Ռ Ո Ս Տ Ո Մ
ՕՐՈՒԱՆ
ԳՐ՝ԲԵՐԸ
ԳԻՏԱԿԱՆ
ԱԱՈԻԼԻԱ
Ե՛
Վիէննսւյից
Ո՚ոսէոոմքւ մեկնեց
Պուլկաբիա
, ու֊ր
զբւսղռւեց
զինուոբական
դպրոցէ
գոբհեբուէ,
տե–
սակցութիէննեբ
ունեցւսւ
մակեդոն ական
պեաեբէ
Հետ , ապա անցաւ. կով1չաււ :
1908
Մաբտ
12-25/1՛
տեղլ. ..ւնեցան Հ. Տ֊
ԽոբՀբգի
Հեբթական
նիստերը
, ոբոնց մտսնակ -
ցեց եւ Ռոստոմը,
կսվկասեան
Գայոնական
^ուլո–
վէ
կո՚լմէւց։
կոըՀբդէ
ղբաղման
դլխաւոր
Հարցերն
կին
ոուս—թրքական
պատերաղմ
ի
Հնարաւորու
-
թիւնները
եւ Գաչնակցութեան
դիբքը–,
Հ"՚յ ֊ թր՜
քական եւ մակեգոնական
Համ ե րա չիո
ւթ իւն ր ,
կաղմ ակերպական
խնգիրներ
, քէրագրի
ամբողքա–
ցումր
եւայ^։
Ի մի^ի այլոց,
այսաեղ
Ռոսասմին
յանձնուեց
կուսակցութեան
հրագրի
Թուրքիայի
բամնի
մչակումը
:
խորՀրգի
նիստերից
յետոյ,
քիոոտոմ ր
անցաւ
Թաւրիզ։
ՀետզՀետէ
սկսան
ա յնտեզ
Հալաքուել
կուսակցական
մարաական
ումերը
Գոլմանը,
•բեռին,
իյէչոն ել ուրիշներ : Ատեզհուեց
Հայ -
պարսկական
րնգՀանուր
ում • պարսից
յեզափո -
խականներր
Աաթթար
խանի
գլխաւո
րութեամբ
զորհում
էին ձեռք - ձեռքի
Գաշնակցական
փւրմ–
բերի
Հետ։
ւիոսաոմր
շարմման
ոգին էբ, գաղա -
փարական
ղեկափարն ու ներչնչողը
։
Թաւըիղի
անկում
ից յետսյ,
Ո՚ոսաոմր
Գումա–
էի եւ ուրիչ
ընկերների Հետ անցաւ Վան , այնտե–
զփց՝
Մուշ,
կարին եւ արտասաՀման;
1909
թուի
ամառը
մասնակցեց
Հ՛ Տ– Գ՛ Հինգերորգ
լնգՀա–
նուր
մոգոէէին
, Վառնա
յում
, ոբից յետո
յ ,
իբրեւ
Բիւրս
յի անգամ
, զբազւում
էր
կուսակցական
գսրէքերոփ
Պո լսում
ե լ արտասաՀմ
անում
1910
թուին, Ե– Թոփչեանի
սպանսւթիւնից
յետո I , քիոստոմ բ
Հ բաւի րուե ց կարին՝
ազգա
յին
գպրո ցնե րի
լնգՀ անուր
տես
չի պաշաօն ոփ եւ ա
յն–
աեղ
մնաց
մինչեւ
1914/
Սեպտեմբեր
ամիսր,
ներ
կա յացնե լոփ
մ իաժամ անակ եւ
Գա
էակցութեան
Հայաստանի
Բիւրոն։
Ամառներբ
միայն կարճ մա–
մ անակոփ
անցնում
է ր Պո լիս կամ արտասաՀմ
ան •
1911
թ՛ Օգոստոս
17
Ոեսլտ՛
17
մասնակցեց
Հ.
Գ– փեցերորգ
լ^ւգՀանուբ
մոգոփին
, իսկ մնա–
ցահ՜ մամանակր
անց էր կացնում
կաբինում կամ
ճամբորգում
Հայկական
գալառներում
։
քիոստոմի
չորսամ եա
յ
գոբձ՜ունէութիւնը
Բարձր
Հայքում
, բացի
բնգՀանուր
կուսակցական
Հետելանքնե
ր ից , աՀագին
նշանակութիւն
ունե -
ցաւ
կաբինի
աղղ ա յին - մ շակոլթա
յին
կեանքի
զա բգացմ ան , ե ր իաասա րգութեան
կաղմ ակերպու—
թեան ու գասա իա րակո ւթեան եւ Հ– Ց– Գաշնակ—
ցութե ան
ումի եւ Հ եղինակո
ւթեան
աճման տե -
սակէտից : Նրան
սլաշաում էր կաբինի
երիտասար—
գութիւնր։
Մզգային
— աղա քական
խալի
կոգմից
ընգունւում
էր պատկառանքոփ՝,
Նրան
Հաշուի
էին
առնում
անգամ կաոա փարական
շր չանա կնե ր ո ւմ ։
Սանասարեան
գպրոց
, Հռիւիսիմեան
, Արձ-նեան ,
թազա
յին վարմա բանն եր , Աո ա^ո րգա բան
, Ե ր ի–
աասա բգական
Մ իութիւն
,
«8ա/ւաՏ» ,
գասախօ -
սութ իւննե ր , գրական ու ե բաժ չտական
Հանդէս -
ներ , րնկերական
Հաւաքոյթներ
- քհոստոմբ ա -
մ էն աեղ է ր եւ ամ էն ինչ ։
Զա րմ անա
լի ^ր այդ մարգբ
: Առաչին
հ՚անօ–
թութ
իւն ից , բաց
ի Համ ակրե լի արտաքին
ից ու
գրաւի
չ մպիտից
, առանձին
տ սլա ւո րութիւն ձէբ
թոգնում
• Համեստ,
մի քիչ թափւթփահ՜
Հազուստ՝
սեւ փէՈզկապր
կուլքի վրայ, տաբատր
միչա
տրոր–
ուահ՜, կօշիկը փոշոտ։
Պարզ շարմ ու ձեւ։ Անպա
ճոյճ խօսքեր : Հռետոր չէբ
զմոլա
բու թե՜ամ բ ,
կմկմալով էբ խօսք զտնոլմ
, եւ խօսքն
է լ անսեթե–
ւեթ էբ , սովորական : Բանախօսելիս
աւելի շաա
ձեռքերն
էին գորհում
, քան լեզուն : Գրում
էր
նո յնպէս
մ եհ
դմո ւա րութեամ
բ , քիթն ու ճակատը
աբորելով
, գր չակո
թ ր կամ եգուեդբ
կրհելով ;
Մ էկ
զ րում էր, աասր
^ւչում • • •
Բայց բաւական էբ Հետբ
մի քիչ ապրել, մէ>–
տենալ նրա Հոգուն
, որ ամէնքի
առչեւ
բացլում
էր ա յնպէս
քնքչօրէն
, բաւական էր խօսե
լ
Հետը
մ տերմ ական
չրչանակում
, տեսնե
լ գորհի
մէչ ^
ո րպէսզի
Համոզուէիր
նրա մաքի,
Հոգու ել կամ
քի արտակարգ
մ եհ ութեան
: Նա դիտէր
գրաւել
ու
Հմայել
առանց
ճիզի։ Նրա շնչի տակ ամենա -
մ՚եզկ
կամքերն իսկ կենդանանում
էին,
վՀաա -
ուահներր
սիրտ
էին առնում : ինչպէս
արեւբ ար–
ձակում է ճառագայթներ
, քիոսաոմր
իր
Հ՞էր^^
աաբահում
էր եռանգ,
կենսունակութիւն
լ.^
կեանքի ու գորհի
սէր։
Աեհի Հեա մեհ էր, փոքրի
Հետ
վաքբ եւ ամէնքի Հետ
Հաւասար
ընկեր
հ
ինչպէս
իր տան զուոբ
, ա յնսլէս ել իր սիրտը բաց
էբ ամէնքի
առչեւ։ Եւ ո՛՛վ ասես չէր մտնում
այն
աեղ
• . .
Մանաւանգ
քազցր էր մաերիմների
չրչանոլմ,
սրտակից
զրոյցի
մամանակ։
Աիրում էր զրակա–
նոլթիւնբ
, արուեսաբ
, դիտութիւնր
: Բա քց ամէ–
նից
աւելի
սիրում էբ
երզ.ք,հական
Հերոսական
գրականութիւնր։
Աանչօ - Պ"՚նսա
,
Պանտաղրիլ.^
էլ , Տարտարէն
, Տս՚րաս
Բուլրան նրա մտերիմ
Հե–
բոսներն
էին, որոնց
մասին
կարող էր
մամերով^
Խ յ
գ ք ա կ ա Ա ո է թ ե ա ն *
Տ ո ւ Ա կ ե դ
Հեղինակը,
Հայր
կիւրեղ
վրդ– ՚Բիպարեան ,
առաւելապէս
մանրակրկիտ
վերլուհող
մ լն է , որ
մասնականէն
էլեբթա
յ ամ բողՆսկանին
, մ եր առ
չեւ բանա լով
Հին գարա չրչաննեբոլ
Հայ
մ ատե -
նագրութեան
գանձե բ ը , իբրեւ
ազգա յին
մ տաւոր
արմէք ։
իր
մ էչ տրամ աբանոզն
ու պատճառա
բանողբ
գուգաՀեռ
կ^րն թանան
բանա
ս աե
ղհ ական
խառ ֊
նուահքին
Հետ, որ Հրայրք ու կեանք կր դնէ իր
աշխատասիրութեան
մէչ, զայն
վերահելսվ
գրա
կան շատ՚գեղեցիկ
Հատորի
մբ։
Պաամ ութիւն
Հա յ Գրականութեան^ր
գբր -
ուահ է ան թե ը ի լեզուով
մ ը , Հաւասարակշիռ
ել
զուսպ , որ ապաւինահ
Հեգինակին
գեգազէտ
քըն—
նագատի
տուեալներուն՝
կր դառնա
յ
ինքնատիպ
ոճ : Ոճըկըբացատրէ
լեգուն
, ու լեզուն
, իր կար–
գին
կբ յայտնաբերէ
ճշմարիտ
քենագատբ
:
Հայ
Հին գրականս
ւթե ան
Հեդինա1լնեբը
ի բա
րու կր յաչորդեն
ներգաշ^էակ եւ բնական
րնթաց֊
քով
մը, եդականօրէն
մերձեցահ
մեզի :
Այնքան
չերմ է ու գիւրաՀադորգ
Հեգինակին
շո՚նչր
, որ
կ՚ոգեւորէ
զանոնք
, Հարազատօրէն
արտա
յա յաե -
լով անոնց ստեզհաղորհական
աչյսարՀբ
, որ գա–
սականէն
1լ^երթայ
վյյսլականին
, խհրՀրգապաշ
-
տականէն
այլաբանականին
։
Շաա
պարղ է Հեղինակին
վերլուհելու
եղա -
նակը
, օմտուահ
բնահին
Հոաառութեամբ
:
Զավւի , ներքին
անիսաիստ
Հաւասաբակշոու
-
թեան
ստո րոգե լինե բ ր յա յտնապէս
շե շտո ւահ են
Հեղինակին
մօտ ել իր երկը
մեղի կբ
ներկայանայ
իրրեւ դասական
գր րհ՜
մ ր , ուր Հին մամ անա1լնե–
րու
Հայ
մ ատենադի
րնե բ ր կբ վեբահուին
դորհոզ
անձերու,
եւ ^ւազանցականն
ու դրականր
, երե -
լակա յականն ու առասպե լականը
մ արմ ին կ՛առ -
նեն
մեր
առչեւ։
Այս
աշփւատանքը կը կատարէ
ազնուական
ել
յուզիչ
բնթացքով
մբ, որ Հարազաա
վերարաա
—
գրութիւնն
իսկ է Հեզինակի
նկարազրին,
այնքան
Համեստ եւ չբչաՀայեաց
:
« Պաամ ութիւն Հայ Գրականութեան
» Ա–
Հատորին
(սկիզբէն
մինչեւ
1300)
րնթերցումով
,
մ ենք
մ եր առչեւ
կ՚ունենանք
Համ ա
յնապատկերբ
Հայկական
մշակոյթի
իրերայաչորգ
դարաշբչան
-
նե բուն , ուր իսկական
գազա թնե
բու
առլնթեբ
կ՝երեւան
աւե լի Համ եստ
կատարներր
, րս լորն ալ
ուսումնաս
ի րուահ
Հե տաքրքրո
ւթե ամ բ , րհա —
իւնգրութեամբ
եւ սիրով , որոնք կր կազմեն գրլ -
խադիր
յատկանիչներր
բանասէր
ել
զ եղագէտ
քննազաաին
:
ԱՐԱՄԱՅԻԱ
ԱՐԱՊԵԱՆ
յ
"/"Ր
եզանակներուն
թերթեբբ
^ ՚ " ^ " ՛ ՜ ՛ "
՛լ/"սունկ է թունաւորռոզներոլ
ար -
կ՚աբձանազբե
^^^^^^^^^
^^^^^^լ^^^
սիրաՀարներր
ի .
խուր
է \ ^ ՝ ^ ՚ ք ձ լ ,,,լ նման աչք առնելով
ամէն
վյ,^
րական 2 Հշ^^^^թ
ճաչակել
զայն : Եւ իրօք
սուն–
աանդ, Կք^յ ^, քիմքերու
վայել
Համեզ
սնունդ
կ ր նրբ՚՚՚^աչ
Ղ
մըն է ••
Երբ
սունկերու
մասին կը քսօսուի ,
մողո -
վուրգր
րնդՀանրապէս
չաա սաՀմանափակ
մեկ ,
1/ձթիւն մբ կուաայ այդ բառին : Նկատի
կ՚ունե
նայ
միաքն
այն բոյսերր
որոնք
իրենց
զլքսարկա–
ւոր
դլո՚-ՒԸ դաշաերսւն
մէչ ցցահ՝ կարճ ու կուն–
ա իկ, Հանգարաօրէն
կր սպասեն
զիրենք
փնտռող
ա,ցելուին,
անոր սեզանին
Համադամներուն
կար^
ղր զասուելու եւ կամ զայն
թունաւորելու
Հա -
մ ար
• • • •
Մինչդեռ
սունկերու
աչխտրՀր
այնքան
րն֊
զ արձակ է, աեսանելի թէ անտեսանելի
ոլ այլա
զան, սբ կարեւի չէ լրաղրական
կարճ
յօգուահով
մը ներկայացնել
:
Առւնկբ գասուահ է բուսականութեան
ամէնէն
ցահ աստիճանին
վրայ։
ՈբսվՀեաեւ
զուրկ է րսյ^
սերու յատկանիչներ^ն
: Արդարեւ,
սունկր ոչ
ճիլ–
զեր
ունի, ոչ տերեւներ ել ոչ ալ արմաա : Զրր -
կոլահ
րլլալով
նաեւ կանանչտնիլթէն
(քլօրօֆիլ)
,
որուն պաչաօնն է մթնոլորտին
բնահքսային
թթուն
հհել եւ անոր բնահուիսր
օւլտազոբհել
իբրեւ սբ֊
նոէնդ
րոյսերու
աճումին,
յաճախ
ստիպուահ
է
իրեն պէաք
եղահ ղորհտրանական
նիլթերր սաա–
նս/լ բսյսերէ
, կենդանիներէ
ու նեխահ
մարմին -
ներէ, որոնց
վրայ
ինք կ՚ապրի
իրրեւ
մակարոյհ
:
Ալս սլաաճաոով ալ, սունկերու
քիմիական
կա -
ո սւցուահքր
կր տատանի
կենղ անական ել բու -
սական
Հ իւսկէններոլ
սաՀմ անին
մ իչեւ :
Ան կաղ իտութիւն
ր
զ իտա
կան աո անձին
^ի՚֊՚Լ
մրն է, ուր կարելի է գտնել
ուսումնասիրութեան
Հետաքրքրական
, տարբե՜ր
նիւթեր :
Ուրեմն
, Հաբեւանցքւ
ա1լնաբկ
մբ
նետենք
սունկերու
ա քդ Հարուստ
պարտէզին
մ էչ : Գրմ -
րախտաբար այդ ճոխ Հաւաքահոյին
լատիներէն
անունն ե բուն
Համ ապատասքսան
Հայերէններբ
ինձ
Համաբ եթէ ոչ անկարելի՝
ղէթ ղմուար
րլլալով
գանել , զանց կ՚առնեմ
;
Մեղի
հանօթ Հասարակ
սունկերէն
զատ, կան
նաեւ
մւնրադիտային
սունկեր,
ամէնէն
կարե -
ւո րներր,
թունաւոր
թէ վնասակար
, որոնք յա -
ոաչ կր
բերեն
մ արգկա
յ քն զանազան
Հ իւանդու -
թիւններ,
մասնաւորասլէս
երեխաներու
յատուկ
խօսել
, ամբոզչ
էքեր անգիր
արաասանել : Նրանց
գորհերով
ու խօսքերով
Հրճւում էր մանկան պկս :
Հաճե՜լի
է ր տեսնել
երբեմն
, երբ գուրսր
մ ո–
լեգին կաաազութեամբ
ոռնում էր Բարձր -
Հայքի
Հ րէ չաւո ր
բո բանը
, անչուք ել աղօտ
լուսաւոր -
ուահ
սենեակում
, թ է յ ի սեղանի
շուրչ,
քիոստոմ ին
զրուցելիս
երբեմն
Մշք՚ց
կարին
այցելող
բմ
—
Տ՛
Զալրեանի
Հետ։
ինչ Հակադիր
բ1ւաւո րութիւննե
բ
եւ
ինչսլիս
ի սէր ու գուրգուրանք
մ իմ եանց
Հան–
գէպ
՝• Զաւրեանբ՝
չերմ Հալատացոդ
քրիսաոն
-
եա
յ , խաչն ու աւետարանբ
մ իչա
մ օտը ,
ոգեւոր–
ւում էր արուեստի
քնքուչ
օրինակներով
• իր ան -
րամ ան րնկե րն է ր Լոնգֆելո
յի
«Հա լավ ատա՝»ն ,
որ , աւետարանից
լետոյ , նրա ամէնից
զնաՀա -
տահ
գրուահքն
է ր : քիոստոմ բ կրօնական
Հալաա
չունէ ր. սիրում էբ Հերոսական
տիպեր
,
եբգիհա–
կան
էչեր,
սուր
Հ ե գնանք : ժամերով
կտորներ
էին
ա ր ա ա ս անո ւմ կամ կարգում
իրենց
Հեզինակնե
ր ից
եւ
չէին կչտանում :
քիոսաոմ
ի Հեզնանքբ
Հանրահանօթ
էր: Այն -
պէս էր ձեռք
աոնում, որ յաճախ
չչմում
էիր ՚
լո՚՚ւրչ է ասում այս մարգը, թէ կատակ
անում :
Ել
լուրչն ու կատակր չատ անգամ ա յնպէս
է ին
խառնւում
իրար՛
Հեգնական
արտայայտոլ
-
թեամբ,
մի սուր իսօսքով
, մի զուարճալքւ
արար -
քով , նա Հասնոլմ
է ր ա լնպիս ի նպատակի
, "բի
Համ ար
ուր
իչր երկար
ճառեր
պիաի արտասանէ
ր
եւ աՀագին ճիգ պիտի թափէր :
քիոստոմ
ի Հեզ նանքր եւ քիոսաոմ
ի
մպիտր
,
խորունկ
նայուահքր
յօնքերի
աակից
կարելի՛՝
է մոռանալ երբ ել իցէ • • •
Յաճախ
Գաչնակցութեան
Հիմ1ւադիբ
եբրոր -
գութեան
մ ասին ասում
են , թէ
՝Բբիստավւորը
մարմնացումն
է խելքի,
Աիմոնլ։
խղճի եւ քիոս -
աոմբ՝
զորհի։ Ըստ իս բոլորովին
ճիչդ չէ այս
Համ եմ աաո
լ թիւնր. եթէ ՝Բրիստափորին
ել
Աիմո֊
նին կարե
լ ի է բնո
րո շել
մ ի ակողմ անի
յատկանիշ–
ներով, քիոստոմբ
Համադրութիւնն
է նրանց
բոլոր
րսակութի՚նների
ել քսելք, եւ քսիղճ , ել դորհ։
,
քիոսաոմ ր
ամբոզչական
անՀատ էբ -
ժարգ։ \
Համլէթի
«մարդ էր նա, Հորացիօ»
խօսքերբ նրա \
մասին են ասոլահ
մարդ՝
մարգկային
բոլոր
յաակու-թի՚-^^՚երով
: Եւ նրանք՝
ովքեր բախտ
են
ոլնեցել
ճանաչելու
նրան,
վայելելու
նրա
Հոգու
բարքւքներր
, նման
րնորոշումը
չեն Համարի չա -
վւազանցութիւն
I
կարնում
Ո՛ո ս տոմ ր տաբուահ
էբ իր աշիա -
տանքով ել ոզեւորոլահ
Երկրի
մոզովբդի
Ա"յՑ
աուահ
յաոաչդիմսւթեամր։
1913
թ–
Օգոսաոս
\\ին նա գրում
էր. «ժոգովրդի
վիւճակը
ընդՀան–
րապէս
լալ է ։ Տնտեսականը
աւելի
բարձրացել
է ։
ԱպաՀովութիւն
կայ այն վայրհրում
, ուր մոդՈ–
վրգի մօտ կան ինքնապա շապանութեան
միչոց -
ներ։
Անունզր,
մաքրսւթիլնր
աչքի են րնկնում :
Բաւական է ասել, որ ոչիլների
թիւր
ղղալապէո
սլակասել է
յ
Ոչիլբ
մեր երկրոլմ
, իմ կաբհիքով
,
պիտի նկաաել
ամենալաւ՛
չափանի
չբ
տնտեսու -
թեան
բարւոքման
» •
Այս
տսղերր
ղրոլահ են գէպի Ա– կարապետ
կաաաբահ
ուխաազնացութեան
մամանակ : Երկ"՛–
տարի իրար ետելից
,
1912
ել
13/5՛,
բարձր դասա
րանի աչակերտների
ել ուսոլցիչների
Հետ Ռոս -
ասմր
ճամրորդոլթիլն
էբ կաաարում
դէպի Տա -
րօն։
Ուզում էր վեբականգնել
Նալասարդեան
տՕ–
ներր, Ա . կարապետն
ու Աշտիշատր
նոբից գար -
ձնել
ազզայքն
ուխտատեղի
։ Նոյն
նամակում նա
գրում էր– «Մի մողովի
մէչ, ո,ր ներկայ
էին զա
նազան
ղա.աոնեբից
բնկերներ,
որոշուեց
ամէն
տարի Վաբգավառի
օրր Համաքսմբուել
Ա • կաբա -
պետում : Պիտի աշ1սատենք վեբականգնել
Նաւա–
սարդեան
օրերբ խաղերով,
մրցոլմներով
: Եթէ
ուրիշ տեղեր
է լ մար.ռամարզական
քսմրեր կագ ֊
մուեն եւ ներկայանան
Հանդէսին,
աօնբ
առանձին
փայլ կր ստանայ •
Մաադրութիլն
կայ նաեւ այդ օրերբ
կաղմեէ
ուսուց չական
Համազ ումարներ՝
րնդՀանուբ
մի
ուղղութիւն
տալու
Համար դպրոցական
ղորհին
է
Բացի այդ, եթէ Հնաբաւոր
լինի, պիտի
կազ
մենք րնկերական
Հաւաքոյթներ՝
իբար լաւ Հաս–՜
կանալու
Համար •
8ոյս
ունենք
առաչիկայ
աարի
ունենալ
մեհ֊
բազմութիւն
կովկասից ել ուրիչ
վայրերից
Հ Գու^
ցէ Պոքսի;լ է լ ուղենան գալ »...
Պոլսի
մասին Ռոստոմբ
Հեզնանք
ունէր
մի -
ա յն :
Ա–
ՎՐԱՑԵԱՆ
լ
Fonds A.R.A.M
