ՀՐԱՏԱՊ խՆԴԻՐ
(ՀԱՅ ԺՈղՈՎՈՒՐԳԸ
ԵԻ
ԵՐՈԻԱԱ%կՄի
ՀԱՅ
ՊԱՏՐԻԱՐ-ԲՈՒԹԻՒՆԸ)
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
Բ՛
1930
Ա՚՚ւրիլ 2՞թ մեռաւ. Երուսաղէմի
վերլին
աղգր)>ս՚իր
Պ՚սարիարքքԼ
Եղիչէ արքեւղ - ՚իոլրեաՆ
,
եւ.
1931/5՛
եկաւ
իր աթոռր
գրաւելու
Եգիպաոսի
նաթկին
թեմակալր
թորգոմ
արքեպ՛
Գուշակ -
եան ;
Այս ՛Ս՛ ր ջին ր գոր հ՜եղ իր Հ անրա յին
կեանքի
հանրագոյն
սխալներէն
մէկր
յօմարելուի Պաա —
րիարք
րեարոլիլ
րաղառարար
Երուսագէմի
վյււն–
քի փոքրաթիւ
միարաններուն
քուէոփ :
Առածին
անգամն էր, որ ագգր
այսքան գոլ -
ցական
կերպոփ կր գրկուէր
իր նուիրական
իրա -
լունքէն :
իր ատենին
մենք րոգոքեղինք
Հայ
մողոփուր—
գի իրաւունքներու
այս փրգոփիէ
ոանաՀարումին
գէմ , սակայն
մեր
Ր՚՚Գ՚՚ՔՐ
մնաց
ձայն
րարրառոյ
յանապաաի
• . է
թ՝որգոմ
արքեպ • Գոլշակեանի
րնարութիւնր
փաանգաւոր
նաիւրնթաց
մր սաեղհ՜եց
ել իրմէ ետք
նո յն ձեւոփ կատարուեղալ
լնտրութիւնր
նաեւ
իր
յաշո րգնե րուն՝ Աեսրոպ եւ կիւրեղ
Պատրիարք -
ներուն :
ի րաւական
նոր աղգակ
մ՛ր եկաւ
լեցնելու
այն
պարապր
, որ սաեղհ՜ուահ՜
է ր Աղգա
յին
Երեսփ ՚
յ-ողոփին
փոշիացումոփ
;
Վ^անքր գտնուելոփ
րրիտանական
իչթանոլ -
թեան տակ՝ Պ
ատ ր իա րք1էե րու լ^ւտրութեան
մէշ
նոր կարգ
մր Հաստատուեցաւ՛
րնարութիւնր
կր
կատարէ
ին
մ իա րաննե ր ր
Ա^ւգլիո յ
Թագաւորին
փերապաՀելուէ
րնարութեան
փաւերացումր
եւ
Պատրիարքին
Հաստատումր
իր պաչտօնին
մէշ ;
Այս
Հ
իմ ու՛ն քո փ րարե փսխուեցաւ
Մ
իաբանու–
ուեւ
թեան
ուխտին
կանոնագիրր
եւ
վաւերաց
անգլիական
(Հոգաաար)
կառավարութէան
կոգմէ։
Այգ
կանոնագրի
20 -
ՏՕրգ
յօղուահնեբուն
Համաձայն,
Պաարիարքի
մաՀուան
պարագային
միաբանութիլնր
իր մէշէն տեղապաՀ
մր կ րնտրէ
անոր Հաստատումր
փերապաՀելոփ
Հոգատար կա–
ռաւխււրութեան
՚.
ՏեղապաՀոլթիւ1ւբ
կբ տեւէ քառասուն
օր :
՚Բառասնօրեայ
չրշանր
բոլորելէ ետք, տեղա–՛
սլաՀբ
նիսաի կր Հրաւիրէ
միաբանական
րնգՀ •
մողոփր, որ պատրիարքական
լնտրելիներու
Հրն -
գանուն
ղանկ մր կր կաղմ է :
Յաշորգ
օրր նոյն մողովր
այս ցանկին
վբայէն
կ ՚՝ք^ւա րէ սլա տրիա րքբ
յ
« Ընտրութեան
արգիւնքր
Համաձայն
23^ք
յօգուահին
, կր Հագոբգուի
Աուբբ
էշմիահին
Ամենայն
Հայող
կաթողիկոսին
, եւ ապա
Հոգա -
տար
կա ռա վ ա ր ո ւթ ե ան
մ իշողաւ կբ նե րկա
յագուի
Լոնաոն՝
թաղ աւո ր կա քսեբ Հաստատութեան»
1
Աղգային
սաՀմանաղբոլթեան
տեղր
մեղի
այս
կանոնագի
ր ր մաոանգութիւն
ձգելով^
1939
Փետր.
11/5՛
մեռաւ
Թորգոմ
Պաարիարք
Գուչակեան :
Ընտրութեան
այս եգանակբ
այլեւս
աւանգու–
թիւն գարձաւ եւ Թորղոմ
Պատրիարքի
մաՀ էն
եաք,
19394^5/
այս կողմ, կիրաոուեցաւ
նաեւ իր
երկու
յաշորգներուն՝
Աեսբսպ եւ Կիւրեղ Պաա -
րիարքնեբուն
րնարոէթեան
նկաամամր :
Աղգին
իրաւունքնե
րուն
մ աս ին չխո րՀեցան
ո չ
մ իա յն Թո րւլոմ արքեպ • Գուչակեան
, ա յլեւ
էխոբ–
Հեցան
իր ղո յղ յաշորգնեբբ
:
ԶխոբՀեղալ
անղ ամ Ա՛եսրոպ
արքեպ . Նչան–
եան , որու
մ ասին
«Զա ր թօնք» ի
յօղուահագիրբ
մեղի Հետեւեա
լ վկա
յութիւնր
կուաայ
.
« Վերշրնթեր
պատրիարքբ.
Ամեն. Տ՛
Աեսբոպ Ա . Արք • Նշանեան
, մ եղի ցո յց աուահ
է ր ^
1944/5՛,
այն արձանաղ
րութիւնր
, զոբ թողահ էբ
այն ատեն ,
1931/5՛ ,
երբ ինք էբ եղահ
բանաղնացբ
Բբիտանական
իշխանութեանց
մօտ յԵրուսաղէմ
,
րստ
որում
վ ե րապաՀութ
իւն կր դրուէ ր վերա -
Հաստատելու
Համար
Հաք Ա՚քԴՐ Իր
Հակակշիռի
պաշտօնական
իրաւունքներուն
մէշ » :
Տարա բախաարար
, աքս ճիգբ
չկաաարուեղաւ.
Հետագային
• ինքն իսկ բանագնաղր
, որ յաշողահ՝
է բ «վերաւղաՀոլ
թիէն»
գնե
լ Հետաւլ
ային
Հաք
մո
ղո ւ1ուրդի
իրաւո լնքնե ր ր վե րաՀ աս տաւոե լու Հա -
մ ար , նախրնտրեց այդ «վե րասլաՀութեան»
վրա -
յէն
անցնիլ եւ պ ա տ ր իա ր քա կան
աթոռին
տիրա -
նալ բաղաոաբաբ
քանե մր միաբաններու
քուէով
;
Նո քն րնթաղքին
Հետեւե ղալ
նա ել
վերտին
Պատրիարքր՝
կիւրեղ
արքեպ • իսրա յէ լեան • ան
նոյնպէս
«Աղդ»ր տեսաւ
25
մ իա բանակիցնե
րէն
14/
քուէներուն
մէշ, որ ստացահ էր իր
րնարութեան
աաեն • • •
Տարօրինակ
է մանաւանգ
այս վեր9ին Պատ -
րիարքին
րնթացքր
: իր սլաչտօնավարոլթեան
չբ -
շանին պատաՀեցաւ
քաղաքական
մեհակ
•իռ
ղէպք
մր, որ անկարող էր չանդրագառնալ
Պաարիար -
քութեան
իրաւական
գիրքին
վրայ,
1948
Մա–՝
յիս
15՚՚5՛
վերշ գաաւ բբիտանական
Հոդատարռլ. –\
թիւնր
Պաղեստինի
վրայ
%
1
Տակաւին
1948
Մայիս
1$ը չեկահ՝
Պաաբիար–\
Ամերիկեան
թերթի
մբ թղթակից
բ
տեսոլ -
թիւններ կր Հրատարակէ
նոր ԼեՀաստանի
քաղա
քական
, տնտեսական
եւ լնկերա
յին
կացութեան
մաս ին :
կ՝ամփոփեմ
Հիմնական
մասերր։
՚Լերշխն
երեք
տարիներու
րնթացքին
ԼեՀաս
աան
բո լո բովին
թօթափեց
արեւմ տեան
ժոգովր -
գապե տութ
իւնր։ Հոն Հիմա կբ աիրապեաէ
բոլչե
ւիկեան
դիկտատուրան
: ժոգովուրդր
նոլիրուահ
է վե րա շինական
աշխատանքի
յ
Տնտեսապէս
, ամէնէն
կենդանի
տպաւռրու -
թիւնր
ղոր մարգ կր կրէ, արգիական
գեգեցիկ
շէն քերն ենոր կբ բարձրանան
՚Լարշաւա
յի աւե–
րակներուն
մէշէն,
ինչպէս ելլեՀ այրերոլ եւ կի
ներու
կենսունակութիլնր
, երբ
աճապարանքով
կ՛ անցնին
ձիւնոտ
վւո ղո ցնե բուն
մ է շէն : Թէեւ չատ
վայելուչ
Հագուահ
չեն , սակա
լն բաւական
Լա՛֊
պատսպաբուահ՜
են ցուրաին
դէմ :
քագաքական
աեսակէաով՝
ԼեՀաստան
ա —
մէնէն
մեհր եւ ամէնէն
բազմամարդն
է Համայ -
նավար
երկիրներուն
չափոլահ՜
— ձեւուահ
է
րո լչեւիկ
քհ-՜ււսիո յ տիպարին
վրա
յ ։
իսկ
արեւմ տեան տեսակի
իսո րՀ րգա
բանական
ձեւեբբ,
որոնք
սլաՀուեցան
մինչեւ
1946 -
1947,
Հիմա
ւիո խուահ
են :
Արեւմ տեան
թերթերու
թգթակիցներ
առ
այմմ
կրնան
լուրեր
զրկեէ առանց
դրաքննութեան
: Աա—
կայն
վիզէներր
որ առաշ մեքենաբաբ կր տրուէին
,
գարձան
առանձնա
չնո րՀ մ ր վերշին
՛Լեց ամ իսնե–
բու
րնթացքին
: Անցադիր
կարելի է ստանա
լ մ ի–
այն ՚Բազաք • Բիլբոյին
միշոցաւ։
Վաբչաւա
յի օտար գիւանադէտնե
բ ր եւ ա -
բեւմ տեան
թերթերու
թզթակիցնե
բ ր սաՀմ անա -
փակուահ
չեն մայրաքաղաքին
մէշ, կրնան
առանց
արտօնութեան
ճամբորդել
երկրին
մէշ :
Ա ակա
յն
դագտնի
ոստիկանութիւնբ
մ ի չտ կր Հեաելի
օաար
լրաբերներու
, գիւա -
նագէանե
բու ել
արեւմ տեան
քազաքաց
ինե բու
չա րմ ո ւմնե ր ո ւն : Ե րկու
ամ իս առաշ Համա
յնավար
կառավարութիւնբ
գաղտնի եւ երկդիմի
օրէնք
մբ
Հրատարակեց
, որուն
Համաձայն
թղթակից
մբ
կրնար բանատաբկուիլ
իբրեւ լրտես,
նոյնիսկ եթէ
շատ
սովորական
տեղեկութիւն
մր ուղէբ , օրի -
նակ , իմանալու
Համար արՀեստակցական
միու -
թեան
մր անգամներու
թիւրէ
Շթեթինի
ֆրանսական
Հ ի ւէւլա տ ո ս ա ր ան ի կր—
Տ" ՐԳ Անառէ
Ո՚ոպինո
յի ձե րբա կա լո ւթ իլն ր
ցո յց
կուաայ թէ ինչու սրտագոգի
մատն ուահ՜ են Արեւ
մտեան
թղթակիցնե
րր եւ գիւանադէտնե
րր։
Պ՛
Ռոպինօ
խորՀբգաւոր
կերպով
ձերբակալուեցաւ
^ՐԲ
Կ^՚՚՚^դէր
օդանալ
մտնել եւ Փարիզ
մեկնիլ։
Ա ինչեւ
իսկ երկու
օր. չկրցաւ
լուր աալ իբ գերա–
գասին
։
ԼեՀասաանի
բո լշեւիկացումբ
ա յնքան
յառաշ
գացահ է որ, այն սլեաական
վաբի^եբր
,
մէշն
լ՚Աաքով
Համայնավարներր
որոնք կր
սլնդէին
թէ ԼեՀաստան
թանկագին
մ իշոց
մ ր գտահ– է Հա–
մ ագրե լու Համ ար Արեւմ տ •մոգով րզա
պետութիւնբ
Արեւե լեան րնկե րվա րութեան Հետ , պաաիմի
կ՝են–
թարկուին
այսօր, եթէ չլնգունին
իրենց
մաահ–
ման սխալբ։
՛Օրինակ՝
Վլատիսլալ
կոմուլքան ,
նախկին
փո իս - վար չասլեար
ո բ արտաքս
ուեցաւ
կուսա կցութենէն
: Վերշին
պաՀուն
«խոստովա -
նեցաւ»
իբ սխալբ,
սակայն
ուչ բրահ
րլլալով
իր
յայտաբարութիւնբ
, պատմուեցաւ
իբրեւ
կեզհա–
լոր :
ՆախազաՀ
Պ ո լես լաւ
Պիբութ որ թէեւ
ինք -
ղինք ոչ - կուսակցական
կր դալանէր
,
սակայն
վերշին
աարին
Հրաւիրուեցաւ
Համայնավաբնե
բու
կողմէ,
օզնել
ուզզելու
մոլորեա^երր
: Եւ
աառապէո
դորհագրեց
նոր ՀրաՀանգնեբր
։
Անկէ ի Վ^Ր գի՚֊՚լացիական
կուսակցութիւնբ
Հաչուե յարդարի
ենթարկուեցաւ,
լնկերվարա
կաններր
լուհուեցան
Համա յնավա րութեան
մէշ ,
Համայնավարներր
Հիմա բացէ ի բաց կբ պնգեն
թէ պրոլեաարիաաին
գէմ ամէն
րնդդիմութիլն
պէտտք է անխնայ
Հաչուեյարգարի
ենթարկուի
Առաշին
օրերուն
ԼեՀաստանի
մէշ,
Մոսկուա–
յէն քաշա լե րուահ՝
Մոսկուայի
Հաւաաարիմ
Լե -
Հեր իրենց
յայտարարութեանց
մէշ կր խոսաա -
նային թէ անՀատական
ձեռնարկներբ
պիաի ե -
րաչխաւոբուին
: Այոօբ
«խառն
անտեսութեան
»
շատադովներ
կր Հալահուին
, կբ
հաղրուին ,
մինչեւ
անգամ կր բանաաբկուին
:
Վեցամեայ
նոր հրազիրր–,
որ
1950/5՛
կր սկսի, պիտի
սեգմէ
անՀատական
դրամատիրութեան
վերշին տարրե -
րր, որոնք տակաւին կբ
մնան։
Գիւղն ալ Հաչուե յարգարի
գատապաբտուահ–
է, թէեւ
գանգաղ։
Գիւղացին
թէեւ կբ
վախնայ
ապագայէն
, բայց կր թուի թէ կ՛՛ուղէ
օդտոլիլ
պետական
սակագին
ոբոչելու
քադաքականութե
-
նէն։
Ամէնէն
մեհ Հաբցր սա թէ լեՀ գիլդացին
պի
տի կրնա՛^յ ղլուխ
Հանել
«ե րկբադո
րհո ւթեան
րն
կե րվա բացում ր» առանց ա յն տնտեսական
ց րն -
ցումներուն
ոբոնց ենթարկուեցաւ
ի) . Մ
իութիւ
նբ։ ԼեՀասաան
արդէն ետ մնացահ է միւս
բոլշե
ւիկեան
երկի րնե բու Հաւաքական
տնտեսութեան
քազա քականո
ւթենէն
(կոլխոզ)։
ԼեՀ
փ՚՚՚րիչներր
բաւական
մաքառեցան
Մոկուայի Հետ,
որսլէսգի
գանգաղօրէն
յառաշ
տարուի ա յս գորհր : ԼեՀա
կան քագաքներու
մ էշ ուտելիքի
առատու
թիւնը
ել
աւելորդին
աբտահումբ
անւոաբտկոյս
Հետեւանք
է ա քն իր ո գո ւթ ե ան որ տակաւին
բուոն
մ
իշոցնեբ
ձեռք
աո^ւուահ
չեն երկրագոբհութեան
մէշ ;
ԼեՀերբ
նո յն ճարպիկութեամ
բ չաբմեցան
ու
րիչ կարեւոր
Հարցի
մր
կաթո լիկ
եկեգեցւո
լ
Հետ եգահ յարարե րութեանց
մ էշ :
կառավարոլթիւնր
կբ շանայ
կգեբին ագդե -
ցո ւթիւն
տկձԲբացնեք
անզդալարար
,
խուսափելով
բուոն
անօ ր ին ո ւթ ի ւննե ր է ;
իրազեկներու
կաբհիքով
, / ՚էերշոյ կաոա -
վարութիւնր
պիտի
չաՀի
պայքս՚րր
,
որովՀետեւ
եր իաաս արգութեան
Համ ա քնա վարա ցում բ Հսկա -
յաքայլ կր յառաշդիմէ
: ՀետզՀետէ
կգեբբ գաս -
աիարկութեան
ասպարէզէն
քչելով,
կառավա -
րութիւնբ կր հրադրէ
Եկեղեցիին
ազդեց ութ
իւնը
նուազագոյնին
իշեցֆել ; Արեւմտեան
քադաքագէա
մբ նկատի
ունենալով
այս յառաշդիմութիւնր
եւ
կառավարութեան
խիստ
Հսկոգութիւնը
, ամէն
ասպարէզի
մէշ , կբ կարհէ թէ տասնեակ
մ բ տա–
րիէն
մոլեռանդ
Հետեւո րգնեբ
պիտի
ունենայ
կուսակցութիւ5ւը
:
ԼեՀաստանի
23
միլիոն
բնակիչներուն
մէշ
կան
չորս
մի լիսն ր ճարտարա րուեստական
բանուոր -
^եբ , որոնք առանձնա
շնո րՀներ կր վայելեն,
ինչ
պէս
ձրի բմշկութիլն
, Հանդստեան
թոշակ,
մաս
նաւոր տոմսակ
որոնք առաւելութիւն
կուտան
մի
սի. Հագուստի
, եւայլն
գնումներու
մէշ։
ժոզո -
վբգական
ճաշ
70
ԳԼոաիի
(20
սէնթի) :
Անշուշտ
գրկուահ
մնալով
արեւմ տեան
մոգովուրգներու
վայելահ
աղատութենէն
: Իրազեկներ կր պնգեն թէ
ժողովուրդին
85
առ Հարիւրր
Համա լնավարոլ
-
թեան դէմ պիտի քուէարկէ
, եթէ ագատ
լնտրու–
թիւն կաաա բուի :
Գադանի
ոստիկանութիւնբ
ամէն
միշոց
ձեոք
աոահ է, որեւէ
խլրտում
խավւանելոլ
Համար։
ինչպէս
Զեխոսլովաքիոյ
, ԼեՀասաանի
մէշ ալ
կացութիւնր
կարելի է ամփոփել
Հետեւեալ
ն չա–
նաիսօսքին
մէշ
«Աւելի
ուտելիք
, նուաղ ազա -
տութիւն »:
Թ-Ա-Թ՛
քր գիտէր
այս
մասին։
Աակայն ոչ մինչեւ
1948
Մայիս \օրեւ ոչ ալ
այդ թուականէն
եաքր,
մինչեւ
իր մաՀր, ոչ մէկ
քա
լլ
պատ ր իա րքա րւսնի իրաւավիճակին
վեբսւ–
քննութեան
նկատմամբ
• • •
Այսօր
յայւոնի է աք լեւս աին կացութիւէւբ
, որ
ստեղհուահ
է Երուսազէմի
մէշ :
Հետեւեա
լ կարեւո բազո
յն պարագանեբր
Հա -
մաղդային
քննութեան
խնգիր կր գարձնեն
Երու -
սազէմ ի Հայ սլատ բիաբքութեան
ասլագա
քին
Հաբցր •
Ա
1948
Մայիս
15^5՛
ասգին
վերշ գտահ է
բբիտանական
Հոգատարութիւնը
Պաղեստինի
վ ը–
րայ :
Բ • Այո Հոգատարութեան
վերացումուի^
ինքնին
կորսնցուցահ
է իր իրաւական
ումր
Մ իա
բանութեան
ուխտին
այն կանոնագիրր
, ոբ մչակ–,
ուահ էր ՀամախորՀոլբդ
նոյն
Հող աաա բոլթե
ան
Հեա , ապա վաւե բացուահ՝
բբիտանական
կաոա
վաբութեան
կողմ է , ել ուր ճշդուահ
է ին պատ ^
րիա ր քական
րնտ բոլթե ան կանոննե րր :
9* •
Բբիտանական
Հոզատա
բու թ իւնը վեր ^
նւսլով
անոր բաց ձդահ տեգր տակաւին
գբաւուահ
չէ
մ իշազգա
յնօրէն
ճանչցուահ
որեւէ
ումի
կող^
մէ :
Գ •
Այն ք>բր 1 երբ մ իշաղդա
յնօրէն
ճանչ -
ցոււսհ ա յս
ուժ՜ր գա ք դրաւե
լու րրիտանական
Հո–
զատարու
թե՜ան
թավւուբ
ձդահ աեգր,
նոյն *^ԲԲ
ա քս նոր ի շխանութ
իւնր
իր Հովանին
տարահելով
նաեւ
Հայ պատ ր իարքո ւթե ան վրա
յ՝ պիտի
ուզէ
զի անա
լ
«ւ/՝
իանզ ամ ա յն Հա յոց
ազգին
սեպՀական»
սլատր իարքոլթեան
ապագա
յին
մ ասին՝
Հա
յոց
ազգին
կարհիքր :
Այս կարհիքն է աՀա, ոբ այսօբ,
քանի տակա
ւին ուշ ւէ , էայնօրէն
աբհարհել ու մշակել
պէտք
է վաղր
զա յն
ղո րհադրոլթեան
դնելու
Համ ար :
կ ա րե՜ւո րագո
յն բ բոլոր
կաբհիքներու,
Ր՛՛Է՛՛Ր
առաշա բկնե բո լ եւ Հարցերու
մէշ այն է , ինչ որ
այնքան
զեղեցիկ
կե րպով
ճչդուահ է
ազգային
սաՀմ անագրութեան
մ էշ
™
վերստին
ազդը
իբա–
ւաաէր գ արձնել ա յն Հասաաաո
ւթե ան , որ «միան–
գամա
քն ձ,այոց
ազզին սեպՀական է» :
Ի ^է"/է"
Հասնիլ այս նպատակին
, երբ
մենք
չունինք
այլեւս
այն բաբձրազոյն
ատեանբ
Ա՚է^
գային
երեսփոխանական
մոզոփ
ոբ երէկ
այն–
քան Հեզինակաւորապէս
կր ներկայացնէր
ազգը
Պոլսոյ
մէշ:
(ՅՈՒԱԱԲԵՐ)
Fonds A.R.A.M
