1909 Մաէտ Տ1խ դէպքը
աեՂԿր
ԳԱՒԱՌԷՆ
( ի – հ ւ վերջին մաս)
^Րք
ըմբւէսւո%երԸ
մօտեցան
գրան,
նշանառու.
վաչար կրակ րացաս
փա չային
Հրամանով, եւ շմ–
րռստներն ու սօֆթաներԸ
սաիսլուեցան ետ գառ -
նալ ու վ՚ախչփլ
յ
Այգ
միշոց ին ըմրոստութիւՆր
աստիճանաբար
սաստկացած
էր ել տարածուած
միւս
ղօրտնոց -
ներն ալ։ Ծովային
նախաբար
Րիղա փաչա եւ գա
տական նախարար
Նազրմ փաչա
Երլտրզ
Հրաւիր
ուած
էին , րմբոսանեբը
անոնց կառքր
գարձոլցին
եւ. տարին
ԽորՀրգաբան
։ Գրան
առշեւ
բմբոստ
զինուո բներր
յարձակեցան
փաչաներուն
վբայ, ո–
բոնցմէ
Րիզտ վւաշա սաիսլուեցաւ
զէնքի
գիմել,
Նազրմ փաշա սրտէն
ղարնոլեցաւ
եւ մեռաւ,
Րիղա
փաշա
ոտքէն
վփրաւո րուեցալ : Նազրմ փաշա
մ օ–
րուսալոր
էր եւ րմ բոստնե րր զինքր
շփոթած
էին
ԱՀմէտ
Րիղա
"լէյի Հետ ել այգ
սլատճառով^
սպաննած : Անոնք
Հիւսէ
յին ձաՀիտր կարծած՜
էին
Լազքիյէի
երեսփոխան
էմ ին Արսլանր
, եւ
ղինքբ
բռնած եւ Հրացանի
բուներով
չարաչար
ծեծելէ
վերշ, գնգակաՀարած
էին
իյ ո րՀ րգա րան ին
գրան
առշեւ
ւ
Ըմբոստ
նաւտպներր
ձերբակալած
էին
նաեւ
ղրաՀաւորի
Հրամանատար
Հաղարապետ Ալփ
Գապոլլի
պէյը, ելզայն
մինչեւ
Եըլտըզ
քաչկռտե–
լով , պալատան
պատուՀանին
առշեւ , Ա
ուլթան
Համ իտի
աչքերուն
տակ
անղթօրէն
սպաննած է–
ին : Տէրվիչ
ՎաՀտէթիի
եւ
մ իւս
անո սլտնե
բու
զբգռութ
իւնով կարգ
մ ը թեբթերու
խմբաղրա
—
ւաւ ւ՛ե Լ րու վրա
յ յարձակում
գո բծուեցաւ
, ըմ բոստ
նե րը քանզեցին
ՒթթիՀատի
պաշտօնաթերթին
,
« Շուրայի
իւմմէթ»ի
ել ^թանին»ի
խմբագրա -
տուներն ու տպա բաններր։
Այն ատեն
((.Շուրայի
Ււմմէթ» կր Հրաաարակուէր
այն ասլարանր , ուր
այսօր
լոյս կը տեսնեն
«թասվիբ»
եւ Հ^Աօն Աաաթ»
։
Ըմբոստները
սկսան
սպաննել
նաեւ
գպբոցական
գեռատի
սպաներր
, իսկ
«ալայլը»ներու
էէԻ^
ղպեր։
Րռնեցին
նաեւ
ղինուորական
րմ ի չկ մր, որ
ուշիմ ութիւն
ցո յց տուաւ ել րսալ •
«Ե ս ալա
յԱԼ
եմ» : Այսպէս
փրկեց իր կեանքր : Ւբիկուան գէմ
ԱաՀմուտ
Առւխթար
փաշա, որմիշտ
Հրամանի կր
սպասէր
, իր մէկ ղունգր
ղրկեց
Տիվանեօլոլ,
այն
աաենուան
մ իակ
քբիստոնեա
յ
զինուորականին
Ապաթարի
էֆէնտիիւ
Հրամանին տակ,
անգորրոս–
թիւնր
սլաՀ պանե լո լ Համ ար
յ
Ըմրոստներր
յարձակեցան
եւ այգ
զինուորա
կանն ալ սպաննեցին։
Արածայր
մօրուք մր ունէր
ան , եւ ըմբոստները
իր Հանգերձներր
քակելով
երբ տեսան որթլվւատուած– չէ , սկսան պօռալ.
«Շէրիաթ–
կ՝ուզենք»։
Եպարքոս
Հիւսէ
յին
Հիլմի փաշա
Հրամարած՛
րլլալով,
Աուլթանր
եպարքոսութեան
կոչեց
թէֆ–
վիք փաչան եւ պատերաղմական
նախարար կար -
ղեց թեսալիոյ
Հերոսր,
Ա՚իւչիբ
կազի
ԷտՀէմ փա
շան : Այս վերշինր
աբիւնաՀեղոլթեան
առաշքը
առնելու
Համաբ աբտօնեց որ Պէյաղիտ
սպասող
գունգր Այա Աօֆիա
երթայ,
ԱաՀմուտ
Աուխթար
փաշա ալ պատերաղմական
նա խա րա
բութենէն
բամնուելով^
ետեւի
փողոցներէն
անցաւ եւ վեբա–
գաբձաւ
Աօտայի
իբ տունր։
Փլէվնայի
գուձւգր
իր
Հրամանատարով
եւ սպաներով
Հաւաքուեցաւ Այա
Աօֆիայի
Հրապարակր,
ուր րմբոստներր
սպա -
ներուն
յանձնում
ր պաՀանշեցին
, որպէսղի
սուի -
Կ– ԽԱՋԻ ՕՐԸ ՊՕՄՈՆԻ
ՄԷՋ
ՄԱՐԱԷՅԼ—
Ապրիլ
14/.1,
չաբաթ
երեկոյ,
Պոմոնի
ղպրոցի
սրաՀին
մէշ տօնուեցաւ
կ. Խաչի
Օրը , նախաձեռնութեամբ
մասնաճիւղին
:
Ա րաՀը
լեցուն էր ընտբտնի
բաղմ՛ ութեամ
բ ,
որուն
մէշ ստուար
թիւ մը կր կաղմէին
երիտա -
սաբգնեբր
; ԸնկեբուՀի
Ն՝ ՝Րիպրիթճեանը
Հան -
գէսին
բացումը
կաաարելով
, պարղեց Կ •
Խաչին
Հանրօղուտ
գո րծ ո լն է ո ւ թի ւն ր : ^Հարուստ եւ ղօ
բաւոր
ազգերու
մէշ անզամ
Հազոլաւ^իւսւ են
40
տարի
տեւող
կանացի
կաղմ ակե րսրէ^թ իւնն ե ր ը Կ •
Խաչին
նման։ Կ՛ Խտչը ծնած է մեր
մողովուրգի,
ծոցէն : Հայ կինը
ղա յն սլաՀեց
գերմ արգկա
յին
ճիգերով
, անայլայլ եւ ղօբաւոր
կամքով :
Կ՛ Խաչր
Հայ կնոշ միտքր
մ՛շակեց,
զարզացոլց եւ
նախաձեռնութեան
ոգի նեբշնչեց
անոր : Մ ենք կը
գործենք
քանի մր ճակատներու
վրայ,
որոնցմէ
նտՀաբ
սպաննեն
զանոնք : Վաշտի
Հերոս
ղինուոր–
ները ,զլխաւորութեամբ
գր*>շակիր իպրաՀիմ Ջա
՛ւ"*՜
ւէ ՝ 1^ՂՂԼ"^ ացան ել սուիննե բր քա շե լով
փրբ–
կեցին
սպաներյԼ
ստոյգ
մաՀ^
մը։ Նոյն
միշոցին
րմբ.
,նե ՐԸ.
Մ ի ՚ ֊ չ ի ր ԷտՀէմ փաշան ալ եկաւ ե
Հա շտեցոլց
ղինուո րնե բուկ Հետ \
Գիշերր
սակայն
իսթանէղուլի
մողուիուրգր, որ
տուներր
սքաՀուըտած
էլ՛, քունէն
բնղոստ
ար—
թլ^ւցաւ
սոսկալի
Համ աղա րկէ
մ ր ։
Տ ան եքներու ,
պատշգամներու
՛իրա յ գնգակները
անձրեւի պէս կբ
տեղային,
Համտզար1լր
բաւ ական
շարունակուե
-
ցաւ ելյաշոբգ
օրր Հասկցւէւ^՚ք թէ րմբոստները
ի
նշան ուրախութեան
կր կրակէին
այսպէս
, որով -
Հետեւ
իրենց խոստացուած
էր թէ թո լո ր պաՀանշ—
ներր
՚ղիտի
րն՚էո ւնո լի՛ն : Փլէ վնա
յի
վաշտը իր
սպաներով
զօրանոց
վե րագարձաւ
,
րմ բո
սաներն
ալ ցրուեցան : Ըմբոստները
կըպաՀանշէին
Շէ -
րիաթ , գաՀլիճի
Հրամարոլմ
, Երեսփ .մողովի նա–
խ՚սւլաՀ
ԱՀմէտ
Րիղա
պէյի
սլա շտօնան1լո
լթ իւն ր ,
ԻթթիՀատի
անգամնե
բուն , կտ յսե բական
բանակի
Հրամանատար
Մ աՀմուտ
Մ "ւխթար
Մ
ուխթար
վւաշայի եւ Ր՛ Հրամանատար
ճէվատ
պէյի. Ալի
Րիւլա վւաշայի,
Թաշդրշլայի
Հրամանատար
էսատ
պէյի
պա շտօնանկո
ւթ իւն ր եւ յանձնումր։
ԱՀմէտ
Րիղա պէյ Հրամարեցալ
ԽորՀ րղա բանի
նախագա–
Հոլթենէ
, ղաՀլիճր
Հրամարեցալ
, Թէ՚իֆիք
վւաշա
եպարքոս
եղաւ , իթթիՀատականնեբն
ալ
պաՀոլր–
տեցսէն : Յս՚շորգ օր ըմբոստ
ղինուորներր
շարու—
նա կեցին
տմ ենուրեք
կրակել եւ րստ
բախտի
սպաննել
իրենց
ձեռքր
անցած
սպաներր
X
Գտար -
ղի՚ւղ անցան ել ուղեցին
սպաննե
լ Մ աՀմուտՄ
ոլխ–
թար փաշան, ոբ պատերէն
ցատկելո՚է
յաշողեցաւ
օտաբ
ղրացեներու
տունր ապաստանիլ։
Պատե -
րաղմական
նաիսարար
Ալի Րիգա փաշա եւ
միւսնե
րր պաՀուբտեցտն
ել փրկուեցան :
կայսերական
բանակէն
30
Հազար
զինուոր
միացած
էի՛ն
ր՛ք -
բոստնե բուն , որոնք \ \ օր , մինչեւ
հ
^Հարէքէթ
Օր՜
տոլս ու
ի»
(Շ՛ ՚րմուն
բանակ)
ժամանում
ր, տիբա–
պետեցին
քաղաքին,
առանց Ա՛աբտ 3\ի
օրուան
չափ
ան ՛լթ ութ իւններ
գոբծելու։
Մանաւանգ Բե -
րայի
կողմր չգպան
օտարականներուն
, խուսա -
Վ՚եցան կողոպուաէ ել թալանէ
, բայց
բռնի
զօրա
նոց տարիւն սլաչաօնէ
Հանուած
ա լ ա յլր
զինուո րա–՛
կանները։
իրենցմէ չատեր
յետագային
կախաղա
նին վբայ
քաւեցին
իրենց
մեղքը
մէկն է ՀայապաՀպանման
գործը : Ապրի
Կապոյտ
Խտչը։
ՀԲոլռն
ծափեր) ;
Յեաոյ
սկսաւ
ղեղա րուեստական
բամինր :
Օր՝
Աէրէնկիւլեանի
յաշող
արտասանութենէն
վերշ, Օր– ԱբմենուՀի
(մեծ քոյբր)
երղեց
«Հայ–
րենիք»ը : Գպբոցի
աշակերտներէն
իշխանեան իր
«ֆանթէղի»ներոէի
խնղացոլց
Հանղիսականնե
ր ը
է
Փոքրիկներ
էմմա
ԳարաքէՀեան
եւ
Գարբինեան
պաբեցին
կովկասեգւն
զո յգ պարեր, իսկ աշա -
կեբտոլՀինեբէն
ՎարգոլՀի
կաբապետեան
արտա
սանեց
ՀձՓառք Հայաստանի»
: Եբիտասաբղ
շու -
թակաՀար Պ– Լեւոն
Վեւոնղեան
,
ընկերակցոլ
-
թեամբ Օր՛ Մ • Մտրկոսեանի
(գաշնակ)
նուազեց
քանի
մր լ^ւտիր կտորներ
, բուռն
ծավւեր
թլեէով
է
կարճ գազարի
մր լԱթ՚սցքին
սպառեցան վփ -
ճակախաղի
տոմսերր։
Ապա
ներկայացուեցաւ
«Շանթ»
թետա րա իա լմ բի պատրաստած
կատա -
կերգոլթիլնր
, Հ^Ջոբս
ս ա լո րնե ր ր» , գե րակտտա -
րոլթեամբ
Վ. Տէրտէրեանի
ել Գ. թիւթէլեանի
:
Գե ՚լաբուեստական
բամինէն
վերշ սկսան պա
րերը։
Աեւլաններու
շուբշ Հաւաքուած
մեբ
Հայրե–
նակիցներր
արզար
ոլրախութեամ
բ իրենց
մ աս -
նակցութիւնը
բերին : Երեկո
յ թ ր տեւեց
մ
ինչեւ
լո ւս ա րա ց , նիւթական
շօշափե
լի արղիւնք ապա -
Հո՚իե լով :
Նկատե
լի էբ որմեր ԽաչուՀիներր
սրտագին
՛իա րած
էին գործին եւ իւրաքանչի՛ւրր
իր պա րտա–
կոէնոլիմ իւնր կը կատա րէր խանգավառութեամ
բ :
Պ իւֆէ էն աւելցած
ուտե լիքնե րր յաշորղ
առտու,
բամնուեցան
Բոնսէփսիօնի
Հիւանղանոցի
Հիւանգ–
ներուն
է
^
Վարչութիւնր
Հբապարակալ
իբ շնորՀտ -
կալոլթիլնբ
կր յայտնէ Պ՛ Լեւոն
\եւոնղեանի
,
ՀքՇանթ» թատերախումբին եւ բոլոր
մասնակցող–
ներուն
, ինչպէս
նաեւ
յանձնաիսումբի
անղամ ու -
Հիներուն
, Տիկիներ
Ջ ՚ ս թիկեան ի , Աղնիւ
Մարգար–
եանի, թամիկեանի
, Հեղինէ կակօեանի
,
Աբմենու
Հի Բէնտիրեանի
ել Նոր Աեբոլնղին :
Ապրին
մեր ԽաչոլՀինեբը
է
ՆԵՐԿԱՅ
ՄԸ
ԱՊՐԻԼ \ \–24Ը ՊՈՌՏՈՅԻ
ՄԷՋ
ՊՈՌՏՕ,
23
Ապրիլ
Աիրելի
Յասաջ,
Հա -
յա շինշ Սաբսավ, ներոլ Օրր մենք ալ տօնեց ինք մեծ՛
չուքով Ա րնօնի րնկերվարականներու
սրաՀ ի՛ն մ էշ ,
Կիրակիւ կէսօրէ
վերշ,
ի ներկայութեան.
Հոծ՛
ււաղմ ութեան
մը։
Բեմին
թորր,
տարտղիր
եռագոյ^ւր սեւ երի -
ղով ՛քր , չբշ՚սպատուած
մեր նաՀատակնեբու
նը -
կարներով ել ֆրանսական
եռագոյնով տ
ՆախագաՀի
Հրաւէրով
՛Օր. Մ– Բէնտիրեան եւ
եզրա յրր փոքրիկն
Յտրութիւն
նուազեցին
Շօփէնի
մաՀերգր
գաշնակի
վրայ,
բնկերակցութեամբ
Յա
կոբ Բէնտիրեանի՛
(շութակ) :
Նա խագաՀ ր , րնկեր Գ • Հալաճեան
,
գրաւո բ
ուղերձով
մր ամ՚իոփեց
Հայաշինշ
Աարսափնե -
բր : Ե՚լրակացնելուի
րսաւ՛ այս տարագիր
մոգո -
վուբգր
երբեք պիտի
չՀ րամա ր ի Հատուցմ
ան
իրա^
ւունքէն :
Արտասանեց
Պ՛Ա՛
Խանղատեան 3՛ Թուման -
եանի
Հ^ՀողեՀանզիստ»ր
, մենեբղ
մը Օր՛ Վ– Բէն– ,
տիբեանէ
, արտ՛ս սանս
լ թիւն
մր Օր՛ Յակո րե անէ ,
«Մօր
մր երաղր»
(Աիամանթօ)
, ուրիչ
մ լն ալ Ա—
Հա րոնեանէն
, աբտասանութիւե
մ ր
Վարղան
Վարզանեանէ
եւ ւիոքբիկն
Նաթրեանէ : Ուղերձ
մը
«8ԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(40)՛
կ. ՊՈԼՍՈՑ ԳՐՍԻՈԻՍԸ
« Շաբաթ
մր Հաղիւ անցած էբ , կըգրէ Պ՛
Փիբս , եւ արղէն
յայտնի էր որ այղ
թնղանօթնե–
ԲՐ ապաՀովաբար
պիտի
յաղթէին
այղ
Հնօրեա
յ
Համբաւաւոր
պարիսպին որ Հինգերոբգ
գարէն ,
Թէոգոս Բ՛ի օրերէն
սկսեալ կր պաչտպանէր
մեծ
քազաքր : ի զուր պաշարեալաւերը
գէզերով
բուրգ
կը գնէին քարէ պարիսպներուն
առշեւը :
Գարձեալ
Հազիւ թէ կր Հասնէին
օրր օբին եղած՝ վնասը
նո–
րոգելոլ
է
« Յո յներր եւ ճիուսթինիանի
, կ՚՚րսէ Կրիտո -
ւղուլոս , տեսնելով որ թէ ներքին
ել թէ ա րտաքին
պարիսպը ա յնքան սաստիկ
կերպով կր ցնցոլին եւ
Հիմնայատակ
կ՝րլլան
, ղերաննեբ եւ ծառի
կոճղեր
բերին
, որոնց
շնորՀիւ
գիշեբն ի բուն
կարելի ե–
ղածին չափ ամրութեամ
բ գոցեցին ա րտաքին պա
րիսպի
խրամներր : Բո լո ր ա յղ փա յտերր
ումգին
կեբսլով
իրարու կր կապէ ին , անոնց մէշ ամէն տե–^
սակ քար, մայռի եւ վյայտի կտոր,
որթի
տուն -
կեր , ճիւղեր
, կտրուած–
բո յսե բու խուրձեր ել ու–
բիչ ամէն տեսակ
նիւթեր կր խառնէին,
որոնց
մե
ծագո
յն մասր
կիղելի
էին գմբախտաբար
:
Ասոնք
ամէնքր
իրարու ԿԱ խառնէ
ին եւԿԱ միացնէ ին պա–
բարտ
^ողփ եւ կաւի
միշոցաւ։
Այս ափյափոյ
չին
ուած՝ նոր պատնէշփն
առշեւ
բուրգի
կապոցներ եւ
մ ՛սն աւանղ
կենգանիի
կրկնակ
մորթեր կր կապէին
,
ւչոմ է շի կամ եղան
մ որթեր
, ղո րս շարունակ
կր
թրշէին
, վաիսնալով ոբ մի զուցէ
թշնամիի՛ն ար -
ձակած Հրավառ
նիւթեբր
կրակ տան անոնց : Այս -
պէսով
պաչարեալներր
քիչ մր ապաՀով
էին
այս
րաբձբ
ցցապատն
է չնե րուն ետեւ :
Արդարեւ,
ռում բերր
կուգային եւ ա յ՛է կա -
կուղ
Հողի՛ն մէշ կըմխուէին որ տեղի
կուտար ,
եւ այդպէսով
անոնց քանգող
աղգեցութիւնը
կը
նուազէր
քիչ մը։ Վեբշապէս այգ խոշոր
պատ -
նէ էներուն կատարր
պաշարեալներր
Հողով
լեցուն
տակառներ
գրին , որոնք կերպով
մ՛ր
որմածակի
պաշտօն կր կատարէին
թուրք
աղեղնաւորներուն
արձակած
նետերու
անձբեւին
ղէմ զիրենք պաշտ–
պանե լով ։ Այս նո բոզութեան
գործր
չափազանց
յոգնեցուցիչ
եղաւ այգ պարտասած
պատեբաղ -
միկներուն
Համար :
Ամսոյն \2էն
18 ,
րստ Պարպարո
յի ոչ ծովուն եւ
ոչ ցամաքին
վրայ մեծ չարմում մբ տեղի
ունե -
ցաւ , բացի
սովորական
ռմբակոծոլթենէն
եւ
պատնէ շին երկա յնքր
Թուրքե
բուն
սովո րական
վւոքրիկ
կռիւներէն։
Մանաւանղ
Ենիչէրիներբ, ո–
րոնք ոեւէ կերպով
մաՀԷ չեն վախնար
,
մինչեւ
պատնէ չին տակ կուղա յին կռուելու : Անվախ կը
վազէին
պատերաղմի, եւեթէ իրենցմէ
մէկր
ըս -
պաննուէր
, անմիշապէս
ուրիշներ կր վազէին : Կր ^
բեռցնէին
իրենց
ուսերուն
վրայ
սպաննուած
րն - \
կերր , առանց
Հո՛լ րնելու թէ ճիշգ պարիսպին տա– |
կր կր գտնուին եւ թէ թշնամին նետ ու
նիզակ \
կ՝աբձակէ : Շատ անգամ կ^ պաաաՀէբ
նոյնիսկ
1
որ այգ նետերէն
սպանուէ բ վիրաւո
բը չա լկած
Հե–
ռտցոզ
ղինուորը։
Անմիշապէս
ուրիչ
Թուրքեր կը
վազէին
կոլզային
եւ երկուքը
մէկանց
կ՚առնէին
կր տանէի՛ն , եւ բեալ
մեռնիլը,
սպանուիլր
իրենց
Հողր չէր, ամէնքն ալ աւելի՛ լալ կր Համարէին ոբ
իրենցմէ
տասը Հատ սպաննուի
, քանթէ ամօթա–
լիօրէն
ձգեն որ մէկ Հատիկ
թուրք
գիակ
մնայ
պատնէ շին տակր » :
Պաշարեալները
րոպէ
մբ չէին
կրնար
Հան - ՜
գիստ
առնել,
ինչ որշատ անՀբամեշտ
էբ իրենց ;
Ատ էր արգէն,
կ՝րսէ չատ իրաւամբ
Փիբս, պա–,
շարմ ան ամէնէն
ցաւագին
, ամէնէն
գմուար կէ -
տր։ ԱոտոլրԿւէ
մինչեւ
գի՛չեր,
գիչերը
մինչեւ
լոյս
կը
զո բծէին
անղո
լ լ ցերե կուան
վնասները գար -
մ անե լու
յ
Ռմբակոծութեան
սկղբնաւոբոլթենէն
քիչ մ ր
վերշ , Հունէլաբիո
լ. իսնամ ակա լին՝
Համ բաւա
լոր
Հունեատի
գեսսլաններր
եկան
Աուլթանի
րանակա–
տեղին , յաբղանօք
իմացնելու
Համար
իրեն թէ ի–
րենց տէրր,
Հունղարիա
/ թազաւո
բութեան խնա —
մակալ չէր այլեւս ելթէ իր բոլոր
իչխանութիւն–
նե րր վէո խանցած
է բ նո րատի
թաղաւո
ր
Վլատիս–
լաւի։ Եւ որովՀետեւ կր փավւաքէր ոբ նոբ վեՀա -
պետր
իբ ո լզած
ին պէս վարէր
թա՛լ աւո
րութեան
գործեբր
, Աուլթանին
կր վերագարձնէր
իրենց
միշեւ
1451/.1
Ամետէրվոյի
մէշ կնքուած
ղփնագա–
՚լարին
թուղթր, իփոխարէն
խնղրե լով որ Աուլ -
թանն տլ իրեն վերաղաբձնէ
իբ , Հունիատի
ստո
րաղրած
նոյն
գաշիւնքին
երկրորգ
պատճէնր :
(^ար.|
Fonds A.R.A.M
