՝Բևսապի ^ՏաքիԱ։
; ^ ՚ ա օ ւ օ շ ւ ը օտտ րօտւտտ ւ աշտ աԻ1–
Ահաւասիկ Թուրքերն ալ, արեւլքըա -
հան քաղաքա կրթութեան դարպասներուն
մէջ,
ի ր ե ն ց արուեստի ցուցահանդէսնե -
յավ եւ բանաստեղծութեան ծսւղկաքսսլ -
ներո վ։ Ս՚ինտեւ ՚ ^ է մ ա լ ի յեղա փո | ս ոՆթիւ -
նր, անոնք կր սիրէին երեւնալ կամ քւանչ–
ց ո ւ իլ
ո ւ ր իշ բաներով՝ աշիյարհի
ա յս
կ ողմը: Կր թ ո ւ ի թ է , ի ր ե ն ց իՅոսսսւվա -
ն ո ւ թ ե ն է ՚ ն իսկ դ ա տ ելո վ ,ոչմիայն նաիւան–
ձեցան հայ մշ ա կ ոյթին աշխարհակալու -
թեան վրայ .այլ եւ հասկցան թ է խելա -
ց ո ւթիւն է, հիմա, գրիչ շարժել հոն՝ ուր
ատենօք չյաջոզեցան փայլեցնել
իրենց
ե աթաղանը։ է)՝անօթ է աււակը,
Լէ
թտէւէ շհտ–
բտքօո ւ՜օստօին պ ա տմութիւնը գիտեն ֆրան -
սացի երախաներն ալ, թ է գ այլն ալ գիտէ՛
ածիլուիւ , պատշաճ ձ ե ւ տալ ակռանե -
բուն, բ ա յ ց վե^րջը:
Վերջաա^էս. երբ €»հւ«« ^ Տտ€1ի պէս
պարբերական ւքը հիացական աղաղակնե -
րով տեղ կուտ այ հայ ժողովրդական բա -
նաստեղծութեան
եւ
Նարեկացի ներու
Լանճ ա բին, երբ վեր յապէս ցանուցրիւ
Հ ա յ ո ւթի ւ նը տակաւին կր պարծ ենա՜յ օ–
տար ոսաաններու մէ ջ իր իմացական նը -
լափումներով,
թ ո ւ ր ք ժողովո՚^ւրդն է ր
որ եա պիաի մնար, մանաւանդ որ հիմա
բաբձր տեղ կը նստի, բարձր մարդոց հետ
կը բատքի եւ հէ ք ե ա ՜թ կը պատմէ անոնց,
կամ՝ «հիւանդ մարդուն» յիշատակները :
Խոստովանինք, որ, մեղմէ աւելի խե–
յացի ե ն։ Օրինակ, երբ Փրանս ա կ ան հրա–
ւոարակչական տուն մը, որ ակադեմական
ՆՆ
համալսարսւնական յա ր ա բ ե րռ ւթիւն -
ներ ունի, կր մօտենայ մեզի եւ կո խոս -
՛սլանայ ծանօթացնել մեր
արժէքները,
մենք չ ե ՜նք ղիջանիր ատաէւկ ցուցադրու -
յ>եանց ենթարկել հայկական արուեստ
կոչուած բաները, որովհետեւ մենք հիմա
ցուցադրելու համար ունինք շատ
աւելի
աբժէքաւռր բաներ, -
Խալէ՜,
սուճո՜ւ-խ,
քէպլէ՚ղի՛՛
^ վոսխլավս/
Հայկական թատ
րո՛՛՛ն կ՛ուղէք, -
խսւլոսէլէօ՜դ։
Հայկական
ե՞ր գ կ ՚ ո ւ գ է ք , -
Զկք տէվէճլ/։
Եւրոպայի
մէ ջ ՝ Հ ա յ ո ց ս ա աքելսւթիւնն է,
հիմա,
ցուցադրել թրքական ապրանքները, թ ո ղ –
լով որ Թուրքերն ալ ցուցադրե՛ն հայկա -
կան ա ր ժ է ք Զերր՛ իրրեւ իր ենցը։ Շրջուա ծ
են դերերր, - կարծեմ շատ
Ք^իշդ է այո
կ ար գ աղբութիւնր : Թուրքի՛ն մի այն վա -
յել է ,իբրեւ պետական ժողովուրդ, պար
ծենալ բարձր արուեստով, հո գ չ է թ է Հա
յ է ն առած ը լ լ ա յ , իսկ Հ ա յո ւն վ այել է,
իբրեւ թափաււաշբջիկ ժողովուրդ, գրօս -
նուլ
Հ կ ՜ յ մէւոկա
երգելով, Թուրքէն աո. -
նե լո վ ։
Գիտեր եմ որ Թուրքր կր սիրէ մե ծ
պատառը։ Այսպէս, Թուրք Արդի ք՚անաս–
աեղծներու
Ծք"գկտքաղ\ւ,
ահա,
ւ ո յ ս կր
տ եսնէ Ֆրանսայի ամէնէն հպարա եւ ա -
մէնէն ագղեցիկ հրատարակչական
Տան
ւքէջ, - Կալիւքարէն ներս մտնել կը նշանա
կէ բերդ մը դրաւել, Րյքէքի այս տունը հա -
մա րժէ ք է կոնքուրի մ ը ։ Այս ճշմարիտ գր–
ն ա հ ա ա ո ւ թի ւ նր պատճառ մը չ է պնդելու
թ է կալիմարի բոլոր հրա ա արա կ ութիւն -
ներն ա1 արժէք կը ներկայացնեն անպայ -
ման: ժամանակին Փարիզի մէջ լ ոյս տեսաւ
V^^ո^
ձտ
ՐՅ^^։ե՚օ խորագրով թատերախաղ
մը, որ արջասպ հ^ը թ ա Փ է ր գրական մրր–
ցանակներու՛ հեղինակներուճ եւ հրա տ ա -
րակչական տուներու տնօրէններուն խո -
հագիտական վարպետութեանց
վ ր ա յ :
1ւյոհանոցն1յբու աշխատանքին ծ անօթ մէ կը
կրնայ գուշակել, հարկաւ, թ է կարելի է
ներս մանել կալիմարէն ալ, ինչպէս ա յ ս
՚ Ս ի մ է թ ր , ոբ իրւյՕ՚աղկաքաղը կը բանայ
ներա ծ ութե ամբ մ ը ։
Իր մկրաոլթեան
ասնունր ՈէԼսէա
էր^
մակւէէնոէնր
Ասէւլարճեան
, րայց
մ՛ոգո
-
վուրգն
ալ ,
էնքն
ալ ,
Հաւասա րասլէ ս ,
մոոցահ՜
էէ՛ե այգ
ա՚եուե՚ենրր*
շաաեր
շէ ԷՆ
գէաեր
էսկ թէ ա յս խո՚էւա րՀ
մ արգր
երրե–
մրՆ ՈէԼսէա կոչուահ՜ է՛. ՚Բեսասլցէ՚ե
փա
-
գաքշական
անուն
մր աուահ՜ էր
էրեն՛
Տ այի
Լքեոէ)
, որ այնքան
յարմարահ՜
էր
էրեն
, գարձահ՜
էր Հարազաա
արաա
յա
յ -
աութէւնր
էր
անսաՀման
րարութեան,
անձն ո ւէ րութե ան, քաջութեան
եւ
ագ
-
նուական
ու լայն
սրաէնւ
աերէմներր,
էր աարեկէգներն
ու
գորհ՜ակէցներր,
«Գարա
Տայէ»
կր կ" չէ
էն
գէնքր, , է նկաաէ
ունենալոփ,
անշուշա,
էր
թութ
գէմքր,
էր սեւ ու խորունկ
աչ -
քերր : ՚Բեոասլէն
Անաէոք,
Պա յրր
Պու ՜
ճախէն
ճէսլէլ
Մուսա, Արար,
Թուրք,
Ա~
լեւէ եւ Հայ, րարեկամ
թէ թիամէ,
րո ՜
լորր անէւաէր
կր յարգէ
էն գէնքր
ու
կր
կոչէէն
«Գարա
Օգլան» :
Տայէն
՝Բեսասլցէ
էր,
ծնահ՜ է Գարա–
աուրան
գէ՚-՚լյր
(1887/՛^) :
Հ"՚ՂԷ
՚–
երէաա–
սարգ, գացահ՜
էր Մ • ՆաՀանգներ
երեւէ
նոր երկէր
տեսնելու
եւ րախտ
փնտռելու
Համար՛. Զեմ գէտեր
քանէ տարէ
մնացահ՜
էր նոր աշէւարՀէն
մէք, րայց
Համայնա
-
կուլ այգ մէքավայրր
ո չէն չ կրցահ՜ էր
առ
նել
է րմէ,
րաց է էր րո գոքա կանո ւթենէն
,
որ մէակ
մառանգութէւնն
էր էրեն՝
Հօր -
մէն
մնացահ՜:
Առաքխն
ՀամաշիարՀայթե
սլատերագ–
մին.
Հսկայ
Ամերէկան
նեգ եկած
էր է րեն ^
չէր
կրցած
սլարփակել
էր մեծ
ոէրտր^
Հայրենասէր
Հայու
էր յորգ
ղղացումնե
րր, ձգած
էր գործ
ու ապագայ,
ձգած
էր
Հօրենական
մէակ
մառանգութ էւն ր
րո -
գոքականութէւնր
նոր աշխարՀ
էն
մէք
կամաւոր
արձանագրուած
էր
Հայկական
Լեգէոնէն
եւ եկած
էր
Արեւելք։
1919-1920Ի
փոթորկոտ
օրերն
են։
Փոքր Ասէան,
Կէլէկէան
եւ Աուրէան
ալե~.
կոծ վէճակէ
մէք էէն՛
ամէն
կոգմ
խնգէր^
անէչխանութէւն
եւ կռէւ՛
^էչգ
է–, վե ~
րապրոգ
Հայութէւնր
վերագարձած
էր
կր1լէն
նորոգելու
էր քանգուած
օճաէւր^
բայց
անստուգութեան
մէք էր,
ձ"՚ՐէքԸ
գամոկլեան
սուրէ պէս
կախուած
էբ
էր
գլխուն:
Վերագարձած
էր նաեւ
՚Բեսապէ
եւ ճէպէլ
Մ ո՛՛՛՛ա յէ վեբապրոգ
Հայոլթէլ–.
նբ,
րայց
օրերր
կբ գմուա րանա
յէն,
ա -
նիշէւանութէւնբ
ՀեաղՀեաէ
կբ
չեշտոլէբ
մ ասնաւո րաբար
Ա անճագէ
մէք
։
Ամբգէ
շրքանն
ու Որոնգէսի
Հովիտբ
թատր
կր
գաոնա
յէն
Հբոսակայէն
կռէւեե
բու։
՚Բեսապ վերագարձած
բեկոբներբ
ծբ–
ւարած
էէն կասէոսէ
ստորոտր։
Աովփ
ոլ
մաՀուան
սպառնալէքբ
կրկէն
կր սաւառ
-
նէ ր էրենց
գլխուն
վերեւ;
Տ՚ոգովոլրգի
ղաւակ Ովսէա
Աաղտրճ–
եանր կբ լսէ այս բոլորր,
սիբտբ
կ՚ուռի,
ֆրսւնսական
րանակր
նեղ կոլղայ
իրեն,
Կասիոսր
կբ կանչէ
ղփնք։
է լ աՀա,
օր մբն
ալ անձնատուր
իբ ներքին
փոթոբկումնե–
րուն,
քանի
մր մտերիմ
րնկերներով
կբ
Չէ ստորազրուած
ներա ծ ութիւնը,
բ ա յց կը թ ո ւ ի թ է Թուրք է ։ Օւ կր
թ ո ւ ի
նոյնպէս, թ է Տիկ– Նիմ է թ , որ կր յիշ ա -
տակուի ա յ դ ներա ծուրե ան մէ ջ ՛ բանաս -
ա եղծ ութե անց տրուած « |ո՚«681տէՅ»» » ին
դերով, Ֆրանսացի է ։ Այնպէս որ կ ՚ ե նթ ա –
ղրեմ թ է երկու գրիչով պատրաստուած է
այս Ծաղկաքաղը, — ա յ դ եր կ ուութիւնը
նշմարելի է բնագրին, մասնաւորաբար
բԱւնաստեղծութեանց
կենսա գրութեան
խմբա գ րութե ան մ է ջ ։
Ծաղկաքաղր պատրաստողը համբակ
է իր աշխատանքին մէջ, վասն զի շատ գ էշ
կատարուած են րնտ րութիւն եւ ներկա -
յ ա ց ո ւ մ ։ (ինծի ծ անօթ հն թո ւրք եր էն լ ե զ
ուով ծաղկաքաղներ, որոնք աւելի լաւ են
պատրաստուած) : Ծաղկաքաղներու պատ
րաստութեան եղանակներու մասիճ գ ո յ ո ւ
թի ւ ն ունին բ ազմաթիւ քննա դ ա տ ութիւն–
ներ,
—
\ ւ իմ է թ ծ անօթ չ է ա֊աոնց։ Տ ժ գ ո յն
ներածականէ մր եաքր, իրարու կը յա -
ջորդհն 16 բանաստեղծներ, իրենց կռւրծ–
քին վ րայ՝ դամբանաքարի յատուկ կենսա–
զրականռվ մը եւ իրենց ձեոք ին մէջ ք եր -
թողակաԹ ծ աղիկի մորճ մը, ոստ
մը կամ
պսակ մ ը :
Րոլոր անոնց համար, որոնք Թուր -–|
քիոյ պա տմութիւնը եւ գրա կ անութիւնը ՚
ճանչցած են նախաքէմալական հրատարա–
կութե անց մէ ջ , նորութիւճ է անշուշտ ինչ
որ կը տրուի իբրեւ բանաստ եղծութիւն,
որ կը ծաղկի 1920էն ե տ քը։ 16 բանաս -
տ եղծներէն երկուքը կու գան Տիարպէքի -
րէն, 6ը՝ Սկիւպէն, Պաղտատէն, է տիր -
նէէն, Սինոպէն, Երուսաղէմէն, Զիլ է է ն ,
եւ մէ կն ալ ծա գ ումով գիւղացի,
թտյց
Պոլիս ծ ն ա ծ ։ Մնացեալը Պոլսոյ ծաղիկ -
ներ։ Արդ, այս ծաղկեփունջը կը ներկա -
յա ցնէ երեք սերունդ, շ>էեւ կը յո ր ջ ո բ -
ջուին «արդի բանաստ եղծներ»։ Ամէնէն
տարեցը, Մէհմէ տ էմին Եուրտաքուլ, ծը–
նած է 1869ին։ Պատերազմի սերունդր,
այն որ ծնած է առաջին Համաշխարհային
Պատերազմին մէ ջ կամ Սահմանադրու -
թե ան հետ, ո ւ թ բանաստեղծ, մե ծ մա -
սամբ Պոլիսն է որ կուտ այ — միայն երեքը
կու գան
Սկիւպէն,
Երուսաղէ-մէն
եւ
Տիարպ էքիրէն։ Այս ո ւթին մէք փնտռեցի
ինքնատպութիւն, նոր սարսուո^ներ,
ժա;––է
մանակի զ ո յն եւ համ, - չ գ տ այ։ Ր-անաս–
տ եղծութե ան հին շապիկները պատռելու,
թարմանալու եւ ի բ եսը բերելու փորձ մ՛ը,
կր մատնէ ճահիտ ՝թիւլէպի, որ ծնած է.
Զի լ է 1917ին, ա յժմ փոխ-տնօբէն Անգա -
ր այի Երաժշտանոցին, ^ կ ենս ա գ ր ո ւթե ան
մէջ յատկապէս մատնանշուած է թ է թ ո ւ ր ^
քերէնէ գատ
չի գիտեր ուրիշ լեզու, ե ւ
՛ երբեք դուրս չ է ելա ծ Թո ւրքի այէն։ Որոշ
ինքնա տ պութիւն մը երեւան կր բ ե ր է Ֆա–
զըլ Հիւսնիւ Տաղլարչա, որ լեզուի վար -
պետ խաղերով կր մատնէ ձեւապաշտու -
թե ան սէր մ ր ։ Օրհան Վ էլի ք^անըք կը
ճանչցուի յառաջապահ մը արդիական
բանաստեղծութեան, — հատորին
մէ ջ
դրուա ծը վ կ այո ւթիւն չի բ երեր։ Կը թ ո ւ ի
թ է ինչ որ արդի կր կոչեն Պոլսոյ մէ ջ , ա–
մերիկեան աղը կր յիշեցնէ, բ ա յ ց ամերիկ
եան աղը ոչինչ կ՛արժէ, երբ կը պակսի
հստօա-ը, որ կ ենդ անութիւն կր պատճառէ
ինչպէս հմ ա յք ե ւ հիացում, այլապէս կը
դ առնայ աշխարհիս ամէնէն անժուր եւ
անլի բ ա ճը։ Իոկ թրքակաէ միտքը, ի^ծ^ւ ւ
կը թո ւի, զուրկ է հե գնանք է ։ Մ ի ւ ո կղմէ՜
սակայն, Ծաղկաքաղր պատրաստողները,
անհամ կամ ուժաքամ պատկերներու, ճ ի
գ է զուրկ կամ անսուաղ նախադասու -
թիւններու, ըսես ալ կ ՚ ը լ լ ա յ եւ չըսես տլ
Կ ՚ըլլ ա ՛ յ խօսքերուն ետեւ ամերիկեան գ էշ
իւրացուա ծ
ազդ եցութիւնր փոխանակ
մատնանշելու, յաճախ եւ դիտմամբ Պօտ–
լ է ռի, Վ է ռլ էնի եւ Վիլոնի դրոշմ կ ՚ու գ են
տեսնել թո ւ րք արդի բանաստեղծներուն,
ետեւ, երբ զանոնք կր ներկայացնեն Պօտ–
լէռ, Վ է ռ լ է ն ու Վիլոն ծնող ժողո վ ո ւր դին։
Ա յ ժ մ իբ բ ե ւ վերջաբան.֊ Առաջին
Համաշխարհային պատերազմը վեբջա.–
նալէն ի վեր (1918), Թուբքիա տուած է
ոչ աւելի քան աասր բանաստեղծ, իսկ ե այ
ժողո վ ուրդբ, նոյն շրջանին, աբտասահ -
մանի մէ ջ տուած է երեք անգամ աւելի,
Հայաստանի մէ ջ դարձեալ երեք անգամ
աւելի բանաստեղծներ, հուժկ ու եւ տա
-
ղանդաւոր:
Fonds A.R.A.M
