Հ6
ԱՈ-Այ
^Ֆ
ՍՐՏՍՒԱԶԴ 1)ՏՈմե1ն
(1896
-
1950)
փաթաթներէ ի վեր , «.Հրաչք»ի
աղօա
յոյսով
մր կ՛ուղէԷՆք
յոլսաղրել
մեղ եւ մանաւանգ
, մեր
գէք–րախա
ո է րելի
Արաօն ;
Զուր
փորձ
,
ղմրախտաբար
:
-
Զէ
1
մէքքէէ կո արուեցաւ
այս անգամ •••
Համողուահ–
էր , որ այա անէլամ , այլեւս ան
կարող էր գիմանալ
այն գաժան
Հիլանգութեան
,
որու
Հանգէսլ
աակաւին
մարգկային
միտքր կր
մնայ անճրկած՛ :
իր կեանքին
մէշ, որեւէ
Հիւանդութեան
գէմ
սլաշաւղանուելու
Հոգ էոէձւեցոգ
իր միտքր
խո֊ո–
վահ– էր այլեւյւ
մաՀուան՝
իրականութեան
աոշեսէ
Եւ կ՝ուզէր
այլեւս
Լասլրիլ :
՛Օրեր եւ շարաթներ
տեւեց
իր այն
աՀաւոր
տաոապանքր
:
Ա՚աՀր իր ղաման
ղէմքր
ցոյց տուաւ, իր
յաղ
թանակէն
երկար
օրեր վերք
միայն։
Ան մաՀր
ասլրեցաւ,
իր մաՀէն առաք ...
Գեռ երիտասէսրգ էր մեր Արաօն,
Հազիւ
55լլ
թեւակոխած՝
Հ
կեանքի
բեմը մտաւ
առաքին
ՀամաշխարՀա
-
յին պատերազմին
։ իրրեւ ռուսաՀպատակ
(^՞/*
Բայազփտցի)
պատերազմի
գաշտր
կ՚իյնար
են -
. թասպայի
աստիճանով :
կսվկասեան
ճակատի
փլուզումէն
առաք, կը
հ-առայէր
իբրեւ
ՀամՀարզ
զօր .
Աիլիկեանի՝
1918^
ճակատագրական
օրերուն
Հայկական բա -
նակի
Հ րամ անա աարին
։
Միչտ
իրրեւ սպայ, Արաօն մասնակցահ– է մեր
աղատաղրական
պայքարներուն
, թրքաՀա
յաստա
նէն
մինչեւ կովկաս
։
քիտգմիկի
խստամբեր
խաոնուահ-քին
Հետ, իր
լնկերականութեամ
բ եւզոՀաբերութեամբ , միչտ
ունեցաւ
լնկերական
քերմ
շբ քանակ :
1919^5՛ , Հ •
Հանրապետութեան
շր քանին էբ
սակայն
, ոբ Արաօն
երեւան պէտք էր բերէր իր
իբական
աբմանիքնեբը
:
\քՈբասաեղհ
Հայրենիքը
պեաականօբէն
կաւյ–
մակերպելու
Համար , պէտք
ունէր
ամէն ասպա -
րէղի
աշխատաւորներուն
։ Մանաւանգ,
բարե -
խիղճ , անկաշառ եւ զոՀաբերութեան
րնգունակ ,
Հաւատարիմ
աշխատաւորներուն
:
Բանակի
սպա յութեան չափ , անՀ ր ամ ե չա
է բ
քազաքա
յին ոստ իկանականո
ւթեան
սպա
յութիւ -
նը ։ Մայրաքազաքի
անգոբբութիւնն
եւ
բաբեկաբ–
գութ
իւնը ապաՀովե
լու
Համ ար
մ անաւանգ
,
ղրմ–
ուար էր միչա
ղտնել Համապատասխան
անձերը։
Այս չրքանին էր աՀա, ոբ երիաասաբգ
Արաօն
կը նչանակուի
օգնական
Երեւանի
ոստիկանական
տեսուչին՝ Ա ե թօ Ջալալեանի
%
իր այս նոբ պատասիիսնատու
պաչտօնին
մէք,
Արաօն կատա րե լապէս ա րգա րացուց
իր վյ""
յ ԳՐ՜
ուած՜
յո յսերը : Մ եծ եգաւ
իր ղերը
մ անաւանգ
1920/՛
մ տ յիս եան Հակապետական
ցո յցե բու օրե -
բուն : ԱպաՀովութեան
եւ
կա
րգապաՀութեան
պա չտօնատա
րի իբ առաւե լութի
ւննե բուն Հետ , ան
յայտնաբերեց
նաեւ Գաչնակցական
զինուորի
նկա–
րագիբը
։
կուսակցական
չրքանակն ու կեանքը ա
յլեւս
խոր
ղրո չմ գբին
իր նկարագրին
վրա
յ ։
Ան գարձաւ
մ ո լեռանգ
Գա Աակցական
մը ,
Հաւատարիմ
պա յքա բոզ
մ բ, մ եր Հա յրենիքի ան–
կախութետն
:
1920
Գեկտեմբեր
2ի խորՀրգա
յնա ցում
էն
վերք,
բազմաթիւ
գոբծի^եբու
Հեա Արաօն ալ
ՃարաՀատ
Հեռացաւ
Հայրենիքէն ։
Վերքին
երեսուն
աարիներուն
, կեանքր
միչտ
չմպտեցալ
իրեն
։ Պոլսէն
Պուլկարիա
փոխագրուե–
լոփ, ան Հարկագրուած
էր նոբ ասպարէզ
փըն -
տռել :
Առեւտուրը, ոբ պիտի ըԱար իր նոր ասպա -
քէգԸ.
I
յաքոգեցալ
քհումանիո
յ մէք միա
յն , ուր
փախտգբուած
էբ Պ ո ւլկա ր իա յէն
։
ԳոՀ էր ել եբքանիկ
, որ այլեւս
ապտՀոված
էր իբ լն տան իքը ;
Վերքին
պաաերազմբ
սակայն
, իր
աՀաւոր
ցնցումներովր
Հարկագբեց
ղինք անղամ
մը եւս
բռնել
գաղթականի
մ ռա
յլ ճամ բան :
Այս ազատ եւ Հիլրլնկալ
երկրին
մէք էր, որ
փորձեց,
փերքին մէկ քանի
աարիներու
րնթաց -
քին, վեբականգնել
իբ խոբաակուած
անտեեու -
թիւնը ։
ճտկատագիըը
սակա
յն , եգաւ
անողոք
ա յս
անգամ :
Այսօր երբ կր խորՀիմ այս անգառնալի
կո -
բուստին
վրայ
աւելի
բիւրեղացած
կը տեսնեմ
իր
Հոգեկան
առաւե
լո ւթ իւննե րը ;
Ըլլալով Գա նակցական
Հաւատարիմ եւ Հա -
մեսա աշխատաւոր
մր, Արտօն
եղաւ
միչտ
օրինա–
կելի
րնկեր մբ։ կաբզապաՀ եւ խստապաՀանք
իր
նկաբագիրբ
չէր Հանգուրմեր
որեւէ
անՀոգոլ -
թեան՝
մեր ներքին
կեանքին
մէք։
Աբտակարգօբէն
աւանգապաՀ՝
ան բացառիկ
ու–
չագիր ելյարգալից
վեբաբերմունք
կբ յայտ -
ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
Ի*Ալպհս պխխ օգԱԱԱ
ՄԻՏ^ ԵՈ ԱՐՈԻԵՕՏ
յ Ս 1< Շ Լ 6 Տ
ինչպէս կր յիչուի.
Միացեալ
Ազգերու եւ Մ •
ՆաՀանգնե
բու
լնթաց
իկ ծրագիբնեբէն
մէկն
է
բարւոքել
վիճակր
այնպիսի
երկիրներու
որոնք եա
մնացած են տնտեսապէս : ԱնՀ րամե չա է սորվե -
ցնել անոնց, օրինակ , նոր միքոցներ՝
Հունտը աճե
ցնելու,
պայքարիլ
Հիւանգութեանց
գէմ, լաւա -
ղոյնս օգտտգոբծել
քուբր եւ Հողը : Ուրեմն՝
Հար–
Հեստագիտական
աքակցութիւն՜ֆ
։
Երբ այս ծրագիրնեբը
կը կազմուէին
, աշ -
խարՀի
յետամնաց
ազգերր
չոզչողուն
յո յսե բ կբ
տածէին թէ ամերիկեան
տոլարներր
պիաի
թափին
իրենց
երկիբներուն
մէք, նոր գործարաններ եւ.
եր կաթ ուղիներ
չփնե լու , Հանքե րբ չաՀագործե -
լու, ճամբաներ
չինելու
Համար
եւայլն։
Մ • Նա -
Հանղները
աչխատեցան
փարատել
այս
ցնորքները,
ըսելով՝ թէ երկիր
մբ չի կրնաբ բարգաւաճ
գառ
նալ մէկ օրէն
միւսը, թէ ճամբան
երկաբ է եւ
ղմուար
, Հետեւապէս
Համբերատաբ
եւ
արթուն
նախաձեռնութեան
պէտք
ունին նպաստրնկալ
եր–
կիբներր։
Անոնք որչատ մեծ օմանգտկութիւն
կը
յուսային,
ունեցան չատ մեծ ալ
յուսախաբոլ
-
թիւն։
Ոմանք
մինչեւ իսկ քննագատե
ցին
թրում
ը–
նի «յանգուղն
նոը ծրագիրր»
:
Ներկայիս
Մ իացեալ
Ազգե ր բ աեզեկաղիր
մ ր
ունին
իրենց
ձեռքր
, Մ իքին
Արեւելքի
յետամնաց
մոզովուլղներուն
մասին, պատրաստուած
ամե
րիկեան
յանձնախում
բի մբ կողմէ
։ Այս տեզեկա
գրին մէք կբ չե չտուի թէ անոնք նախքան մեծ չա–
փոփ
օգնութիւն
ստանալը
, պէտք է ոբ
թօթափեն
իրենց
Հեգգութիւնր
, ւիերակառուցանեն
յետա -
մնաց
րնկերային
կարգուսարքր,
ցոյց տան թէ գի~
աեն օգաուիլ
փոքր չափով եգած
օզնութենէն
:
Առնելով
Մ իքյ՛ն Արեւե լքբ իբբեւ
մասնաւոր
չրքան
մ ր , էական
տարրերբ
չարմ աղէ
անցնե լէ
վերք, այն եզրակացութեան
եկան թէ այգ չրքանր
ա յսօր Հաստատուն
Հ իմք
չունի
մ եծ ծրագի րնե բու
Հտմտբ :
Տեզեկագիրբ
կբ պարզէր
երկու աեսակ աագ–
նասլնե ր •
Հինր եւ նոբր : Հինր
թ չո ւառո
լթ
իւնն
է,
Հիւտնգութ
իւն բ , ան բարե բեր
^"ԳՐ՚ւ
ձմրան
Հեղեզբ եւ ամրան
երա չտր։
Նոր տագնապր,
Պա—
ղե ս տ ինե ան պատե րազմ ի Հետեւանքով
ինբ Հա -
բիւր
Հազտր գազթտկաննե
բու
թ չո
լա
ռո
լթ
ի ւնն է ։
Անոնք ոչ կրնան
իսրա
յէլ վե րաղաոնա
լ , ոչ ալ
ապբԱւստ
ճարել
իսրա յէլի՛
չուրքը
,
արաբական
Հոգերու
վբտյ ։
Գազ թականնե
բու
օգնելու
Հարցին
մէք , Մ ի–
ացեալ Աղգե բ ր կբ մ տածեն թէ ոգորմո ւթենէ ա -
ւելի
ուրիչ
օգաակարոլթիւն
կրնան
ունենալ : Պ •
՛Բլէվ՛
1
ամերիկացի
Հեղինակաւո
բ
անձնաւո
բու -
թիւնբ եւ իր պատուիբակութիւնր
կը մտածեն թէ
ա յս
զ ազթականնե
բուն կարե լի է օգտակար
րլլալ ,
գործ
ճարելով
եւ անոնց գբամ ական վիճակբ
բաբ–
ւոքե լով եւ Աո րգանանի
,Տ իգր իս ի՛ եԵփրատի
ոռո–
գումնեբբ
ծրագրելոփ
, ինչ որ սլիտի
բաբձրացնէ
կեն ց ագի
մակա րգա կը :
Ւրրեւ
ս տ ի պո գա կան պաՀանք , ՚Բլէփի
՚՚լ՚ստ -
ուի րակո ւթիւնր
\
8
ամ իսնե բու
Համ ար ,
55
մ ի լիոն
տոլարի
ծրագիր
մբ ներկայաղուց
Ագգաժո
զո փին , ,
որ անմիքապէս
րնգունեց : Այսմամանակաչրքա
–•\
նին
մ էք , նպաստր աստիճանաբար
պիտի
զագրէբ
|
եւ ւլազթականնե
ր ր պիտի
ձեռնարկէին
սլզտիկ\
օգտակար
գործեբու
: Պատուիրակութեան
յոյոերը՛^
չիրականացան
: Մ եծ ձեոնարկնե
բու Համ աբ ,
ոչ \
չրքանր
, ոչ ծրաղ իրնե ր ը , ոչ մողոփ ուրգր
, ոչ ալ ՝
կառափ աբութ
իւննե րբ պատրաստ
էին : Աճապա —
բել կբ ն չանակէ
զուր
յո յսե ր սնուցանել եւ ի
գերեւ
Հանել առող^ տնտեսական
բա րղալաճո
ւմ ը։
Պատուիրակութիւնը
գոՀ չէր Եգիպաոսի
, Ի–
րաքի , Աո րգանանի
, Լիբանանի եւ Աուրիոյ մէք
կցական
աչխատանքի
եւ
գործոգներոլ
նէր
կոԼ։
Հանգէպ
Ընկե րաս իբութ իւնն ու
ներքին
անզուսպ
պաՀան ք մրն էր իրեն Համար :
Անխախտ
Հաւատաւոր
մը մնաց Գաչնակցու -
թեան
աւտնղո
ւթի ւննե բուն ել իր փե
բնական
յաղթանակին
:
Բայց Արտօն, րնտանիքի
Հայր էր նաեւ։ Իր
սէրն ու գուբ գուբ անքր , յաճախ չէբ
ենթարկուեր
որեւէ
սաՀմանաւորո
ւմի։
կեանքի ա յնքան
գառն
փորձութիւններէն
վերք , ան կա բծես կբ սոսկար ,
որ պիտի չկրնար ստեղծե
լ իր ուգած
Հնարաւորու^
թիւնները
:
•
կ՚երագէր
րնտանիքի
նիւթական
ապաՀովու -
^թեւնր
ստեգծել
։ Եւ ^ի^գ^ այս ձգտումն էր, Որ
տենգ զ.արձած իր ՚ք՚էք, Կ^արգիլէր
մաածել
իր ա–
ռոզ
9ու
թեան
մ ասին
ւ
Ափսոս , ոբ չտոկաց
։
Եւ մեռաւ
, խորտակուած
իր
եբաւ^եբոլն
Հետ ։
Ա. Լ^՛.
Անցեալ
Զորեքչաբթի,
I
Մարտ,
Հաճոյքր
նեցանք
ներկայ
րլլալու
ֆրանսերէն
թատերգոլ
-
թեան
մր զոբ գրահ^ էրԺ– ժ.– Վարուման ԼՎա -
րուման 8– Ուզունեան) Ռ– Տիւրանի
Հետ։
ԵթԿ
Հ " " ՛ *
էէ^–^ արդէն
Վարուժանի
մասին՝
իբբեւ դերասան,
առաքին
առիթն էբ ոբ մեզի ար^
ուեցաւ
գնաՀաաելու
նաեւ իր թատերադիրի
տա^
գանգը եւբեմադբիչի
արուեսաբ :
Գժուար է սակայն
ներկայացնել
թատեբգոլ
«
թեան
նիւթը։
թատերական
փորձ մր
(էսէ տրա -
մաթիք),
երեք տեսիլք,
ղանաղան
տեսիլքներ,
ուր
Հեզինակներր
մեզ կր փոխադրեն
կեանքէն
անգին,
երազէն
անգին,
մինչեւ
մաՀն իսկ :
Երկու
ընկերներ
մեկնած
են փնտռելու
Համար
գանձ մր, որ իրենց
Համար
զօրութեան
խոբՀր -
գանիչն է : Այո եզած է միայն պատրուակ
մր մէք–
տեղ
բերելու
Համար
երկու
աաըբեր
նկարագիր ,
ներու
Հակամարտութիւնբ
։
Հեղինակնեբր
ուգած
են միայն
ծառայել
է ֆ է
տրամաթիք^,
առանց
որոչ տեսութեան
մր(^էղ)
կարելի է րսել որմասամբ, եթէ ոչ
ամբողքովին,
յաքողած
են իրենց
ձզտումին
մէք ։
Այգ
յաքոզութեան
գլխաւոր
օմանդակբ
եզած
է բեմագրութիւնր,
զուսպ,,
մերկ, ձ^^Օ\ո\\ե , ո -
բուն
Համար ժան էրկան եւ Հեղինակնեբր
ղոր -
ծածած
են իրենց տաղանդին եւ ճաչակին
լաւա -
գոյնր:
«Փորձֆի
մբ
(էսէ)
նիւթր պատմել
, րսինք
ար
դէն, գժուար եւ ապերախտ
դործ է, եթէ ոչ ան
կարելի
է ։ Նկատելի էր, սակայն, որ
տիալօկ/7 ,
չկրցաւ
պէաք
եզածին չափ արտայայտել
Հեղի -
նակներուն
նպատակբ
: Եթէ նիւթր կէս իբական ,
եւ կէս բնազանցական
աչխարՀնեբու
մէք չտկա -
կատարուած
ուսումնաս
իրո ւթեանց
արդիւնքէն
։
ԵԼ
լռելեայն
Հարցուց թէ ինչ պէաք էր տնտեսա
կան գարգացման
Համար, պատասխանր
պարղ էր ,
դրամագլուխ
, գործածութեան
եղանակր ել
նախաձեռնութիւն
։
Գրամաղլուխը–
ՄԼ՚քին ԱբեւելքԼէ
երկիբնե -
բուն մէք, ազգային
եկամուտը եւ
խնայողութիւն–
ները բաւական
չեն տնաեսական
զարգացման
Հա
մաբ ։
Բացի
իսրա յէլէն , ա յս երկիրներուն
Հարս -
տութիւնը
, ուրկէ կառաւԼա րո ւթ իւննե բ ր
՛Ղ՛Լ՛**է Կ
եկամուտ
կ՚ապաՀովեն
,
կեդրոնացած
է
քանի
մ Րձ անՀատնե
բու
ձեռքին
մէք։
Մ՚՚ոնք
տրամագիր
չեն վաի։ տալու
իրենց դրամ
ը տնտեսական
երկա–
րատել
ծրադիրներոլ
Համաբ,
ոլանք
Համեմատա
բար վաքբ չաՀ մը կ՚ապաՀովեն
։
Ցորչափ
մասնաւոր
փոխառութեամբ՝
կարելի
է մինչեւ
30
առ Հարիւր տոկոս ստանալ,
անոնք
չեն Հրապոլբուիր
Հանրային
ձեւնարկներու
փոքր
չաՀէն։
Ասկէ զաա անոնք
իրենց
կառավարու -
թիւնները
Հաստատուն եւ խոՀեմ
աւյսնղապաՀներ
չեն նկատեբ
։
Տանձնախումբը
կ՚եւչրակացնէ
թէ երբ
որոչ
երկրի
Հարուստը
չի տար իր սեփական
Հայրենի -
քին Համար,
գժուար թէ դրամագլուխ
ճարուի
դուրսէն։
Միւս
կողմէ, եթէ նոյնիսկ մեծ գու -
մարներ
տրամագրուին
, գետերու
վերաբեբեալ
խոշոր
ձեռնարկներոլ
կարելի չէ սկսիլ , քաղաքա
կան պատճառներով։
Ամէնէն առաք անՀրամեչտ է
Համաձայնութիւն
այն երկիրներուն
միքեւ
ուրկէ
կ՚տնցնին
դետեբբ, եւ ՈրովՀետեւ
Հաչտութիւն
չկայ
իսրայէլխ ել Արաբներուն
միքեւ,
այդպիսի
Համաձայնութիւն
մը Հաւանական չէ առ այժմ :
Ընկեբային
ել տնտեսական
կարգուսարքը
մի
քին Արեւելքի
մէք ընդՀանրտպէլ,
յատկանչական
է լայն Հողատիրոլթեամբ
ել
անգբադիաոլթեամբ.
Մեծ խրամատ
մբ կայ Հարուստին
կենցաղին
եւ
ագքատին
միքեւ , ել միքին գասակարգին
ոբ Ա -
րեւմտեան
րնկե րութեանց
մէք, ծանօթ է
իբրեւ
աբՀեսաագէա,
նախաձեռնող
ել Հանրային վա -
Միքին
Արեւելքի
մոզովոլրդնեբուն
կարոգու–
գոՀաբերութիւնը
, թիւնները
մամանակին
Հեա կրնան
իրականանա,.
երի՚ոասարգներբ
ել կիները
Համալսարաններ
եւ
արՀեստագիաական
դպբոցներ
ղրկելով
,
աւելի
յւսռաքադէմ
երկիրներոլ
մէք։
Գալով
նախաձեռնութեան
, կարեւորը
սկսիլն
է սլղտիկ չափով , Հեղգութեան
սովորութիւնը
փոխելու
Համար։
Յանձնախումբին
տեգեկագիրր
անյաղթելի
կը
գտնէ
ներկայ
արգելքները
լայն
հրագիբնեբու
Համար : Աակա
յն
մ իեւնո
յն ատեն
անՀրամեչտ կբ
սեպէ աշփւատանք
ճարել
Միքին
Արեւելքի
անդոբծ–
ներուն , րլլան անոնք գաղթական
կամ
արդէն
անդործ։
Ուստի կր յանձնարարէ
չորս
ծրագիրնեբ
ծադրել
անմիքապէս
ԱոլրԼւոյ,
էԼւբանանի
,
....^–Տ.է է–
# է *» .
՛Գ
՛քր
Յորդանանի եւ արաբական
Պաղեստինք
Համաո"
տեսնելու թէ Միքին
Արեւելքի
մողովոլրդլ, Ա
կԼԼ
ռափարութիւնները
ինչ կրնան տալ , մեծ դործե -
րու սկսելէ առաք ։
թ,
Ա
Fonds A.R.A.M
