ՄԵՐ
ԿՈՐՈՒՍՏՆԵՐԸ
ինչսլէս ԿԸ Հաղորգէր
(^.Տ՚սււաի , Ապրիլ 4թ ,
ԹէՀրանի մէք յանկարծամաՀ
եղաւ
Գո՚չնս,կցսլ
-
թեան
արժանաւոր
ղաւակներէն
մին՝
Տօքիժ. Վար
գան
ՏովՀաննիսեան
: կաբկաււուն
եւ րաղմավաս -
աակ
ղէմք մր, իրանաՀա
յ կեանքին
մէք, ազգա
յին թէ կուսակցական
տեսակէաոփ։
Ր^Լ՚ւհ.
՚^ԷԿււ
"՚ձ^ ոակաւաթիլներէն,
ո -
րոնք մողովրղական
Համակրանքի
եւ վսաաՀոլ -
թեան
կ^արմանանան
:
Իրրեւ
մարղ ամրողքական
նուիրում էր^ պար
տաճանաչ եւ անաչառ
, ղոՀարերող
եւ Համեսա
%
իր
ղործունէութիւնր
սաՀմանափակած
*էր
միայն
բմչկական
իբ զբաղումով
:
«Մեր
րմիչկր>^ կր կոչուէր Ա ալմ աստի
բոլոր
Հայերու,
Ասորիներու
ել ղաէլթական
՚Ոիւրաերու
կողմէ։
Աբղարեւ,
ան րոլորին էր, միչտ
մպտոլն եւ
րարեՀամրոյր
աղքատին թէ Հարուստին
,
Հիւան
գին թէ վիրաւորին
, մեծին թէ փոքրիկին
Հան -
զէպ •
Ծնած էր ա1ին, թէՀրան։
Մ իքնակարգ
կշր.
թութ
իւնն ստանալով
Աստրախանի
գիմնաղիսնին
մէք,
1913
/5՛
աւարտած
էր կազանի
Համալսարանր
^(Ռուսաստան)
եւ ծննգավայբր
վերագարձած
ու
նուիրած
էր բմչկութեան
եւ Հանրային
գործռլ -
նէութեան
:
իր
Հանրային
, կուսակցական
գործիչի
րնգու–
նակութիւններր
թրծուած
էին Հ • Տ ՚ ՚Իաչնւակ -
ցութեան
չարքե
բու
մ էք : Տաճախ
անղամ ակց
ած
էր
Հ *
Տ՛ ՛հ՛ «ՇաՀստանի»
կեգր. կոմիտէին
, կու
սակցական
րարձր
մարմիններուն
եւ մողովներուն
:
1919
/5՛
տեղափոխոլեցալ
թալբիզ
,
նուիրուե
լով գաղթականական
աշխատանքնեբուն
, (^տեղա—
ւորման,
խնամատարական
եւայլ1ւ)
:
1921/1՛
ամուսնացած
էր թաւրիզի
մէք. Օր–
Մ արի Եզիաղարեանի
Հեա : Շ ՚" ա չանցած կր վե -
րագառնա
յ ԹէՀրան
, ուր՝ կր մ ասնակցի
Համ ա
յ–
նական
իսորՀոլբգի
, եկեղեցական
վարչութեան
,
Հոգաբարձութեան
, ինչսլէս
նաեւ Թեմական
Խ ո բ -
Հոլրգին
, յաճախ
իբր նախագաՀ
։
Իբբեւ
ԻրանաՀա
յութեան
նեբկա յացուց
ի չնե -
րէն
մէկր մասնակցած
է Իրանի ԱաՀմանագիր
մո–
ղովնեբուն,
վայելած
է Համակրութիւն
եւ աղգե -
ցոլթ
իւն
պարսիկ
Հա յ րենա
կի ցնե րռ ւ
չբքանակին
մէք :
1916
/5՛
լձւկեր Վարգան
Տ ո վՀ աննիս ե ան ր Աալ–
մաստ կր գանուէր<^Համ
՚ ԲաղաքներուԱ
իութեան»
Ա ա լմ աստի ել Աղբակի
( հքա չգալէ գաւառ
. Հ իւան-
գանոցնե
բու ել սննգատու
կա յաննեբու
չնգՀա -
նուր վարի
չի պտ չտօնով^
1
Հքատ սիրուած էր րնկեր Հ՛ ՕՀանքանեանէն
,
Աամսոնէն
, եւ Ներսէս արք. Մ ե լիքթանգեանէն
,
որոնց
գո րծակից ր եղաւ երկար ատեն ;
Ես
զինք ճանչցայ
1916/
ամրան,
Հաֆթվան
գիւղին
մէք ։
Առաքին իսկ Հանգիպումիս
իր մէք գտայ
ճրչ–
մարիա,
սրտցտլ ել անկտչառ
Հայր,
աղնիւ
եւ
վստաՀելի
րնկերր
, ինչսլէս
նաեւ
անձնուէր գոր -
ծիչ
մր ։
՚Բուն ու ղաղար
չունէր : Հաֆթվանէն
չրքա -
կաներր եւ մինչեւ
սաՀմանէն
անդին՝
հէանասոբի
հ ^ Ա Ո է է Խ ^
ՈԱտՈէ՚բիԱվիճակո
եւ վանքի
Հիւանղանոցներր
կ՚այցելէր
..
Պո1^^ա^ա/^»*/ /֊ է ք » " ք<.
Աւերակ
ռ լ քարուքանղ
գիւղերու
մէք,
ճամ
բաներու
եզերքին՝
Հիւանղանոցներ
,
կայաններ
^
.Աոոակ»^
՛՛՛էկ
ԱւշԻ՚^տ՚՚^ԿԻցԸ հե -
շինել կուտար,
րազմտ՚^ազար
գտղթականներռլ
իյՍԻ–
սլ ր^1հւ հւ1երԼ1 քաղած է Հայո Ա փ է լքը
աեղաւռբման
, սնունղի եւ բմչկական
գործերուն
՚Ոեւեալ աեղ^1^^^^
վերջելա
իր առաւելագոյն
Հայթայթման
մասնակցութիւնն
Աւբ"յ^՛^՛^
օաարաՀսլատակ
, աւելի քան երկ.
Հեզաւոբման
լ
զործեբ լ
»Ոե ւ ո ե ե կ ո ւ թԻ՚ ^ ՚ ^ ^ Ր ^
-
֊ - • - ՚ -
- ՜ II
իրր
ոէ
մորթր
վւրկած ծպտեալ
բոլչեւիկնեբ՝
կ՛բ. Վար ^ բարութ^՛՛"^՛
արս՚ասա
կիստ (յա՝,ա սլե աեան եւ ուրիչներ
:
մսլմի
, "Ր՛՛՛Լ
ււ– ՚
. . . . .. ւ
իր եոած
Հա/ածանյէներոլ
քո՚քանեն
. Հաո
,
1 /
Տ ^ Տ / ՚ ՚ ՚
՚
–^.՜
֊ ՚ ՛
Լոմ Համայնաղար
ր...ր»ր ..լ~. լ...^
յլ. «
կաղբուած
էր ստանձնել
ւ=։սս
յ
֊
. . ••
ղաղթա
կան
ո րրե բու աէ
թիւնր,
բացի
իր ասպար^-լլ... յ
ր – . ^ – ֊
. - ֊ ֊ , .
-
շ ք,
սի
Հողերէ ել աշիատանքներէ
:
մաբ արաասա^ս՛
Ընկեր Վարգան
բացի նիւթական
կորուստէ ել
Հ՚՚՚ձ
եւ նիւթական
գ..Հողովմիւնբ
տրամագբելով
։
- Ր ՐՍ
լ^աարած
էինք Արտաքին
նախա֊
Ունէր
փոքբռգի
Հակառակոբգներ
ալ, իրենց
՚»արի՝
դԻ՛՛՛՛֊
^^^^^^^Հման
մեկնելու
արտօնոլ ֊
՜
^^՚^էԻԼմ^եաեւ
կր պաականէի
ազգայնական
^՚մ.1նԼու
աէր րնտանիքի
մր։
Ի
վերքռյ,
֊
- ,
՚ ՜
՚ " " ^ " ՛ ՛ * – / , / Համայնավար
բարձր
սլա շտօնեայի
մր
դիր
երկու
քոյրերու,
երեք
՝>գ՚ոուԵլ լ
յ , ^ ^
կրցանք
զանազան
ղմուա–
սմրռվական
Հողաաաբոլ
-
^՚^Օէ^^քձմ
իրաւունք
ձեռք
ձղել. մեկնելու Հա֊
"բէ-լ/՚ն
յատուկ
բազմապի ֊
՚ " " ^ ^ / ՛
՚ ^ ^ Հ ^ ք ^ յ , •
Հայկական
կեանքի
լաւաղոյն
աարրր
աքսոր
էն
I–
*էբ գտներ մէկ Հատ Հայ, որ
Հարուստ
զեղբած
՜թրքաՀայ
ռբր Աեսբոպր,
կողոպտելով
^ " " ՚ ^ ^ ^ ^ ^ ք ^
Լրմիրներոլն
։ Որեւէ
մերմումի
պա -
Հիւանգանոցին
յատուկ տասր Հագար
րուբլին
:
"՛Ր՛" մ ^
ճակատագիր
վերապաՀուած
էր ի.
Եւ սակայն, մեր վշտաբեկ
բնկերր
՛էա յրկեան
^ ՚ շ ՚ % ^ Ա
ենթարկուելէվերք
մասնաւոր
քլ,,.
մր իսկ չթերացաւ
իր պարաականութեանց
մէք, կ^՛՛
.չնախումբի
մբ
քննութեան,
չրնկբկեց.
յեղի չտուաւ
եղած
յո րղռ
րներուն
ԹէՀրան, իր ծննղավայրբ
երթալու
մասին։
%" ^ .սմամ ե մո ոնթաոքին
ստիպուած
էր սլարպե,
1917/
ա^ան եբբ Հաֆթվանի
մէք տեղի կ՛ոլ–
"անամամի
,ր լ
ցքլ
րզ
՚.Ր է Ր է Լ
,իչ
յանճնարւուս
րր "ր
ք - ՚ — ^ լ – " " ,
.«ղգարարոլ–
թիւն
մր կ՚ուղղուէր
տանտիրոք, ոբ որոչեալ
պայ–
ել
յանձնել :
Ստեղծուեցաւ
աՀաւոր
վիճակ
մր։ Զմնաց
լձ.–
Փետբուարեան
ասլստամբռւթենէն
վեբք, ղփնք.
նե՚նար Աալմաստի
Հայերու
բաղմտմարգ
մողովր
թրքական
մօտալուտ
վաանղի
մասին,
Վաբգան
ՏովՀաննիսեան
բնտրուեցաւ
Աալմաստի
զինուո ֊
րական
մարմնի
անգամ
։
Այգ
օրերուն՝ ան կր վարէր
նաեւ Ազբակ գա–
^/.^^^ Թաւբիղի մէք
1
ւառի
1լոմիսար/
պաչտօնբ
։
Գարձեալ
գործի
վրայ էր։
1918/
գարնան,
երբ՝ Ալի իՀսան եւ
Նուրի
՚քցորաակուած
էր Հայասաանի
Հանրապետոլ–
փաչանեբու
րազմաՀաղար
բանակներր
եւ քրտա -
թի^նր. Տասր
Հազարի չափ Հայեր
ապաստանած
կան
աչիրէթներբ
խումեցին
Ատբպատականր,
րն– ^
պաբսկաոաան
ու Թաւբիղի
նոյն թուով Հայ
կեր Վարգան
մէկն
եղաւ
այն անզուգական
գոր - րնակիչներր
Հաբկագրուած
էին գոնէ առմամա -
ծիչներէն,
որոնք գիտակցաբար
աչք առին
մաՀբ՝ ^^^^ խնամել
րնաղռւրկ
, Հայրենաղոլրկ
Հայրենա–
մնալով
մողովոլրղփն
մէք եւ մողովոլրղին
Հա - -
^–լէ^լ,
^ խնամել
վիրաւորներ
ել Հիւանգներր
ել
՚՚՚"Ր
՚
, ,^
^ / *
Տօքթ՝
Վտրգանր
միչտ առտքաւոր
ղիբքեբու
վր -
Ուրիչ
բմիչկներ
ալ կային
, որոնք կբ ծուա -
.
րԱ.ն Հիւանգանոցներոլ
յարկերուն
տակ, առատ
Համեստ
բնակարանբ
ուխտատեղի
մրնէր
կերոլխումի
սեղաններու
չուրք : Տոքթ– Վարգանբ
զինո ւո րնե
բո ւ , մ աաւո րա կաննե ր ո ւ ել տր
ամէն տեղ էր, խրամներու
մէք,
Հիլանղանոցնե
-
^1,., ^..,զէ ^^է
րո
լ ։իբ րնտանեկան
նորակազմ
բու մէք, լե ռնա լանքե րռւն
վլ՚այ,
միչտ
ճերմակ
յ^,րկր ^ե,,ակ մր սփոփանք կր Հանզփսանաբ
րո -
ւ/եռնա քասւեկոմ ել
էր9աաատուած
եո ո֊ո ււծաե ես
—
ւ՛ւ *
</
* ւ ՚
ր ւ ^
Լ I ^ ււ Ղ է.
է
I
է I
Ղ1
Ս
լորին :
Հարազատներր
գտած
ս արգու
ւ1
ր երա -
ներու
խում րով
.
նութիւնր
կր փայլէր իր դէմքին, թր
Աալմասգի
Վարդանր
սիրելին
էբ^ե
լ լաւագոյն
գործա -
^ղ,, րծակիցնե
լ ^ աեսնե լով
Տ ,
՜ . ՝ ^
կիցր Կոստի
Համբա
րձում եանին ։ Տարգռւած
ու
Աարմանալի
ղո ւգաղիսլոլթեամր՝)Ւբ՜
մ եռած
՚է
սիրուած
էբ նաեւ Ասորաց Պատրիարքական
տոլ– Ապրիլ
4/1՛ (63
տարեկան)
, 34րգ տարեգարձր
իր
նէն,
ասորի
բմիչկներէն
ել Պարսիկներէն
։
մէկ փառաւոր
գործին
, որուն
մասին
գրելր գեռ
Ա ա՜լմ աստէն
Ուբմի
գաղթին
, ղարձեալ
մողո–
սւնմամանակ
է :
վուրգին
մէք), էր, անոր
Հետ։
Ուրմիոյ եւ Համա–՛.^
Մեռած են
75.000
Հայերու
ել
Աոռ բ իներու
աանի
մէքն ալ վայրկեան
մբ Հանգիստ
չռւնեցաւ։
\ կեանքր
փրկող
Հերոսամարտին
վարիչներէն
Գ–
Երկարատեւ
ճամ րո
րղո
ւթենէն
Հալումաչ՛
Թագէոսեան
,Զ– Վարդանեան
, Տ– Բաբլոյեան ,
դաղթականո.
թեան մէք րոյն գրած էին Հիւան - Սամսոն
հ)անր, մեռաւ
նաեւ
«Մեբ
Բմիչկր»
րնկեր
գռւթիւններ,
որոնց
գարմանումր
չատ մբ Վար - վ^արղան
Տ ով Հանն իսեան բ , բայց
մեր
աղատազրա–
դան
ՏովՀաննիսեաններոլ
պէտք
ունէր։
կան չարմռմի
պա.ոմութե.սն
ամէնէն
փառա–
Ան մինակ
մնաց իր սիրած գա
ղ թ ա կանն՜ե ր ո ւն
սլանծ մէկ էքր կր մնայ անմաՀ :
մէք եւ .Անոնց մէկ մասին Հետ
1919/
սկիզբր
.ոե -,
Աիրելի
բմիչկ,
Հանգիստ
ոսկորնեբռլգ։
գավւոխուեցալ
Թաւբիղ ;
ԱԶԳԻՆ
ԷՋեՐ ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ
ՊԱՏՄՈՒԹԵՆԷՆ
2.–
ԸՆԿԵՐ ՎԱՀԱՆ
ՄԵԾԱՏՈՒՐԵԱՆ
Ի զուր սպասեցի
րս։ ց ա ա ր ա կան
նամ ակի
մ ր։
Մէկ
երկու չաբաթ
վեբք
լուր առլի կ, կ .ի անգամ
Տ– Փսլատեանին
, որ քրքիքներ
արձակեց
,
ՀայՀո
յելով ու բգաւելով,
ինչսլէս
սովոր էր :
Պարապ տեղր չէ որ <(.1ւ1ելառ ՎաՀան»
կր
կանչենք
ղինքր։
Երեք չարաթէն
աւելի է որ մեղ
գրած է թէ ^կոիմ» մր ղրկած է քՈրեպանի
մր
Հեա։
ԵԼ
մ ինչ
անձկո
ւթե
ամ ր կր սպասենք
.ււ ա
յչեւո
ղա յն կո րսուած կր Համ արենք ապրանքր
եկած
տեղալորուած
է : ՎաՀանր
պիւռի
.Ուայ նոյն անա–
ոակր
քանի ռր զայն կարգի
բերելու մեր ճիգերր
սպառեցան
: Գուն ալ սլիտի մնաս
նո
յն աւանակբ
,
Որ
եբեք չարաթէն
լուր
կուտաս։
ԵԼ
,
.էերսկսաւ
իր սովո րական
քրքիքր ։
Այսպէս էբ մեր կ. Կ՛ի ա՚Լգամ Փոլաար, չէր
խնայեր ոչ իթթիՀատի
քոքերուն
, ոչ ալ
մեղի,
բա
յց իր Հա յՀո յանքնե
բուն
֊էետ կր յորդէր ա յն -
պիսի
ծիծաղ
մր, որ զղացած
ցասումդ
կր վանէր
եւ
դուն ալ կր .իարակոլէիր : կարելի չէր ցաւիլ ,
ոխ պաՀե
լ : Պարտաւո
բ ենք աււանձինն
գրել
Տ ՝
Փո լատ եանի
մ աս
ին , աււա քին առիթով,
մ բ, յաբ -
ւլ անքով
խոնարՀ
ելո
լ Համ ար իբ յ ի չա տա
կին
առ–
քեւ։
1915/
ղարնանամուտին
ՎաՀան
Մեծատոլբ
-
եան ղեռ Շ– ԳարաՀիսար
էբ։ Իր պատկերր կայ
Հոն
Հիւանդանոցին
մէք մաՀացող
Արամ
Երանոս–
եանի դագաղին
վերեւ
առնուած
լուսանկարին
մէք :
1915/
ասլր իլի
սկիւլբին
սլէտք է
թռւագրենք
իր Աեբասաիա
վեբագարձբ։
Նոյն այգ օրերուն
Մուբատ
Թէճէր է ^ արդէն
եւ Ուլաչցի
«իյենթ - Վառուկ»
անուն քաք ու յան–
գուգն
կնոք մր կր վստաՀի
երկու
տողնոց
նամակ
մր,
ուղղուած՝
Գաւբայի
ձորր ապասաանուլ
մեր
րնկերնեոուն
:
ՎաՀան
Հիւսեան
երկու անդամ եկաւ Աեբաս
աիա : Առաքին
ան.լամին
սլատ.լամ աւո րական մո–
՚Լ՚՚՚ԼԼ՛
՚^Ր ել մնաց մէկ շարաիմ։ իր Բ. այցելու -
իմիւնր
ե.լաւ զինուորութեան
Հարկաղրանքով
որ
տեւեց
երեք
ամիսէն
աւելփ :
^Կ՚է շրք"՚նինք(9\3)
, Աեբաստիան
բանակի
կեզրոն էր, իսկ Հրամանատարր,
« Լիւէա վւա
շան» , մօտէն
ծանօթ
Մուբաաի։
Աեբաստիոյ
մէք
Վ
Հիւսեանի
ւլինուռ բութ իւնր բացառիկ
Հանգա -
մանք մր ունէր : Այս
3 4
ամիսներու
րնթացքին
երբեք
զօրանոցր
չպառկեցալ
եւ Հազիւ թէ ճանչ -
ցաւ
՚լինավարմ
ութեան
տաղտռւկներր
Հ
Առաքվւն
օրէն, երր իմացաւ որ Հիւսեան
ղին -
ոլոր
ւլրկուած է , Ս՚ոլրատ
ստոբաւլրեց
թուղթ
մր,
սւղղոլած–
րնղՀ՛
Հ րամանւստա
ր ին , Հետեւեալ
բո •
Նամակր ապաՀով կբ Հասնի մեր իսիգախ
րն
կերներէն Տ– Փ-ի ձեռքր։
ՎւսՀան
Մեծատուրեանի
Հետ
կ՝որոչեն
խմբով սար բարձրանալ
ել Աոլրա–
տին միանալ,
բայց
այն օրր որ սլիտի
մեկնէին,
ՎաՀան իր տունէն
դուրս եկած
ւզաՀուն իսկ կր
ձերբակալուի
եւ կ՛առաք)ւորգուի
բանտ։ Բիչ վեր–
քր
ղեոաաի
կինր կուգայ
լալու Տ– Փ-ի մօր
դիրկր•
^արին
, ամուսինս
տարին, իմ Հողիս աոին...
3.֊–
ՎԱՀԱՆ
ՀԻՒՍԵԱՆ
Շ. ԳարաՀիսարցի
ՎաՀանր
տարիքով
կրս.
,
֊ ՛ -
֊ ,, / / 0
Հեաիռտն
սլաոյտ
մր կա
սերն է մեր երկու
ՎաՀաննԼրէն,
մինչ
միլսնեբլլ
աշիաառնքէն
.էնլ,լ
՚ / ^ , ^ /
՛ յ ,
սլաչտօն,
քզուտ
էին եւ նրբակազմ,
Հիւսեան
աւելի
մարմ– րել ԻՐԿ
՚ ^ / ք ք , "
վ"/Հիւսեան
միշտ
պ
նեղ էր։ ՄիքաՀասակէն
քիչ բաբձր։ Խիտ մաղե . Հրապարակր–
Լնղ՚՚Ր ^
^––՚–
րով
չբ քանակու ած րարձր ճակատ
, թուխ
յօնքե
րով,
խոչՈր
արտայայտիչ
աչքերով ։
Նուիրումի
մարմնացումն
էր Վ. Հիւսեան
։ կլ,
վճարէր ոչ միայն
իր յանձնառութիլննե
ր ր,
այլ
մէն տաբի կր կրկնէր
Շ •
ԳարաՀիսարի
լնկերնե ^
րու վճարած
գումարդ է
վէսնդակո, թեամբ
։
«Խ՚ղբեմ
մէկ չարաթ
արձակո. րգ շնորՀել
մեր
եղրօր
ՎաՀանին»
:
Մ ուրատի այս տոմ սակռի
, ՎաՀան
Հիւսեան
պէաք
շսւնէր
աղերսելու
տասնապետին
,
չ ա վ ռւ -
շին,
յիսնաւղեաին
կամ
Հ րաւէ անաաա ր ին : Գաբ -
ձած էր ալւանձնա ^ո
րՀե ա լ մ՛բ
յ
ՀձԼիվա փաչան»
սովորութիւն
րրած
է բ
օրուան
եաաա -
նատան
սււաա տոմս մբ ունէր գրպանր,
Համարձակու
-
թլ,սմբ
կր մօտենար եւ կր ներկայացնէր
Առլրա–
աի
սաորազրսւթի՚-՚՚՚ււ
՝՝
. ,յ.
/
Տ
^
ՆորՀ՚ե
Ի՞՛՛՛չ կը. Բ՚"՚Լ^՚"յ
Ա"՚^Ր՛"՛"
փաչան,
ե՚ոսԼր
Հրամանատարր
մպաելով չ
, , , ՚
Մէկ
չ " ՚ Բ " ՚ Բ արձակուրդ,
փաշա հա<էիրէ^–
Fonds A.R.A.M
