այն է որ, երբ կաղմերռւ վա -
րԼ՚չներր
ձերրակալուեցան
եւ ե րիտասա րգութ
իւ
նր ղվւն ուռ րաղ րուե ցաւ , ան կարե լԼւ գարձած
էր
նո յնԼւսկ յուսաՀատական
կռիւ
մ ր :
Գառնանք
մեր ՎաՀանԼւն
, որ երկիր
մտած
զէնքերու
արմէքներր
ատեն Լւն գանձելու
գմո
լ ա -
րոլթԼււններէն
ճարաՀատ
, կր ստորագրէր
ղանա–
գան
ղումարներու
Հասնող
մուրՀակներ : Ա՛եր վա
ճառական
րնկերներր
ղանոնք փոԼսանցելռվ
, Պանք
՚ՕթօմանԼւ
մասնաճ քէւղին միքոցաւ
5
առ
Հարիւր
տոկոսով
գրամ կր Հայթայթէին
%
կ՛ կոմիտէն ի վերքոյ
այս
ղո
րծողութիւնր
ան յարմ ար գտած
Րք1^ի"՚Լ > ինկանք
Հայ վա շփււս -
"՚լբե րգութ
Լււն մր։ Կ՝"ւղէինք որ այս իրիկուն
մեր
նաՀատակնեբու
սարսուռովր
ապրինք։
Անոնք
մե
ռան
մեր ազգին,
կրօնքին եւ Հաւատքին
Համար %
Ա ենք ապրող
վկաներ ու ականատեսներ
ենք եւ
գիտենք
իմէ ինչպէս
մեռան։
Ոգեկոչումի
այս պա
Հուն,
ամէն
Հայ, պէտք է զգայ թէ անոնք
մեռան,
որպէսղի
Հայ մողովուրգր
իր րնաչխարՀին
մ էք
ապրի ազատ եւ անկաչկանգ։
Զկայ
մողովուրգ
մբ
որ ա յսպիս ի իտէալի
մ ր Համ ար ա յսքան
զոՀեր
տուած
րլլայ : Այսօր, այգ
նաՀատակոլթենէն
վերք կա
յ մառանգութիւն
մ ր , որ մեր գատն է : Ի
Հ
ա
ր կին գարերով
պիտի Հետապնգոլի
ա յգ գաաբ ,
եթէ նախասաՀմ
անուած է որ
անոր
լուծում
բ
այգքան
երկար տեւէ : Աեր յաւե րմական
միակ
նպատակր
պիտի
րԱայ Հաւատարիմ
մնալ
այգ
գատին » :
Պ– 3– Պօղոսեան
«Ապրիլեան
այս
օրերուն,
երր ծագիկներր
կր բացուին
, մ՛եր Արտերուն
մէք
ալ կր բացուին
խոցեր։ Ո^վ է մեր մէք այն
Հայր,
որ կորուստ ուցալ չէ ո ւնե ց ած ։Այգառանձ
ին ցա–
՚-երր ի մի գալով,
կաթիլներու
պէս կը Հաւաք -
ուին եւ ծով կր գառնան : ԱՀա այգ ծովին
առքեւ,
իրարու Հետ եւ իբա րմ ով կաղգուրոլած
, լ^գոլ -
նինք այսմեծ սոլղր , որ երրեք
պիտի չկոբսուի ;
Զանգուածային
ձե րրակա լո ւթ իւննե բէն վերք,
երր
մ՛ե ր երկիրր պարպուած
էր , անՀամ բեր սպասե -
ցինք արչալոյսին
: Ու տեսանք որ այգ
աբշա -
լո յսր
ծաղ ած էր Արարատէն
անգին
, ինչ որ մեր
մԼսիթաբոլթիւնն
էր: Պէտք շէ ճառերով
բաւակա
նանալ , ա յլ գո րծո վ ցռ յց տանք մեր յա բգանքբ :
իսրա յէ լի մողովուրգր
երբ իր երկիրր կբ վերա -
գառսար.
Հրեղէն
սԼււն մր կ՝առաքնորգէր
ղայն :
Մեր նաՀատակնեբու
յիշատակր
այն լուսեղէն
սիլ–
նրն է, որ օր մբ գէպի
մեր Աւեաեաց
երկիրր պի
տի
առա
քնո րգէ
մեղ» :
Ընկեր 8– Եղիաղարեսւն
«Ապրիլ
2 4 , ֊
ան
պա տուութեան
անքն քե լի կ^՚իք մբ՝ վա յրագ եւ ա–
րիւնարբու
մողովուրգի
մր ճակտԼւն : Ապրիլ
24,
աննա Լսրնթաց
նաՀ ատ ակո ւթե ան
մ ր
թուականր՝
ստեղծքգործ
մողովուրգի
մ ր սլատմ ութեան էքե -
բուն
՚Լրայ , աՀա իմէ ինչպէս
կ՝րմբռնենք
ՆաՀա
տակաց
Օրր։
Փարիւլի
Հայութեան
Հետ, Հայ
երի
տա սա րգո
ւ թիւնն ալ կ՛՛ո ղրս։ յ կո բուստ ր մեբ մեծ
մ աաւո րականու
թեան
, ո բուն
ստեղծագո
րծո
լ -
թԼււննե րր , մ ասնալոբա
բար
Պո լիս ր
գարձուցած
է Լւն պա յծառ
վ։ա րոս
մ ր։ կ՝ողբա
յ կո ր ո ւս տ ր աղ
ղային
անուանի
գէմքերուն
եւ գործիչներուն
, ո -
րոնք,
իրենց
մողովուրգի
աղատագրումր
րնգու -
նած
է ին իրրեւ
ամ ենա րարձր իտէալ
: կ՛՛ո ղրա յ կո–
րռւոտր
Հա յ ե կեղե ցա կանո ւթեան
, որ
մողովուր
ղի կողքին կոաո րուե ցաւ : Կ՝ ոդե կոչէ
վերքապէս
նաՀ ատա կուած
երԼւ տասա րգո ւթե ան
յէչ՚՚՚աակր
:
Ան ե րբեք պԼւտի
չմ ոռնա
յ Տէր ԶօրԼ՛ անա պա տն ե ր ր
եւ անոնց
ո ղբե րղո ւթ իւձւր։ ինչպէ՛^ ս
կարելի
է
մ ոռնա
լ մեր նաՀատակնե
ր ր , երբ ոճիրր ա յսօր ալ
կր մ՛նա յ անպատ
իմ : Հա յր պաՀ մ ր ուչա թափ ե–
ղաւ , րայց չատ չանցած
,
Ապրիլեան
Եղեռնին
պատասխանեց
Ա
ա
րաա րապատ
ի թնդանօթներով
:
1 9 1 5/
նաՀ ատա կնե րր պատգամ
ձգեց ին մ եղի՝ ու
նենալ
աղգային
բաբձր
գիտակցութիւն
ու Հպար -
տութիւն եւ ծառա
յել ու ղոՀուիլ իսէր Հա յրենի -
քին: Եթէ չլսենք ա լգ սլա ագամ ր , մեր
զոՀե ր ր
ե րկրո րդ անգամ
մ լ^ւ ալ պիտԼւ նաՀ ատակս լին եւ
այս անգամ
մեր
ձեռքով»։
Տի1փն Տ– Սէււէնկիււէւ^^
«Խօսելով
էրրեւ
Հայ
կին, ստիպուած
եմ բսել թէ Անմեղներու
ա–
բիւնբ
յաւիտենապէս
գրոչմուեցաւ
Թուրքի
ոճրա
պարտ ճակտին
վրայ։
Այգպէ" է աչխարՀր,֊
ան
մեղ գոՀեբ
կ՝ուղէ,
անմեղ արեան
տուրք
կ՝ուղէ ,
որովՀետեւ
աչխարՀր
ղօրաւոբինն
է ։ Աեր մայ -
րերր եւ քոյրերր
արՀամարՀեցին
մաՀր,
խածոտե
ցին
թշնամին
, անձնատուր
չեղան եւ նախրնտրե -
ցին
էն քնա ս պանո ւթէւնր։
Խոբ է ցաւբ
մեր
սրտէն
մէք։
Տեղէն
պատիւր կը սլաՀանքէ
Հաւատարիմ
մնալ
մեր ուխտէն,
մաքուր
պաՀելով
Հայ
տոլնր
ել Հայ մեծցնելով
մեր զաւակներր։
Ցալէտ
յար–
ղանք
մեր նաՀատակնեբու
նուէրական
յիշատա -
կին » :
ւղ. ՛Ն– Վարդանեան
(ֆրանսերէն)
«1915/Տ.
կր սկսէր
Հայ մողովուրղի
բնաքնքումր
Թուրքիոյ
ամբողք տարածութեան
վբայ։
կարճ
մամանա -
կէն,
մեր կորռւստներր
մէկ միլիոնբ
կ՚անցնէին։
Զինադագարին՝
Հաղիւ մէկ երրորգր
մնացած
էր.
ճիշգ է որ Հայաստանի
մէկ փոքբ մասր գտաւ
իր
անկախութիւնր,
րայց մեծ մասր եւ անոր Հետ
զաղոլթներու
մ՛էք ցրուած
Հայութիւնր
չստացաւ
էր Հասաւցումր։
Մենք պէտք է միացած ոլ Հա -
մերաչխ
մնանք, եթէ կ՚ուզենք
իրականացնել
մեր
միաՀամուո.
րաղձանքր։
ԽոնարՀինք
մեր նաՀա -
տակներու
սրբազան
յիչատակին
առքել»
;
Պ– Ա ՛ Չօպանեան
(վւակելով
Հանգէսր)
, ^
ճիչգ է որ Եւրոպան
չպատմեց
Թուրքերր
,
րայց
Հայ
մողո վու րդի
ծոցէն
գուբս
եկան
խումր մր
կտրիճներ
, որոնք սլատռւՀասե
ց ին գլիսալո ր ռճ -
րագռրծներբ
: Այսօբ
ունինք
՚Լ՚ոքր
Հայրենիք
մր,
որ բաւական չէ մեղի։
Անիի եւ ԱբարատԼ։
նման
սբրոլթիւններ
մնացած
են թշնամիին
ձեռքր
։Բամ–
նոլինք
Հոսկէ երդում տալով, որ ամէն կերպ
պի֊–
աԼւ աշիսատինք
, գարմ ան ելու
Համ ար ա յգ
մ եծ ա–
ն ի։ր ա
լ
ո ւթ ի ւն ը , եա ստանալով
Հա յկական
սրբա -
՛էա յրերը : Այս յանձնառոլթեամր
բամնո
լինք
Հոս–
կէ այս իրիկուն » :
.ԱդաՀանգէսր
տեւեց
ճիշգ մէկ մամ մէկ քա -
՛՛որդ եւ ներկաներր
Հեռացան
սրաՀէն
, խռր յ ո ւ –
զումով։
(Իւրաքանչիւր
բանախօսի
սաՀմանուած
էբ Հփնգ վայրկեան
: Յայտագիրր
կը վարէր
բնկեր
գ. Ամիբայեան) :
X
Տօնակատարութեան
սկիղբէն
մինչել
վեր–
քբ բեմին
վրայ
բաբեւի
կեցած
էին Հայ
Աբիներր,^
իրենց
գրօչներով
:
ՇՐՋՈՒՆ
ԹՀԹԱԿԻՑ
• ԿԱՌԱԽՈՒՄԲԵՐՈՒ
Համար
պիտի
կիրարկուէ
աօնական
օրերու
մամ անակացո
յց ր Աայէս Հէն
(Ա
^փ
՚՚ստանքԼւ
տօն) ելԱ այիս ՚^ին (Համ բարձում)
I
ԹԷՀՐԱՆԷՆ
կը Հեռագրեն
թէ վերքացած
է
Ապատանի
ք՛՛՛բ իւղի
բանուո
բնե բուն
գործագուլր
,
որ կր տեւէր
12
օրէ ի վեր։ Աշիսատանքր
վեբսկր–
սաշ են
24.000
րանռւորներ
եւ կացութԼււնր Հետ -
ղՀետէ կր բարւոքԼւ : Անգլեւիրանետն
բնկերոլ -
թեան
տնօրէնր
յայտարարեց
թէ միայն աշկերտ -
ներ եւ ո ւս ան ո ղնե ր կարդ
մ ր ան իմ աստ
պաՀանք–
ներ ներկայացուցած
էէն :
է 6 ԱՌ ԱՋ » Ը
ԿԱՐԳԱՑԷԲ ԵՒ
ՏԱՐԱ\^ԵՑԷԲ
ռու Պ՛՛՛է
ճանկր :
ՎաՀան Վարդանեանէ
կէնբ
ա յս
մ արգուն
թռռնռլՀէնեբէն
մէն էր։ Բայց ան գէտնալով
Հան
դերձ թէ ՎաՀանէ ստորագրած
մուրՀակնեբր
ինչ
բանԼւ կր յատկացուէին
, փոիսան
5
առ Հարիլր օ–
րինական
սակին, Հարկագրեց
ոբ վճարենք
12
առ
Հարիւբ
ե լ չբքան
մր վերք պաՀանքեց
մինշեւ
20
առ
Հարիւր տոկոս : Պայման
դրած էբ նոյնպէս
որ
մ իա յն ՎաՀան Վա րգանեանէ
ստո րագրոլթ
էւնւ ր
բաւական
չըլլալով,
երեք ՚էարկէ տէր վաճառա -
կաննե ր ալ ս տո րագր է էն :
Հաբկաւ
չորսէն
մ՛էկր «սաղլամ
»
^ՐԱյ"ձ
փարաս
գանձե լու , եթէ ստէպոլէմ
գատի
տալ ,
կ^ըոէր անպատկառօրէն
:
Այս վաշխառուն
, որուն
կա բողո
լ թ Լււնր կբ
Հաշուէ
ին
15^^^՛ 20
Հաղար ոսկի, մատնուեցաւ
տե
ղաՀանութեան
ու մ եռալ
Հաղա րա ւո բնե բու Հետ :
1908/
ձմ ե ոնամ ո ւտ ին , Աեբաստիո
յ
շրքանէն
Թուրք
մբ որ Մ ուշի շրքանր
ղինուո րութիւն
բրած
է ր , միասին
բերած էբ գիւղերէն
Հայ աղքիկ
մբ եւ
իքեւանած
էր Տ ՚ ՝ԲիւրքճեանԼւ
տունբ : Տան տէրբ
տեղեկանալով
ոբ Հայ էբ այս աղքԼւկր , իր կնոք
մ իքոցաւ ի զուր քանացած էր Համոզել որ բամ -
նուի
թուրք
զինուորէն
ել վերագառնայ
իր բնտ -
կավա
յրր ; Խնդիրբ
կուսակցութեան
Հաղորդուած
րլլալով
որոշուեցալ
որ ՎաՀան
Վարդանեան այ
ցելէ աղքկան
իբրեւ
թեկնածու
ամուսին, եթէ աղ
քիկր
ուղէր
աղղին
գիրկը
ղտոնալ
X
Ազքիկր
առաքին
տեսութեան
իսկ ր^՚կ ՚ Վա -
Հանին սԼւրաՀարեցալ
ռւ Հաւանեցաւ
Հետեւի
լ մեր
լ^կե րնե բուն , ո րոնք
՛լինքր փոխադրեցին
րնկե ր
Տիբան
Մաղմանեանի
Հօր՝
Թաթուլ
քաՀանայէ
տունր , ուր մնաց երեք չաբաթ,
մէնչեւ որ ՀետքԸ
կռ ր ս ո ւե ց ա լ եւ զրկեցին
Աոլչ,
իր ծնողքին
մօտ է
1912/
Օսմ. խսրՀրգարանի
րնտրութեանց
առ
թիւ,
Արեւմտեան
ք^իւրօն , մեզ աղատ
կր ^գէՐ
թեկնածու
նչանակելռւ
, բմիչկ կարապետ
Փաչա–
եանր , Բմ • Արմենակ
Հայրանեանր
կամ լ^կ • Վա
Հան Վարդանեանր։
Աեբ
չարքերէն
կազմուած
յանձնաԼսում
րր նաԼսլձւտրեց
Բմ ՚ Փաչա յեանի
թեկ–;
նածու
թիւնր
, ղո րծնական
պատճառներով
է
Երբ Մուբատ
տեղեկացաւ
այս որոչման ,
յայտնեց թէ կր մնայ ձեռնպաՀ ;
Ընտրական
յանձնախումբր
յայտնեց իր որո
չումբ Արեւմտ՛
ԲԼէւբոյին
, աւելցնելով
թէ Աու -
րատ կբ մնար ձեռնպաՀ :
ԱյնուՀետեւ
չաբաթներ
տեւեցին
թղթակցու
-
թԼււններբ,
առանց
ելքի մր յանգելու
։
կազմ՛ի ա չխաաանքնե
րէն
զուրս
ալ , բաւ էր ոբ
ոեւէ մէկր մեր անՀատ
րնկերներէն
դիմէր
ՎաՀա–՛
նին , նոյնիսկ
իբ անձնական
գործր
դիւրացնելու
|
կր ղտնէր
ղայն
միշտ պատրաստակամ
;
Մեր Նիւ Եորքի
Հին րնկերներէն
Ա. Գ՛ կը
կարծէ թէ մեր շրքանի
Տի՚Լրիկի
գաւառ
ին մէք
Գա շնա կց ու թ ե ան
Հիմնագի
րր ՎաՀան
Վարգան -
եանն
էր :
Հարկ է ճշդել թէ ՎաՀան
իր
1906/
դպբոցա^
կան տարեշբքանի
արձակոլրղր
անցուց
ՏիվրէԿՒ
եւ Հոն կատարեց
կաղմ ակե
բւղ չական աչխատանք -
նեբ : Արդէն
1907/5/
Տիվրիկի
մէք կա՛՜ր
ոգեւոր
ղո րծունէութիւն
;
(5)
ԱեԲԱՍՏԱՑԻ
ՄԸ
Fonds A.R.A.M
