ա
Ի՜Աչ հ ՓետէՈՆաէ 18ը
ՕՕԱՄծԱԿԻ
ԱՌԹԻՒ)
ՊԱՒՏ՝Մ
ԾԻԾԱՂ
ՎԱԱՆ
ՀԱՄԵՐԱՇԻյՈՒԹԵԱՆ
Մ. ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒ
ՄԷՋ
1տՄԲ
— Աշխատակից մը այլջի օր պարգած է ր
Փետր– 18ի ժողո վ ր դ ա յին ըմրոստուր-եան իմաս -
տը , ՅՕամեակի ա ռ թ ֊ ի ւ :
Աեաւաւփկ ամփոփ պատկեր մը եւս,
°^ՐՒշ
ականատեսի մը վ կ ա յո ւթ ե ա մբ
Հանրասչեէո ական կառավարութեան
Հեա կըն~
քուած– Համաձայնութեան
Հիման
վյւայ,
րոլչեւ1՚կ–
ներր եկան ու աէրացան
Հայասաանի
իչխանու -
թեան : Նա թ կին կաո ա վարութեան
Հե ռագրական
ՀրաՀանգին
վբայ
մողովոլրգր
ոչ մի աեղ գիմա–
գրութիւն
չըրաւ։
Թէեւ
ղուսէղ , ներքին կասկա -
ւթեամ ր՝ ամէն ոք Հանգար -
հ՜ով ու
էւթեէ
ւնՀանէ
է.
քր
րնղւ լնե,
եկ,
րները
կը սպա -
սէին
աեսնել
Հին Ռուսասաանի
ներկայացուցիչ
-
ները։
կԳրազէին
ղէթ աարրական
ապաՀովութիւն
ու Հաց սաանա
լ Ռուսերէն
տ
Հայ
Համայնավարները
եկան, եւ աՀու սար–
սափը սկսաւ, ;
Համաձայնագրին
ել ոչ մէկ կէաը չիրագոր -
ձ-ոլեցաւ։
Երկրի
անկախութիւնը
ջնջուեցաւ
։
ԱաՀմաններոլ
րԿւղարձակում
չեղաւ։
Թուրքերը
դուրս
չեկան
Ալեքսանդրապո
լէն
յ
Հանրապետու
-
թեան
չրջանի
գործիչները
ենթարկուեցան
վայրադ
Հալածանքի
, ել րանաերը
լեցուեցան
Հազարաւոր
մ աալո րականնե րով
, գիւղացիներով
,
րանուորնե–
րով եւ առեւա րականնե րով։
Հայկական
բանակը
լուծուեցաւ
,ել սպայութիւնը,
աւելի
քան
1500>ո–
դի, խաբէոլթեամբ
աքսորուեցան
Ռուսասաանի
ներսերը։
Ծայր
աոլին անվեր^
բռնազրաւումներ
,
թալան
, ՀարսաաՀարութիւն
ու սպանութիւձւներ
։
Գրուեցան
անօրինակ
աուրքեր
, ել գիւղերր
ղրր–
կուեցան
պաամիչ
զօրամասեր
տուրք
չտուող
դի՛–՛՜
զացիները
պաամելոլ
Համար։
Ամրող^
երկիրր
աււնուեցալ
Ջեկայի
Հսկողութեան
ու սանձարձա–
կասլետւթեան
տակ
։ Լրտեսութիւնն
ու մատնոլ -
թիւնը
վերածուեցան
սիսաէմի։
Ամէն մէկ Հա ֊
մ ա յնավար
եւ մ իեւնո
յն աաեն
ել Ջեկայի
գո րծա -
կալ էր եւի պաշտօնէ պարտաւոր էր Հսկել ու
մատնել
ՀՀակա
յե գտփո իականնե
ր ր »: Վերցուե -
ցան
րո լո ր ազատո
ւթ իւննե ր ր ։
Մ ամ ուլ , մոգով
,
Ի ՚ գ ճ ի ազատութիւն
, արգիլուեցան
իրրեւ
«րոլր -
մ
Ոէ
ական նախապաշարումներ»
: Եւ
,
Հա յաստանր
,
առանց չափաղտնցութեան
, վերածուեցաւ
րանտի
,
ա ր ամբողջ
ազգաբնակոլթիւնր
բանտարկեալ
էր
եւ իաւմր
մ ր եկուո ր Համ ա յնավա
րնե ր բանտա
պե–
աի պաշտօն
կը կատարէին
;
Փո րձե ր եզան ա յս աՀաւոր
կացութեան
ա -
ռաջքն
առնելու
եւ գէթ
մասամբ
մեղմա -
ցնե լու
Համ ար վար չաձեւր , որպէսզի
յոլսաՀա -
տութեան
ծա
յրա
յեղ աստիճանին
Հասած
մողո -
վուրդր
չնետուի
քաղաքացիական
պատհրաղմի
ԳԻՐԿԸ.՝
բայց այդ փորձերր
Հանդիպեցան
միայն
Հեղնանքխ
անսպասելի
յաջողո
ւթենէն
արբեցած
իչխանաւորներու
կողմէ
։ ՛քաղաքացիական
պա -
տերա
զմ.
իրենց փնտռածն ալ ճիչդ տ յղ
էր։Ան–
Հրամեչտ է որ Հայաստանն ալ անցնի քաղաքա -
ցիական
կռուի
բովէն
, պէտք է ոբ
Հայաստանի
մէջ ալ «բուրմոլաղի«ի
արիւնը
Հռսի,
որպէսղի
խորՀրգային
իչխանռւթիւնր
ամ բանայ
ու խորա -
նայ
։ Եւ , իրապէս
ամ էն օր գում արուող
Ր" Է " Բ
միթինկներուն
մէջ,
ղկոմունիստ»
թեբթի
բոլոր
խմբադրականներոէն
ու յօդուածներուն
մէջ մի -
այն
մէկ
իչի՚ոգ
միտք
կ՝ ա րտա
յա յտո ւէ ր
քազա–
քացիական
կռուի
անՀրամեչտութիւնր։
Անվեբք
ծաղրի
առա
րկա
յ կ՝ բլլար
Հա յաստանի
անկախու
թեան գաղափարը,
կ^անաբդուէին
եւ կբ սրբա -
պղծուէին
մողովուրգի
բոլոր
նուիրական
Հասկա–
ցողութիւններր
եւ ամենագռեՀիկ
ձեւով
մար -
տաՀրալէր
կ՚ուղղուէր
երկրին
։
Եւ աբդիւնքր չատ չուշացաւ
,
մողովուրղը
չդիմացաւ
բոնութեան
, թալանին ու իբ
իտէալ–
ներու
գաղանային
ոտնաՀարումին
, եւմէկ մար -
գոլ պէս ոտքի
ելաւ :
Փետրուար
\%ին Հայաստանի
մէջ խորտակ -
ուեցաւ
Համ ա յնավարական
անարգ
լուծր եւ նո -
րէն Հաստատուեցաւ
մ՜ողովրդական
իշխանութիւն
։
Եւ
42
օր շարունակ
Հայ ժողովուրդը
մղեց
Հերո -
սական
պա յքաբ
իր մ աբղկա
յին
իրաւունքի
ու ա–
զատութեան
պա շտպանո ւթեան
Համ ար եւ
տեղի
տուաւ
մ իա յն գուրսէն
եկող ռուսական
ղերաղանց
ուժերու
ճնչման տակ ։ Եւ Հեռանալով
Արարատ -
եան դաչտէն
, երկոլքոլկէս
ամիս եւս
շարունակեց
ինքն ա պաշտ պանո ւթ իւնր ԼեռնաՀա յաստանի
մ էջ ,
որ Գեկտեմբեբ
2,ի շարժումէն
վերջ ալ պաՀպանտծ
էր իր անկախութիւնը
։ կռիւր
Համաղզալին
էր ^
Համաժողովրղական
, այս բառեբոլ
ամենալայն ա–
ռում
ով
Րացի
կոմունիստներէն
եւ սակաւաթիւ
Ռուսե
րէն , քաղաքական
բոլոր
Հոսանքներր,
Բ՚՚Է"Ր
^՜ո -
ղովոլրղներր
մ ասնակցեցան
կռիւներուն
, նո
յնիսկ
Թտթարները
որոնք
միշտ վերապաՀ
դիրք
բոնած
են , իրենց
ազգ
> խո րՀոլբգի
կողմ է ներկա յացու -
ցի^եր
դրին
Հայրենիքի
Փրկութեան
կոմիտէի
մէԼ՛
Եզիանեբր
կազմեցին
առանձին
կամաւորա -
«.Ամենայն
Հայոց»
մըն ալ աւելցուցէք
։
Գժուա ր ին արՀ եստ է Հայ ժողովուրդր
կառա–
վարելը։
Զգոյշ
ամէն
քայլավյոխիղ : «Աջ կոիսե -
ցիր ֊ ձախ
կոխեցիր»ը
կը տնկուի
առջեւդ
։
Աղդապարծանք
Վարդանանց
) Տրդ
ղարատօնը
՚էիտր
պանծացնենք
:
« Պիտի ուցէինք որ Վարդա
նանց դ արա դ արձի մէջ չմտնէին ա յն ե տյկ ա կ ան
կացմակերպութ֊իւններր . որոնք քաղաքական բ ը –
ն ռ յ թ մը. . .»
կամ
« ... Փափաքելի է բ որ ա յ դ
հանդէսին նախա գ ահութիւնը տ րու էր Փրանսացի
մտաւորականներու որոնք Հ ա յ ո ց
պ ա տմութե ան
ծանօթացլքան ու մե ր ւսգգային բրօբականտին, խ–
րենց թանկ ա գին նպասաը բերա ծ են– • . »
կը բաղ -
ձայ նորածադ
«Այսօբ»ը
։
Շատ
աղուոր
, չատ ղեղեցիկ
առաջարկ
(երեք
անգամ կրկնէ) :
Համ երա
չյսո ւթիւնը
արմ ատաւո —
բե լու
, ղա յն անշարժ
Հիմ ի վյրա յ ամ բացնե
լու
լա–
ւագոյն
միջոց :
Այո, ոչ միայն
«քաղաքական
բնոյթ
ունեցոդ–
՛ւ՛երր»,
այլեւ
անոնք որ ծանօթ
են
«քաղաքական»
կամ ^կուսակցական»
բառերուն
, պէտք չէ դտնը -
ուին դարադարձի
տօնակատարոլթեան
կաղմակեր–
պի չնե րուն ել բանախօսներուն
մէջ ։
Տտրգելի
օտաբնե՞բ կր պակսին
։
ք^ազմաթիւ
Հայասէրներ
ունինք
որ Հայով եւ Հայ
դրականու–
թ իւնով ու սլատմ ութ իւնո վ կը զբաղին
։ Հայը
կը
սիրեն ու կը պաչտեն
։ Զա՛^րժեր ոբ գոնէ
մենք
ալ
զիրենք պատուենք
, մեր ամ ենանո
լի րական
տօնին
հանդիսաբեմ
ը յատկացնելով
իրենց
։
Այս կերպով ոչ միայն
«այս
օր»ր գնա
Հ ատած
,
այլեւ
մեր ֆրանսացի
բարեկամներն
ալ Վարդա -
նանց
անունին կապած
կ^Ըէէանք ։
Եթէ
թո
յ լատրոլի , ես քիչ
մ լ ^ ալ առաջ
եր
թալով
, Պապէն
աւելի պապական
ՐԼէալ
1լ ուղեմ
։
Նոյնիսկ
սրստՀին Հայ Հանգի սականնե ր բ կր վւոխա–
րինեմ օտաբներով։
Ամէն
Հայ, Վարգանանցի
մա
սին բան մր գիտէ արգէն
։ Աւելի
լաւ չէ՛՛ ոբ օտար
ժողովուրդներ
ր վարակենք
անոնց կեանքով՛ • . •
Ասի կա
Հրաշալի
դիւտ
մըն է , Համերաշխու -
թեան
ամրապնդոլմին
Համար
։ Ա՛լասկէ
ետքը
մենք
մ տաՀ սգուելու
պէտք
չունինք
մեր
Հ անգէս
ներով թէ ում Հաշլոյն
կը կատարուին
անոնք
։կը–
ռիւ , վէճ , խանդարռլմ
ի սպառ
կ^անՀետին ել
մ ենք
Հա յերս , տատրակներոլ
պէս , իրար Հոտ -
ուրտալով
կ՚ապրինք
։
Նոր
յայտնութիւն
մ լ ^ ալՎարդանանց
մասին
։
Ուղղակի
գիւտ
մր ։
Վարդանանց
տօնին
առթիւ
Փարիղի
Հայոց ե–
կեղեցւոյ
մէջ կատարուած
կրօնական
արարողոլ -
թեան
միջոցին,
«դասին մ է ջ , սգակիր կ եցա ծ են,
ե կ եղե ց ւ ոյ վ ա ր չ ո լթ ե ն է ն անձեր» կը գրէ թ ե ր թ մը :
Վա^յ
։ Ագակիր՝
Վարդանանց
կրօնական
արա–
ր ո ղո ւթ ե ան
մ իջոց ին ։ Հաղար
Հ ինգ Հա ր իւր
տարի
առաջ վախճան
ած
դիւց ալիներուն
Համ ար
սգակիր
կենալբ խիստ
ս րտա
յո յզ է • • • .
Ըսել է, Մ ամ իկոնէ ից տոՀմր
կ՚ապրի տակա -
լին,
որուն
մօտիկ
աղղականներն
են Փարիղի
եկե–
« Հայրենիք »էն կը տեղեկանանք թէ Լոս
Ան–
ճէլըսի
նորակազմ
Հայ կրթական
Հիմնա րկո
ւթեան
տարեկան
առաջին
Հացկերոյթը
տեղի
ունեցած է
մեծ
յաջողութեամբ
։ Ներկաներր
նուիբած
են
32
՜՛աղար տոլար
։ Հիմնարկութեան
նախագաՀ
ր, Աբ–
փաքսադ
Աեդրակեան
(Ֆրէգնո
յէն)
խօսած է,
խանգավառ ճառ մը, որ րնգունուած
է բուռն ծա
փերով :
ԿՈՒԱԱԿՑԱԿԱՆ
ԿԵԱՆէ՝
ԸՆԿԵՐ
Հ.
ԲԵԳԼԱՐ (Վ– Նտւասարգեան
որ
դի)
Պոսթրն
Հասնելով
, ան միջապէս
գործի
ձեռ—
նարկած է իբրեւ
նոր գո րծ ի չ ։
Մ ասնաւո
րապէս
պիտի աշխատի
երիտասարդական
ճակատին
վյյ -
րայ : Տաջողութիւն
։
/Տ
Լոբէնսի
Հ ՛
6– գ. կոմիտէի
նախաձեռնուէ
թեամբ
դնուած է ղեղեցիկ
շէնք
մը, որ
պիտի
գառնայ
դաղութի
կեդրոնը :
Վենետիկի
Մխիթարեան
Միաբանոլթեան
ԱրրաՀայր
Գերապայծառ
Արապիոն
ՈւլուՀոճեա–
նի ի պատիւ
շքեղ ճաչ մը տրուած է
Տիթրոյթի
մէջ
տ
ԱբբաՀօր
ճառէն
ել ուղերձներէն
վերջ
նը -
ուէբներէ
գոյացած
է
6675
տոլար,
վանքին ել
Մ իաբանութեան
Համ ար
։ Հանգանակութիւնը
բա
ցած
են Բժ . Պետրոս
եւ Տովակիմ
Գարբինեան
եղ–
բայրներր
2500
տո լարով
։ Այս առթիւ
խոստացած
են
50
Հազար տոլար տրամագրել
, եթէ Մ խիթար
եան երկրորդական
վարժարան
մ ը բացուի Ամե -
րիկայի
մէջ ։
ղեցւոյ
մեծաւորները
, քանի որրստ
սովո բու -
թեան, սգակիր
կը կենան
Հանգուցեալին
մօտիկ
ազդականները
մ իա յն ։
Այս
առթիւ
մեր ցալակցութիւննեբր
եկեղեց.^
լոյ վարչութենէն
«սդակիբ»
կեցող վչտաբեկ ան -
գամներուն
...
կ, ՊԵՏՈՒՇ
ՊԱՐԱԿԱԱՏԱՆԻ
մէջ ^ազգային
պայքարի
կազ–
մ ակեբպութիւն
մ ր» Հաստատուած
է , ^ջեէ տա
լու
Համ ար Անդլեւիբանեան
քարիւղի
լոկերու -
թեան
տրուած
մ ենա^որՀը
։ Մ ոսկուա
յի գոր -
ծակալութիւնր
Հաղորդելով
ա յս
լուրը , կ՚ըսէ թէ
կաղմ ակե րպութիւնր
կը պաՀանջէ
ազգա յնա
ցնե լ
ա յ դ յ^կե րութիւն
ը , ո չն չա ցնե լո լ Համ աբ
անոր
քաղաքական
ել տնտեսական
ազդեց
ութ իւնր :
ԱԶԳ– ԺՈՀՈՎԻՆ
րնդՀ. քուէարկութեան
յանձ–
նախումբը
\&ի գէմ
25
ձայնով
մերժեց
ընտրական
օրէնքի կառավարական
ծբադիրր
, ղոբ պատրաս ^
տած
էր Պ– Մոլէ (ընկերվարական)
։ Ծբտգիրը,
որ
միջին ճամբան կր բոնէ , պիտի
քննուէր
Փետր
՚^՚2.–
իւն % Կը կարծուի թէ վարչապետր
վստաՀութեան
խնղիբ
պիտի
յարուցանէ
, զայն
քուէարկել
տա -
Համ
է
Հ Ո Ա Ռ Ա Ջ ^ Ը
ԿԱՐԳԱՑԷԲ
ԵՒ
ՏԱՐԱԾԵ8ԷԲ
կան
ղօրամաս,
ռազմաճակատ
գրկեցին
յատուկ
կամալորական
զօրամաս եւ ռամ կավա
րնե բ ր , ո -
րոնք
Հա յաստանի
կոմ իտէին
պա յքարի
առաջյին
չարքերոլ
մէջ էին բո լչե ւիկնե րո
լ գէմ ւԲոլոր
կու–
ս ակցւթ
իւննե ր ր Հ աւաքաբար
Գա ^ակցական ,
Աոցիալիստ-֊Տեղափոխ
• , Աոցիալիստ
֊Գեմոկբատ
,
ււամկավար
, ժողովրդական
, Հնչակեան
,
կաղմե–
ցին ճակատի
օղնութիւն
, պրոպականտի
ել պա
րենաւորման
կոմիտէ
որուն նպատակն էր ուժ
տալ Հակա րո լչե
լ իկե ան
կռիւին։
Հյատ քիչ
անդամ
Հայ
ժողովուրդր
այդպիսի
միաբանութիւն
եւ
բուոն թափէ բ երեւան
բերեր
։
Ա յստեղ
տեղր չէ անշուշտ
ա յ դ
ապստտմբու
թեան
պատմութիւնը
րնել
անոր մէջ փայլուն
եւ.
ուսանե
լի էջեր շատ կան
բայց վճռական կեր-
պով պէաք է ըսել որ անոր Հեղինակր
եղան
միայն
ու
միայն
բոլշեւիկները։
Եթէ անոնք գոնէ նուա -
ղագոյն
ձեւուէ յարդէին
իրենց ստոբագրած
պայ
մանները,
քիչ մր աւելի Հարաղատ եւ սրտցաւ վե
րաբերում
ցո յց տա յին դէպի
ժողովուրդը
,
գոնէ
Հասկնային
, ինչսլէս
Հիմա Հասկցած
են , որ Հա–
յաստանր
զուտ
ղիւղացիական
երկիր է եւ Հետե
ւաբար
ա յնտեղ
անթո լլաարե
լի են ա յ դ
մ արղանք–
ներր,
որոնք
կարելի
են գործադրել
միայն
բան
ուորական
կեդրոննե
րու
մէջ • . .
Ըսել
կ՝ո լզենք
ո ր եթէ բո լչեւիկներր
Հա
յաստան
մտ՛նէին
ոչ իբբհւ
նուաճող
բռնապետներ
, այլ ժո
ղովուրդի
ցաւերր
ամոքելու
ցանկութեամբ
տո -
դո րուած
մ արգիկ
, Փետրուարեան
ապստամ
բու
-՚
թ իւնր տեղի
չէ ր ունենար
, եւ բո լո ր ստեղծաղո
բ–
հող
ուժերր կր մնային
երկրին
մէջ, լծուած
Հայ
րենիքի
վե րա շինութեան
ղործին
։
Փետրուարեան
ապսաամ
րութիւնր
ամբուլ^ւ–
թեամբ
արդիւնք էր բո լշեւիկեան
քաղաքականու
թեան։
Ասիկա խոստովանեցան
իրենք,
կոմոլ -
նիստները
։ կովկասի
փոխարքայ
Աբջոնիկիձէն
,
փետրուարեան
շարժման
ճնշումէն
յետոյ,
բարձ -
րաձայն
յայտարարեց
ոբ Հայ կոմռլնիստնե
ր ը ի -
րենք
էին յանցաւոբր
պատաՀած
դէպքերուն
Հա–
մ աբ
Այս Հաստատուեցաւ
Հայկոմկույւի
շաբքե -
բուն
մէջ սկսած
վիճաբանութեան
ընթացքին ,
Փետրուարեան
դէպքերէն
անմիջապէս
յետոյ։ Եւ
վերջապէս
Լենինը
ինք, կովկասեան
կոմունիստ -
ներու
ուղղած
իր Հռչակաւոր
նամակով
նոյն
բանը
Հտստաաեց ; Եւ այս փաստ
ին իբրեւ
Հետեւանք ,
Փետրուարեան
ապստամբութեան
գլխաւոր
Հեղէ -
նակներր^
կասեան
, Աւիս եւ ուրիշներ
ստիպուած
եղան
Հեռանալ
Հայաստանէն
։
Այս է աՀա Փետրուար
\8ր որ այսօբ
թ"րՀըր -
ղանիշ է դարձած
Հակաբոլշեւիկութեան
եւ որու
դէմ
այնքան
ակռայ կը կճրտեն
կոմունիստ
-
ները ։
Փետրուար
\%ը ունեցաւ
շարք մը
անմիջական
Հետեւանքներ
որոնցմէ
յիչենք
մէկ
քանին։
Ամ է -
նէն առաջ ան ինչպէս
կայծակը
պայծառ
ացոլց
Ի*^Ղ.ԴԻ է °ՂԸ
I
մ աքրեց
Հա յաստան
ի
մ թնո
լո րտը
ղոբ
թունաւո
բե ր էին
բո լշեւիկները
։ Փետրուար -
եան
ընդվզումէն
յետոյ
քՍորՀ. Հայաստանի
ներ -
քին քաղաքականութիլնր
կտրուկ
կերպով փոխ -
ուեցաւ
ել էշխողներր
փոխանակ
դիմելու
բոնոլ -
թեան
, ստիպուեցան
ժողովուրդր
ս իրա շաՀի
լ եւ
շոգոքորթել։
Ծեծուած ու ամօթաՀար
Հայ Հա -
մայնավարները
սանձաՀաբեցին
իրենք
ԿԻրքերը
եւ Մոսկուա
յէն եկած
Հրամանին
վբայ,
սկիզթԸ
դրին
աւելի
մեղմ քաղաքականութեան
։
Fonds A.R.A.M
