I
Մաքսիս Գաքհ ևւՀայ
գքողԱեդ
(Ամփոփուած Երեւանի թ ե ր թ ե ր է ն )
Մաքսիմ
Գորքի մեծ աղղեցոլթիլՆ
ունեցած է
հէ միայն
ռուս
այլեւ
խորՀրգային
բոլոր
ւհոգո ֊
վուրգներոլ.
յեգափոխական
մաքի
վբայ։
Ըսա Վ.
ԼՐ . ս ոլոթովի
Գորքիի
գեգարուեսաական
խօսքի
ազգեցու
թիւնր
յեզափոխութեան
ճակաաագրին
վրայ
աւելի
անմիշական
ել ումեղ է ք՛ան
ուրիշ
գրողի
աղգեցութիւն
է
Ս՛
ՇաՀումեան
թարգմանած
է Մ՛
^"ՐՔԻԻ
^ Մի անղամ
աշնանր»
, որ առածին
Հայերէն
ղիր~
քրն կ Գոբքիէն : ԲանասաԼղծ
Աւետիք
իսաՀակեան
թարղմանած
է Գորքիի « ՄրրկաՀաւ^ր
, Ա. իսա
Հակեան որ անձամ ռ ծանօթ էբ Գորքիին
, բացա -
ռիկ տեղ կր յատկացնէ
անոբ
Հ իւմ անիզմ ին եւ
լաւատեսութեան։
Գորքին կր սիբէր
բնո,թիւնր,
ղեղարուեստր,
ղիաութիւնր,
րայց
ամէնէն
աւելի
մարգր։
Ամէն Լաւ բան՝
րնոլթիւնր,
ղեղաբոլես
-
տր, զիտոլթիւնբ
պէտք է րլլան
մարղոլն
Համար։
Հայ
իրականութեան
մէ^ , Մ• Գ"րքք՚է
յեղա
փոխական
գաղափարներուն
եւ ղեղա բուե ստա
կան
Հանճարեղ
խօսքի
լաւաղո
յն քար ոզո ւթիւն
լ^ողն
է Տակոբ
Տտկոբեան
: Անոր
Համ ար
Գորքիի
աւ։ ա–
շի՛ն շբշանի
յեղափո խական
վիպերղու
թիւնր
(1ւե–
ւոլուցիոն ոոմանաիկան)
ստեղծագո
րծա կան ոգե—
շնչման անսպառ
աղբիւ բ Հ անղիսացալ
: Տակոբ -
եանի բանաստեղծ
ու թեանց մէ^ ումգնու
թեամ ր կը
սկսին
Հնչել
Գորքիի « Մրրիկը»
,
Հ&Ամսլրոպը» ,
«Որոտը–» , ^Ցասումըֆ
եւայլն ։
Տտկոբեան
գրած է Գ՚՚րքէէ
ստեղծաղոբծոլ
-
չը եղաւ անիկա։
խուզարկու
ղբագէտր՝
որ նախ -
նականութիւնր
կր նկատէր
Հայ մարգուն
անկապ
տելի
Հզէնք^եբէն
մէկր,
աբգի
քաղաքակրթոլ
-
թեան ապա կանո ւթեանց ղէմ : կ՝ոբոնէբ
ԱՊՐՈՒ–
՛ՄԸ եւ ողին՝ մեր
զրողներու
սեւեռումներուն
մէշ, եւ կ՚ատէր
չպարն ու
սեթեւեթր։
Օտարին
, եւրոպական
թէ նոբ
աշխաբՀեան
գրականութեան
Հանղէպ
աման
Հիացո ւմ
չճանչ–
ցալ երբեք,
որովՀետեւ
ՄԱՐԳԿԱՑՆԱԿԱՆԻՆ
մի -
ա յն կր Հաւատար
ւ
0չական
մարմնացեալ
խռովքն
էր իր մողո -
վոլրգին : Անոր աբեան
րոլոր
բշիչներուն
րնգոլ -
նարան , եւ անոր Հող իին բոլոր ճառագա
յթումնե–
բուն,
տխրութեան
եւ ուրախութեան
, ցաւին ու
մպիտին
անվրէպ
ցոլարան :
իբ գործը՝
վկայութիւնն
է իր կեանքին ։
(Խմրագրական ԱՐԵԻԵԼ֊ք^ի)
թիւններու
մասին,
թարգմանած
անոբ
առանձին
գործերը ։
Տտկոբեան
կը գրէ.֊
^Գորքին
յեզաչրշեց
մեր
գարու
ամբողշ
գրականութիւնը,
նոր
սերոլնգի
մ տքեբն ու Հա յեացքնե
ր ր , անոբ
սպաոնա
լփքներն
ու ակնկալոլթիւններր
. . . Անոր
ղո րծե ր ը
բողոք
են ցարական
վա բ չաձե ւի
գէմ :
Անո ր ամ էն
մ էկ տողին մէշ թ աքնուած
են ցասումն ու զա յ -
րո յ թ ը տիրող կարգե բու գէմ , գբամ
ատիրական
բոնակաէութեան
գէմ՝» %
Աովե տա՝էայ
արձակի
ականաւոր
ներկայ ա ւա -
ցուցիչ
Արաղին
, որ Գորքիի
գրական
աւանգոլ
-
թեանց
լաւագոյն
շա րունակո
ղնե րէն
մէկն է Հայ
գրականութեան
մէշ, տարիներ
առաշ թարգմա
—
նած է Գորքիի
«Մանկութիւնը»
,
–^Ծառայութեան
մէշ» , «իմ Համալսարանները»
:
Մ ատա թ Պետրոսեան՝
կը ղրէ թէ Գ" Րքէէ
« Մակ.
֊ԳՐ՛
էն»
գթ
տուաւ նե տուն/ու
պր.
լետարական
գրականութեան
ասպարէզը
: Այնոլ -
Հետեւ
Մ աքսիմ
Գո րքին գարձալ
իմ "իրելի եւ ա–
մենամեծ
ուսուցիչը : Աւ անոր
գո րծե բու
լ^թեբց–
ման ատեն կը զգայի
կեանքիս
ամենաերշանիկ
րո
պէն երը :
Գերենիկ
Գեմիրճեան
բազմ աթիլ
անգամնեբ
իբ գրական
գործունէու
թեան
րնթացքին
խօսած
եւ գրած է Գորքիի
մ ասին : Շ ե չտած է
՚ ^ " ՐՔէէ
ստեղծագո
րծութեանց
Համամ՚արղկա
յին
նշանա -
կոլթիւնը
: « Տ՚ամանակից
ղրողներէն
ամէնէն
մե–
ծը եղաւ
Մ աքսիմ
Գո րքին , որուն
խօսքը
Համ ա չ–
խարՀային
արձագանգ
կուտար
; Գորքիի
ստեղ -
ծաւլո բծութ
իւննե բու ա յղ
մ ասնա յատկու
թիւնր
կուգայ
մողովուրգի
ումէն։
Անկէ առաւ մեծ
ղբո–
ղր , կռուելու
, ստեզծե
լու Հանճա ր ր ւ Անկէ սոր -
վեցալ
լաւատես
ԸԷԼալ,
"էրել
ճշմարտութիւնը
,
արդարոլթիւնր
, ա շխատանքր
, կեանքի
ուրախոլ–
թիւնր։
Մ աքսիմ
Գո րքին իր ղո յութիւնր
կապեց
մողովոլրղի
յաւիտենական
կեանքի Հետ է
Ատեփան
Զորեան
ռուս ղասական
ել սաիետա–
կան
գրականութեան
չալտգո
յն թաբղմ
անիչներէն
մ է կը կր Համ արուի : Հայիրականութեան
մ էշ ան
մեծ ղեր է կատարածերկու
մողովուրգեերո
ւ մը -
չակութա
յին
մերձեցմ
ան
մէշ :
Անոր
կը
պատկանի
թոլսթոյի,
(Տ,Պտտերազմ եւ հքազաղոլ -
թիւն»
քառաՀատոր
վէպին
, թուրկենեւի
, Գաբ -
չինի , ել ուրիշ
ռուս
ղասականներու
երկերու
թաբգմանոլթեան
պատիւբ ; Զորետն
առաշինն
էբ
ոբ սովետական
շրշանին
Հաւաքեց
եւ
1928/՛՛՛
եր
կու Հատորով
Հրատարակեց
Մ աքսիմ
Գորքիի
ըն
տիբ պատմ ուածքները
:
Գորքի
1916/5՛
խմբագրած
է « Հայ
գրականու
թեան
մողովածուն»
, ուստի եւ ծանօթ էր դրակա
նութեան
պատմ ութեան
, ինչպէս եւ մեր կարեւոր
երկերու
Հեղինակներու
Հետ։ Կր յիշէր
Հեղինակ -
ներու
տնուննեբը,
երկերու
վերնագրերը,
թ1Ի»
վանղակոլթիւնը
է
Անդամ
մը խօսելով
Հայաստանի
գրողներուն
առշեւ,
Գորքի
կ՚ըսէր,
«Մեր
ներքին
Հոգեկան
միացման
տեսակէ
տէն,
ինչպէս եւ յետագայ
գո րծո ւնէ ո ւթե ան Հա -
մար , անՀրամեչա
է ա յնպէս
կաղմ ակե րպոլիլ
, որ
է^անչնանք
իրար : Լաւ կ՝ըլլար
Հրատարակել
Հան
դէ ո մը, ուր ոչ միտ
յն գրականութիւնը
արձանա–
գրուի
, ա յլեւ
մ շակութա
յին
կեանքի
ամ էն մէկ
քա
յլ
գործարաններ
, նոր դրուած
օփեբտ
եւն • :*
ԱչքոարՀի
մեծանուն
գրողներէն
եւ ոչ
մէկր,
թէ իր էէտեզծաղո
բծու թիւննե րով եւ թէ՛ իր ղրա–
կան ու Հանրային
ղո րծո լնէ ո ւթ եաւՐ բ ,
սովետաՀայ
իրականութեան
մէշ այնքան
Հմայք չէ ունեցած ,
ա յնպիս ի ս բաաբոլխ
սէր չէ վա յե լած ,
ինչպէս
Գորքին
I
Այգ անսաՀման
Հմայքր,
սէրր Հանճաոեղ
գր–
րողի , անմ աՀ
մ րբկաՀալի
Հ անգէպ
արտա յա յ -
տած են Հալ բանաստեղծներէն
շատեր
Մ աքսիմ
Գորքիի
նուիբած
իրենց բանաս տեղծո ւթեանց
մ էշ ։
ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԱՌԱԾՆԵՐ
Հքուռ ակօսր մեծ եղնէն է :
= Եղր երբ իյնա
յ դանակաւո
ր կր շատնա
յ X
•=ւ։ ճնճղոլկր
րսաւ՝ երբ ղաբուն գայ
գուլպայ
պիտի, Հիւսեմ
, գարունն
երբ եկաւ՝
րսաւ.
Ե"
ուր , գուլպայ
ղո րծե
լն ուր ։
^= Ատամ քչփո բե լով փոր չի կշտանար ։
Ջրին
րսին , ի՛՛նչ կր գոռաս
, ըսաւ՛
Տեղս
քաբուտ
է ։
^= Տանն
երէցին
«ՕրՀնեա
տէր»
չկայ
է
(= Գողը
ի՛՛նչ կ՛ուղէ
.
Մ ութ գիշեր ՚՛
ԱՏԱ8ԱՆ-Բ
ՓԱՐՈԱ, երդիծաթեբթ՛
թիլ
1,2,3
(Յուն -
ուար
1 ,
Փետր՛
20)
։ Պտակերաղարդ
Լծաղրա -
նկաբներ՝)
։ Տարեկան
բամնեդին
2
անդլ՛
ոսկի։
-
Հրատ
՚ Հայկ
Մինասեան
, 1աբք1ա8Ո6
Լ Յ
1
^6ՈՏ
1
ՏՏ
&11
Շ
6
6տե ՏԺՈՏ , Ո16 ՕհՁւէՕԱՈւ,
Պէյրութ
ԼԼիպտն)
I
ԱԿՕԱ , երկամսեայ
Հանդէս
7րգ տարի, թիւ
3 (1951)
I
Հրատ՛
Համաղղային
ընկերութեան
,
128
էշ , ա յլաղան
բովանդակութեամ
բ
։ Հասցէ
• -
Ք,1^.
1245, Օշոօսէհ (Սե&ո)։
ՄՈՌՑՈՒԱԾ
ԷՋԵՐ
ԿՈՐՍՈՒՍՍ՛ ԱՐԴԱՐՈՒԲԻՒ1Ը
Մ ի անղամ
Արդարութիւնը
կոբսուեցալ
լ
Ասենք՝ նա յաճախ էր կորսւում ։
իյ ուսափե լով
իրեն
ծիւրող,
պատն ի պատ
խփող , լլկող
անձեբից
, յաճախ նա փաիսչում էբ
լեռնեբր
, սլաՀւում
աշխարՀիս
Հեռաւոր
անկիւն -
ներում
I
Բայց
ամէն
անղամ
, այսպէս կամ այն -
՚ՂԷ"
՚
յաշողւում
էր նրան ղտնել
, բռնել
, վանդակիդ
կամ սնտուկի
մէշ ղնել,
ուղածին պէս
ղոբծածել,
չարչարել
է
Այս անդամ,
սակտյն
, չդիտեմ
ինչ
Հնարքով,
Արդաբութեանր
յաշողուեց
լալ անՀետանալ.
այն
սլէս լալ թագնուեց
, որ մ արգիկ
ագօթք,ւվ
, խո -
րամանկութեամբ
, ումով կամ ոսկիով իսկ անկա
րող եղան նրան գտնելու ։
Ակսեց մեծ իրաբանցում
՚ Առանց Արգարու
-
թեան
դմուար էր ապբել,
մանաւանգ
որ նրա ան–
Հետանալովր
բաղմ անում
է ին չատ
աղտոտոլ ~
թիւններ
, որպիսիք են կեղծաւորութիւն
, անիրա
ւութիւն,
խաբէութիւն
, արիւնաՀեղութիւն
ել այլ՜
այդպիսի
շատ
թոյնեբէ
Եւ աՀա Արդարոլթիւնր
փնտռելու
ելաւ նախ
մի պատերազմիկ
- ափւուական : Շատ
զօրք
մողո–
վեց, վաշտ ու ղունդ
կազմեց եւ երղուեց
, որ Աբ–
գաբութիւնր
, ոբ ծակբ
մ տած
շինէր , պիտի
Հանէր ,
ձեռքն
,,ւ ոտքր կապած
պիտի
մէշտեղ
բերէր :
Այգ պատճառով
իսկ , ոտնակոխ
տալով
գիւղ
ու քաղաք , արիւն
սփռելով
գաշտ ու ձոր , շար -
դեց , սրամաշ տրաւ ամէն
ինչ, տա1^ոլվրայ
գար–
ձրեց ամէն
բնականութիւն
ել այգպէս
առաշ
էր
գնում՝
յուսալով
բռնել
Արդարութիւնը
։
Նրանից
յետոյ
ճանապաբՀ
րնկալ,
Արգարու–
թիւնր
որոնելու
Համաբ,
մի չատ Հարուստ
մեծա
տուն
։ Ոսկէ ու արծաթ
, զարդ ու
զարդարանք
րարձեց
ուղտեբի
, ել վստաՀ՝ իր ոսկու
վրայ,
տնից
դուրս
եկաւ։
Ասում
են , ոբ մի քանի
է լ սի
րուն կանայք
վերցրեց, որ ոսկու
փայլի
վբայ գե
ղեցկութեան
Հբապոյրն
էլ ալեչացնէբ ։
Կը տեսնէք,
պնդում էբ նա,
Աբդաբութիլ–
նը ոսկովս
պիտի
դնեմ , կանանցով
պիտի
գրաւեմ
ել սնտուկիս
մէշ գրած
պիտի
մէշտեղ
բերեմ
։
Այսպէս էր աՀա ոբ
բռունցքն
ու
ոսկին
գնացին
Աբդարութիւնը
որոնելու
է
Եւ դեռ գնում
են
ւ
թո,լ գնան
է
Տեսնենք
այմմ , թէ ո՞վ էր այն երրորդ
անձը,
որ, խեղճուկրակ
, ցնցոտիներ
Հադտծ
, ճակատը
վչտերով
խոբիսոր ակօսուած,
մտածեց
ելլել Ար -
ւլարոլթիւնը
որոնելու
յ
Ասենք
աւ^ուականը
սուր
ունէր ,
Հարուստը
"սկ1՛
1
իսկ ստ
ի՞նչ
ունէր , ինչո՞վ
պիտի
գտնէր
Արղա բութիլնը
է
թչուառն
էր գա
։ Ընծանեբի
փոիսաբէն
իր տա
րածն էբ մի չնչին
սրուակ
, որ ամուր
կերպով
սեղմել էր կբծքին
։ Բանն
այն է , որ սրուակը
լցրել
էբ մի չլսուած
Հեղուկով։
Որբից
մի չիթ ար -
ցք,ւնք, րնկածից
մի. Հառաչ ,
ղործալորից
մի
,լ.ա,ւն քրտինք..՛։
Մի խօսքով՝
վչտերի
արցունք–
ներից
մի - մի կաթիլ
մողոված
, լցրել էր շիշը ,
սքիւնգ փակել ել կարծում
էր, թէ տարածը ան -
չոլշտ
պիտի
դբալէբ
Արդարութիւնը
յ
Ու քայ լում էր ։ Անցնելով
մեծ –մեծ
քաղաք–
ներից , իսուլ ու Հեռաւոր
դի՚՚ղերից
, քայլում էբ
անխոնշ,
ձոբեր ցած
իշնում
, լեռներն ի վեր ել -
նում,
ամէն
քայլափոիլին
է լ կանգ առնելով
կան–
չում .
Ո՛՛ւր ես , Արդարութիւն
։
Արդարութիւնը
չկաբ ՚ Ոչ երեւում
էր , ոչ էլ
օա
յն տա լիս
յ
Անօթի
, ծարաւ
, յոգնած
, վչտալից
,
երկար
թավւառեց
թշուառր
ամէն
ուղղութեամբ
,
սրտի
վրայ
սեղմած
ունենալով
սրուակր, ոբի
Հեղուկը
սկսել էր եռալ ու տաքնալ։
Աբդարութիւնը,
սա -
կայն,
չխղճաց
նրան է լ։ Ոչ երեւաց, ոչ էլ դո
յու
թիւնր
յայտնեց ։
Վերշապէս
, երբ յուսաբեկ
եւ
ումասպառ,
Հասել էր լերան կատարին
, նստեց
մի մայռի
՚իը–
բայ եւ սկսեց մտածել
,թէ զուր էր
Աբղտրոլթիլ–
նր որոնել,
քանի ոբ խուսափում
էր նա
թշուառից
անզ ամ ։
Այսպէս
մտածելուց
յետոյ՝
բարկացած
Հանեպ
^"9
^8
"Բ"՚–ակ^ եւ խփեց
մայաին
- Գնա , ոչնչացիր
, գոչեց նա , զուր են բոլոբ
վչտերն ու արցունքները
. Արդարութիւնը
թշուա
ռին չի սիրում •••
Բայց
Հազիւ թէ սրուակը
փչբուել
էրք
լսուեց
մի աՀեղ որոտում
։ Հոսած
արցոլնքնեբից
թանձր
ծուխ
բարձրացաւ
, փրփրաց
, որորուեց
ել նրա
մ իշից աՀաբեկ
թչուառի
առաշ
գուբս
ցցուեց
մի
աՀեղ
Հսկայ
։
Աարսափած՝
թչուառը
ընկաւ
եբեսի
վյէայ
^
՚ կան չեց
Հսկան
մ եծաձա
յն , ե լիր եւ
մ ի վաիսենար :
Ո՚^վ ես դու, աՀեղ ոգի, Հարցբեց
թըԼ ՜
ուառը ։
— ծ ՞ ս , —
գսչեց
Հսկան,
—
եււ րողոքն եւք,
որ
ծնա
յ ա յգ թափուած
ա ր ց ո ւնքնե ր ից եւ պիտի աչ
խարՀ
բերեմ
ան յա յտացած
Արդարութիւնը
. • •
Նայիր
. . .
Ապա
արչալոյսի
կարմ բորակ
լոյսի մէշ ցըց~
ուեց
Հսկայի վեՀ Հասակր,
դարձած
դէպի բաբ -
ձրութիլնները,
ուր սկսել էր մի փոթորիկ
ել ուր
գետինն
ամբողշ
դողում էբ դղրդիւնով ։
Ու Հեռուն
, Հսկայի
պարզած
ձեռքի
կողմը,
մի
կո յտ
մ աքուր
ամ պերի
բացոլածքից
երեւան
եկաւ
թագնոլած
Արդարութիւնը
խորունկ,
տխուր
Հայ
եացքով
, աււանց
կչիռքի
, առանց մեծ սըի *
Եկ , Արդարութիւն
, կանչեց
Բողոքր
, ես
ծնուել եմ ել իմ ձայնր թողքեզ Համար
կչիռք ու
սուր դառնա
յ . եկ.
Արդարութիւն
Բայց
Արդարոլթիււնն
, անշարմ ու
տխուր,
նա յեց նրան, նա յեց թ չուառին
եւ ասաց՛
Գեռ
ոչ. . • գ ե ռ գոլ փոքր ես • գնա , քայ–
ԺՐ ՝ կուտակիր
արցունք,
կուտակիր
վչտեր^ մե
՛ծացիր որպէս ովկիան
, կատաղիր
որպէս
Հեզե -
ղաա
, եւ այն մամանակ
միայն ես կը գամ իմ սրով
եւ իմ կշիռքով
...
Ապա
ամպը սաՀեց , եւ Արդարութիւնը
նորից
անՀետացալ
իր անմատչելի
բարձրութեան
,էէշ՛ ՚ ՚
Այդ օրուանից աՀա պատերազմիկ
ղորեղր ա–
բիւնի
մէշն է որոնում
Արղա րո ւթ իւն ր , Հարուս -
տր՝
ոսկու, եւ թշուառր,
նստած
իր վչաերի մօտ,
տրցւււնքներով
մեծացնում
է ^ողռէին
, որ նա վե
րակոչէ
աչխաբՀոլմ՝
կորսուած
Արգարու
թիւնր ՝՛
ՎՐԹԱՆԷԱ
ՓԱՓԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
