HARATCH, du 1er juillet au 31 décembre 1953 - page 154

ի Ս Ե Ր Ը
ԻՆ 1
Ա"էՐէ՚Ժ 2/՛^ Ռ ւ " – " " ՚ ւ յ յւսէւաջասլաՀ զօր -
ՔԱ է գեներալ Բեկենւոորֆի Հրամ անաաա–
րութեամբ , Բոբչալուից ճանալղարՀ ի ն -
կ ա ւ Երեւան : ՚ ք , ր " ՚ ն ց ուզեկցում էր Ք՛"^
Նեբււէս Ա չ ա ա բ ա կ ե ց ի ն : իիուսաց ՚էօրքր
նպատակ էր գրել իրեն գրաւել նախ էշ -
միաձ-ինբ եւ ապա պ ա չ ա բ ե լ Երեւանբ -.
Ամբոզշ ճ ա ն ա պ ա ր Հ ի ն մ ոզո վ ո ւ բ գ բ մ եհ՜
Հրճուանքով եւ ուբախութեամբ էր ղիմա–
լորում պօրքերին , բ ա գ մ ա թ ի ւ Հայ զիւղա–
ցինեբ յօժարակամ մ իանա լով ս տ ո լ ա բ ա -
ցնում էին ^այ կամաւորներ ի թիւբ տ
Ապր/՚լէ 1.Տին քիուսաց զօրաբանակբ
\քե բսէսի ոււլե կցո ւթեամբ մ աալ էքմ իա -
Նին : Զէնուորներբ ա ն Լ ա փ ուրախացել ռւ
ռգեւորուել էին վանքի ոլա րիււռլհե ր ի վբ -
ր ա յ տեսնելով Նան-անուոզ ռ ո ւ ս ա կ ա ն գրօ–
շակբ : Միաբանռւթիլնբ խ տ է ո վ , խաէվա ֊
ււով եւ ղանգակների զօգանշով գիմաւռրեց
եկուլնեբին : Զօքքշ մեհ՛ շերմեռանգռլ -
թեամբ մ տ ա ւ Տս՚ճաբ եւ սկսեց ա,լօթել :
՚1յ ե բսէսը նո լ՛ից զաւազանբ ձեռ քի՛ն ա -
ւ ե տ ե ց մ՛իաբանռ ւթեան բ , թէ Հասալ ազա­
տ ո ւ թ ե ա ն ժամբ, պէտք է ա ր ի ա ն ա լ ։
7յուտով Բեկենաոբֆբ պ՚սշարեց Ե բ ե ֊
ւանբ , ի"կ Մ ՚ " յ ի " ի 1՚2ի՚ն Թբիլիսի՚ից ճ ա ֊
նապարՀ ինկաւ ի ՚ ՚ ե ք բ Պասկեւիչբ քիոլսաց
գլխ աւոբ բան ակի Հեա :
Աշա ա բ ա կե ցին վանք՛՛ ւմ կազմ ա կ ե բ պել
էր ռուս Հիւանգ զինուորների խնամքբ ,
որոնք բաւականին չ ա ա էին տեզի կլի -
մ ա լ ի ն ան սովո ր լինելու ս լ ա տ ճ ա ռ ո վ ;
Պասկեւիչբ Երեւանի պ ա չ ա բ մ ա ն ղորձ-բ
յանձնեց գեներալ կրասռվսկռւն , իսկ ին­
քբ, Հիմնական ռւժերռվ, յաոաշ չ"՚Ր —
ժուեց գ է պ ի \,ախիշեւան ե լ պ ա չ ա ր ե ց Աբ–
բ ա ս ա բ ա գ բ ւ Երեւանի սլաչարումբ ձ գ ձ գ -
ւում էբ , ե լ ա Հ ա կրասովսկին, զինուոր -
նեբին Հիւտնգանալոլց գերհ՜ սլաՀելոլ Հա­
մար , Գ՚^ՐՔԸ տեզափոիսռլմ է Բ ա չ - Ա բ ա -
րանի լեռներբ , թռզնելում էշ՚քիածնում իր
Հիւանգ զինուորներին , որոնք Հ ա գ ա ր Հո—
գռւց աւելի էին :
Պ ա ր ս կ ա կ ա ն մ ի խոշռբ բ ա ն ա կ , Աբբ՛""
Ա իբզա յ ի գլխաւո րութեամբ , օ գ տ ո ւ ե լով
*ււյն Հանզամ՚անքից , որ Պասկեւիչբ գլխա—
լոր բ ա ն ա կ ո վ գ ա ն ռ լում էր \,ախիշե ւանի
կռզմերբ, իսկ Կրասռվսկին՝ Բ ա չ - Ա բ ա -
բանում , Ա ր ա ք ս ի միւս ավւից անցնում է
քիուսաց ղ օ լ ՚ ք ի թիկունքբ եւ Ագոստ .ի կի–
սուն սլաչարում էշմիածինը •.Աբբաս Միր–
զանմ տ ա գ ի ր էրէշմիահ՜ ի ն բգրաւելուց յետո յ
արչաւել Թբիքիսի : Շս՚Հզ՚ոտէն սպառնում
էր Ներսէսին՝ վանքր Հ իմնա յ ա տ ա կ կոր ֊
ձանել , եթէ նա յօժարակամ չյանձնուի -.
է՛սկ ք ո ՚ ջ ո ՚ բ ի եպիսկռպոսբ ՜պատասխա —
նում է . « Վ ա ն ք բ Հզօր է Աստուծոյ գ օ -
րութեամբ, առ, եթէ կարոզ ե ս » (Ա. Գ–
Երիցեան , Ամենայն Հայոց կաթռզիկո -
սութիւնբ ե լ կռվկասի Հայք, էշ 290)։
Գ ՛լլ՛՛է" լ մ էր ամբոզշ Ա ր ա ր ա տ ե ա ն ՛էս՛ չ ~
աբ, ոգշ գիչերբ Պ՚որսիկներբ ռմրակո -
ծռւմ էին վանքբ ; Օ ր Հ ա ս ա կ ա ն էր պա -
չարուածնեբի գրութիւնբ , օգնութիւնբ
ռլչանում էր, րայց էշմիահնռւմ եզած
փոքրաթիւ ղօրքերբ Նեբսէս Աչտաբակե -
ցու ւթւկավտ րութեամ բ Հեբռսաբար զիկ -
մագրում էին եւ պ ա չ ա պ ա ն ո ւ մ վանքբ ,
այնտեղ եղած ռազմամթերքբ, սննղա -
մթերքի պաչարնեբն ու Հիւանգանոցը :
Մեղ է Հասել մ ի Հետաքրքիր վ ա ւ ե ր ա -
գիր ֊ Ւբիլիոից Աիմէոն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Բ ՚ լ –
նունոլ 1827 թուականի Օ գ ո ս տ ո ս ի 27/՛^
գ ր ա ծ նամակը Աչտա ր ա կեց ուն , որի մէԼ
նամակի Հեղինակը ռուսական ն ա Հ ա ն գ ա –
պ ե տ ի անռւնից ^ոբՀակալութիւն է յայտ–
նում Ա չ տ ա ր ա կ ե ց ո ւ ն եւ վանքի միաբա -
նութեանը , ռրոնք է՚^միածնի պ ա չ ա բ մ ա ն
ժ ա մ ա ն ա կ <1.կոլ պատե րաղմ է ի ն , մանա -
ւ ա ն գ Նեբսէս արՀին , ռր թօփի կրակ նա
կ ո ւ ա ա բ » ։ (Հայկական ԱԱՌ Պետական
մ ա տ ե ն ա գ ա ր ա ն , Աբիսիվային բաժին, կա–
թողիկռսական Գիւտն , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ թի*–
57, վ ա ւ ե ր ա գ ի ր թիլ 357) :
Լսեէով վանքի պաչա բ ո ւ ա ծ ե լ նեղ գԱ–
բութիւնը , դեներալ կրասռվսկին չտա -
սլում է չուտափոյթ օղնռւթեան Հասնիլ :
Նա իր Հ ետ վերցնռւմ է 2500 ղինուոր եէ–
չարժուում էշմիածին, մեծ ղժուարու -
թեամբ կրասովսկռւն յաշո զում է ճեղքել
Պարսից օղակը ե լ Հասցնել օգն ութ ի ւ ն :
Նրա բ ա ն ա կ ր ա ռ ա ն ձ ն ա պ է ս մեծ կո բուստ
է ոլնենում էշմիահնի ղաչտռւմ : Գ է պ ք ե –
բին ականատես Աչտա ր ա կ ե ցին ա յ Ա՛ղէս է
նկաբաղրում սլաաերաղմի ա յ գ պաՀը՚ՀԶԷ
Հետեւաղօրք քիուսաց ժամ 12 ճ ա ն ա պ ա բ -
Հորղեալք լնգ անշուր անապատ եւ յան -
ղիմ ան ա ր ե գ ա կ ն ա կ է զ օ գ ո ց վ ճ ա բ ե ա բլսլա–
տերաղմն ութն ժամուց, լնգ ժամ՛անելն է
շուր ա յ գ ե ս տ ա ն ե ա յ ց կաթռլղիկէ էշմի՚սծ–
ն ի ,էէունէէն առաշին անցեալ յապաՀովի
գայբ մամանէբ յԱթռոն , եւ գունղն վ ե բ ­
շ ի ն լՐւղ Նորին ղերաղանցութեան ք ա շ ա –
մ ա ր տ գեներալ Ա ֆ ա ն ա ս ի իլանիչ կոտսո–
•վսկւոյ կալեալ զաոաշս թչնամեացն ,
գ ա քր պ ա տ ե ր ա ղ մ ա ւ . զունղն , որ ի ՚ ^ ի ք ի
որւզէս ի տեղի ա պ ա Հ ո վ ի բ ա ց ա կ ա յ աոաշ–
նոցն եւ ի վերշնոցն անկանի ի վերայ ^/՚"–
ց լ ^ ւ , Ղ ՚ " Լ " ՚ Լ յաղթաՀաբել յ ո ւ մ զ ն ո լ -
թեանց ծարաւոյ , ուր ի վերայ Հասեալ
Հեծելաղօրաց թչնամեաց ղա բ ա ն ա կա լա ց
մերձ ա ռ նոսա , սրաՀաբ , նիզակաՀար
սպանանեն ղանկ1։ալէն ի վ ե ր ա ք ^Բ"3
գՀարիւբաւորս քանիս , ղերեվարեն եւ ա —
ւելի քան զեր կեր իւս ,մ ի ն չե լ ցմամ անե լառ
նոս՚ս վերշին բանակին....»։ (Հայկական
ՍՍՌ պեասւկան մատհնադարան ,արլս|ււա–
յին բաժին, կաթողիկոսական դիւան ,
թղթապաւնակ թիլ 58, վաւեբագիբ թիլ
133 :
Ւ՛՛կ թնչ էր տեղի ռւնւենոլմ ա յ գ մ ա մ ա –
նակ վանքի պարիսսլների ներսում , երբ
գրսում չարունակւում էր քիուսաց զօրա -
բտն՚սկի մաՀու ե լ կենաց պա յքարբ ; Ամ–
բողշ միաբանռւթիւնը , Նեբսէսի գլիսաւո­
բութեամբ , գ գ ե ս տ ա լ ո ր ո լ ա ծ , Ա. իշման
սեղանի ա ռ ա շ , սրբութիւններբ ձեռքերին ,
ա գ ե ր ս ո ւ մ էին բաբձրեալին՝ Ո-ռւսաց զէն­
քի յաղթութեան Համար : Նեբսէս Աչաա -
րակեցին բարձրացրել էր Ա . Գեղարգը եւ
ա ր տ ա ս ո ւ ա լ ի ց ա չ ք ե ր ռ վ յաշողութի՚ւն էր
մազթում Ո՚ուսաց ղօբքեբին եւ ին^ իսկ
գրում է իր չրշաբերականի մ է շ ։ «Յ^ոլ -
ս ա ց ե ա լ ք յօգնականութիւն Տ ե ա ռ ն Աստու­
ծոյ , միաբան ա ռ Հ ա ս ա ր ա կ , փ ո ւ թ ա ց ա ք
ի սուրբ յեկեղեցին եւ մատոլցեալ ղ^եբ -
մ ե ռ ա ն դ ա կ ա ն աղօթս բազում արտաս -
ուօք , խնգբեցուք ղ օ ղ ն ա կ ա ն ութի ւ ն յեբկ–
նից»։ Հայ ժոզովոգի մեծ Հայրենասէբբ
ա յգ վեՀ րոպէին (իչեցնում էր մ ի ուբիչ
Նեբսէսի , որբ երբեմն Նոլատ լերան նուի­
ր ա կ ա ն բաբձրութիւնների վբայ ագօթում
էր Հայոց քաշերի յաղթութեան Համար :
Երբ պատերալյմբ վ ե ր շ ա ց ա ւ , կենգանի
մնա ց ա ծ զինռլորներլ։ Հասան վ ա ն ք ։Գաբ–
պասներբ իսկո քն բացռւեցին : Վանքում ե–
ղուղեր բ խ տ չ ու իսա չվառուի ղիմաւո րե -
ցին իրենց փրկի^եբին : Յուղուած ելոյթ
ունեցաւ Ա չ տ ա բ ա կ ե ց ի ն , ^Այս մ ի բուռն
ռուս եզբայբներբ ճեղքեցի՛ն, անցան
երեսուն Հաղաբ կ ա ա ա ղ ի զօբաց միշից :
Այս սակաւաթիլ գունգը անմաՀ փառաց
ա ր ժ ա ն ա ց ա ւ եւ գեներալ կրասովսկոլ ա -
նունը յաւիտենական անշնշելի կը մնայ
էշմիածնի տաբեզբութեանց մէշ» :
էշմիածնի Համար մղուած այս Հեբոսա­
մարտբ կայսեր Հրամանով անցաւ ռ ո ւ ս ա ­
կան զօբքեբի մեծ յագթութիւնների չար -
Քբ ե լ կբասովսկին է լ ա ր ժ ա ն ա ց ա ւ բաբձր
սլա ր գ եւին :
Պասկեւիչբ ս տ ա ն ա լ ո վ Կբասովսկռւ Հետ
կ ա տ ա ր ո ւ ա ծ տիսուր գէսԼքերի էուրը, ը չ -
տտպեց էշմիածին նրան օգնելու ,իսկ Աբ­
բ ա ս Միրղան, լսելով Պասկեւիչի գո՛լը–,
իր զօրքով նաՀանշում է Խոյ։ Բ՛ուսական
բ ա ն ա 1 ^ ա յ ժ մ նորից անցնում է յաբձակ­
ման , ս ե պ տ ե մ ր ե բ ի \2)ին նրանք պաչա -
րում են Ա ա ր զ ա բ ա բ ա տ ը ։ Պ ա չ ա ր մ ա ն մաս–
նակցում էին նաեւ Հայ աչիսարՀազօրա -
կաններբ :
Աակ՚սյն ռուսական ղօբքերբ Հացի պա–
չարների խիստ կարիք էին զգում : Այսօ -
բինակ նեղ գրոլթիւնից նռրից Աչաաբա -
կեցին է, որ փրկում է ։ Նա մ ի փոքր գն–
գով, իրեն օգնական ունենալով կ ր ա ս ո վ ս ­
կռւն իր զօրազնդով , անցնում է կողբի
կռզմեբբ, ճարում է մեծ քանակութեամբ
Հ ա ց ա Հ ա տ ի կ եւ Հասցնում ղօբքին :
ս արգա ր ա բատ բ պ ա չ ա ր ո ղ ռուս ղօրքե -
ԲԲ եւ Հայ կ ա մ ա ւ ո ր ա կ ա ն ղռւնգբ գիմում
են վ ճ ռ ա կ ա ն գործողոլթիլնների ; Ա%տա ֊
րակեցին ինքբ մ ի կոչով գիմում է Աար -
ղ ա բ ա բատ ում գտնռւոզ նոր բնակի չնե րին
ե լ յոբգոբույք նբանց չՀակառակուել « • • -
աՀաւո բ զօրաց տ ի ե ղ ե ր ա ս ա ս ա ն կա յսե -
րութեան Ամենայն. քիուսաց .. .» եւ թթն -
ղանօթաձգռլթիւնից ա ռ ա շ ^բերգիցն ե֊
լանել յայտնի կամ անյայտ կերսլիւ , եւ
թողուլ զ Հ ա կա ռ ա կո ւթի ւ ն ն ե ւ զ պ ա տ ե բ ա զ –
մ լ ն անօգտակար անձանց իլբեանց » եւն՛ :
կոչբ ս տ ո բ ա գ ր ո ւ ա ծ է ՝ Ա ր ք ե պ ի ս կ ռ պ ո ս
Հայոց Վ ր ա ս ա ա ն ո լ Ներսէս , 1827, Աեպ -
տեմբերի 12, ի ղ ի լ զ 1 ւ ՝ Բ ե ա լ ա կ ա բ խ » ;
Ամսի ՜Լ^ին , քսան ռ ո ւ ս ա կ ա ն Հբանօթ -^
« ՍՐՏՑ11Ւ » ՄԱՐԴԻԿ
•
Առվոբոլթիւն ունիմ երբեմն սուրճ մը
առնելու բանուկ բայց անանուն ՚ ի ո ՚ լ ո ց ի
մբ մէ կ նոյնքան անանուն սրճարանին
մ է շ ։
կբ նստիմ խորքի սրաՀբ որ զով է ե լ
գ բ ե թ է ամայի, եւ կրնայ ՚գաաաՀիլ որ
փորձեմ աչիսատիլ։ Կ՝բսեմ փորձել, ո բ ո վ ­
Հեաեւ գ ր ե թ է անկարելի բան է ի ր ա գ ո բ -
ծել բարի գիտալորութիւններս : Ու
թուղթին վ բ ա ք ձգոլած քանի մբ տ ո գ ե ր ը
կբ մնան որբ ու ամուլ , միտքս կբ լքէ զա­
նոնք , ե լ ականշնեբուս կր ՚լքնկայ ս ր ա -
Հ ի ն աւելի խորքի բաժինէն եկող ֆ բ ա ն ս ա –
խառն Հայերէն մ ը ։ Գբիչբ մէկգի կը գնեմ
եւ մտիկ կ՚ընեմ :
Տ ա ս է ն տասնըՀինգ Հոգի ; Աէչ՚ո ն ո յ ն
մարգիկն են , միչտ Հոն Հ ա ւ ա ք ո ւ ա ծ :
Կբ իսաղան Ա|Ըլօթ, թաւլՈԼ , ռամի, ե լ
ձեռքի տակէ քանի մր իսեղճ ու կրակ Հա–
րիւբնոցներ կ՚առնեն ու կուտան : Երբեմն
"՛Լ բուռն վ ի ճ ա բան ութ իւննեբ , իրաւունք
ունենալ - չունենալու իսնգիբ :
^ " ՚ յ Ս մ ա ն ա ւ ա ն գ կբ իսօսին, կբ ճառեն։
Ամէն ն ի ւ թ ի լ ամէն բանի մասին, - Օր­
ուան պԻՓթէք/^, Մ՚ոբկոսին օթօն, թո ֊
րոսին բ ր ա ծ չաՀբ , ք ա զ ա ք ա կ ա ն ո է թիւնբ ,
Կիր՚սկռսին ոլաՀանշկոտ բաբեկամռլՀին ,
Բարթռղին ծ՚սիսռլ ժամացոյցներբ : Ու
մ ա ն ա ւ ա ն գ կբ իսօսին ազգի, ազգային
ների ռմբակոծութեան ե լ աեղի Հայերի
սսլաւնա լ ի քի աակ , բացւում են բերղի
գոներբ։ ժողո՚իռւրգը իսաչով ու խաշ -
վառով ղիմ աւո րում է Ո ո ւ ս ա ց բանակին :
Ա ա բ ս ա ր ա բ ա տ ի գրաւում ից յետո յ սկս­
ւում է Ե րեւ՚սնի սլա չար ում բ , որի ՚էրա -
ւումը ձղձգւում է :
ինչսլէս մ ի չ՛ո , ա/ս անղամ եւս Պասկե­
ւ ի չին օգնութեան է Հասն ում Ներսէս Աչ­
տ ա բ ա կ ե ց ի ն : Նա կոչեր է ուղտբկում էշ -
միտծնի , Օչականի եւ Ա չ տ ա բ ա կ ի ^ ՚ ո յ
գիւղա ց ինե լ՛ին՝՝ օգն ո ւթ ե ան Հաս -
նելու ո ո ւս ա կան քաշարի ղօ րքե րին : Բ ե -
րենք ա յ գ կռչերից մ ի օրինակ.
« Հասարակութիւն Հայոց Աչտաբակ ֊
ւոց ե լ Օչս՚կանցւոց .
Գրել բազում օբՀնութեամր , ւլի Է^Գ
մամ անել ղրո յ ս իսկո յ ն ա ռ ա ն ց րոսլէ ան–
ցուցանե լո յ թողեալ զամենա յ ն ղՀարկա -
ւոբ ղործս ձեր սլա տ կան ե ա լ ս վասն տ ա ն
եւ լ ն ա ա ն ե ա ց ձերոց ամենայն թռլանք
ոլնեցողքն եւ ի ձէնշ, եւ ի թուանք չռւ -
նեցողացն եւս ռտնաւո ր կտրիճ տ ղ ա յ ք
չատ Հ ա ւ ա ք ե ա լ Հասոլաշթք ա ռ մ եղ աստ
մին չեւ ցմ տանե լ ա ր ե դ ա կ ա ն ն այսօբ որ է
չ ո ր ե ք չ ա բ ա թ ե լ քս անե լութ սեսլտեմբե -
րի , եւ եթէ մինն ի ձէնշ հռւլացնէ ե լ
յամեսցէ , իմասցի այնպիսին որ է թէ իմ 1
ո՚չաց լ ո յ ս եւս , էինիցի , ոչ իսնայիցից Հա– ;
նել եւ բ ա ց րնկենուլ : ԱբքեպիսկոպՈՍ
Հայոց էյեբսէս :
ՌՈՒԲԷՆ ԱԱՐԿԱՒԱԳ /
(Ս՝նացէալը յաջոբդով)
Զ ա ր գ ա ց ա ծ է գիտութիւններոլ բնագի–
ա ա կ ա ն ^իւղբ ^ ռլրտեղ կան բարձրորակ
գ ի տ ն ա կ ա ն ուժեր , Համալսարանի փբռ -
ֆէսէօրներ , որոնք կբ մ չակեն զիտռւ -
թեան ղանաղան ճ ի՛ւղեր բ ե լ ռ ր ամէնէն
արժէքաւորն է ;
Կբ ստեղծռւի ե լ ս տ ե ղ ծ ո ւ ա ծ է գիտա —
կան Հա յեբէնի բ ա ռ ա մ թ ե ր ք , գ ի տ ո ւ թ ե ա ն
ճիլղեբբ, գ ի տ ո ւ թ ե ա ն ա ր տ ա յ ա յ տ ո ւ թ ե ա ն
միշոցները Հայացոլած են եւ Հայեբէնը
գ ա ր ձ ա ծ է նաեւ ղիտութեան մէշ գործած–
ոլող լեղու ;
Ամէնէն չատ ե լ ամէնէն ծաւալուն զար­
գ ա ց ո ւ մ ունեցողբ ,զիաութեան Հայագի -
ա ա կ ա ն ճիււլն է , այս բ ն ա գ ա ւ ա ռ ի ն մէշ կբ
աեսնենք բաղմ աթիւ խո չոր արժէքաւոբ
գ ո ր ծ ե ր ե լ խոչոր անուններ , որոնք սյպւս–
ցոյց են Հայ գ ի ա ա կ ա ն մտքի զ ա ր գ ա ց -
ման ե լ կ ա տ ա ր ո ւ ա ծ աչխաասնքին , քանի
մբ անուն բ ա ւ ա կ ա ն է գ ա ղ ա փ ա ր կաղմե -
լու. Համար այս ճիւղփն վբայ։ Հբ՛"չ ~
եայ Ա ճ ա ռ ե ա ն բ , Հբաչք մր ղիտութեան
՚^է^1 փ"ՔբԻԿ ^ոայ ժոզովուբգբ տ ո ւ ա ծ է
ա ն Հ ա տ մբ, որ արտագրած է գ ո ր ծ ե ր ո ֊
բոնք տասնապատիկ աւելի մեզմէ մեծ
մ-ռղովռլրգնեբ չունին իրենց մէշ : Աճառ­
եանի արմ ատական բ ա ռ ա ր ա ն բ ուբիչ որ
է ժողովուրղի մէշ գոյութիւն չունի
ա յ գ ձեւով, այղ բովանղակոլթեամբ , ա յ գ
ծ ա ւ ալով , իբ ո ւս ո ւմնա սիբո ւթ իւննե բ բ
Հայոց լեզուի մասին իր տես ութ իւննե ր բ
Հայոց լեղուի ղա րղացմ ան մասին , իբ ւսմ՛–
ք՚՚Լւ. ՛էրականութիւնբ, գ ր ա կ ա ն , լեղու ա -
գ ի տ ա կ ա ն Հա յ լեղուաղիտութեան Հայա -
գ ի տ ո ւ թ ե ա ն մեծագոյն գոբծերէն մէկը կը
Հանգիսանայ : Անոր կողքին Ա . Ա բ ե ղ ե ա -
նբ , գ ր ա կ ա ն - ր ա ն ա ս իրական ասսլարէ–
գին մէշ, անոր կողքին Մ ա ն ա ն գ ե ա ն ը ,
Հայոց պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն մչակումռվ եւ
պատմ ա կ ա ն նիւ թե րու ուսումնաս ի րո ւ -
թեամր , անո բ կ ՚ ՚ ՚ է ք ի ն ՝ ՛Հա փ ա ն ց ե ան բ ,
գ ա րձեա լ Հա քոց լեզուի եւ Հա յոց Ու բ ա բ –
տական չրշանի պատմա կ ա ն երելռ յթնե -
բու ուսոլմնասիրոլթիլննեբով , անոր կոգ–.
քին՝ Ա ա ե փ ա ն Մ ա լխասեանը , իր Հռչա -
կաւոր բ ա ռ ա ր ՛ ա ն ո վ եւ Հայ մ ա ա ե ն ա գ բ ա -
կան ուսումնասիրութիւններռվ ե լ ասոնց
կողքին բազմաթիւ նոր ե բ ի ա ա ս ա բ գ ու -
ժեբ , որոնք Հայաստանի գ ի տ ա կ ա ն Հեւոա–
զօ՚ոական Հասաատութիւննեբի մէշ, խո -
րասուղուած են Հայ անցեալի , Հայ մ չ ա -
կոյթի, Հայոց պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն , Հայոց լեզ­
ուի ուսումնասիրութեան մ է շ ։
Հայաստանի Ա կ ա դ ե մ ի ա ն , Գիտութեանց
Ա կ ա գ ե մ ի ա ն իր տեղեկազիրներով տար -
ռւէ տ ա ր ի Հ բատ ա ր ա կուած իբ դ ի տ ա կ ա ն
Հետազօտութիւննեբով եւ ուսումնասի -
բութ իւննեբով Համ ա գ ր ո ղ մէկ Հ ա ս տ ա —
ա ու թիւն է որի մէշ Հայկ. գիտութիւնբ կը
խ տ ա ն ա յ ու կը զարգանայ . բայց այն ե -
բեւոյթբ, ինչ Որ մչակոյթի միւս ճիւղե ֊
բուն մէշ տ ե ս ա ն ք , կառավարական եւ
կ ո ւ ս ա կ ց ա կ ա ն սեղմռւմներբ , ք ա ղ ա ք ա ֊
կանութեան քմաՀաճո յքնեբ բ , միշամտու–
թիւնները եւ ւլեկավարելու ձ ղ տումր ղօ -
րաւոր չավւով կ՝արտայայտուի Հայագի -
տ ո ւ թ ե ա ն ասպարէզին մէշ
Այն անո ւ ն ն ե ր բ որոնց թւումբ կատա -
րեցի , այդ մարգիկ այս երեսուն տար -
ուան բնթացքին, մինչել իբենց մաՀբ ,իսկ
անոնք ռր գե՛ւ կ՚ապրին , իրենց կեանքի
տեւողութեան լնթացքին , բազմաթիւ ան­
դամներ պ ա տ ժ ո ւ ա ծ են իրենց այս կամ
այն թեքում՛ին Համար . բռնի ն ե տ ո ւ ա ծ
են , պ՛ս չտօնէ ղբ կո լած են , նորէն պա չ ա օ –
ն ի բ ե ր ո ւ ա ծ են , Հալածուած են այսինչ
ուղղութեան պատ կան ելու Համ ա,ր , ապա
Հալածուած են ա քդ ինչ ո լ գ գ ո ւթ ե ան
չ պ ա ականելու Համ ար եւ ասլրած են Հռ -
գ ե կ ա ն անՀնարին պայմանեբռւ մէշ ,
տանշանքներով եւ տ ա ռ ա պ ա ն ք ն ե ր ո վ կա —
տարած են այն վիթխաբի ա չ խ ա տ ա ն ք ը որ .
իրենցն է ե լ ռր Հայոց մչակոյթի թ ա ն կ ա – \
գին ղանձն է, որով Հայ մարդբ , Հայաս –\
տ ա ն ի մէշ թէ Հայաստանէն դուրս՝ կարողէ
է միայն Հ պ ա ր տ ա ն ա լ Հայ ժողովոլրդի
ա յ գ ա բ տ ա ս ո վ ո բ ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն թ ա ­
փի ,այդ ա ր տ ա ս ո վ ո ր կենսունակութեան յ
Համ լ
՛Ս ՚
թ ո յ լ տ ո ւ է ք , ուրեմն, իբրել բնգՀանուբ
ամփոփոլմ , ըսել թէ Հայոց մչակռյթը
Հայաստանի մէշ ենթակայ է պ ե տ ո ւ թ ե ա ն
եւ կուսակցութեան յ ա ր ա տ ե ւ ճնչումնե -
բուն, մ իշամ տութեանց , ղեկավարելու
ճիղին եւ ա յ գ ս լ ա տ ճ տ ռ ո վ բազմաթիւ ղժ–
ուարութեանց մ ա տ ն ո ւ ա ծ է ե լ բազմաթիւ
ղոՀեբ տ ո ւ ա ծ է եւ կուտայ :
Միեւնոյն ժ ա մ ա ն ա կ , կառավ արո ւթիւն–
կուսակցութիւնբ նիւթական տեսակէտով
նպաստած է ե լ կը նպաստէ Հայկ. մչ ա
կոյթի զարդացման , այն յոյսով թէ ա յ գ
մչակռյթը պիտի ծ ա ռ ա ք է իր ք ա ղ ա ք ա կ ա ն
եւ ընկերա քին նպատակներուն : կուսակ -
ցութեան , կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ ե ա ն ե լ Հա յ ժռ -
ղովուրգի մչ ա կ ո ւ թ այ ի ն գ ործի չներ ուն
մ իշել յ ա ր ա տ ե ւ սլա յքա ր կայ , պ՛ս յքաբ
երբեմն բ ա ց ա յ ա յ տ , պ ա յ ք ա ր միչտ խուլ,
բայց ք ա ր ա տ ե լ պ ա յ ք ա ր կայ , ոբովՀեաեւ
իչխանութիւնը մէկ կողմէ կ՚ոլգէ Հայկ .
յ չ ՚ ս կ ո յ թ ը ենթարկել իր Հակակչռին ե լ
ծառայեցնել իր նպաատկնեբուն , Հայկ՛
մչակոյթբ ղրկել իր տզզային նկաբազբէն
եւ դարձնել ընգՀանուր , ինչսլէս իրենք
կ՚բսեն , ս ո վ ե տ ա կ ա ն մչ ա կ ո յ թ , ա յսին^
Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ի բո լո ր մողովուրզնեբուն
յատուկ, ինչ ռբ նոր մէկ մչակոյթ :
Հայ ժողովռւբգը ե լ Հայկ. մչակոյթի դե–
կ ա վ ա ր ն ե ր բ կը ղիմադրեն , կ՚աշխատին
պաՀել զանազան ձեւե րով, զանազան Հր ~
նաբքներով , ազգային նկարադիրբ , ազ -
գային ողին եւ ա ղ դ ա յ ի ն ձեւբ Հայկ. մշա–
հ"յթԻ զանազան ճիւղեբու ա ր տ ա յ ա յ տ ո ւ -
թեանց մ է շ ։
(12) (Մնացեալը յաջոբդռվ)
Fonds A.R.A.M