( ՄԱՀՈհԱ՚ե 45ԱՄԵԱԿԻ՚ե ԱՌԹԻԻ )
ԽՄՐ
Ամփովաւած «Սովեւռ. Հա -
յասաան» ամսացրի 1952 Դեկա-ի
թ-ի -
ւ֊էն)
Պերճ Պռոչեան
ԺԹ
՚ դւսրոլ
^էսյ գրա
կանութեան
ականաւոր
դէմքերէն
էքկ1խ կ :
Գիւղի
ք^կերային
վիճակր
պատկերացր
-
նողներուն
մէջան իր մրցակիցր
չունի
մեր գրականու
թեան մէի
Պոոչեանի
երկերուն
մէ^
րնթերցոգր
կր լւէ Ֆրիկեան
անլոելի
րողոքր,
րնկե -
րա
յին
անարգարութեանգ
գէմ,
միեւնոյն
աաեն
Արովեանի
Հրարորր "էրր
Հայրենի
երկրին
^"Դէ
-ւ
ր՚նութեան
եւ
աչխաաաւոր
Հք
-ույովուրգի
Հանգէսչ
Հ
՜՜ Պոոչեան
ծնահ^ է
1837
/5/
Աշտարակի
մէջ–, Կնողքր
արհեոաաւոր
էր։ Նա խնա -
կան
կրթութիւնր
ււ ւո ւո էյ ահ է
ՇաւգուՀ
ՇաՀնաղարեանի
գպրոցին
մէ^, ուր կր
տիրէին
միջնագարեան
մեթոտներր,
հ՜ե -
հ-ր եւ ՀայՀոյանքր։
Պռոշեան
ճաշակահ՜ է
կեանքի
րոլոր գա ոն ո լթ ի ւնն ե ր ր : է^մ
իա–
Նինի
վանքր,
փափաքելով
Պոոշեանր
պա տրա
ստե լ Հոգեւոր
կո չմ ան
Համ ար ,
կ ուղտրկէ
Ներսիսեան
գպրոցԱ
ուսանե —
I
III
;
Նիւթական
անձկութեան
պատճա -
ոով,
Պոոշեան չի կրնար
շարու^ւակել
ու.—
11111 մ յւ եւ աշխատանք կր գտնէ
մանւկա -
վարմական
ասպարէգի
մէջ, ինչպէս
եւ
լուսանկարչութեան
եւ ահ՜խավաճառու
-
թեան
մէջ։
Աակայն
նիւթական
հ՜անր
սլա յմա՝1/1ւե ր ր եւ իր լնտանիքի
գոյոլթիլ–
Նր ցաՀպանելու
հ՜անր Հոգր չեն
կոտրեր
Պոոշեանի
ստեղհ՜ագո
րհ՜ա կան
կամքր,
օգտակար
աշխատանք կատա րե լու պար -
տականութիւնր
։
Պերճ Պոոշեան
գրական
ասպարէզ ի -՝"
ջաւ Տ՝Թ՝ ՝ գարու
^^աէլան
թուականներուն։
ք*ր առաջին
երկր,
«Աօս եւ Վ^արգիթեր՝^
վէպր տպուահ– է
1860
/5/,
ուրկէ
եայ» յա ֊
ջորգարար
1Բյ" կր տեսնեն իր միւս եր-
կերր
«Կռուածազիկր՝>՝>
(1877) ,
«Հացի
խնգիր>֊>
(1879),
«Ցեցեր»
(1889),
«Բզգէ»
(1890),
«Սկիզբն
երկանղ»
(1892),
«Տու–
նօն»
(1900)
վէպերր։
Պերճ Պռոշեան
իբ
ա քս մեհ՜ ւէէպերէն զատ ունի նաեւ
յ"՛՜ ~
շեր,
պատմուահ-քներ
եւ
յօգուահնեբ։
Պռոշեան
եզտհ՜ է նաեւ
Հանբա
յին
գորհ^իչ։ Թէ իր հննգավայրին
մէջ եւ թէ
III
լ լուր
, պա յքա բահ՜ է
խա լիֆտ
յական
գպրո
ցնե
բու գէմ, ել գմ-ուա
ր ին ու
յամառ
պայքտրէ ետք րացտհ՜ է օբիոբգաց գրպ —
րււ ւյն/. ր Թիֆլիսի,
Ծ"ւշիի,
Ագուլիսի
եւ
այւ
վայրերու
մէջ։ Ա եհ՜ եղահ– է Պոոշեա
նի գերբ
նաեւ ^Օա/լան
թոլականնեբուն
ա–
արեւելաՀայ
թատրոնի
ՀիմԿւագբման
մէջ։
Թէ
ման/լավաբմ՜ական,
թէ՛
թատեբա/լան
գորհունէոլթեան
րնթացքին
,
Հանգիպահ
է յետաշբջական
մամուլի
Հւսլւսծա՚էւքնե -
բուն,
րայց
միշտ ալ վճռա/լան
եղահ՛ է իր
Համողմունքհեբուն
մէջ եւ ամէն
անգամ
ալ գերագասելով
մոգովուբգին
շաՀե րր իր
անձնա/լան
երջանկո
ւթենէն ու անգո
բբո
լ–
թենէն
։
Պերճ Պռոշեան իր ատեն ուան
շատ
/լսւբգտցտհ՛ եւ ղարգտցահ
գրողներէն
էր՛
Ծանօթ էբ ռուս գասական
գրականութեան
եւ կ աշխատէր
Հանրութեան
սեփականու -
թիւն
գաբձնել
իբ սիրելի
Հեղինակներր։
քհոլսերէնէ
Հայերէնի
է թաբգմանահ
թա
տերագիր
Օսա բովս/լիի
«
Արգիւնաւէտ
պաշտօն»
թատե րգոլթ
իլն
ր ,
Թոլսթո
յի
«Ատն/լութիւն
ել Պ ատ անե կո ւթիւն» եւ
«կովկասի
գերին»
ստեզիագոբհ-ութիւն
֊
նեբր։
Պռոշեան լալ գիտէր
նաեւ
եւրոպա
կան գրտկանոլթիլնր,
ուրկէ
թարգմանահ
է Տիքընսի
«Գաւիթ
Կոպբրֆիլլյ,»ր։
Աակայն
Պերճ Պոոշեանի
մեհութիւնր
իր ի՛տ՛քնատ
իւղ ստեալիագո
րհ-ոլթեան մէջ
է ։ Իր երկերուն
մէջ ան
սլատ/լերացուցահ–
է առեւտրա—վաշխառռւա/լան
գբամագլոլ–
խի տիբապետոլթետն
ենթաբ/լուահ՜ ^այ
գիւղին եւ աշխատաւոր
գի՚֊զաց
ի ին Հտ -
մար
ստեղհուահ՛
հ՜անբ վիճակր։
«Սօս եւ
Վտ րգի թեր»
վէպին մէջ կր լսուի
գիւգին
մէջ
աիրոզ
բնկեբային
նոր
յաբաբեբու
֊
թեանց գէմ րոզռք
"Գ
չքաւորներու
ձայ -
նր։
Գիւղական
իրականութեան
կենցաղա–
յին եւ ազգագրական
խորքի
վբայ
կբ
լսուի
Աբշամի եւ Վայկունիի
գմգոՀու -
թիւնր«քասիբ
քուսուբի
տունր
քանգոզ եւ
իրենցր
շինող»
գիւղական
ցեցերու
գէմ ։
Միքայէլ
Նալբանգեանի
րարձր
գնաՀա -
տ ութ եան ա բժ՜ անա ցահ– է «Ս օս Վ^արգի -
թեբ»
վէքր՛
Ա՛ն րնգգհ՚ահ
է Պռոշեանի ի–
րապաշտութիւնր,
որու
շէւոբՀիլ
«նկաբա–
զ րուած
բնաւո րութիւՍքբ
ապշելի
Հաբա -
ղաաոլթիլյէ
ուեին»
։ Նալրանգեան
/լր պա>–
•>անջէ Հեղինակէն
իբ յետագա
յ
գորհ-երուն
մէջ
առաւել
ցայտուն
/լեբպով
ներկա
յա -
ցբնել
գիւղի
րն/լերային
շերտալորումբ
եւ
ււււելի
ռւմգին
Հնչեցնել
Արշամներու
եւ
Վայ/լունինեբու
բողոքի
ձայնբ տիբոգ ա–
նիրալոլթեանց
գէմ ։ Պոոշեան
մեծցահ՜
Ը/Լ"՚Լ"*Լ
Գէ՚-ԳՐ՛՝
սեփական
ւիորձով
ճանչ -
ցած է ՛գիւղի
ցեցերր, եւ իբ կերտած
գբե
թէ
րոլոր
գլխաւոր
կերւղաբներր
(տիպար)
իբւսկանութեան
մէջ ունեցած են
իրենց
եաիււստիւղերր
։
Հա
յ գիւղի
իրա/լան
ւէիճա կի արտա -
ցոլումր
/լր տեսնուի
Հեղինակին
գրեթէ
բոլոբ
գործեբուն
մէջ։
Աակայն
ստեզծա -
գոբծական
վարպետութիւնր
իբ գագա
թ -
նա/լէւոին
Հւււսած է «Հացի
իւնգիր»
ե՜լ «Ցե
ցեր»
վէպերուն
մէջ, ուր պատ/լերացու
-
ցած՜ է գիւղական
ցեցերու
անսանձ
կա -
մ
III
յա/լանութ
իւննե
ր բ , աշխւստտւո
բ գիւ -՚
ւլացինեբու
շաՀագոբծումբ
։
Աոեւտ
րւււվւււշխ առո լական
գրամտ -
զլուխի
ներկա յացուց
ի չնե բր
իրենց ցան -
3^/^/1.
Ղէ՚՜Ղե^
՚ ^ է ^ այնպէս
Հաստատուն
Հիււււսծ
էին որխեղճ
գիււլացին չէ կրցած՜
ձս՚֊նչ
քաշել
։ Փողին
ում-ր Բալասան
ա -
գան
գիւղին մէջ գարձուցած
է
«անթագ
թագաւոր»
։ Աշխատաւոր
գիւղացին
եւ ա–
նսւսունր
Բալասան
ւււզայի
Համար
Հաւա -
սարազօբ
են ;
Պռոշեանի
կերտած
տիսլարներր
բնւէ–
Հանրապէս
մարգի/լ
չէին,
այլ
գասակաբ–
գի
նե ր/լա
յւււ ցուց ի ^ ե ր , իրենց
պաՀանջ -
նեբուի։
Մ ի/լիգան
Աաքօն,
տանուտէր
քՅուգօն, Տէր Սս^֊քիաււբ,
Տաճւսա
Գնգու -
նին շաՀագոբծուլ^ւերուն
յատուկ
րնգՀա -
նուբ գիծե
բո վ ա չքծա/լութեամբ
, եսա —
պաշաոլթեամր,
գամանոլթեամր.,
եր/լե -
րեսութետմր
, նմ ան են ի րա բու
, սա/լա
յն
աարբեբ են իրենց անՀատակւսն
ցայաոլ^ւ
առանձնա
յւստկութ
իւննե բով
։
Պ ռո շե ւսն
ի րեն յատուկ
խո րաթափան—
ցութեամբ,
կրցած է ցոյց տալ
գիւղական
ցեցերու
սերտ կապր
ցա բա/լան
գիւանա -
/լա էութ՛եան
Լբիւրոկրաս
ի) ներկա յացու -
ցիչ^էերու Հետ ։ Օրէնքի
մ արգիկ ա
յնպիսի
ստսրստվւ
/լաղգեն
գիւղացիներուն,
ոբ ա —
նոնք /լր սարսռան
ամենափոքբիկ
ներկա -
յացուց
ի ^ ե բէն անգտմ
։
Մեծ
վարսլետոլթեամբ
պատկերելով
գիւղի
իրական
վիճա/լր,
Պռոշեան
իր աշ֊
խաբՀաՀա
յեացքի
սա՚^մ անափակու
թե
աս
պատճաոուէ
չ/լբցաւ
ցոյց աալ թշուտռոլ
-
թենէն
գուբս
գալու
ճշմ աբիա
ուգին
։ Բա
յց
իրատեսոլթեւոն
ումուէ
ցոյց տուաւ
աշ -
խատաւոր
գիւղւսցիին
գէք՜գոՀռւթ
իւն ր տի
րող գաււակա րգե րու եւ ցեցերու գէմ, ոբ
յաճւոխ
վե բածած է բացա րձակ
Ր"Գ
"քի
•
Գիւզացինեբր
ՀետզՀետէ
կուգան
այն գի
տակցութեան
թէ սլէտք է միմիանց
օգ -
նեն» «Որ գեղր
կանգնի,
գերան կր կոտ -
րի»։
Ա/լտնտւոբ
բտնւսստեզծ
Աւ՛
իսաՀւսկ–
ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԻ ԼՍԱՐԱ՚եԸ
ԳԱՍԱԿԱՐԳԱՅԻՆ
ՊԱՅԲԱՐԸ
ԵԻ
ԲՐԻՍՏՈՆԷՈԻԹԻԻՆԸ
Համազգայինի
Հերթա/լան
լսարանր
աեղի
ունեցաւ Փետր.
13
/5՛,
Րէժանի
վերձ
նա յարկբ
։
՚քյախագաՀր
Մ • Պարսամեան
ներ ֊-
կա յացուց
օրուան գասա խօս ր ,
պատուելի
Սիսլեան
որուն
նիւթն
^Հյ«Գասակար(յային
պայքարը եւ քրիստո&էու–թ|ււ–նը»:
Պատ– Սիսլեան
Գ աւււսկա
բգեբոլ
պա յքա րր իսկասլէս
այժ՜մէտկան
Հարց մրն
է, թէեւ ան մեր
օբե բուն յատուկ
ե րեւո
յթ
մր չէ , քանի որ ծնալ
ԺԶ–
գարուն
ել
ուռճացաւ։
Մանտւանգ
վերջին
30
աարի–
ներու
գէ՚գքեբր
Հաստատեցին
թէ պայ -
քարբ
միայն
նիւթական
չէ , այլ ել բարո
յա/լան
, եւ ունի
միջազգային
Հանգա -
մ անք
։
Գրամատիրա/լւէւն
եւբանուոր գասա -
/լւսրգին այս պայքարբ
օրէ օբ կր
ծաւալի
ւսն՚խնտ լ՝ նոյնիււ/լ
եղբայրասպւոն
կր գառյ–
նա ք : Աշխաաանքի
արզի
ձեւին
տակ,
րանուո
բր շատ ձա
յն
չունի
իր
աշխատած
Հաստտտութեան
ւքէջ։ Անիբ
աշխատանքր
/լր ծախէ, իսկ գոբծաաէբն
ալ /լուղէ
շաւո
աշխատցնել
ու քիչ վճաբել։
Գոբծարանաւ^–
տէբեբր
/լբ /լարծ/էն թէ /լաբելի է
/էբ/լու
/լողմին
շտՀերր
ներգա^ւակել
փոխագարձ
Համաձա
յնութեամ
բ, որ յառաջ
պիտի
բերէ
գործի
բաբգաւաճում
ւ
իրա/լանին
մ էջ, գործին
բաբգաւաճումր
չի նշանա -
/քեր թէ րււէնուռրի՝1ւ
օբւււ/լանն ալ նոյն Հա
ւքեմ ատութ/,՜ամբ
/լ աւեինայ
:
Հետեւտնքր
գոբծագուլ
:
3)րտնւյտ
յի մէջ առաջին
գո
բծագուլր
տեզի
ունեցած է
1550
/.5/,
Լիոնի
թոլզթի
գործարանին
մէջ։
Ըն/լերվարա
1լան գագա
փա բներր
որոշ ազգեցութ
իւն
ունեցան։
Անոնք
էին որ գործաւորին
Հասկցուցին
թէ
իրենք
ում քքրն են եւթէ իբենց պայ -
քարբ
տ/ււլական չէ
ւս յլ
տիեզերական:
Հարց
/լբ ծագի թէ իԴչ պէտք է րԱայ ե–
/լեզեցիին
գիրքԸ
" ՛ յ " սլարագային
մէջ։
Բրիսւոոնէոլթիւնր
որոշ գիծ՜ մր չու -
նի այս Հւսրցին
շուրջ,
որովՀետեւ
առա
քեալաւերու
(/–տմանակ
չ/լային
այգպիսի՝
խնգի
բնե ր, որով ան կր մնայ
միայն թե -
լագբոզի
գիրքին մէջ, եթէ իբ ձայնր
լր–
սեն
։ Տեսւո/լէտ
մր կա
յ որ կ բնգունի
թէ
Ե/լեէէեցին
ւղէտք է չեղոք
մնայ։
Աակայն
ինչ
կշիռ
/լրնայ
ունենալ
իր չեղոքութիւ
-
նր երբիր զաւա/^երր
մ աս կր
կազմեն
մէ/լ
/լամ միւս
/լողմին։
Անշուշտ
Հենք
/լրնաբ ծալլաւգատիկ
նստիլ։
Ի՚^նչպէս կա
րելի է չէզոք
մնալ
քերբ մարգիկ
իրար կր
բգկաեն։
Այգ պիտի
նմանէր
սենեակին
մէջ փակուի
լ ,երր գբացի
ին տունր
բռբն–
/լուծ է, առանց
մւոահելու
որ կրակր
կրնայ
մեր
տունն
ւս լ ^րոյ ճարակ
գարձներՄաս–
՝1քա/լցութեան
գագափա
բր
պա
շտպանոզ
թերթ
մր /լր Հրատաբա/լոլի
արգէն
փրիս–
թիանիզմ Սափալ
անունով։
Այգ Հոսան -
քին տեսա/լէտով,
գաստկաբգերռլ
պայ -
քաբր
Հա/լաքրիստոնէական
չէ,
սակայն
գործածուած
միջոցներբ
պէտք է
մաքուր
եւ անկեղծ
բլլան։
Զուտ
բնկեբային եւ
նիւթա/լան
չէ պայքարբ
այլ եւ
Հռգեւոբ։
;ւ։ւււէ)1էււււէւււււււսւ։ւոււսւււււցււււ;ււու)ք|||էււււէոււււււււււււք|>
եան կր գրէ Պռոշեանի
մասին, -
«Ամբող–
ջա/լան
մարգ էր,, տէր Հաստատուն Հա
մոզումներու։
հյօսքր պատ/լերաւոր
էր^
ժողովրգւո/լտն
ոճերով,
գարձոլածքնե
-
րով,
առածներով
Հարուստ
։ ինձ
թւում
էբ թէ ^ողի ումռւէ լցուած
մ-ոզովուբգն
է
խօսում
իր գարաւոր
աշխաբՀազգացոզո՛֊՜
թեամբ,
/լենսաՀայեցողութետմբ»
։
ԱՐՆԱԼՅՍ
ԲԱԲԱՅԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
