ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱՐԺՈԻՄԻՆ ՀԵՏ
՛բիչ մը պատՎութխւԱ
ֆՐԱՆՍԱւՅԻ
Շատ
քւաբղ է Ֆրանսայի
րնարաղան
նոր
օրէն
քր, որու
Հիման
վրայ.
Յունիս
\1 ին աեղի
սչիաի
ունենան
երեսփոիսանական
րնտրութիւններր
ւ Այ.,
բարգութիւնր
սաեղծեցին՝
այժմու
վառավարոլ–
թիւնր
կազմող
չափաւոր
կուսակցութիւններր
,
ուղելով
պաՀել
իրենց
թո րՀ րգա րանական
մեծա -
մասնութիւնր,
ի գէմ ս ղօր– տր կոլի եւ Համայ ,
նավարներոլ
;
Այս վերքիններր
խստիւ
քննագատեցին
րնտ -
րական
օրէնքին
փոփոխում
ր, իրրեւ
Հակամողո -
վրգավար
քայլ
մ ր ։ Մինչ
միւս
կուսակցութիւն
-
ներր կր նկատեն
նոր օրէնքր
իրրեւ
գործնական
լաւագոյն
ձեւր,
խո րՀ րգա րանական
մողովրղա ֊
սլետութեան
լա րո ւնակո ւթեան
Համար :
Առանց
այս րարեկարգութեան
, կ՝րոեն
կառավարական
կուսակցութիւններր,
Ֆրանսա
պիտի
ունենայ
ան~
կառավարելի
ազղ. մոգով
մր, իրարմէ
բամնուաձ
բազմաթիւ
կո ւսակցո
լ թ
իւննե րո վ
է
Նոր
օրէնքր
կ՚օբինականացնէ
իսնամոլթիւնր
կամ
ղործակցոլթիւնր
Հանբապետական
կուսակ ֊
ցութեանց
միքեւ,
90
նաՀանգներէն
առնուաղն
30–
ին մէք : Այս ձեւով
, գործակից
կուսակցութիւն
-
ներր կրնան
գրաւել
նաՀանղի
մր բոլոր
երեսփո ֊
խանական
աթոռնեբր;
Եթէ ղործակցոլթիւե
չկայ
եւ առանձին
կուսակցութիւն
մրն ալ մեծամաս -
նութիւն չէ շաՀած
, ա յն աաեն
պիտի
կիրարկուի
1946/
Համեմ ատական
գրո ւիմիւնր :
Համեմ ատական
ա յս գրհ ւթիւնր
սկիզբէն
իոկ
պիտի
կիրարկուի
Փարիզի եւ ա բուա րձաննե
բուն
մ՛էք, ուբ մեծ թիւով
կուսակիցներ
ունին տր կո^
ու Համայնավարներր։
Նախաաեսհլած
է
նաեւ
քուէարկութեան
ա յնպիսի
ղրոլթիւն
մ ր, որ ամ է–
նէն տկա
ր չափաւո ր կո ւս ա կց ո
լ թ
ե ան ց ալ պիտի
կրնայ
աթոոնեբ
ապաՀովել :
Րնականաբար
, Համ ա յնավա
բներն ու տր կո
չի կուսակիցները
խնամ
Ութ
իւններ
չեն կրնար
ը–
նել : Ա յսպէս ով առաւե լութ իւններ
կ^ապաՀո
վեն
միքին
ճամ բու
կուսակցութիւններր
, եթէ կարե -
նան
չէզոքացնել
իրենց
մ ր ց ա կց ո ւթ ի ւնն ե ր ը :
Օրէնքը,
բոլորովին
նպաստաւոր է արմատա
—
կաններուն
, րնկե րվա րականնե
բուն եւ
կաթոլիկ
մողովրղա
կաններ ուն
1Հ. Բ.)
Համար : Եթէ նր–
պաստսււո ր չրլլար
, տը Կոլի
շամումն ու Համ ա
յ–
նավաբ
կսւսակցութիւնը
, առանձին
առած
, նոր
ազղ . մողովփ
ամէնէն
ումեղ
Հոսանքները
պիտի
ռսային:
Ատոբեւ
տրուած
օրինակր
պիտի
բաւէր բա -
ցաաբելու
, թէ ինչպէս
, ուրի^երու
գործակցու
֊~
թեան
մ իքոցով
, ա յս երկու
ծա յրա յեղ
Հոսանքներր
պիտի պարաուին
այս կամ այն նաՀանգին
մէք ;
Ենթագբենք թէ ՛Բ . նաՀանգին
մէք
քուէարկե–
ցին
100.000
ընարոզներ
,
ձ՚՚Ր"
երեսփոխաններ
լղարելու
Համաբ եւքուէ ա րկո
ւթ
իւնր տուաւ
Հե ֊
տեւեալ
արգիւնքր
.
Ֆր՛
Ժղ՛ Համախմբում
(տր կոլ)
23.500
Համայնավարներ
21.500
Արմատականներ
20.000
Ընկերվարականնեբ
18.000
Ժողովրղականներ
(Ա. ^.
ք.)
17.000
Համագումար
100.000
Արգ > Վերքին
եբեք
կուսակցութիւններր
կը
չաՀին
տուեալ
նաՀանգի
չո րս ա թոոներն
ալ , քա
նի որ անոնց
50.000
քուէներր
կ՝ ապաՀո վեն բա -
ցաբձակ
մեծամասնութիւնր։Եթէ
չրլլար
խնամ ու–
իժեան այս
ձեւր եւ կիրարկուէբ
Համեմատական
գր ո
լ թ
իւն ր , երկու
ծա յրա յեղ Հոսանքներն ալ պի
աի կրնային
աթոռներ
գրաւել ;
Տեսնենք
Հիմա, թէ շաՀուած
աթոռնեբր
ինչ
պէս պիտի
րամնուին
գործակիցներու
միքեւ -
Արմ ատականները
առալելագո
յն
քուէն
ունե
նալով,
մեքենաբար
կըշաՀին
առաքին
աթոռր;
ԱյնուՀետեւ
, աըմ ատականնե
բու
20.000
քուէն կը
կիսուի
ել առաքին
կէսը
կը իքուի
, քանի որ աբ
գէն աթոռ
մր շաՀած
են : Ա՚նացած
10.000^
կը
րազղատոլի
ղործակից
միւս
կուսակցութեանց
քուէներուն
Հեա եւ քանի որաւելի
քիչ է քան
յա–
է՛՛բ՛է
Կ՚՚՚֊ոակցոլթեան
քուէները
,
առաւելութեան
կարգով,
րնկեբվաբականնեբր
կր գրաւեն երկ
րորգ աթոռը ;
Ատկէ վերք կր սկսի եբրորգ
գործողութիւնր
յ
Այլ անղամ
րնկե րվա րա կաններու
18.000
քուէներր
կր կիսուին,
9000/.
մէկգի կր գրուի եւ
եբկբորգ
9000
,7
կր
նեբուձւ
Հետ։ Եւ որոք/ՀետԼլ
Ժոզովբգականներր
ատկէ շատ աւելի
քուէ
ունին,
անոնց կր վիճակի
^ՐՐ՚՚ՐԳ
աթոռը
:
Եւ վեբքապէս կը կիսուի
մողովրզականնեբոէ,
17.000
քուէն,
որուն
կէսին՝
այսինքն
8500/1
Հես,
Կռ
րաղղա տուին
երեք կուսակցութեանց
մնացած
քուէներր,֊–
10.000, 9000
ել
8500,
որոնցմէ
ա ռ ա ֊
Վասպուրականի
Հերոսամարտի
Յերգ տարե -
գարձին
առթիւ
մի չարք
անճ շգո ւթ իւններ
Հրա -
տարակուած
րլլալով, պաբտք
եմ Համարում
լրա–
3"՚–ՅԻէ րացատրւււթիւննԼր
տալ :
ի պատիւ
Վանեցիների
պէտք է ասել, որ Վա–
ն ի Հերոսամ արտի
մ ասին ոչ մ ի՛այն
բաղմ
աթիւ
յուչեր
գրել
են մեր օրաթերթեբի
ու պարբեբա -
կանների
մէք,
այլեւ
գիբք ենՀրատարակել
եւ
թագմանել
օտար
լեղուների :
Աակայն
, գիտելի Լ որ րնգՀանրապէս
Վանի
երեսուն
օրուայ եւ Շատաիսի
քառասնօրեայ
յա -
^ոզութեամբ
պս ակո ւած
Հերոսամ
ա րաե ր ր նկա -
րագրելփս
նկատի
չեն առնում
Վասպուրականի
մօ–
տակա
յ վա յրերում
, ռո ւս ե ւթ ր քա կան
բանակների
միքեւ կատարուած
ռազմ ական
գործողութիւն
-
նեբը :
Վասպոէ րականի
ղո յգ Հերոսամարտե
ր ի էրի՛–
պատկեբր
տալու
Համար , անՀ րամե շտ է որմի
կարող
գրիչ^
Հանգամանօրէն
ուսումնասիրէ
նոյն
ճակատի
բո լո բ ււաւլմ ական
ղո րծ ո զո
լ թ
ի ւնն ե ր ը ,
երկու Հակառակո
րգ բանակների
յառա քխաղա -
ցումների եւ նաՀանքների
բուն
պատճառներր ,
Վասպուրականցիների
եւ կամաւոբնեբի
կատա —
րած
գերը,
այս բոլոբր
ամփոփելով
մէկ գրքփ
մէք։
կ՚անցնեմ
ճշգումներին
:
Հերոսամարտի
Յերգ տարեգաբձի
առթիւ (Փա
րիղ) , օրուան
բանախօսներէն
Պ • Տ • Ջ իթո ւն ին ,ա–
սաց թկ Վանի Հերոսամաբտը
շտՀեցին
տեղացի
կռուողներր
, առանց
ղրսի
աքակցոլթեան
:
Անվվ՚ճե
լի է որ Վանի Ա յղես տան
թաղամ
ասի
քազտքամ
էքի եւ Հեռաւո ր թաւչփ (Շատախի
շրքա
նի՛ կենտրոնր)
մէք զաազատ պաշարուած Հայ
ււաղւէ՛իկնե ր ը Հերռսաբար
կռուեցան,
երկար շա -
րա թնե ր անընգՀաա
, թրքական
կանոնաւոր
զօրքի ,
ոստիկանութեան
,
չ\^՚^աների եւ
բաղմաՀազար
թուրք
, քի՛ւրտ եւ չէրքէգ
զինուած
խումանի
ղէմ ,
օրէ ցօբ ս ՛զա ռե լո վ իրենց վաքրաքանակ
ռազմ ա -
մթերքն ուպարէնր :
թէ Այգեստանի
, Բագաքամիքի
եւ
Շատախի
ւզա շա րոլածնե
րը , իրենց
^չին
զէնքի եւ
ուտելիքի
պա շարով , գեո. ո րքան
մամ անակ ի վիճակի
է ին
շարունակել
իրենց պաբտագրռւած
անՀաւասար
սլայքարր,
գմուար չէ երեւակայել
,
ծանօթանա
լով
մինչեւ
Հիմա
լոյս տեսած
գրաւոր
վկա
յոլ —
թիէններին , որոնք լի են սրտաճմ՛լիկ
նկարագրոլ–
թեամբ :
՚ելագոյնր
կ՜՚երթայ
արմատականներուն
, Հետե -
ւաբար եւ անոնք
կը շաՀին
չ՚՚րրորգ
աթոռը :
եթէ տրամագրելփ
աթոոներու
թիւը
աւելփ
չատ է , տեղի
կ՝ռւնենա
յ մ իեւնո
յն
զո
բծողութիւ֊
նր : իսկ ե թէ գո րծա կցող
կո ւսա կց ո ւթ իւննե ր չը՜
կսւն , ա յն ատեն
մ եծամ ասնական
գրութեան տեղ
պիտի
կիրաբկուէր
Համեմատականը
,./լրու.
Հիվան
՚էլ՚՚՚՚յ ալ տր Կոլի կուսակիցներր
, Համայնս"1յոբ -
ներր , արմ ա տ ա կաննե ր ը ել րնկե րվա րականնեբ
ը
պիաի սաանա
յին
մ՛էյմէկ
աթոռ :
Փարիղի եւ արուարձաններուն
Հ ամ աբ
Համ ե–
մտտական
գրութիւնը
պիտի
կիրարկուի
այն
սլատճառով որՀամայնավարները
ումեղ
են
մայ–
րւ-յքաղաքր
չրքա պատող
թազամ ասերոլ
մ էք , ի՛ոկ
տը կո թւ ալ մ եծամ ասնութիւն
ունի քաղաքապե -
տական
խորՀուրղին
մէք։
Այս ղրութեամբ
է ոբ
չափաւո ր կուսակցութիւններր
աթոռներ
չաՀելու
յո յսր
ունին : Ենթաղրենք
թէ թաղամասի
մը մ էք
պի՚ոի
լՐ՚տ լաւին
չո բս երեսփո խաններ եւ կատար
ուած
քո ւէ ա ր կո ւթ ի ւնն ալ տոլալ
Հետեւեա
լ աբ -
ղիւնքը •
Տը կոլի կուսակիցներ
30.000
Հա՚է՚ա յնաւիարներ
22.000
Արմաաականներ
\
8.000
Րնկե րվա րականնեբ
14.000
Համ ագում
աբ
84.000
Բաչխում
ը կատարելու
4 ամ ար կր
գտնուի
քանորգր
, ստացուած
84.000
քուէներուն
մէք բամ–
նելով
աթոռներու
թիւր
: Կը
ստացուի
21.000։
Ո՚րե՜մն,
21.000
կամ աւելի
(եւ կամ նոյնիսկ
սլա–
կաս)
քուէ ստացող
կուսակցութիւններր
կր չա -
Հին
մէյմէկ
աթոռ։
Այսպէս
, տր Կոլի
կուսակից–
ներր կր ստանան
առաքին
աթոոր
30.000/121 .000"^
եւ
9000
էէն ացո րղով : Համ ա յնավա րները կը ստա–
նան երկրորղ
աթոռր
22.000/1 21 .000"Հ
ել
Հաղաբ
մ՛նա ց ո բ ղո վ ; իսկ արմ ատականնե
րն ու
բնկեր՚էա–
րականներբ
, որոնք
չեն լրացներ
21.000/
Հիմը,
այնու
ամենայնիւ
կը ստանան
Յրգ եւ^րգ աթոռ–
նեբը :
Եթէ
միւս
շրքաններու
գրութիւնր
կիր՚որ -
կուէր
նաեւ
Փարիզի եւ արուարձաններուն
մէք ,
այգ պարագային
միքին
ճամբու
կուսակցութիւն
ներր վնասով
գուբս
պիտի
ղային։ Տր կոլ
պիաի
ստանար
երկու աթոռ
ել Համ ա յնավալնե
բն ու ար–
մատականներն
ալ մէյմէկ;
Գուբս
պիտի
մնային
րնկե ր՛իա րականնեբ
ը եւ այսպէսով
, ^խնամի» ճա
կատր աթոռ
մր պակաս պիտի
ունենար
նոբ աղղա
յին ժողովին
մէք;
թ՚Ա՚Թ՛
Հասպուրականի
երեք անքատ
՚թոյրեբում
տե–
Ղ1՚ "՚֊նեցած
Հերոսամարտը
յաքողոլթեամբ
պսակ–
՚ ^ Տ ել
150.000/3
աւելի
մեր արենակիցներէն
կա–
Ր^ԼԻ եղաւ քարգից
փրկել ոչ միայն
տեղացիներու
Հերոսս^կ^ն
ինքնապա չտպանոլթեամ
բ , տ յլեւ
շը–
նորՀի^
Ապրիլ
15 18
Գիլմանի
(Աալմաստ)
ճա —
Ս7
ա
ո
ա (
կատամարաին
մէք,
զօր՛
Նաղարբէկեանի
յաղթսւ՚լ^կի
, րնգգէմ
Խալիլ
բէկի թրքական բա -
նակի .
Պաբտուած
թրքական
բանակը
նաՀանքի
ճամ
բան
բռնելովէ պատճառ
գարձալ
Վասպուրականի
թրքական
զօրքի
1
իչխանութեան
եւ ամբողք
մաՀ
մետական
մոզովրղի
իսուճասլաՀար
ղաղթ
ին
ղէպի
Րազէշի, ու Մչոյ
շլ՚քտնները։
Գիլմանի
ճակատա–
մարաի
օրերին էբ որ, Երեւանից
գէպի Վան աբ -
շաւեց Արարատեան
քոկատր,
3000
Հայ
կամաւոր–
ներից կազմուած
, Վարգանի
Հբամանատաբոլ
-
թեամբ,
իրեն աքակից
ունենալով
Գաշնակցական
Խեչօն , բեռին,
Գրօն եւ Համազասպը ;
իսկ զօր • Նաղարբէկեանին
ղօրավիգ
Հանգի -
սացալ
Անղրանիկր
իր կո^մ աւո բական
գունգով
՚։
Նոյն օրուան
տօնակատարութեան
առթիլ
« Արեւմուտք »/ խմբագրականը
,
«1օորհրդածսս–
թինննհր Վասպուրականի հերււսաՂքաբաի
առի -
թ֊սվ»
լի է սխալ ենթագրռւթիւեներով
,
անՀաբկի
Հարցումներով
եւ, բնականաբաբ
, անՀեթեթ
եղ -
րակացռլթիւնով
;
Այսպիսի պատմական
խնգրի
մասին
գրելու
Համար , մ անաւանգ
խմ բագի րնե բր պաբաա
լոր են
նախ անՀրամե չտ պրպտումները
կատարել
ել
կամ
չյա ր ո լց անե
լ այնպիսի
կնճռոտ
խնգիրնեբ
, ո րոնց
մասին
Հարկ եղած
Հաս կաց ոզո ւթիւնը
չունին :
Աի շարք խոբՀրգածութիւններից
յետոյ, շա -
բաթաթերթը
գբում է .
— Ա ՚ինչ ե ւ այս օր ,
հարց
կստրելի է տալ, հարց կուտանք, ամրսզջ հ|նսւււ֊ն
օրեր թշնամիին կուրծ՛ք տուող առիւծաԱիրտժաղո–
վ ուրդ մ ը , ռուսական րանակներոլն
հասնելէն,
կամաւււրներսվ, ղինամթե րք ո վ , պարէնով վերա–
նորոզուելէ ետքը,—֊ Իրաւէ^ն ստիպուած է ր նաւ–
եանջելու :
Չէ՞յւ կրճար երկու անգաւմ երեսուն օրեր եւս
դիմաւլրել :
Ու չհետեւիլ նահանջող րա՚նակներուն:
Չ է ՞ ր կրնար պարղել աղգ ային դրօշ մը :
Ջէ^՜՚ր կրնար ինքնապաշտպանութեան եերոսա–
մարտը փոխակերպել քաղաքական պ այքարի :
Իր ա յս ծանրակշիռ
Հ արցո ւմներ ին
ինքն
է
^յ^–
աալիս է Հաստատական
պատասխան
•
՚" \
Հ ԱՆՇՈԻՇՏ
ԿՐՆԱՐ » :
Տակն
է լ մի
ե թ է
ալելացնելով
գբում էէ
« Եթէ միայն, պահած րլլւս-յին իրե1ւց համե -
րաշխութիւնը, մի ո ւ թ ի ւ նը »:
(Բոլոբ
ընգգծում -
ները իմս են : բ՚) :
Պատասխանենք
իր տուած
Հարցումնեբին
,
տալով
որոշ բա ցատ լա լթ իւննե բ , քանի որ շաբա^
թաթ երթի՛ն
խմբա՛լիր
ը չէ կարգացել՝
բազմաթիւ
ուբիչ
յօգուածնեբի
թլում
նաեւ
^Յառաքֆի
1934 .
թ՛ Գեկտեմբեբ
27/
եւ
1936
թ. Յուլիս
24/
Հա -
մաբնեբոլմ
վերո յիչեալ
Հաբցե բի մասին
իմ գրած
յօգուածներր։
թերեւս
կարգացել եւ մ ոռացե
լ է ։
\(ախ
սլ՛՝ կամ աւո րական
զն գերը Վանում
Հա^–
զի՛– մի քանի
օր կանգ
առնելուց
յետոյ՝
՚^Ր՚՚յէ
գունգը շտապեց
գէպի Շատախ
, ուր
օրՀասական
կռիւ
էին մզում
քառասուն
օր չարունակ,
միան -
ղամայն
կտրուած
գբսի
աշիւարՀից
յ
Շաաախից
է լ մաս- մաս Աոկսի
վրայուԼ
ան
ցան Ազթամաբ եւ մ իանա լով Անղբանիկի
,
Բեռու
եւ Համազասսլի
ղն՚լերին
, ռուսական
զօրքի
Հեսւ
մ ի՚սսին
աբ չաւե ցին գէպի
Գատոլան
(
Ա ՚էկսում
մտմ անակաւո րապէս
մնաց
Գր՚՚յԻ
մէկ վ՚սչտր,
ռազմավարական
նպատակով :
իիոլսական մէկ զօրամաս
է լ Վանի ծովի՛
միւս
ափէէվ յտռա քան ալով եւ իրար
մ իանալու^
յեաո
յ
յ
Անգրանիկի եւ Գրո յի՛ գն՚լերը
յառաքանալով
մտել\
է ին Մ չո յ զաչտր
, երբ տեղփ ունեցաւ
յուլիսեան
\
մեծ
նաՀ անքր :
յ
Ռուսական
զօրքի Հետ Անգրանիկն ու
Գբօն–\
նաՀանքեցին
դէպի
Րերկրի,
իսկ Բեռին ու Համա–
ղասպն
է լ Աղթամարի
ղծով
ղէպի Վան։
Անղրա -
նիկի կամալո
լ՛նե րից մեծ մասը
մ իացան
գաղթա–
կաննե րի Հետ , ի՛՛՛կ ինքը
մ ի խումբ
ձիաւո բնե բով
նաՀան քեց մինչեւ
իդտիր ;
Գրօն
իե րկր իի՛յ վ՛" խանակ
նո յնպէս
նաՀան -
քելոլ
՚էէպի
Իդտի՛ր , առանց
ռուս
Հրամանատարփ
արտօնութեան
, իր դնգով
շարմուեց
գէ՛զի Վան^
ուր պիտի միանար
Բեռու եւ Համազասպի
ղնգե–
բին , աե՚լացի
կււուողնեբի
Հետ միասին
Վանը
պաշտպանելու
նպատակով
ւ
Բայց , Գրօն
Րել՚կրիից Վան տս^ող կէս ճամ
բէի կտրած
,Հասել էր Ջանիկ
գիւղը,
երբԲերկրիի
ռուս . Հ բամ անատա
բի կա րդագրո
ւթեամբ
պար -
տաւո րլում է վեբաղառնալ
Բերկրի ել երկու
օր
վերքր, ռուսական
զօրքի՛ Հետ միասին
նաՀանքելու,
սլատճառով,
Րեբկրիի
դի^Ր
վաանղլյււմ.յ;,^
^
Բեռին
ո՛
,աւ1 աօաս զասպը բազմաՀաղար
գաղ -
թականնե բով,
Րեբկրիի
ճամբից
ստիպուած
թեք~
լում
ել բոնում
են Աալմաստի
ուղղութիւնը
:
Այնպէս որ մեբ կամ
ալո
բական
գնգեբը
յուլիս–
Fonds A.R.A.M
