HARATCH, du 1er janvier au 31 mai 1950 - page 262

€6 Ա1ՒԱԶ>
ՕՐՈՒԱՆ ԳԻՐ՝ԲԵՐԸ
Ա–
ի/Ա՚Բ Այս նիւթը նախապէս իբրեւ զեկու­
ցում արուեցաւ Փարիզաճայ Լսարանին մէջ, մեծ
եետաքրքբութ֊ իւն շարժելով
Տարօրինապէս Հեաաքրքրական գիրք է «25քյ–
էեամր» գրուած ռումանացի Հեղինակ Վիրկիէ Կէոր­
կիուի կողմէ։ Ոչ թէ որովՀեաել բանասաեգծա -
կան, գրական կամ գաղավւարական նոր գպրոց Ր
կր Հիմնէ, րնգՀակառակն , կարելի չէ երեւակա֊
յել աւելի պարղ, անկեղծ ,եր բեմն նոյնիսկ միամիտ
գիրք– Րայց իր պարղութիւնր արգելք չէ , որ ու­
նենա յ իբրեւ նիւթ՝ ամենագմուա րին եւ անմիջա­
կան Հարց մր, Երկբորգ ԱշիաբՀամաբտի քն -
թացքին եւ Երրորգի մր նախօրեակին ապրող
մ արղկա յին բագմութիւններուն անյոյս վյիճաէն ու
ապա ղան :
Ւնչ կր վերաբերի ապաղային , Հեղխնակր
Հաբցր կբ լուծէ պատմ ութիւնր չսկսած իոկ ՚ ~ ՜
բաւական է մ իա յն նկատի ունենալ գրքին վերնա–
գիրր,– «՛ԲԱԱՆԵՒՀԻՆԳԵՐՈՐԳ ԺԱՄԸ»։ Ոչ թէ
մ ետաս անե բորգ մամ ր , ոչ նո յնիսկ վեբքին մամ ր ,
այլ վերքին ժամէն ալ աւելի ուչ, ուր արգէն ոչ
մէկ յոյս կայ փրկութեան : Ա արղկութիւնր Հա­
սած է այնպիսի տեղ մր, ուր այլեւս պէտք է փճ–
ռուի իր վախճան ր , որոփՀետեւ ա յլեւս ո չին չ^կբ–
նայ փրկել գինքր • Ա արղկութիւնր կորսնցուցած
է իր ճակատաղրին գեկր , անՀա չ ի լ քակած է թե­
լին կ^իկր մինչեւ վերքին ծայրր, եւ. պարապ ճա­
խարակն է, որ կր գառնայ այժմ : Երեւի չուաով
կանգ կ՚առնէ , վասն քակուելիք թել չկայ այլեւս :
շ՚Օբգ մամն է։
իսկ ա յգ գմ րա իսա մարգկութեան արգի վի -
ճակը նո յնքան ան յո յս է , որքան ո ր ղինք ա յս ու
IIIյն կողմ քչող Հոսանքներուն ձեռքին ան ղար–
ձած է խաղալիկ մ ր , մ իքոց մ ը , եւ ոչ թէ նպա­
տակ մը : ՚
Որպէսղի կարենա յ աւելի ազգու եւ պատկե–
րալփց կերպով նե րկա յացնե լ իր գագա վւա րները ,
^^գԻ^՚՚՚ԿւԼ "՛յս գրքին մէք մեծ տեզ կուտայ վի -/
պական բամնի մը, որխո րքին մէք , իր յայտնած
իւրաքանչիւր վերացական ղազափա րին Համ ար
նիւթական փաստ մը կը կազմէ :
Իր նիւթն ու գաղափարները ա յնքան Համ ա -
մ արգկա յին են եւ Համ աչիւարՀ ային , ո ր Հեզփնա–
կին իսկ խօսքերով «պատմ ութեան» Հերո սներր
ե րկրագո ւնղի մ ակե րես ին վրա յ եղած բո չո ր մ աբ–
գիկն են : Բայց քանի որ երկու միլիառ Հերոս ու­
նեցոզ վէպ մբ գբելր անկարելի է, Հեզինակբ ա–
նոնց մէքէն կը զատէ 8 10 հոզինոց պզաիկ
խումբ մը։ Այս քանի մ ը րնտ րեա լնե րը բացար -
ձակապէս նման են միւսներուն։ «Զիրենք պիտի
ընտրեմ ըստ բախտի , իրենց գլիուե պատաՀած
գէպքերբ կրնան որեւէ մէկուն պատաՀիլ, այնպի­
սի գէպքեր որոնցմէ խուսափիլր անկարելի է» :
Ուրեմն, Հեղինակը է^լնտբէ ինքզինքը, իր
բնտանիքն ու իր անմի քական չրքապաաը։ Հետե–
լաբար գիրքը կրկնապատիկ Հետաքրքրական կը
գաոնայ , երբ նկատի կ՚առնենք այն պարագան ,
որ պատմուած գէոլքերը, չաա քիչ բացաոու -
թիւններոփ , բացարձակապէս իբական են , եւ ապ–
րուած :
Այսպիսի գրքերու Համար ընղՀտնրապէս ան­
խուսափելի է սրտառուչ եւ եղերական յուգակա–
նութեան մէք իյնալ։ Րայց Կէօրկիոլ ճարպիկ գր–
բագէտ է, ելՀակառակ իր բազմաթիւ կրկնոլ -
թիւններուն ել փոքբիկ չափազանցութիլններուն ,
ԿԸ յ՚"է"Գէ ^թէ " չ րոլորովին Համոզել լնթերցո–
զր, գոնէ չաՀիլ անոր Համակրանքր :
•
Որո՛՞նք են պատմութեան գերակատարները –
1.— Թրայան փօրուկա, ռուման ացի եբիտա -
սարգ գրագէտ մը Լիրականին մէք՝ Վիրկիլ Կէօր–
կիուն , գրքին Հեզինակբ) , գբքին ամենակաբելոր
եւ կեգբոնական գէմքը, որովՀետեւ թրայանի
բերնով է, ոը կը պաբղուին Հեղինակին գաղա -
փարները :
2 Ալէքսանդր Փօրուքա, թրայանի Հայբբ,
բաբի ծերունի մը, մարմնացում քբիստոնէական
սկզբունքներու , ռումանական պզաիկ գիւզի մբ
քաՀանան :
3 *1,0րա Ուէսթ Թրայանի կինը, ծագում ով
Հրեայ, մտաւորական եւ գարգացած կին մր %
Ասոնք մտաւորական գերակաաարներն են , ո–
րոնք կ՚աչխտտին խորՀիլ, գէպքեբը Հասկնալ , ա–
նոնց բացատրութիւն մը տալ, րայց կրկնակի գմ­
բախտ կըզգան, որովՀետեւ չատ լալ կ՚ըմբռնեն
թէ զուր են իրենց ճիգերը: Իրենք իրենց ճակա -
տագբին աէրր չեն այլեւս , Հոսանքը զիրենք կր քշէ
ա յս կոգմ կամ ա յն կողմ :
4 Թրայանի մայբը, սլառալ կին, որ ոչ
մէկ գործօն մասնակցութիւն ունի պատաՀած
գէպքերուն մէք. բայց կըկրէ այգ նոյն գէպքե -
ըւււն րոլոր գմրաիոո Հետեւանքներբ ։ ^,
ՎԱՐԳԵՐ ԻՐԱՆԻ ՊԱՐՏԷԶԷՆ ԼՀԱՖԸԶ)
Արի դու այստեզ, դինու վարդերի
Հանդստեան այգու դրախտը արի՛,
Երգիր անուշակ երգն իմ վշտալի,
Քարերն էլ նրան լսում են — արի՛:
Քաղցրութ֊եամբ բուժիր գետն աբցունքնեբի .
Լցուած է ամբողջ իմ կուրծքը — արի՛:
Թող սր դաաարկեմ մէգում ծաոերի
Աս երջանկութեան բաժակր — արի՛:
Որպէսղի սէրը լխւվին չայրի
Մինչ ոսկորներս աանջալից — արի՛:
Սակայն սպասիր, երբ օրը մթնի,
Դու գաղանի կերպով եւ մենակ արի։
Թարգմ. ԱՐՍԷՆ ԿՐԱԱԻԼՆԻԿԵԱՆ
5 Եօհան Մօրից եբիտասարգ ռումէն գիւ­
ղացի մը , գրքին Հերոսը , որովՀետեւ իր չուբքն է
ոբ կը գառնա յ ամբողք պատմ ութիւնր : Մ ^ՐԻՅԻ
գլխուն եկած աբկածնեբուն ել գմ բախ տութ իւն -
ներուն մ՛էքէն է, որ Հեղինակը կը ղաաէ իր յայտ­
նած վերացական ղա ղա փա րն ե բուն կենգանի եւ
ապրուած օրինակները :
կան նաեւ ԵօՀան Մ^րիցի ծնողքը , երկու կի­
ները Աիւզաննան ե լ Հիչտան , եւ քանի մը երկ -
րո րղա կան ղէմ քեր ;
« Եբկրորղական» ոբ կ՝րսենք , խօսելու ձեւ
մըն է։
Երկրորգական , վասնզի քիչ կ՚երեւան , բտյց
իրենց կարգին՝ կարեւոբ , որովՀեաել իրենց ա -
մ էն մէկ խօսքն ու չաբմում ը իր անգբագարձը կը
գտնէ միւսնեբուն կեանքին մէք :
Պատմութիւնը Պատմութիւնը կբ սկսի
երկբո րգ ԱչխարՀամարտէն քանի մր տարի առաք
ոումանական պղտիկ ղ ի ւ ղ ի ՚^էք– ԵօՀան Մօրից ,
ոբոչած է Ամերիկա մեկնիլ գբամ շաՀելոլ Հա -
մ աբ : Վ^եբքին անգամ րլլալոփ կ՚երթա յ տեսնել
Ս իւզաննան , որիր բարեկամուՀին է : Նոյն գիչե–
ՐՐ , Ս իւղաննա յի Հա յբը , փա յրազ մ աբգ մ ր , ա յ ն ­
քան կր ծեծ^ իր կինր ոբ Հ ի ւանգանո ցին մէ ք կը
մեոնի է
Ա իւզաննա կըփախչի տունէն , նո յն բախտին *
չեն թար կու ե լու Համ ար , եւ Մ ՚^ՐԻՅ է որմ ինչ ա յղ
կը Հասկնայ թէ Ա իւղաննա յղի է, կ՝որոչէ մնալ,
փո իսանակ Ամերիկա մ եէ^ե լու : Ա չ ոք կ^ուզէ ա -
պտստան տալ փայբագ Եօրկու Եորտանի ազքկան ,
ոչ իսկ Մ *՚ՐԻՅԻ ^նողքր ; /՚ փեր քոյ ապասաան կբ
գտնեն Ալէ քս անար ՚Բօրոլկայի (քտՀանտ յին ) տան
մէք , ոբ զիրենք կբ պսակէ ; Ե րկուքր միասին ՚Բօ–
րուկայի իրենց տուած դրամով կը գնեն տուն մը
եւ Հանգիստ կ՚ապրին մէկ — երկու տարի։ Մինչեւ
ոբ քիում անիո յ մէք , Հբեանե բր աբդելափակմ ան
կա յաննե բ բ ուղարկելու ՀբաՀանդը արուի
Այստեզ է , որ ծայբ կուտա յ անՀաւատա լի
գմբա խտութ իւններո լ կաբկուտր, որ մինչեւ գբ—
ք ի ն վեբքր պիտի տեղայ ԱՕրիցի գլխուն :
Գիւգին ոստիկանապետը , որ Ա իւղաննա յին
վյւայ աչք ունի , Մ օրիցի անունն ալկբ գնէ Հրեա­
ներու եւ կասկածելիներու ցանկին մէք. Հակառակ
անոր որ Հրեայ չէ , ոչ ալ անբաղձալի :
Հրեաներու արգելափակման կայանին մէք չի
սիրոլիբ Մ օրից , մանա ւանդ սկիզբր, որովՀետեւ
կր պնդէ որ ինք Հրեայ չէ , ՚^ինչ իր բախտակից
րնկերներր կր կարծեն որ իր ծագումը կ՚ուրանայ
գլուխը տզատելու Համար :
Միւո կողմէ, իբ տունն ու ստացուածքը չկոր­
սնցնելու Համար , Ա իւղաննա կը ստիպուի ստո–
րագրել թուզթ մը, որուն մէք կ՝ըսէ թէ Ի^ՔԸ
Հրեայ ամուսին չուզեր , ե լ ապաՀարզան կբ պա -
Հանքէ :
^Մօրից քանի մբ Հրեայ ընկերներու Հետ կը
փախչի կեգրոնացմ ան կա յան էն՝ դէպի Հունգա­
րիա , եւ մ ինչ միւսները , , Հ րեա յ կազմ ակերպու -
թեան մը չնորՀիւ կբ յաքոզին Ամերիկա անցնիլ,
Մ օրից կըձերբակալուի որպէս ռումէն լրտես :
Բաւական չաբչաբուելէ վերք Հունգարական բան—
աերու ն մ էք , կ՛ ո ւզա ր կո լի Գերմ անիա , ուրիշ 50
Հաղար բանուորներու Հետ
Գեբմանիան 50-000 բանուոր կր պաՀանքէր
է^ունգարիայէն : կառտվաբոլթիւնը կ^ոբոշէ փո -
խանտկ Հունգ արա ցիներու՝ բո լոր քազաքական
բանտարկեա լներր ուղարկել Գերմ անիա : «Այս
առթիլ նախարարներէն մէկր Հետեւեալ գլուխ -
՚լործոց յայտարարութիւնը կ՝լնէ •
« ԵԼ այս ձեւոփ՝ Հունգտր արիւնը կր փր–
կենք։ Պ տամ ո ւթիւնբ՛ մեղ երրեք չի կրնար մեզա–
գրել ւէ եր իսկ ա զգա կ ի ցն ե ր ր Գերմ անիա ստրկու -
թեան եւ գերութեան զրկած րլլալու ամ բաստա -
նութեամբ։ Մեր նպաաակր այնքան փեՀ եւ ագնիւ
է, որ պատմութիւնր մեզի կը ներէ մեր այս որո­
չում բք, : ^քսլսոոակբ կ՚աբգարացնէ միքոցբ
ՇԱ՚ԲԷ
ՍզգայիՏը եւ ՄիչազգտփԱը
գքակաԱՈՆթեաճ Վկ
քցՄԲ - Պէյրսւթի Համաղգային ընկերու -
թիւնը վերջերս ասուլիս մը սարքած էր այս նիւ–
«–ի մասին, որ 1947ին ալ քննուեցաւ Գահիրէի
Աաւտսաբդ» ակումբին մ է ջ ։ Կ՚ամփոփենք եիմնա–
կան մասերը —
Զեկուցանողն էր երիտասարդ բանաստեղծ Ա՝ •
իչխան •
Գրական երկերը ազգայթն բնոյթ պէաք է կրեն
իրենց խորքով եւ ձեւով, թէ միքազգային :
Այս Հարցը կ՚արծարծուի լնգՀանրապէս քա­
ղաքական տագնապի մատնուած մողովուրգեե բու
մօտ։ ՈրովՀետեւ մեծ աղղերու գրողները կաբիքբ
չեն զգար մտաՀոդուելու իրենց երկիրնեբու մ ի -
քազգային արմէքով։ Եթէ արտադրուած գորհ֊ը
ունի արմէքներ, կր Հասնի չուտով միքաղգային
Համբաւի, որուն կ՚օմանդակեն մէկ կոզմէ միլիոն­
ներու վբայ տարածուոզ պետական ազգեցութիւ^
Մենք մեկուսացած ենք եւ ամփոփուած .մեր
մէք։ Այս պատճառոփ ալ, գրական ստեզծադոբ -
ծո լթիւննե բու արմեւորման ճակա աագի րր կր
մաաՀոգէ մեզ : ԱՀա թէ ինչու տասը - տասնըՀինդ
տարին անգտմ մ ը , մամուլին մէք կը նոբոգուի
«Աղգային»ի ու «Աիքագգային»ի վէճը։
ԱրաասաՀմանի մէք, նոյն խնգիբը մեբ գրոգ–
ներուն կր ներկայանայ որպէս արժէքի չափանիչ։
ինչպէ՚^ս գրել եւ ի՚^նչ գրել, որպէսզի Հայ գրոզին
սաեզծագոբծութիւնն ալ սւբժանա^ւայ մ իքազգա -
յին գնտՀաաանքի : Ուրիչ տարազմը, առաքինին
Հակադիր , չ ր ք ՚ " ն կ՛՚ընէ յաճախ թերթերու մէք
«քցորքով ազղային , ձեւով միքազգային» :
Նաեւ կր գղ ուչանամ անձնական աեսակէ ա
ներկայացնելէ եւ Հարցը կր դնեմ վիճելի կերպա­
րանքի մր աակ , որպէսղի ներկաներբ աբտա լա լ–
տուին առաւելաղոյն չափով :
Արդեօք մե ր մ չակտծ նիւթե" ր ն են սաՀմ անա–
վւակ , մեր ղիւ ղը , գի՚-դակ ին , մ եր թոն ի ր ն ու
սրինգբ։ Նիւթր վախելով , աւելի լայն միքտվտյրէ
նե րնչսւե լով , կարելի"՛ է Հասնիլ մ իքազգա յին
արժէքի : Արդեօք , մեբ գրողներու ձե՚^ւն է մեզտ–
լ որբ : Ալ անգ ականէն , պա "զէն , մեր տոՀմիկ կտ–
ղապարնեբէն զուրս գալով , նորին , յեգաշբքոզին
էլ բարդ կաոո լցո ւածքնե րուն ձգտելով Հնարա -
ԼՈ՛՛Ր է զուրս գալ մեր նեղ սաՀմաններէն եւ դառ­
նալ մ իքազգա քնօրէն փնտռուած գրոգ :
Մ– Տէր Գալուստեան Ես չեմ Հաւատար
միք ազզ ա յին զ ր ա կ անո լթ ե ան մբ դո քութեան կամ
կարելիութեան : (Կբ պաաճառաբանէ , յԻէել՚՚վ
վւաստեր օաար գրականութենէ) : Միակ իրաւ գր—
րականութիւնր ազգայինն է, ձեւով թէ խորքով
ազգա յին գրականութիւնր : Ջկա յ մ իքազգա յին
գրականութիւն , որովՀետեւ չկա յ մ իքազգա յին
տիպար : Հտ յ Հովիլբ ինչո՛՛վ կր նմանի արարա -
կան անապատի ոլզտերու Հովիւին, Գերմանիոյ
իւոզաբածին , Հոլանտայի կովարածին կամ Աբժա–
թինի նախրապաննեբուն : Ասոնք իրարմէ բոլորո -
՚1ին տարբեր են Հոգիով եւ ապրումներով, խաո–
նուածքով եւնկարագրով , զգացումներով եւ ձբգ–
տումնե բով , տարաղով եւ կենցաղով : Մ եր գրողը
կրնայ Հարտղատօրէն ներկայացնել այդ Հովիւնե­
րէն միա յն Հա յ Հով իւր :
կարօ Սասունի Երկի մր չատ աարածուած
ւպառած րլլալր չափանիչ չէ միքաղգային ար­
ժէքի։ Զկայ գրականութիւն մբ որ ագգային չըլ­
լայ։ Պէաք է փերք գտնեն մեր խարխափումներր :
Հայ ոգիին փբայ պիտի կերտենք մեր գեղեցկու -
թիւններր եւ եթէ կրցանք յաքող կերտել կը դառ­
նան միքագգային : Միքաղգային դառնալը առա -
ւելաբար Հեղինակի տաղանդէն է կախուած : Ազ–
գայինին մէք Հասնիլ մաբդկայինի :
Եդ– Տարոնեան Գրականութիւնը արուեստ
է , այսինքն ստեղծագործութիւն , իսկ ստեզծա -
գործութիւնբ իր անունոփն ու էութետմբր դէմէ
որեւէ սլտտոլէրե , ԲԱտյ ազգային , բԱայ միքազ­
գային ուզզութեամ ր : կատարեալ ազատութեան
մէք է որարուեսաբ իր լրումին կը Հասնի։ Աբ -
ուեսաի բովանգակութիւնր պէտք է անչեզ ար -
աագրոյթր րլլայ արուեսաագէտի Հոգիին
Անչուչա որ արուեստագէտ մր առանձին չի
կաղմ ուիր •• Անիկա իր չրք ապատէն ներշնչումներ
եւ նոյնիսկ աղդեցութիւններ կ՚րնգունի : Աակայն,
արտաքին աչխարՀէն րնդունուած այգ թելա -
դրանքներր պէտք է նմանին արեւի չոգեբուն ո -
րոնք կր նպաստեն Հունտի ուոճացումին , րայՏ
Հունտր չեն սաեգծեբ : •
Եթէ արուեստի գործի մր միքագգային Հան -
գամանքր կր պայմանաւորոլի այդ ղործին խո -
րոլթեամրն ու արմէքովր , ապա, գործին նիւթէն
եւ ոլզզութենէն անկախաբար , արուեստագէտը
՚գէաի Հասնի այդ Համբաւին, եթէ ունի պաՀան -
քուած տագանզր։ Հիլկոյի Թշուասնեբռ/– բոլոր
տիպարներր ֆրանսացի են , եւզործոզութիւնը կը
կատարուի Ֆրանսայի մէք, Հակառակ այս կացու­
թեան, զործր իր նկատելի տեգր ունի միքազգային
եւ սէ
Fonds A.R.A.M