€6
ԱՔ֊Ա»»^
ՊԱՏԵՐԱԶՄ
ԼԵ/հՆԵՐՈՒ
ՄԷՋ–
%Ս1^
սհքոէ6դիԱ
1
.ա
ԵՐԿՆԱՑԻՆ
ՄԵՆԱՄԱՐՏէ
ասաներւլ
արթուն
մնացին
ու.
իորիյորաաներուՆ
մկ^
բաղմասչատկուուլ
ծանր
Հրեաանիին
"է"՛յ -
թու-մները
սանձարձակ
կոհակներու
նման
փշրուե
ցան
կապարագոյն
ժայռերուն
գէմ :
Տա^որգ առաւօտ
խագաղութիւնր
կաաարեալ
էր
•• հ)րամատներուն
մէ^ երկնցած
զինուորներր
ալքէ, կ՛՛անցրնէին
ղէնքերր,
կ՝իւղոտէին
ղնգացիր–
ներր^
Հրասանղներն
ու թնգանօթներր,
ոլշա -
դրութեամ
ր կը
տեղաւորէին
ձեռնառում
րները
րազմաբշիշ
փա յտաշէն
տուփեբուձ
մ է շ ։ Ա պանե
րը,
որոնց
գէմքին
վբայ գեռ գրոշմուած
էին քը–
նատոլթեան
եւ մ տարողութեան
Հետքերը
Հե–
ռագիտակով
կը խուզարկէին
երկինքը
,
ապա
հանգիպակաց
լեռներն ու լեռնանցքները
,
"՚֊բկէ
րոլոր
գիլերը
թ^ամի
Հրետանին
պաաասխանած
էր Հարուած առ Հարուած
մեր Հրեաանիին
,
երկնի
եւ բերկրի պարապը
լեցնելով
խլացուցիչ
որոտոլ -
մով։ Ա պաներուն
երիտասարգ
ձիերր,
որոնք պա–
տււպարոլած
էին Օսսում
ի ձախ ավւի
Հովիտին
մ1շ՝
րոլոր
գիլերը
խրխնշտցին
, իրենց
նրբաղգաց
վ՚ոքր
ականքները
Հետամ ուտ
գիչերային
չարա -
շուք
ժխորին : Ջորիները
, որոնց
անտարրերոլ
-
թիւնր կաաաբեալ
է վտանգի
պաՀերուն
չարու -
նակեցին
անաարբեր
մնալ, ի լուր
իրենց
լ՚՚՚֊րէ
ՀետզՀեաէ
աւելի
ուժգին
բարձրացող
աղմուկին։
Գիշերային
սաՀմռկեցուցիչ
ռմբակոծութեանդ
որ ռաղմաճակատին
մէկ ծայրէն
մինչեւ
միւս
ծայրր
արթուձւ
բռներ էր իրարու գէմ ոտքի
ելած
թ^ւամի
րանակներր
Հիմա
յաշորգեր
էր լուսա–
պաղագ առաւօտ
մր, որ կր յիչեցնէր
խարտեաշ
աւաղով
Հարուստ
ծովավւնե
ր ը , որոնց
վյ""
յ ՚"
յն
քան
մեղմօրէն
կ՝իշնէ
տրեւոլն
լոյսր,
երբ կըԼ
գ՚"գրի
փոթորիկը
ու եր1^ի եբեսէն
խոյս
կուտան
ամ պերը :
կէսօրուան
ճիշգ
ժամ
ը երկուքին
տեղի
ունե
ցաւ
անսպասելին : Տստակօրէն
լսեցինք
, որՀա–
կոանեա
յ բարձունքներուն
վր՛" յէն գէ"է/՛
մ եզ կը
Հասնէր
անորո
շ աղմ
ոլկ
մ ը , որ ՀետզՀեաէ կ առ
նէր
ձեւ– ու մարմ
ին ^ մերթ
նմանելով
իր
ափերուն
մէշ նեգ եկող գետի
մը ծտնր ու յոգնեցուցիչ
լա
ցին
, մերթ ալ բանտերուն
գեանա յարկե բուն
մ էշ
լսուած
շղթաներու
թնգիւնին
:
ք՛ո լո ր երեսները
գարձան
թշնամ
ի ին
ուղղու–
թեամբ : Տարօրինակ
տպաւորութիւն
մ ը կր գոր՛
ծէր
արձանային
անշարժութիւնը
Հազարաւէւբ .
ղինուորներոլ
, որոնք
իրենց
նայուած^երր
սե -
լեռած
է ին դէպի Հակառակորդ
գիրքերը
,
ուրկէ
ծայր առած էր յամրաքայլ
աղմուկր, որ սաՀելով
երկնային
ճամրաներուն
ւէրայէն
ՀեաղՀետէ
կը
Հասնէր
գէպի
մեզ :
Ու յանկարծ
, գուրո
նետուելով
մառախլա -
ւզատ անտառներու
սեւաթոյր
ծոցէն
տեսնուեցան
անգլիական
ռմբաձիգ
սաւաոնաէ^եբր։
Հակօդային
թնդանօթները
այս անգամ
անոնց դէմ
^եաեցին
իրենց
ւէրիժառոլ
ռումբերը,
լոլռ
մնացին, նախ—
րնտրեցին
մենամարտի
ասպարէզը
թուլոլլ թ^ա–
մ ի ին , ու իրենք շարոլնակեցին
իրենց արիւնոա ե—
րաւ^երը
ՀիւսԼլ
ձմեոնային
կծու
արեւուն
տակ։
ք^^ւամին,
շփոթած
իր
^"՚֊/՛^
աիրոգ
աննա -
խրնթաց
լռութենէն՝
գանդազեցուց
իր
զնացքը,
դրե թէ
ան շարժ ան ալով վրանաբնակ
Հ
իւանդանոց–
ներուն
բարձրութեան
վրայ
, գիտելով
^ " ՚ ՜ / ՚ ^ ք ՚
ապա դարձեալ
յառաշանալով
, գրեթէ
գազտագո–
զի,
նման
արիւնռուշտ
դաղանին՝ որ գուշակեր է
որոգայթը
ու կր պատրաստուի
դիմագրաւել
զայն
^
սրելով
ժանիքները
;
Հազարաւոր
ա Լքեր անշարժացան
մ աՀաբեր
սաւառնակներուն
վրայ,
որոնք
գրեթէ
բնազդա–
յին դրդում ով մր ուղղուեցան
դէպի
մեր
կռնակի
ձախակողմեան
լեռնաշղթան
,
որուն
Հովանիին
տակ կը Հանգչի
Պէրաթը է
Ու յանկարծ
, գիւղակին
արեւելեան
սաՀման–
ներէն
պայքարի
կրկէսին
մէշ նեաուեցան
մեր ո
ր–
սորգ սալառնակներր
:
Անոնց
յայտնութիւնր
եղաւ
այնքան
ուժգին ել որոտլ^դոսա՝
որ մ եղի
թուե–
ցան
որպէս
Հրաբաշ Բեդասներ,
որոնք
լայն րա -
ցած
իրենց
թեւերբ՝ կը դիմեն
գէպի
արեւուն ա -
կունքները։
Անոնք կր սուրային
կայծակնային
ա–
րադոլթեամբ
, անՀամբեր՝
նեաուելու
որսին
վը՜
րայ, որ կռթնած
լեոնաչղթային՝
անոնց գէմ բա
ցաւ
իր ծանր
գնդացիրներր
, նոյն ատեն
նաՀան -
շելով
ծանրօրէն
, ուշադիր՝
իր ամէն մէկ շարժ–
ման,
որովՀեաել
մաՀը
կրնար
գսէլ որսորդ սա -
ւառնա1լնեբուն
աեզափո խռ ւթեան աաակ
անդե -
րազանցելի
արադութենէն
:
Մեր
սաւառնակներբ
խոյս տալու
Համար
թ
լ՜
նամիին
գնդակներէն
աարտղնուեցան
Հոս ու
Հոն
, անդագար
շուրշանակի
դառնալով
Հակառա
կորդին
վեբեւ,
նման
որսի
շուներուն՝
որոնք լր–
շապատեր են վայրի
անասունր ու կ^ոլզեն
զդեա–
նել
զայն։
^^ամին
կր շարունակէ
ր կրակել
ու
նաՀանշել
, սպասելով
օգնական
ուժերու :
Անոնք
տՀաււան երբեք– ու այն ատեն
մեր սրաթռիչ սա–
լառնակներուն
երկուքը , ցռուկները
շեշտակի
փ ք * կ ո Ն թ ե ա Ա
ււաՎաէ
,
. ։ ^ . , . . . . . . , ^ . ^
ցայ
կաիծիքւք– –յայտնճլ
սոյն
Հէսբցին
մասին։
Ղ՚ժ–^
բախաաբար
գրիչս ակար է, սակայն վսաաՀ եմ
թէ
խոնարՀ
խաւերէն
եկող
ձայնէն՝
աւելի կ^ա -
խորժի
մեր սիրելի
ՀՏառաշ^ը :
%որ
սերունդը
կը բագէլանայ
երեք դասերէ .-
երեխայ
, պատանի
, եւ եբֆտասարգ։
Ակսինք
երե–
խայէն : Ան ծնողքին,
մասՆաւորապէս
մօր
ձեռքին՛
աակ է, ինչպէս
կաւը բրուաի
ձեռքին
մ է շ ։
Աայրը
կրնայ
իր վ՚"քրիկ^շ
ևԲ^^Լ Ը"՛" պաՀանշին
, եթէ
կամք
ունենայ
։
կը պնդեմ
, ե՛թէ
ծնողքը
գիտակցի
փ՚՚քբիկին
Հանդէպ
ունեցած
պարտականութեան
,
մ
ինչեւ
չորս աարու
Հասնիլը
երեխա
յի ուղէգին
մ էշ ար
մատացած
կ^բլլայ
արգէն
մայրենի
բարբառը,
իր
Հնչումներով
:
Տաւալի է բւ^ել սակայն՝՛ կան անկամ եւ ան՛^
պարտաճանա
չ
մ ա յրեր , որոնք
«օֆ , սա պզտիկ -
ները
Գ՚ԳԲ"^՝^
(
աեղական)
երթա
յին
տէ՜
գլուխն
իս
քիչ
մը խաղաղէր»
, կ՝ըսեն : Մէնչդեռ
մեր երե -
խաները տեղական
գպրոցներ
ղրկելով.
Հայկական
շբշքսնակէն
Հանած օաար շրշանակ
մտցուցած
կ՚ըլ
լանք
, ուր սլիտի գտնէ
ամ էն ինչ օտար , գա–
սլ^կերներր
օտար , ուսուցիչը
օտար
, լեզուն օ -
տար , ուսումն ալ օտար
:
0րական ութժամ սոյն
մ իշավայրին
մէք ապրելէ
վերշ. Հրաշք է, եթէ
վւրկուի
ձուլումէ
յ
Ենչ է դարմանը
։
Ըստ իս՝ հետեւեալը
,
Միայն
50
տունէ
բագկացեալ
Հայութիւե
մը շատ
դիւրութեամբ
պիտի
կրնայ
Հայ ծաղկոց
մը ունենալ^
պաՀելով
աեզական
լեղուին ալ բաւական
ծանօթ
Հայ գաս–
աիարակիչ
մը։ Հոն փ"քրիկբ
պիտի
խօսի
Հայե
րէն,
պիաի
ուսանի , պիտի
կրթուի
Հայերէնով
:
Հոն
կրնայ
""բվիլ-ւ
ինչո՛՛՛ւ չէ , նաեւ
տեղական
լեղ^ւն : Այսպէսով գեռ պատանի
չեզած
մեր երե–
խան կ՝Բէէայ
թրծուած
զուտ Հայկականով
:
կուգայ
պատանութեան
շրշանը,
15 16
տա
րեկան,
շրշան մր ուր կր սկսի վտանգը,
ուր պա–
աանին
ենթակա
յ է զանազան
մ ո լոլթիւններու
:
Յետոյ կը մանէ
երիտասարդութեան
է/՛^"՛^՛/^ ՚
տարիքին
ցնորքներէն
տարուած
, մեր ցանկապա
տէն
ղ^ւրս գալով
օաար չրշանակ կը մտնէ , կը
Հանգիպի
աւելի
Հրապուրիչ
կենցաղի
,
նուագ
յ
երկսեռ պար , պչրուհ
ինե
բու կախարդական
նա
յ–
ուածքներ
• • • մնացածները
դուն
շարէ ,
սիրելի
ընթերցող :
Հայկական
շրշանակէն
Հեռացող, գէշ ունա -
կութեանց
ենթակայ
մեր սա փախուկները
փրկե
լու
Համ ար ի^նշ պէտք է րնե
է : կարծիքս
յա
յ անելէ
առաշ փակագիծ
մը :
Մեր
Հա յրենիքին
մ էշ
բաւական
ոչխարներ
ունէինք,
որոնցմէ
քանիներ
գժոլաբութեամբ
կը
բոնոլէին
Հ Հօրեղբայրս
պատուիրեց
որ
սլերւորին
^"էՒ՚՚՚՚Ը
^թ՚՚Դ՝)
րնկերանամ այդ փախչոզ^ւերը
բո—
նել
կ թելու
Համ ար
;
Գացի :
Աոաշին
օրը, ափիս մէշ ազր բռնած
անոնց
մօտեցայ,
բայց, ի ղուբ
։ Երկրորգ
օրը քայլ առ
քայլ
ինձ մօտենալով
աղբ Համտեսեցին։
Ւսկ եր
րորդ օրր ինքնաբերաբար
կթոցի
վյրայ եկան
աղի
սիրուն ու կթուեցան : Մեր ե բ իտասա րդնե ր ը թէղ
ներեն
ինծի , սո /ն օրինակին
Համար
յ ՚
՜ ՜ "
Երիաասարգութեան
շրշանր
աոլրելով
,
մենք
դիտենք թէ զինչ խնգրէ
պատանին կամ երիտա -
սարգը,
յոյս,
ոէր , մկրտութի՚^ւն
ժամերով տի -
աիկ
րնելով
Հայերէն
ատենաիսօսոլթիւն
լոե՛^լ
, ե–
կեղեցի
երթալ
արձանի պէս անշարժ,
–դբաբար
Սաղմոս,
Աւետարա՞ն
մաիկ
ր7ւ1^ : Անոր աղը պա–
րըն է, նուագ ու լէնլոզ
կեանք։
ք՛ր
անՀատական
"՚ղատութիւնր
այնքան
բացարձակ
է ^ր յտճախ–
ք^նողքին ալ ենթարկուիլ
էո՚^գեբ • Հետեւաբար
աբ^
դար լէ պատասխանատու
փնտռել
մեր մէԼ ել իչ
" ՛ ւ յանցաւոր
։
^
«-
՜
Սխալ է եբիաասաբգնեբը
թէ.1>֊ացումէ ^
՚էոա^չումէ
փրկելու
Համար՝ մեր փորձած
մձթր^
՜^ն–
«Հապա
ի՞նչպէ»
գ^ր^^ենք», պիաի
ըսէք. լ^Լ
<ա
իձ– կարծիքս,
իբրե^
եզրակացութիւն
Առաշին
Մինչեւ
4
տաըեկանր՝
երախային
Հայկական
կրթութիւնը
պարտաւորիչ
դարձնել
ծնողքէն
, պաբտաճանաչներր
վարձատրել
բարո -
յ
ձէ
հՀարկին
նիւթապէս
:
կանր Հայկական
գպրոց
ղրկել :
14
բեկանր
յ լ ւ
՜ ^ օ
կրրորդ
Գաղութ
մը, ուրոր ալ
գտնուի,
կազմելու է Միո՚-թի՛^՛
՚ ^ ռ ^ Երիաասարդաց
պարի
երկսեռ
միութիւն։
Ունեւոր
անՀատներու
, կաղ -
մտկեբպութիւններու,
բարեգործական
, հայրե -
նակցական
միութիւննեբու
, կրօնական
գասոլ.
Կապոյտ եւ կարմիր
Իքաչերու հաւաքական
շանքե–
բով,
ունենալ
րնգարձակ
սրաՀ մը գաղռլթին
ա–
նունով : Պաշտօնի
կոչել պարկեշտ եւ կարոգ
գաս֊,
աիարակիչ, թէ մարզիչ
մ ր ֊, Պարեր սարքելով
ըսԼ՛
տեղծել
ուրախ ու զուարթ
մթնոլորտ
: Այս է ոբ
պիտի կատարէ
աղի դերը :
Աքն ատեն վստահ
ըլլանք,
բարեկամներ
, նոր
սերունդէն
90
առ Հարիւր,
նոյնիսկ
,
ձուլուածնե–
րր պիտի գան անդամագրուին
այդ
մ իութեան :
Սնկէ
վերշն է
,
"Բ պիաի
սկսի
դասաիարակիչի
ղերր ։
Սկսած ատեն, առաշին մէկ Ժամր
յատկացնել
Հաքեբէն
գրել
կարդալուն,
երկու
ժամր
պարի ,
մ իշա
երկսեռ , մ էկ
ժամ
է քիչ աւելի պատմ
ու -
թեան եւ ուսմունքի
յ
Գաղութ
ի սեփականս
ւթ իլ ն գարձտծ
սո
յն տ–
կումբ - սբաՀէն
պիտի օգտուի
գա գութը
Հաւա -
սա րապէս
շ""*՛
մ ը տեսակէտներով
•
Հանդէս
,
Հարսանիք
, նշանտոլք
, Հրասլարակային
ժողով -
ներ։ Մէկ խօս քով
սրաՀր պիտի դառնա
ք
հաճելի
Հաւաքավայր
մր Հայ Հասարակութեան՝
անխտիր
՚քյոր սերունդին
պարի
երկսեռ
մ
իութիւնր,
կարեւոր
ազղակ
մր պիտի
ղաոնայ
մեր երիտա -
ոարգ եւ երիտասարգոլՀիներր
վյոխադարձաբաբ
ծանօթացնելու
: Այսպէս
օտարուՀինեբոլ
գիրկէն
ալ ազատած
կ՚ըլլանք
մեր ներկայ
ել ապագայ
ու
ժեր
ր
Լուսահոգի
կ^. քՏօրասանճեան
ի ղին
միլիոն
ներու
Մարսէյլի
մէշ կաոոէցած
է խիստ փառա
ւոր
եկեղեցի
մր ել իր յիշատակբ
անթառամ
պի
աի
մնայ։
Ո՚րիշ
ե ո րասանճեաննե
ր պիտի չղա -
նուի ն , նոր ձեռնարկնեբ
կաաարելոլ
Համար յա–
նուն նոր սերունդի
փրկութեան
;
5 •^/՚ •
։–^հՄԲ
Կյւ երաաարակննք իբրեւ֊ ադատ կար
ծիք : Պիտի քքթաղինք իր կարգիՏ:
ՄՈՍԿՈՒԱ8Ի
մամուլր
վերշերս
Հրատարակեց
Սթա/ինի մէկ նամակր,
զրուած՝
1^30ին եւ
ուզ–
զուած
Մաքսիմ
կոբքիի
։ կառավարութեան
տե -
սակէար
պարղելով
պաաերաղմի
մասին,
կարմիր
սպարապետը
կ՚՚րսէ.
« Մենք
բոլոր
պատերազմ–
ներուն գէմ չենք։
Մենք դէմ ենք
աշխարՀակալ
պատերազմներոէն
, վասնղի
անոնք
Հակայեղափո
խական են Բայց
մենք
Համաձայն
ենք ազատա–
ղ րութեան
Համ ար
մ ղուած
, ա շխա րՀակա
լութեան
գէմ
ուղղուած
պատերազմին
, թէեւ աքդ պատե -
րազմներն ալ նռյնքան
արիւնալի
արՀաւիրքնեբ
կր
պատճառեն» : Մ իշաղգա
քին
մ ամ ուլը
նշանակալից
կր ղտնէ ոբ աքս նամակր
Հրաաարակո
ւթեան կր
տրուի
քսան տարի վերշբ :
ԲԱՐԵԿԵՆԳԱՆԻ
առթիւ
ղիմակներր
արգիլ -
ուեցան
Հռոմի
ոսաիկանութեան
կողմէ։ Այս ո՛բ–
՚/ելքր մեծ յուզռւմ
սչատճառեց
Հռոմի
բնակիչ -
ներուն
որոնց Համար տարուան
ամենամեծ
ղուար–
հալիքներէն
մ^կն է դիմակաւոր
Բարեկենգանբ
:
ուզգած
գէպի
ոսոխր
նետուեցան
անոր
վրայ
,
գա
յն անխնա
յ Հարուածելով
կողէն ու կուրծքէն
,
իրենց
րոլոր կրակը մարելով
թ^ամիին
մսին
մ է շ ։
Զ"
յգ Հակառակորդներ
վա
յ րկեան
մ ր տոկաց
ին ,
ու ապա
գարձան
իրենք
իրենց
վրայ
,
պտուտակի
նման
պեղե^ին
միշոցր
, գաՀավիժեցան
վար , գա–
ցին
Հռնդալից
փշրուի
լ Պէրաթի
Հաբալային
յաղ–
թամ
արմ
ին ապառաժներուն
վբա
յ , չարաչար
ոզ–
շակիզուելով
աննկարագրելի
պա յթոլմներոլ
մ էշ ,
որովհետեւ
անոնց
ռում բերը
պա յթեր
էին ^էշԳ
ալն
վայրկեանին
երբ անոնք կր
խորաակոլէին
Ալպանիո
յ տխուր
Հողին
վբա
յ :
կրակի եւ ծուխի
գոյդ
սիւներ
բարձրացան
գէպի
երկինք, ուր կր շարունակոլէր
սարսափելի
մենամարտը։
Անգչիաց
իներր
, տեսնելով
իրենց
ընկերներուն
եղերական
վախճանը
փութացին
ա–
ղատիլ
իրենց
ռումբերուն
բեռէն,
զանոնք նետե -
լով
լեռներուն
վբայ։
իտալացիները,
որոնք
աննր–
մ ան եներբ անցուցած
Լն վախի եւ
շփոթութեան
առաշին
վա յրկեանր՝
հետապնդեցին
ղանոն ք ,
ԱԼ
իրենզմէ
մին իր բոլոր
մարմնով
զրոՀ տուաւ
ռմ–
րաձիգներէն
մէկուն
վբայ
, քշեց
զայն գէպի
լե–
Ո
֊ը, ու ղա քն շախշախեց
կապարագոյն
ժայռերուն
դէմ ։ ՚ ^
Մնացեալ
ռմբաձիգ
օգապաբիկներր
յաշողած
էին
խոյս տալ մարտադաշտէն
, սակայն
իտալացխ–
ներր Հաստն
անոնց ետեւէն
, բռնեցին
զանոնք, ՛՛՛
անոնցմէ
երեքին երիտասարդ
արԼւն ալ խաւարե–
ցաւ
Աչպանիռյ
տխուր
Հողին
վրայ է
Այսօրուան պէս կբ յիշեմ թէ ինչպէս
մեր խը–
րամատներր
ցնծացին
, ու Հազարաւոր
ռազմիկներ
իրենց
Հիաս թափուած
նայոլածքներր
ուզզաե–
դէպի
երկինք՝
սկսան
որոտագին
աղագակել
«/* ՜
սւալիա , իաալիա»
% ելացոլցիչ
ձայնը կր բարձրա՜
նար
լոյսէ
սիւնի մր պէս, կր դքոբակուէր
երկնա
յին ալապաստրէ
պարապութեան
մէշ,
Հասնելով
անտարակոյս
մինչեւ
թշնամի
գիրքերր
, ուր յ"
զինռորներր
մեզի
նման երկնցած
իրենց
տիղմով
եւ
ձիւնով
խառնիխուռն
խրամատներուն
մէշ՝ ԿՈ
լսէին մեր ուրախութեան
կանչերր ու կբ ախրէինք
գողաքով
իրենց ազատութեան
վրայ
, որու^ պաշՍ՛–՛
պանութեան
Համար
իշած
էին ասպարէզ շաա ա–
լելի
հզօր ազգի
մր զէմ , ու կր կռուէին
աննման
քաշութԼամր,
յաճախ
իրենց
սքանչեքի
կուրծքերէ
Հասցնե/ով
մինչեւ
մեր ղնգացիրներուն
առշեւ
է
աղաղակելով
միշտ ու միշտ
« (/՛ա
՛՛հ
բոնակա -
քութեան,
մահ Մուսոլինիին»
:
Միւանօ
ԱՐԱՄԱՏԻՍ
ԱՐԱՊեԱ՚ե
.Դ
Fonds A.R.A.M
