ԳՐԻԳՈՐ նՍՐեԿԱՑԻ
Անանիա
Նարեկացի
, իր
վանքին
վւաււքէն
զաա . սլաամութեան
կ
՝ալ
.անգկ
ղկսչք մր եւս, այ–
լաււլէս ՛հեաաքրքրական
, որ կրնար գաոնաշ
նոյն—
քան եղերական՝
Նարեկացիներու.
ամթոդք
աոՀմին
Համար
Ժ . ղարուձւ , րիւզանգական
կա
յսրութեան
սլա շտօնակաչնե
րուն
թե չքին փչեց
յունագ
ուսառաւա
- ՚
նութիսնը
յայաարաբել
առաքփն
պայման
բնակե
լու. Համար
իրենց
աարուարձանեայ»
իչխանու -
թեանց
մէք՝. եւ ճնչումր
այնքան
սասակացոլցին ,
որ
Հայերր
սկսան
ղանւլուաՆովփ
ղաղթել
ղէպի
մ
ա
յր ե րկիր : Անչուչտ
եղան չաաեր ալ ,
որոնք
չչա րմ ե ց ան իրենց
աեղէն
չուղե լով
լքե
լ
ամ
էն
թան , կալուած՛ կամ
Հողային
Հարստութիւն
Հայ
— Հոռոմներն
են ասոնք : ք^այց եւ այնպէս
ա յս Հա յ - Հոռոմներէն
եւս մ աս
մր, չկարենա -
լով
Հանգուրմել
8ո յնե բու
ծիսամ ո լութեան ել 0—
աա րամե րմո
ւթե ան
( I ) ,
մ ասնաւորարար
կրկնա -
մ կրտութեան
խեղկատակութեան
, յետագա
յին
լքեցին
ամէն
ինչ, թօթվեցին
փոչին
իրենց
ոտքե
րուն
վյւայէն եւ Հաստատուեցան
Հայաստանի
ներքին
գաւառներուն
մէք։
Գմբախտութիւն
է որ
Հա յերն ալ խեղկատակութիւեր
խեղկատակու -
թեամբ
փոխարինեցին
կրկին մկրտելով
անոնք
որ
պաՀ մբ, տկարութեամ
ր կամ չուղելով
րամ —
նուիլ
իրենց
Հողերէն
, բնգուներ
էին
յունագալա–
նութիւնբ :
Այս
գաղթականներն
էին ղլխաւոր արար որ
քաղկեղոնականութեան
սերմեր
ցանեցին
,
բոյներ
Հաստատեց
ին , կասկած ու վերա պաՀ
ութ
իւն Հբ -
բաւիրեց
ին , մ ասնաւո րա րա ր Արծրունեաց «թա-
գաւորութեան
> սաՀմաններուն
մ էք ,
քհչտունեաց
եւ Անձեւացեաց
աչխարՀբէ
թոլոր այս կասկածե -
լփներբ
ուղղավւառ
Հա յոց
կողմ է կբ
կոչուէին
Հ ծայթ » :
Աբգարեւ, երբ ՝ՎաՀանիկ
կաթողիկոս
գա -
Հբնկէց կբ Հռչակուի՝
այն ամ բաստանո
ւթ
եամ ր
թէ Հրամայեր է յունական
իկււ1ւ*,^ր
կախել Հա -
յոց եկեղեց
ինե րո էն» մէք Հ.բստ Հոռոմոց
սաՀմանին»
\Օբբէլեան,
բ. Հատոր, էք
32)
կամ Հ,վասն նո -
րոգման
աղանգոյն
Բաղկեգոնի»
,
(2)
եւ աւելի
ծանր ղատապա
րտո ւթենէ
մ բ վախնալով
խե լա -
ցութիւն կբ Համարի
փախչիլ,
իբրեւ
ապաՀով
վայր կամ ապաստան
ուրիչ տեղ չփ գտներ,
րայց
եթէ Աբծրունեաց
«թագ աւո րութիւնր»
, վասպու -
րականի
մէք, ուրկէ
նզովք կբ կարղայ
նորրնտիր
կաթողիկոսին
: եւ աՀա նորընտիր
կաթողիկոսր
,
Ատեփաննոս
Աեւանցի
, կուղայ
քիչտունիք
, վաՀա–
^Իհ.Ի Ի՛^
ԼՔՌ
աուն
կան չե լու Համար
, րա յց Արու -
սաՀ
լ Արծրունի
թաղաւո
րին եւզաՀրնկ՜էց
կաթո
ղիկոսին
Հրաման^վ՝
կըձերբակալուի
Ատեփան -
նոս
կաթողիկոսը
, կը նետուի
Աղթամարի
րանտբ
,
յետո
յ կոտորոց
րերղր , ուրկբ մ եռնի
թչուառ
պայմաններու
մէք։
Ուրեմն
, ինչպէս ա յս իրոզութիւննե
բ բ
ցո
յց
կուտան
, քազկեղոն ական
ութ եան
բո յներ
Հաս -
տատոլած
էին Հայաստանի
մէք, եւ մասնաւո
րա -
րար
ւոքշՕէՇ
չրքան
մլ^ւ էր Ա՚չտուսիքբ,
ուր արղէն
կը յիչատակուի
իրրեւ
ն չանաւո րագո
յն «ծայթ»
,
տրգար կամ անարգար
, ա յղ
մ ասին՝ յետագա յին ,
^ՐԻՂ"Ր
Նարեկացիի
Հայրր,
Խոսրով, որ
նոյն
իսկ
բանագրուեցալ
Անանիա
կաթողիկոսին
կողմէ
ՀՕրմանեան
Լլբ Հերքէ) : ԱսլաՀովաբար
քցոսրովի
գատապա
րտութիւնն է պատճառր, որ նոյն
մ ո լո —
րանքին կասկածբ
կ՚իյնայ
Անանիա
Նարեկացիի
վրայ,
ազգականութեան
թե լադրանքով :
Բայց Անանիա
, ինչպէս եւ
Նարեկացիներու
տոՀմը,
Հեծեց
նաեւ
ուրիչ ծանր
ամբաստանու -
թեան
մր տակ ,
թոնզ րակեց
ինե րո ւ
աղանդն ալ
վարակած էր վասպուբականբ
, այնքան որ Անա -
նիա Աոկացի
կաթողիկոսր պաՀմբ կասկածի Ա–՜՝\
նանիա
Նարեկացիի
րնթացքին
վրայ եւ կրպա՝ -՝
էանքէ գրաւոր
գատտպարտութիւն
մբ թոնգրա -
կեցիներոլ
մասին։
ԱՀա այգ
առթիլ
է պատրաստուած
Գիր Խււս–5
տ ո վ ա ^ ւ ռ ւ թ հ ւ ս ն
գործը։
Առաքին
անգամ Ա խ ի թա րեաննե
րն էին, որ կբ
Հաստատէին
այս ձեռագրին
գոյութիւնը։
Խորա -
գիրր ծանօթ էր իրենց,
րայց
չէին կրցած
գտնել
ձեռագիրր։
Այնպէս որկրփնտռէին
կ՝որոնէին ա–
մէն
էլողմ , որովՀետեւ
Գբիգոր
Աագիստրոսի
եւ
Նե րսէս
ՇնորՀալիի
վկա
յ ութիւննե
րէն
գիտէին թէ
Անանիա
ՆարեԼլացիի
այս ղործր
թանկագին
ման
րամասնութիւններ
կրնար տալ
թոնգբակեցիներու
կեանքէն ելվարգապետոլթենէն
, թէեւ
ԶարպՀա–^
(1) Այս հա|ածանք8երը այնքան սաստկացած
էին, ա ւ ե լի վերջերր՛ Խաչիկ կ աթողիկ ո սի օրու| .
որ յունական Հայաստանի մէ ջ անղամ կ ՚ ա րղի լ է ին
Հ ա յ ո ց ժամհա ր ո ւթիւնը :
(2) Օրմանեան ա յ ս վ կ ա յ ո ւ թի ւ նը , մ՛իեւնոյն
րաոերով, կը ր ե ր է ԱաԱ՚ուէլ Անեցիէն ,
է յ 101 =
Իմս կ ՚ ա ո ն ե մ Կիրակոսէն, էջ 49։
ՖոսԱսակսւճ ադի
գոսկաԱոՆթիէնը
(ՏՊԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ)
Հետաքրքրական
չէ թերեւս
ֆրանսական ար
դի գրականութիւնը
չատերուն
Համար,
մանաւանգ
րանա ստեղծո
լ թիւնբ
։
Արդարեւ
գմուար ու անմատչելի կբ թուի
ան
երբ բնթերցոզբ
զուրկ է որոչ դարգացումէ
մր ,
մութ ու բաբդ է առՀասարակ
եւբազմաթիւ տկա–
րութիւններ
կրմատնէ
գիտակից
լ^թերցողփն
։
Գբո֊լներբ չատ տարուած
էլե րեւան
նո րաձեւոլ -
թեան
Հոգերէն եւ անիսնամ
են ,
կ՚աճապարեն
,
կ՝ ի յնան պարապաբանութեան
եւ
կեզծ
ին
մ էք
յաճախ,
ինչպէս եւ կեղծ
աբգիականութեան
մէք։
Ա ոլորում
, որոնում
, յո ւսաՀատութ
իւն ելա յլա -
սերում կր տեսնենք չատ անգամ : կր տեսնենք կա
մաւոբ
ա
յ լանդակս
լ
թիւններու
ետին պաՀուան
մի–
քակութիւննե
ր ու թե թեւսօլիկո
լթ իւնւնե ր ; Շատեր
իրար կբկտպկեն
։
եւ սակայն
աչխարՀի
ամէնէն
չաՀեկան գրա -
կանութ
իլննե րէն
մէկն է ան։ Ու Փրուոա ,ժիտ՝ ,
Բլոտէլ,
Ափոլինէր, Ա • ժաքոպ,
՚Բոքթօ
, Ա ոն -
թերլան,
Աալռօ, Ժ՛ Կրին, Պէռնանոս
, վալէբի եւ
ուրիչներ
բաւական
են ապաՀովելոլ
Համար , անոր
մեծութեան
Համ բաւը ։
ՇաՀեկան է ան իրրեւ տագնապի
գրականու -
թիւն , իր բազմաճիւղ
եւ Հակասական
յեղաչըր -
քումներով,
որոնումներով,
մ տածումներով
մա -
նաւանգ
, յանդուգն
ճչմարտասիրութեամր
եւ ցա
ւերով
։ Ան կբ ձգտի
կուրծք տալ գարուն
յուսա–
Հատութեան
, դառնալ
կորով եւքաքոլթիւն
, խըղ–
ճամ իտ խոստովանութիւն
, ազատ , Հպարտ եւ
մարդավայել
կեանք
մր ապրելու
կամք ել կը
փորձէ
փրկել
երկիրը
անկում
էն ։
Ու ան է դարձեալ որ կր լուսաւորէ
մեզ երր
կ՝ուզենք
րմբռնել
աչիսարՀին
այսօրուան
քաոսը
եւ
յո յսեր կը փնտռենք : Ան արտա
յա յտռւթիւնն է ոչ
մ իա յն երկու սլատե րաղմնե
ր տեսած
, գրաւուած
,
ազատագրուած
, տառապած
եւ օտաբ
ալիքներէն
ծեծո լած , ներսէն
ցնցուած
Ֆրանսա
յի տռամ
ին ,
ա յլեւ
Համ ամ արգկա
յէն
մ աքին ու մ արդ
էակին
X
Անուրանալի է ա յգ տաղնապբ
։ Ան կբ սկսի
Տնական
թուականներէն
, իրական
րանա ս տ ե ղծ ո
լ -
թեան
Հասնե լու ճիգով
մ բ ։ Պոտլէռ
, Մ ալարմէ եւ
Ռէմպօ նկատուած
ենանոր երեք մոգերը : ԱյԳ
^ԻՂԼ՛
հր. չարունակուի
մինչեւ
այսօր
իր չափա -
ղանցռյ^թիւններով
։
Անուրանալի է ա յգ տագնապր : 8ուսաՀատո՝,ւ–
•
թիւն
մր կա
յ որ ծայր կուտա
յ գարուն
սկիղբէն ,
կր յանգի տատա
յա կան ո ւ թ ե ան եւ գերիբապաչ -
տութեան
, կր չրքի
ինքն իբ վբայ՝
Հակառակ
ուղ–
ղութ իւն
մ ր առնելու
Համ ար Ֆրանսա
յի ազատա -
գրութեան
օրերուն
, կ՚առնէ
տուրբեր՝
լ^թացք
մ ը
գա րձեա
լ
ինչպէս կբ տեսնենք
գո յապա չտո
ւթե
ան
մէք :
Այս տագնապբ,
գրական եւ քաղաքական
, կր
քաչէ վերո յիչեալ
մութ
խո բՀ րդապա չտնե բէն գէպ
ի
ալ
ե լի մութ
խորՀ րդա պա չտո
ւթ իւն , ունենա
լով
պարղութեան
սիբաՀաբնեբբ
, ի վերքո
յ կբ Հասնի
Փրէվէրի
սովորական
բառերով
րանաստեզծոլ
-
թեան : Անկբքալէ նաեւ
իր գարուն
Հարցերուն
Հետ • Վերքին
յիսուն
տարիները
եզան
ալեկոծ
դէպքերով եւ վարգապետռւթիւններով
բնկեր–
վարոլթիւն,
Համայնավարութիւն
, ֆաչականոլ -
իմիւն, նացիա/լանութիւն
, ՀամաչխարՀային
երկու
պաաերաղմներ
, յեղափո
խո ւթ իւննե ր եւ անբնղ -
Հատ
կռիւներ՝
աշ/ոարՀի
զանազան
մասերուն վր֊
րայ։
Հսկայաքայլ
այլ տագնապներ
ստեզձող
յա–
ռսյ քգիմ ութիւն
ղիտութեան
եւ ճարտարարուես
-
տի։ Պէտք է յ ի չ ե լ տակաւին
Ֆրէօյտր,
Տիւրքէյմն
ոլ ՚կերկսռնբ,
Այնչթայնբ,
անոնք ոբ երեւան րե֊
րին
մարգկային
մաքին,
մարմնին, ու Հոգիին եւ
ընկերային
կեանքին
բա րգո
ւթ իւննե ր բ ;
Անուրանալի է այգ տագնապին
րերած
խառ–
նա/լութիւնբ
եւ ֆրանսա/լան
վերքի՛ն
յիսուն
տարիլ–
ներու
ղրականութեան
մէք կր տեսնենք
յեղաչբր -
քում
մ ր ռր քալած է բանա կանու թեան
մխտւււմէն
գէպի
բանականութիւն
, անՀատա
սլա չտո
ւ թ ենէն
գէ սլի
Համ ա յնականութ
իւն , մ ո գա կան
արուեստէն
դէպի
իրապաչտոլթիւն
: եւՀակաոակ
Հոսանքներբ
իրար կըխաչաձեւեն
տակաւին
այսօբ
։
X
Այգ գրականութեան
նայոզբ
Լլր զարմանայ ա–
մ էնէ ն առաք
պա յքարին
վրա
յ ղոր մարգիկ
մղած
են ֆրանսական
պա յծառ
Հռշակոլ ած մաքին գէմ
ել Հակառակ
ուղղութեամբ
կատա
րու ած Հղօբ
ճի–
գին
վրայ :
Պէտք է րնորոչել։
Անրաղձալի կր այգ պայ -
ծառ
մ իտքր
մ ասնալո բապէ ս բանսւստեղծ ա թեանց
մէք : Վալէրիի պէս մտածող
ղ լու ի՚Նե րն ի"կ ա -
ղատ
եղան
Հաս/լցուելու
Հողէն :
//ւ
ժիտ կը սսլա–
"էր որ ուբի^եր
բացաւորէին
իրեն
իր ղրա
թեան
իմաստր ։
ՖրանսաԼլան
արգի դրականռւ
թեան պատմա -
գիրնե
րէն
ոմանք այս կամաւոբ
մ՛թու
իմիւնր կը վե
րագրեն
խորՀրգապաչտռւթեան
արտակարւլ
ծաւա
լումին
միայն : Բանաստեղծներր
կր քանան խոր-
Հարղներռվ
ել պատկերներով
իսօսիլ,
խուսափիլ
բացատրոլթիլններկն
: ԸԱալ մանաւանգ
ինքնա -
տիպ
Այս տեսակէտր,
րլլալով
Հանդերձ
ճիչղ, կբ
մնայ անրաւարար։
Գիտենք թէ մարղկային
Հոգին
աւելի
րարղ է քսաներորգ
գարուն
մէք եւ նորոլ -
թենէ
նոբութիւն
, որոնումէ
որոնում,
բանաս -
տեղծնեբր
Հասած
են բաբդ
ըմբռնումի
մը,
ինչպէս
եւ յառա քացած
մաածման :
Կ՚ոլղեն
բլլալ անկախ , ազատ՝
իմացական
կամ
բեկերային
ատրբեբէն :
Ասոնք,
Աալարմէէն
վերք, խորՀած ենթէ կա
րելի է բազմաթիւ
իմաստներ տալ զրութեան մը
ել (լեթերցոզբ
կրնայ
.գրողին մտքէն
չանցած
մբ -
տածումներն
ու ղգացռւմներբ
ունենալ
գրութեան
լքե
է
Բայց մերբանա կան ութ իւնբ,
այսպէս, ոչ մի–
ա յն յարաբե րական էր ա յլեւս տատա յականնե
բուն
եւ գերիրապաչտներուն
մ էք , այլ եւ կեղծիքի աղ–
բիւր ։Տատա յականնե
րն ու գե ր իրապա չտնե րը գէմ
էին Բ" լոր անոնց որ մ տածում
ով կը գրէ
ի6ւ
, գէմ
ամէն
րանի նաեւ
ուր մտածում
կար։
Որենց փա -
վւա քն է ր որմարգր
րլլար աղատ արտա
յւս յտհւ -
թ իւնր
իր ենթագիտակցա/լան
ա չխարՀին
։ Լո թ -
րէամոն ել Ոէմպօ
իտէալ
գրողներ
էին իրենց Հա–
նալեան
սխալ
գո ւշաէլո լթ իւն մր կ^լ^՚էր
բովանդա
կութեան
մասին։
Աակայն,
1892/*՛,
երբ էքմ իած
նի
մ ատենագարանին
ձեռագիրնե
բուն
մ էքէն
երե
ւան
ելաւ փնտռուած
տ յգ գործը՝
զոր
Մ իարան
(Գալուստ
դպիր Տէր - Մ կրտիչեան)
անմ իքապէս
Հրատարակեց
Արարատ/
մէք , յետո
յ՝
առանձին
,
րնգՀանուր
յուսախաբութիւն
պատճառեց
մեր բա
նասէրներուն
, ա յս աննշան
գործր
, որուն
բուն
խոբաղիրն է «երանելւռյ
Հաւր
Անանիայի
*1՝՜ԻՐ
հյոստովանութեան
որ յագագս
սուտ
կարծեացն
որ ի վեբայ
նոբա^ , ո՛չ մէկ նոբութիւն
կր բերէր
թռնգրակեցիներոլ
աղանգին
մասին : Նախ կր բո
վանդակէ
ապսպրուած
նզովք
մ ր թոնգրակեց
ինե
րուն գէմ , յետո
յ «Հաւատարմ
ատի»
վւո րձ
մ ը ել
այսքան
,
ամէնէն^
յոլղիչ
մասն ա յն է ուր կ՛ար–
տա յայտուի
վիրաւո րուած
Հ ոգիի
մր ցաւբ
«սնբն–
գակից»
՚^բնկերոք
մը գէմ, որ կաթողիկոսն է ՚ կաս–
էլածամիտ եւ սպառնացայտ
:
եւ սակա
յն , Ա ագիստրոսի
եւ Շնո րՀա լիի գո
վաբանական
վկայութիւնր
չէ բ կրնար
կո րսնցնե
լ
իբ արմէքր, աՀա թէ ինչո՛ւ
մեր
բանասէ
րներբ
( Գուրեան
) կր կա բծեն թէ Անան իա Ն՛" րեկաց
ի ,
այս
աննչան
ղրոլթենէն
զատ, որ կր բաղկանայ
13
տպագբուած
էքերէ , դրած է արմէքալոբ
աշիսա -
տութիւն
մրն ալ,
ճ ա ո Ըն դ դ է մ Թռնդրա կ եցւոց,
որ
կո րսուած է : է՛սկ ոմանք
նո յնիսկ՛ կը պնգեն թէ
Գիր ԽաւտովանոԼթեանը
սլէտք է վերադրել
ուրիշ
Անանիա
յի մը։
Ւնչ որալ րլլայ,
Անանիա Նարեկացի
զգացեր
է որ վտանգուած է իր գիրքր երբ ճառ կր դրէ
թոնղրակեցիներուն
գէմ, որոնք պաՀ մբ վաբա–
կած
էին Աոկաց եւ Անձեւացեաց
աշխարՀները։
Ցիչեց
թերեւս թէ իր նախնիքը
ի^նչ վայրագոլ -
թեամբ
պատմեր
էին թոնգրակե
ց ինե ր բ , – «աղ -
սւեսադրո
չմ» խարան կր գա րնէին
անոնց ճակա -
տին,
կ՚այրէին
Հրաչէկ
երկաթով
( 3 ) ։
Ժամանաէլն
ու դաւառր
այնքան վարակռւած
էին, ռբ Գրիգ"Ր
Նարեկացին
եւս, Հեռացնելու
Համաբ ամրաստա -
նութիւնբ, որ Հօրմէն ետքբ
սարսեր էր նաեւ
մօ
րր
Հօրեղբօր
Հոգին, կբ տիպուի
Թ ո ւ ղթ
մը
գրել
կճաւի
վանքին
վանաՀօր
, ցո յց տալով
«ղծածկեա
լ
գարչաՀոտ
պղծութիւե
անիծե լո յ
Ամբատայ
թոնգրակեցւոյ»
(4) :
Ոաքռրդով
վերաքագ
մբ՝ Համագրելու
Համար
կատա րուած
պր պառ
ւմնե րբ եւ ծ անօ թութ
իւննե
բբ
Անանիա
Նարեկացիի
մ ասին , յետո
յ նե րկա
յաց
նե
լու Համաբ Խոսրովբ,
Հայրբ
Գբիգոր
Նարեկացիի
է
&.
ՆԱՐԳՈԻՆԻ
(3) Աւելի ո ւ շ , Գրիդոր Մագիստրոս, որ կը
կ աոա վ ա՚րէր Վասպուրական աշխարեր
քփւղան -
դիոնի ե ա շ ւ ոյն , րանակի մը ղլ ո ւ խն անցա ծ ՛ հ ո ւ
րով ե ւ սուրով րնաջնջեց ամրսղջ Թոնդրակեցինե–
րը : փ իյ ե ր մի ա յն կրցան խ ո յս տալ դ է պի արեւ -
մո ւ տ ք կամ հարաւ :
(4) կ ճ ա ւի վանքր ե ւ ս կը գ տնուի Մոկ աց աշ
խարհիս մ է ջ , « Տ ե ղի ՝ դիւ ա ց լցեալ պաշտմամբ »
(եյորենացի) : Մոկ աց լեռնաշխարհը, որ « դ ե ւ ե ր ո ւ
բնա կ ա վ այր » մըն էր հեթանո ս ո ւթե ան օրերուն ,
ապաստան դարձաւ, յե տ ա դ ային, կրօնական վւա–
խստականնեբուն (Գայիանէի
ա ւ ա ն դ ո ւթիւնը) ,
քաղաքական դժ գ ոհնե ր ո ւն ՛ ինչպէս ՎարդանՄա
միկոնեանի, որ, ի բ էյ€1օէհ^ւագս€ խառնուա ծքո վ ,
սլսւ1ւ մր հե ո ացաւ պ այք ա ր էն ՝ ա ղօթ ե | ո ւ
համար
լեռներուն վբայ (Թու|մ– Ար ծ րունի, էջ 82), ե ւ
ա ւ ելի ւււշ՝ Թսնդբակեցիներուն :
Fonds A.R.A.M
