ՔՍԱն ՏԱՐԻ ՍՈՒՏ ՔՈհն՛
ԳԻՏԱԿԱՆ
ԱԱՈԻԼԻՍ
Ոչ մի մողովու-րգ
այնքան
քմ՛ահաճօրէն
, գր~
ոեհկարար
ու. անխնայ չի լաՀագո
րծո ւե լ մեծ ու
փոքր քաղաքագէէոների
կողմից,
որքան
մեր մո ֊
զովուրգշ։
Աուլթաններր
Հալածում
եւ.
կոտորում
էի՛՛ն
մեղ։
Բայց,
աՀաւոր
ոճիրներին
մեղսակից
չէին
նրանք,
ովքեր
քաղաքակիրթ,
աղատասէր ,
ճն ՛՛ո ւածնե րի սլաչտպան
կոչումներով
պճնուած՝
օղնեցին,
խրախուսեցին
կամ պաշտպանեցին
Հ*»/՛–
դարարներին
:
Աղգեր/չ պատասխանատու
չեն , պատասխա ֊
նատոլ են նրանց
վարիչները
ասում է
Կարէ
Աարքս : Բաղաքացին
չորս ^էնգ տարին
մի անգամ
քուէ
կուաայ
իրեն
անյայտ
թեկնածուին
ել կը
քաչոլի : Ատեղծւում
է ընտրեաչների
մի խմքւակ–
ցութիւն
, որ իր Հերթին
անղօր խաղաչփք էղառ~
նում
աւելի
փոքրաթիւ
ընտրեալների
կամ
միակի
ձեռքին
X
թող չկարծուի
թէ այսպէս
կոչուած
վկարե -
ւորաղոյն
պետական
գործիչները
» գերմարդեր
են
ամ ենա գէտ
, Հեռատես
, արդարն ու ճչմ արիտը
փնտռող,
Հանրային
ու Համամարդկային
իտէա -
լին
ղոՀոլելու
պատրաստ
էակներ : Ոչ
Նրանց
մ եծամ ասնութ
իւնն
ի չխանո ւթեան տէր
է գառնոլմ
^որՀիւ
ծագումի
, <լկոմրինացիա»նե
-
րի , ճարպիկ
լեզուի կամ պատմական
գէպքերի
դասաւորման
: Աւ գործում
են նրանք
Համաձայն
իրենց
անձնական
ըմրռնո
ւմներ ին , դիտումներ
ին
ու նպատակներին
; Տաճախ տգիտարար
ու մողո -
վրգի
կամքին
Հակառակ
:
Ո*ր գերման
րանոլորը
կ՚ուղէր
, որ
ՎիլՀէէմ
Բ՚է
թրքասիրութիւնն
ու անիմաստ
րնգդիմութիլ–՛
նը Հայկական
նաՀանգների
ինքնավարութեան
պատճառ
գառնայ
Հարիւր
Հազարաւոր
անմեղնե^
րի
րնաջնշման
1895 ֊ 86^
Ւրգերի
մամանակ
ո՛՛ր
Անգլիացին
կ՝արգիլէր
Գլագստոնին
ճառով
միայն
չսպառնալ
< կարմիր
Աուլթանին
՚ֆ
, այլՀայաստանի
առԼեւ
փրկութեան
դուռը
րանալ
ռաղմանաւերով
Հայերը
ռուսասէր
են , ասում
էին
եւրոպացի
քաղաքագէտները
ւ
Հայաստանի
ազատագրման
նպատակր
նշանակում
է Ո՚ուսաստանի
Ջրաղացին
Լուր
լցնել։
Ախալ
կարծիք։
Անղիտութեան
, եթէ
չասենք
յիմարութեան
Հետեւանք։
Մծր
մողո -
վուրդը
ռուսասէր
էր միայն
այն պատճառով, որ
աւելի չաա Ո՚ուսներից էր սպասում
իր
փրկութիւ
նը, քան մի ուրիչից : Բայց եթէ այդ ոլրիշյլ
գ ր տ ֊ ՚
նուէր , նա ամենա
յն խանդավառո
ւթեամ ր
պիտի
փա րէ ր՚նոր
Հովանաւորին
։
Աւա՛՛ղ։
Բաղաքականութեան
մէԼ աւելի
կար–
էէատես
մ արդ քան Ո՚ուսը
դո յութիւն
չունի
։ Ցա
րական
իչիանութիւնւը
Հակառակ
էր
Հռուսասէր՚ֆ
թրքաՀա
յերի աղատագրմ
ան , ո րովՀետեւ
նախ
Հայերր
յեղափոխականներ
էին , եւ
երկրորդ
վախենում
էր կովկասեան
Հա յաստանի ապագա
յի
Համ ար
։ Նա ուղում
էր , ոանակոխե
լով իր
Է
՛՛Կ
չաՀերը,
զՀայասաան
աոանց
Հայերիէ։
Լենինեան
Ո՚ուսաստանը
կուրօրէն
գնաց ցա -
րականի
ճանապարՀով
եւ կարելի է ասել
Հասաւ
միապետական
նախարար
Լոբտնով -
(իոստովսկու
վե ր Ր յիչտծ պատգամի
իրականացման
, րայց աէր
չդարձաւ
Հայաստանին
ու Հայը Հարուածե
լու
մէԼ
գնաց
աւելի
Հեռուն քան Նիկոլա Բ՛։ Աաոն դա–
տո գութ
իւնն ու տրամ ա րանո ւթիւնը
յանգում
են
ղարՀոլրե
լի
եզրակացութեան
Հոկտեմբեր
եան
6ե
դափոխոլթիւնը
նոյնքան
ծանր
Հետեւանքներ
ունեցաւ
մեր մոդովրդի
Համաբ
, որքան
թալէաթ–
էնվէբի
կազմակեբպած
Լարգն ու
տեղաՀանու
-
թիւնը :
Ազգեբը
պայքարի
մէԼ են նետւոլմ
, կանգ
չեն
առնում
որեւէ
ղոՀտբեբութեան
առԼեւ
իրենց
Հողը
պաշտպանելու
Համաբ
։ կենդանի
ումը կամ մաբգ
կային քանակը
աճող ել ծաւալուող
մեծութիւն
է.
մինչղեռ
երկբային
տարածութիւնն
ընդմիչտ ան
փոփոխ
է ։ Հողը Հող չի ծնում ել չի աւելանում
ւ
Հայրենի
Հողը գեբագոյն
աբմէքն է մարգու Հա–
մ աբ
Հոկտեմբերեան
յեղափոխութիւնից
յետոյ
Լե~
նինի ընղդրկած
^արեւելեան
քաղաքականո
ւթ իլ -
նր՛» մեղ ղրկեց
քսանելՀինդ
դարերի
լ^թացքում
մեր արիւնով ու քրտինքով
առատօրէն
թբԼուած
^ողեբից
, ցբեց
աշխարՀի
չորս
կոդմն ել Հայն ու
Հայասաանի
մի վ՚ոքբիկ
մնացորդր
դաբձրեց
ղան–
ցառելի
քանակութիւն
:
Երկաթեա
յ
վաբաղոյբ
քաշեց Աբաքսի եւ Ախոլրեանի
ել
միամամանակ
սեւ վաբաղոյբ
Հայ ազգի պատմական
առաքելու^
թեան
վյրա յ :
ԽորՀրդային
իչխանութիւնր
մի բան
չաՀե"ց
Թուրքիոյ
բարեկամութիւնից
։ Երբեք։
Աւելի
քան
քսան աարի Անգա րաց իներր
քաշեցին նրտ
եբեսի
ոերր, տակի
թանը
ձգելով
Ա՝ ոսկուա
յին
։ Աւ
միթէ*
դեռ
1918
թուին
պարզ չէբ խորՀրդային
ղեկա -
վարների
Համաբ, թէ թուրք
«յեղափոխական
»
փաչաներր
նոյնքան
են տաբբերւում
նախկին
Շէյխ
իւլ իսլամնեբիք
ու վէդիքնեբիք
, "էՔ^^
Հոգելո–,
աՏադ եւկեԱդաԱակաԱ կազՎը
Արդի
ղիտութիւնը
կ
՝ընդՈլ
%ի
թէ
կեանքի
սկզբնաւորութիւնը
ծաղում
առած է Լուրին
մէԼ :
Կ՝ենթաղրուի
թէ ասկէ անՀաչուելի
տարիներ ա ֊
ռաԼ, երբ երկրիս
մ ակերեսը
պաղեցաւ եւ մ թնո -
լորտին
մէք թթուա
ծխնի
կաղմոլթեամբ
կեանքի
պա
յմ աննե ր ստեզծուեցան
, ա յն ատեն եթէ մ արդ–
կային էակ մր պաաաՀաբար
դտնուէր
մեր
եբկբա–
գունդին
վրա
յ , իբ աչքին
պիտի
պարզուէր
այմ -
մոլ պատկերէն
բոլորովին
տարբեր
տեսարան
մը։
Զուրի
անՀուն ու վՀ ատե ցուց իչ տար
ած ութ իւն -
ներ։
ՀյՈս ու Հոն, անկենդան
, լերկ ցամաքամա
-
սեր։ Եւ սակայն այգ քաոսային
վվւճակով,
ան -
ծայբածիր
Լուրերուն
մէԼ, կեանքը
ծնունդ
առած
էբ արդէն,
դոնդողային
նիւթերու
ստեղծման
չը–~
նորՀիլ :
Արդարեւ եթէ այդ առանձնա^որՀեալը
ման -
րադէտով
Լուրը
քննե լու
մ իտքր
յղանա ր , գար -
մ անքով
պիտի
նչմ արէ ր ոբ մ անբ էակներու աշ -
խարՀ
մ ը կ՚ապրի ա յնտեղ
, օմտուած
բազմ ա -
պատկոլելոլ
, յարատեւելու
յատկութեամբ
; ԱՀա
ա
յս միարԼիԼ
նա խակենդանինե
րն էին , ո բ մ իէիո–
նաւո ր տարիներու
րնթացքին
սերունդէ
սե
բունդ
յեղաշբԼուելով
, ճիւղաւորուելով
,
կատարելագոբ–
ծուե լով , կաղմ եց ին բաղմ աբԼիԼ
գո րծա
բանաւոր
մ արմիննե
բու բո ւս
ա
կան թէ կենդանական
ճիւղե–
բու այն անՀամաբ
ընտանիքները,
ոբոնք
կ՚ապրին
ու կը բազմանան
այսմոլորակին
վրայ ել
որոնց
ամենակատարեալ
ներկայացուցիք
է
մաբդը։
Հասկնտլի
է որ կեանքը
առանց
Լուրի
անՀնար
է ։ Փո րձե բով Հաստատուած
է որ մարդիկ թէ կեն
դանիները
կրնան
աւելի
երկար տոկալ ու ապրիլ
առանց
սնոէնէդի քանթէ ծարաւ։
Հնդիկ
Հայրե -
նասէբը.
Հռչակաւոր
կանտի երբ
չաբաթներով
ծ ռ ւ / ՛
կը պաՀէր,
օրական
քանի մր լիտբ
Լուր կը
խմէբ։
Տարակոյս
չկայ թէ առանց
Լուրի
ութ
օր
ուան
ընթացքին
պիտի մաՀանար ։
Զարմանալի
չթոլի եթէ ըսենք որ մեր
կազմը
Լուրով
ողողուած
է ։ Մեր գնգերնեբը,
մորթը,
վեբԼապէս
բոլոբ
գոբծարանները
մեծ
մասամբ
Լուրով
կազմուած
են ։ Գաբէ
լ կ՚ըսէր թէ մ աբղկա–
յէն
մարմինր
կազմուած է Լուրի մէԼ
լուՅ^ուածտփ
մր աղով...։ Այ" ղ«>֊աբճալփ
աբտայայաոլթիլնը
գիտական
բանաձեւի
մը վեբածելով,
կ
ունենանք
Հետեւեալ
պատկերը–
Առնենք
60
քիլ^
կչռող
մարդ
մը։ Ի՛՛նչ կր գանենք
իր կազմին
մէԼմփ–
տալորապէա
43
քէլ" Ւ^Ր ^ այսինքն
իբ ծանբոլ -
եան
70
առ Հարիւրը։
Մնացեալ
30
առ
Հարիւրին
բաղկացուցիչ
գլիաւոբ
նիւթերն
են
. ֊
Փրօդիտ –
ներ,
այսինքն՝
բնասպիտային,
մածիտային
նիւ
թեր։
ԼիփիտՏ,^»
(^^աբպային
նիւթեր),
կ լ ի ւ ս ի տ ֊
ներ,
(չաքարային
նիւթեր) եւ Հանքային
նիւթեր։
Եբեխաներուն
մարմնական
Լուրի
քանակոլ
-
թիւնը
աւելի
բարձր
է ։ Նորածինի
մաբմինը
76
աո
Հարիլրը
Լուր կը պարունակէ
։ իսկ սաղմը ,
բեղնաւորսւմէն
երեք ամիս
վեբԼ երբ կը ներկա -
յացնէ
մաբգկային
կերպարանք
ել
օմտուած
է
կեանքի
անՀրամեչա
գործարաններով
,
94
առ Հա–~
բիւր
Լուր կր պարունակէ
:
Շատեր
պիտի
Հարցնեն թէ Լ"^րի
այսքան
բարձբ
Համ եմ ատութեամ
բ մ արգկա
յին
մարմ
ինը
թնչպէս
Հաստատուն
կը մնայ եւ Հեղուկ
վիճակ
մը
չի նե րկա յացնե
ր ։
իրօք, եթէ այս տրամա րանո ւթեամբ մօտե -
նանք
Հարցին եւ փորձենք
43
քէէօ
Լուրին մէԼ
խաոնե
լ վերո յիչեալ
նիւթեր
բ , կը ստանանք
կրպ–
չուն , բաւական
թանձր
նիւթ
մր, եւ ուբիչ
ոչինչ։
Եւ սակայն
բնութիւնբ
այդ նոյն
նիւթեբր
այնքան
նեբգաշնակօրէն
դասաւորած
է մաբմնոյն
իւրա -
քանչիւր
գործարանին
մէԼ որ մեր կազմին
կուտան
պէաք եղած
տոկունութիւնը,
ճկնոլթիւնը,
ումր
ե
Լ
Հաստատուն
վիճակը
յ
Պէտք է ըսել
նոյնպէս ոբ մարմնին
պաբունա–
կած
Լուրը կբ ներկայանայ
դոնդողային
,
մածու
ցիկ վիճակով
(6էՅէ
Շ
01101<1
Յ
1) :
Այգ Լուրին քանա -
կոլթեան
պաՀպանումր կը պարտինք
աբեան
գոբծունէութեան
: թէեւ այգ կարմիր
Հեղոլկր
իբ
՚ ^ ^ է Կռ պարունակէ
մարմնի
Լուբին
5
առ
100^
միայն։
Եթէ մարմնի
ուրիշ
մասերուն
մէԼ
Լուբի
քանակը
կրնայ փոփո խութ իլննեբ
կրել,
նոյնը չէ
պտբագան
աբեան
մէԼ, ուր Լուբի
Հ աւասարտկէ -
ռոլթիլնր
պէտք է պաՀպանոլի
ամէն
դնով։
Որով
Հետեւ,
ինչպէս
դիտենք,
աբեան կէս մասը
կազ
մուած է
փլազւքա
կոչուած
Հեզուկով,
որուն
մէԼ
լուծուած
են Հանքային թէ այլ կենսական
նիւթեր
:
Հանքային
նիւթերու
Համեմատութի՚ւնբ
փոփո -
խութեան
չի դիմանար.
Ամէն անգամ ոբ
աբեան
Լուրը կը պակսի,
Հանքային
նիւթերու
խտացում
րականը
տաբբերւում
է
կղերականի/
I
Հա յի եբեխա
յին իսկ Հարցնես
, նա քեղ կա–
սէ՜^ որ թրքական
քաղաքականութիւնը
մէկ է ու
անփոփոխ
սողալ
ումեղի
առԼեւ,
արորել
թոյ–
լին , օդտոլել
առիթիք
, չաՀագործեչ
Հրեշտակին
ու սատանային
միամամանակ
, եթէ Հնարաւոբ
էէ
Ուղղամիտ
ել չիտակ
ուղեգիծ
թուրքիան
չի կա -
բող ունենալ,
որովՀետեւ
մողովուրգը
չէ
քաղ
ցած,
բոկոտն ու տգէտ—• ոբ կառավարում
է
եր -
Կ
/՚ՐՇէ
այլ կիսամ տաւո րականնե րի մի շերտ,
ոբի
\ամաբ
գրպանի եւ պետութեան
չաՀերը
նո յնա -
ցած
են
։ Եւ նա միԼոցների
մէԼ խտրութիւն
չի
գնում
Հ Պրալղա
^ներն
է լ միւս
կողմիք են կեղ ~
ծում
I
Իբր թէ նոր են Հասկացել, որ երկու տաս
նեակ տարի
իրենց
կբծքին
տաքացբածի
ԳԼ"՚–է՚էԼ
սոխակի
չի եղել,
այլ օձի։
Ողորմ ե լի ստախօսներ
։
Փոիսանակ
1951
թուին
լալու Ա ուսթաֆա
ԱոլպՀի–
նեբի
վբայ,
1921
Յունուարի
29/1՛
լայիք , այն
մամանակ
աբցունքից
ձեր աչքերը կը պաբզոլէին
,
իրականութիւնր
կը տեսնէիք
այնպէս
, ինչպէս որ ^
է ել մի ամիս
յետոյ,
Մարտ
Յին կարսի՝
Հպատ– •
Սութեան
մէԼ ամէնէն խայտառակ
դաչնաղիրը
»—֊՛
ըստ մեծամ՚ասնական
Բորեանի
ՀԷԷՔ
ստորադրել
ի Հաչիւ
մի նաՀատակ,
բայց
Հերոս
մողովյրգի ,
որպէսղփ
ձեր կբծքի
օձ - սոխակը կշտանա
յ ;
«Պրալգան»
, Ա՝ոսկուայի
կուսակցական
պաչ
տօնաթեբթը
, գբում է •
— < Երեսուն
տարի առաԼ, Տունուար
28իքք
29/
դիչերը
$ րապիզոնում
կատարուեցաւ
թուրք
յետադիմութեան
(բա յց ո՞վ էր ա յ դ յետագիմ
ու
թեան պետը. Հ. Ա .) ամէնէն սեւ չա րագո բծու -
թիւններ
ից
մէկը : Գազանօրէն
սպաննուեցաւ
թուրքիոյ
Համայնավար
կուսակցութեան
կազմա–
կերպիչը
Մ ուսթաֆա
ԱոլպՀին
, նրա Հետ բաբ -
բարոսաբաբ
մեռցրին
կնոԼը ել ՀՅխիզտխ
պայքա–
րոէթւերի
թուրքիոյ
աչիատալորութեան
էտՀէմ
Նէշաթ,
իսմայիլ
Հադգր,
Հիլմի
օղյու
Հագդը ,
Բեաղիմ
Ալիէ Հայրէտտին
եւ ուբիչներ ։
Հ
Մ ուս թաֆա Ա ոլպՀին
ուր ախո ւթեամբ
ող -
Լունեց
Հոկտեմբերեան
Յեղափոխութիւնը
: Նա
Հասկանում
էր , որ այղ յեղափոխութիւնը
վճռա–
կան
ազդեց
ութիւն
կ՚ունենա
յ բոլոր
մողով
ուրդ–
նեբի եւ մասնաւո րաբաբ
թուրք
բազմա
չարչաբ
մողովոլրղի
ճակատադրի
վ յ ՚ ա յ : ԱուպՀին
մեծ
ա չխաաանք կատարեց
մ ուսուլմ ան մո ղո վո ւրդնե բի
քաղաքական
դաստիտրակութեան
Համ աբ
։ Նա
թուրքերէնի
թարգմանեց
Լենինի եւ Ատալինի
20
կարեւոր
դրուածքնեբը
։
< 1921
Յունուարին
քէմալտկան
կառավաբույ֊
թի՚-նիէ
Հրաւիրեց
Ա՚ուսթաֆա
ԱուպՀիին
վեբա ^
դառնալ
թուրքիա : Նաեւ
իր լ^կերները
մեծ ո -
գեւորութեամբ
գնացին
մտնելու
անգլեւֆրան
-
սիական
աչիւարՀ տկաբերի
գէմ կռուի
ե լած մո -
ղովոլրդի
մէԼ։
Բայց
Հազիւ
ԱուպՀին եւ
ուղեկից
ները Հասել
էին Տրապիզոն
, երբ դաՀիճները
նը–
րանց նստեց րին նախօրօք պատրաստած
նաւակ -
ները ել տարան բաց ծով , այնտեղ
Ենիչէրիները
նրանց կոտո րեց ին ու Աեւ Ծովը
զեբեղմ
անն
եղաւ
թուրք
մողովրդի
երԼանկոլթեան
արի ռազմիկ -
նեբիէ։
՚՛
ՈրովՀետեւ
Աովետնեբը
այսօր
կատաղել են
Հակամերիկեան
թո յնով , պէտք էր իրենց
գաշնա–
կից Բէմալի այս ստոր աբարքր
կապել
մի
Ամերի–
կացու Հետ : Եւ «Պրաւգան
՝ֆ
առանց
ամօթից
պատռուելոլ
թխոլմ է սուտը :
« Այս արիւնոտ
ոճիրը կատարեց
թուրք
յե
տագիմ
ութիւնը ա յն օրեբին
, երբ Անղոբա
յում էբ
ղտնւոէյք
ամ ե բ իկեան կառավա
րո ւթեան
յատուկ
ներկա յացուց
ի չ ղօրավա բ Հտրբօրդը
( Հա
յաստան
զրկուած
նախաղաՀ
Ուիլսընի
կողմից,
պատմու
թիւնը
ծանօթ է ամէնքին,
Հ. Ա .) ; Գմուար
չէ
տեսնել կապը ա յս երկու
երեւո յթների
միԼեւ ՚
թուրք
խաւարապաշտները
եւ նրանց
թիկոլնքում
կանդնած
անգլեւամերիկեան
աչխարՀակալներբ
,
ոբոնք
միչտ
ձգտել են թուրքիան
ունենալ
իբրեւ
գաղթավայր
եւ ռազմակայան
, խորապէս
շաՀա -
գրգռուած
էին ԱուպՀիի եւ իր րնկերներին
ոչլՐ -
չացումով
» :
Մ . ԱուպՀին
մերկացնում
էր գաման
գործերը
թուրք
յետադիմութեան,
նրա գաղանային
քաղա
քականութիւնը
բանուորների
, գիլղացիների
եւ
աղդային
փոքրամ ա սնոլթիլննե
ր ի Հանդէպ, նրա
դաւաճանոլթիւնբ
թուրքիո
յ ազգա
յին
շաՀ. ֊
^ է
ԱուպՀին
դրոււէ էբ •
Երբեք պիտի չմոռանալ, որ թշնամին
նենգ
է եւ խորամանկ,
թուրք
յետադիմութիւնր
չէ •
կորցբել
յոյսը
դրամ
կորզել
անդ լե լամ 1 .յ իկեան •
դրամ ատուներից
: Նա պատրաստ է
ստո
լ.. .գրել
ամ էն տեսակ
դա
չին ք եւ ծախել
թու րք ազդր . ււ ,ի -
քեր երէկ
ծախում
էին երկիրր
Գերմանիոյ
Վիլ -
Հելմին,
այսօբ կը ծախեն
Անգլիացիներին,
վազը
Ամերիկացիներին^։
Շատ
լռական է, որ Մուստաֆա
Բէմալ
իբ
յետ ին նպատակներ
ր ա յսքան քաԼտբաբ
մեբկա -
ցնողներին
ծով ր նետէր , բայց
մնում է անՀաս -
կանա
լի , թէ ինչու
դրանից
անմիԼապէս
յետոյ Լե–
նիւն եւ Ջիչէրին
թուրք
խորՀրգային
բարեկամուս
թիէձւը ծով չնետեքին
. • .
ՀՈ4քԿ
ԱԱՐԳԱԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
