2
6 ԱՌ
Ա^
Ա ՇԽ Ա Տ ՕԻԹԻՒՆ
* ՀայերէնաղիաութիւնԸ
ե.ըեդՀանրապէս
Հայադ էաութ էւնր
լէաւլոլւյ արւէէ
՚ե
դուլ՚ս
էն
ե1լել
աղգա յէն շԼէքւււնա
(՛էդ
է
՛ւ
գա ր–
ձեէ Համ աշխարՀա քէն ղ էաութ էւն
: Հ ա
յե
րէն է ուսումնաոէրոլթ
եամ ր ղրաղուե
լ են
ոչ մէայն Հայ
լեղուա րաննե րր ,
այլել
աարբեր
ղսվրույնեբէ եւ
ուգղութ էւննե րէ
պաա1լանող
օաաբաղղէ չաա մասնաղէտ
-
ներ։
Հայագէտութեան
մէք սւրմէքաւոբ
նեբ–
գբոլմ
է
Փբոֆ–
է–
Ագայեանէ տՀայ
լեղ–
ռլւս
րանութեան
ւգատմ ութէւէ։
» աշխա -
աոլթէւնր , որէ առաքէն Հատոբր
արղէե
լոյս
է
տեսել։
Առյն աշիատութեան
Հեւլէ^
նակր էբ ուսումնասէրութեան
շբքանակ
֊
ներէ մէք
է
առնում
Հ ա
յոդ լեղուխն ա -
ռբնչուոգ
բնգՀանուբ
լեղուա բանա կան
այեւղէսէ Հաբդեր , էնչսլէս էեզուէ փէէէ ՜
սովւա յութէւնր , Հայոդ
լեղուէ սլատմ ա -
Համ եմ ատա
կան
ուս ումնա սէ րռ
ւթ
է ւն ր ,
ռտռլգա բանութ էւնր եւա յ^ :
Հ ա
յ լե ղո
լ ա
բան ռ ւթեան
սլաամ ութ էւն ր
Հեղէնակբ բամանում
է
երեք շրքաննեբէ :
Առաքէն չբքանն րնգգրկռւմ
է
Հնաղոյն
մամանակնեբէդ
մէնչեւ
12բգ
Դ
՚"րէ
Ր" ~
կէղբեե բ
ր
,
եբկբոբգ
շբքանր
\Գրգ գաբէ
սկէղրնե բէղ , երբ լեղուա բանո
լթէ
ւնր ձե–
լաւռրւում
է
որսլէս առանձէն
գէաոլ
-
թէւն՝
մէնչեւ
Հ ա
յասաանէ ներկա յ կար–
գերէ Հաստատոլմբ,
եւ ՚էերքէն՝
երրորգ
չրքանր
նեբկայ
էչխանութեան
աարէնե—
րր • Ււբաքանչէլր
չբքան էբ Հերթէն
Հե -
դէնակբ ստո րա բամ անում
է
աոանձէն
ռւգգութ էւննե բէ եւ գսչբոդներէ, մանրա —
մասն ներկայադնելով
գբանդ աչքէ լ^կ ՜
նալ ներկայադուդէ^եբէն
:
Առաքէն եւ երկրոբգ
շբքաննեբր
Հան -
գէսանում
են գբա խօսուող Հատորէ
ու -
ոումնասէբութեան
առարկան : Աշխատոլ—
թեան սկղբում
կւյուաՆ
է
լ^գարձակ
նե -
բահ՜ութէւն , որտեգ Համաոօտակէ շարա–
գրուահ՝
է
րնղՀանուր
լեղուաբանոլթեան
ւգատմ ութէւնր
Հնաղ ոյն
մամ անա կնեբ էղ
մէնչեւ մեբ օրերր :
Աշխատութեան
մ
էք
ամ ենա յն էբաւամ բ
աոաքէն Հայ լեղուա բանն
է
Համա րւում
Հայ գբե բէ գէւա է Հանճարեղ
Հեղէնակ
Ա եսրոսլ Ա աշառդբ , "բէ
՝*ՐԴ
գաբում
կագմահ
Հայերէն
այբոլբէնբ
մէնչեւ աք ~
մբմ ղորհահոլմ
են նբա երա էւտաղէա
սե–
բունղներր :
Հ ա ք
լեղոլաբանոլթեան
առաքէն Լբքա -
նր
յ
էնչսլէս
Հեղէնակն
է
բնոբոչում
,
նախասլաարաստական
փուլ
էր
,
երբ լեղ—
ո լ ա
բան ութէւնր ոբպէս առանձէն
ղ է տու
թէւն
ղ ռյութէւն
չունէր ել լեղուէ ղանա–
գան Հարդեր
արհ արհ ւում ու էբենղ
լու֊
հումն էէն
սաանում
փէլէսոփա
յական
պատմական
ել քեբականաղէտական
աչ -
էսաաութէլննեբէ
մէք :
Լեղուա բանա կան
գէտոգոլթէւննեբն
էլ
ոչ
թ է
Հէմնուահէէն
ւլէտւսկան տուեալներէ , "՛յԼ Աոտուահա—
չունչէ վբայ։ Ելակէտ
լնղունելով
Աստ
-
սւււ հա չունչր , այգ շբքանում
Հա յերէնր
Համարում
էէն րաբելոնեան
խառնակոլ
-
թէւն էւյ աո աքադահ տասնեակ
լեղռւներէղ
մէկր։
5 -
^ՐԳ
գաբեբոլմ
Հայերէն
է
թարգ -
մանլում
՚հէոնէսոս
թրտկագու
յայանէ
քերականռլթէլնր
եւ այնուՀեաեւ
արր -
լում են Հայ
մե1լնէչներէ
մե կնութ էւններ
ր
ովսէս ՝Բեբգող
,
՚էալէթ
Անանուն
յ
Ատ. Աէլնեղէ, Գր • Մաղէստրոս , Տ. Եր–
ղնկադ է \ : Այղ շր քանում կատաբուել
են
նաեւ բաոերէ սաուղարանութեան առա—
քէն փոբձեբր , որոնք մեհ մասամբ մաա —
դահէն եւ սխալ
էէն։
Երկբորգ փուլբ
րնգ1Լրկում
է
Համարեա
ամբողք մէքնագաբր
(բնգՀոլպ
մ
՜էնչեւ
՝\.*^րգ– ՛էար է առաքէն կէսր) , երբ ե րեւան
են գա լէս էր մամ անա կէ Համար
Հ ա
յող
լեգուէ
համեմատաբար
չուրք,
ւլէտտկան
ուսումնտս էբութ էւննե ր , առանձէն
քեբա-
կանա.թէւննե բ , ոբոնք աբգէն
յունա բէնէ
ՕրէԿւքներէ
յարմարեղումբ
չեն Հայերէ —
նէն , այլ Հեղէնակներր
փռրձում են Հա ֊
յեբէնէ կանոններ սաՀմտնել։ Աատկանր -
չական
է
,
որ ա
յս
չր քանում
Հա յե
րէնով
ղբաղւում
են նաեւ
օտա բե բկբա դ էնե րր ,
ոբոնղէղ նշանաւորն
է
Ակրողերր
:
%ա
1711
թուէն Ամոտերտամոլմ
լոյս
է
Հւ5ւ
-
հայում
Հայող
լեղուէ
ուսումնասէրռլ
-
թեան
ղորհում գաբագլուխ
կազմող ((Ա -
բամեան
լեղուէ ղանձ» ա շիւատոլթ էւն
ր :
Զաբղադման
մեհ թափ
է
սաանում
Հայ
բաոարանաղէառւթէւնր
, երեւան են դա
լիս Հայերէնէն
առնչուոդ առաքէն րառա–
^ .՛նեբբ,
՚^րոնղէղ
Ո՚էվոլայէ
Հայ - լա -
\ոհ՜ ^ ։֊\ն րառաբանր
(1621 ^0
աշխաբՀԷ
Հնագոյն
ապադէբ
բառաբաններէդ
մկկր
պէտք
է
Համարել՝.
1749
թուէն
լ ո յ ս
է
ուեսնուքէ
Աէւէթար
Աերաստադոլ
Հայերէն
բսւդատրական
աոաքին
լուրք
բառարանը
,
օրր
Հանդէսանսւլսվ
նախորդ
շբքանէ
Հայ
լեղուա
րանութեան
ե լ բ ա ռ ա բանաւլէտու
-
թեուն
նուաճումներէ
ամփոփոլմր
, ճանա–
ւղաբ–>
է Հտրթում
յետաղ
ա յ է ն
Համար
է
՚Լկքասլէս
183(;
- 37
թթ.
լ ո յ ս
է
աես
-
նում
Հայ
րառւսրանաղէաոլթեան
անղու–
դական
կոթող
Ա . Ալղերեանէ
,
Գ.
Աւե
-
ւոէքեանէ
եւ
հք • Աուրմէլեանէ
՚քյ
՚ւր
Հ՛՛՛ք
-
կաւլեան
բաոարանր
, որբ
տնւլնաՀատելի
է
ոշ
մէայն
որոլԼո
•^այերկնէ
րադատրական
ր առա
բան
, այլեւ
մեհ
արմէք
է
նեբկու
-
յաղնում
որսլէս
սա
ո
լւլ
ա բանա
կան
եւ
րնդՀանրապէս
լե
ւլո լւս բանա կաԿւ
սւշիսա
-
տութէւն
:
Գրաիսօսուող
աշիւատու
թեան
մկք
իրա
-
լադէօբկն
մեհ
տեւլ կ
րսւոկադու
ահ
նսր
շրքանէն
, երբ
սկւլրնւս
ւոբ ւում
ե ւ
բուռն
կե
բպով
ղարւլ անում կ ղ
էտա
կուն
լ ե
ղո ւ
ա–
բանութ էւնր
: Անդեալ
դարէ
՚,^Օական
թբ–
լականներէդ
սկսւում
է
Հայող
լեղուէ
Հա
մեմատական
ուսումնասէրութեան
մէ
նոր
շբքան՝
Համ
եմ ատա
կան
լեղու
ա րանու
-
թեան
ղ իաական
սկղրու1էք1ւերով
:
ԱյԴ
չրքանէ
աոաքէն
նե
ր
կա յա
դ
ո
ւդ
է
չնե
բ ր
ե
-
գան
Հ.
Պեաերման, Ֆ–
Վէնղէշման,
Ֆ՛
ք՛ուգ , թկեւ
արղ
կն
ա պադ
ուղ ուահ
է
(Գ ՚
Ջ ՚ ո Հ ուկեան
) որ
ա
յգ
ոււլգութեամ
բ
առա–
քէն
քայլերն
արել
էբ
Հայ
մեհ
լուսաւո
-
բէչ
հւ ՚ Աբովեանր
: %տ
աոաքէնբ
կէրա
-
ո ե չով
սլատմ
ա
-
Համ
եմ ատա
կան
մ եթո
-
աը,
փորձել
էբ
ապաղոլղել
Հայերէնէ
ցեղակդութիւնր
ռուսերէնէն
, ւլեբմանե
-
յ
կնէն
եւ ֆրանսերէնէն
: Աոյն
ւսշխատու–
թեան
մէք
Հարուստ
փ ա ս ա ե բ ո վ
ղ ո յ ղ
է
տրուահ
Հւս յեբէնէ
դեղւսկղական
կապերէ
ուսումնասէրութեան
աստէճանականդա
բ–
դադ
ուս
ը : Պետեբմանն
ու
Վէնղէշմա
-
Նս
առա
քէննեբր
եգան
,
որ
Հայերէնր
Հնդեւրոպական
լեդու
Համարեդէն
, որբ
ել
բնղունելով
Ֆ– Բոպբ,
էր
^Հնգեւբոպա
-
կւսն
լեղուներէ
Համեմատական
քե
բակա
-
նու թեան
» երկբոբղ
Հ
րատա
րա կո
ւթ ե
ան ^
մկք
(1857
- 1801)
Հայերէնր
տեղագրում
է
Հնղ եւրոպական
լեղունե
բ է
շաբ քում
:
Տետւսղ
ա յ ո ւ մ
ար
՛լ
կ
ն , սկղբում
ղեռ
քհ •
Գոշէն
ասլա
Ֆ– Միւլլերն
ու
Պ–
Լ՚ս՚լար
-
տր
որոշում
են
Հայերէնէ
՚ւէրքր
֊էնգեւրո–
պական
լեղուներէ
շա
բ
քո
ւմ
,
Հռ
չակե
լով
այն
որսլկս
էբանեան
մ՛է բաբբաո
:
Այնու
Հետեւ
սոյն
տ
շքսատոլթեւսն
Հեղէնակբ
եզ–
բակւսդնոլմ
է,
ոբ
իր
ամբողք
դրական
դ ոբհ ունկ
ու.
թեան
՝,ետ
այս
գ ՚ ՚ ( ր ո ղ ի
^ ե
-
տեւոբդ
նե րը
չկա
բււ
դու դան
յայտնաբե
բել
Հա
յե
րէնի
յատուկ
ղ հեբր
, նբա
սե
վւա
կան
օր^Նքնե
րբ
, չկաբ
ո դ ա
դան
տար
րերե
լ
բը–
^1
՚հ
(Լ
փոիսառեալիդ
: Այ՛է
էոկ պաաճա
-
ոով
է
լ նրանք
չկա
ր ո դ ա
դ
ան
ճչգորոչել
Հաքեբկնքէ
՚ւէբքբ
՜էնղ ե
ւր
ոպական
լեղու
-
ներէ
չբ քանում
: Այղ
մԼհ
եւ սլատուա —
լոր
՚լ
՚՚բհբ
կատարեդ
մեհաւլո
լն
Հայա
-
դ է տ
Հ.
Հէւբչմանր
, ՛՛բէ
՚^Հայեբէնի
գ էրքէ
մ ասէն
Հնղ եւրոպա
կան
լեղունե
րի
շբ քանում
» Հռչակաւոր
յօգուահր
(1875
թ •՝)
չր
ք՛՛՛դ աբձա
յին
կկ տ
Հանգիսադալ
Հայերէնի
Համեմատական
ուսումնասի
-
րութեան
եւ դեղակդոլթեան
Հա
րդե
բի
վե
րաբերեալ։
՝(յա մ
՛է
չարք
մեհարմէք
ու
-
ւուէՈւասէրութէւննե
րով
կար
ողուն
ում
է
աարբԼրել
Հա
յերկնէ
մ
էք
սե վւա
կանր
,
րնէկր
ւէոխառոլթէլննե
րէղ
ուսում
-
նասէրեչսվ
Հտյերկնէ
րնէկ
տարբր,
ճչգօ–
րէն
բաւյայայտում
է
Հայերէնէ
բնոյթր
եւ
աոու\ք՚ն
անգամ
ղէաոլթեսւնն
աղդաբա
-
բում
,որ
է ա յերկնր
ոչ
թկ
էրանեան
ճիւղի
մէ բարբառ
է,
այլ անկախ
Հնղեւբոպա
-
կան
լեղու
: Արոչեչով
Հսւյերկնէ
՚
Լ Է Ր Ք Ր
Հսղեւ րոպական
լեղունե
ր
է
չար
քում
,
ոբ
պկս
առանձէն
Հնգեւբոսլական
լեդու,
նա
մանրաղնէն
ուսումնասէրութեան
է
են
-
թարկում՛
֊.այերկնքւ
ամբողք
բ ա ռ ա
յ է ն
կւողմը
եւ էնչպէս
Հայերէն
րնէկ,
այնպէս
է
լ փոքսւսռեալ
բուռ
եր
է
Հ ամա
ր
սա Հմա
-
նում
֊.նչէւնակսւն
օրկնքներ
,
որոնք յե -
տաղա
յ ո ւ մ
Հա
յերկնէ
ուս ումն
աս քւր
ու
-
թեան
ղորհում
ուդեդոյղ
ղաբձան
:
1
^)րղ
ղարէ
երկրռրգ
կկ սր
չր քագա
րձա–
յ է ն Հանղէսադալ
Հայերկնէ
տաբրեր
փու–
լեբէ
գրաբարէ
, մէքին
հայերկնի
ման
-
բա
կրկիտ
ուո ումնաո
իբութեան
եւ
ա
—
ո անձնապէս
ա
•
իսա բՀ
ա
րա
ր ի
Հաստատմ
ան
Համար
մգուռղ
պայքարում
: Ա^
մամա
-
նււ.
կ ,
երբ
օտաբ
աղւլ
ի դ
իանա
կաննեբր
ու–
սււլմնտսիբում
էին
՝։այերկնր
,
ոբոչելու
Հէ.մար
նրա
դ ե դ ա կցական
կասլե րր
այլ
լեզոլնեբի
Հետ,
վ^իէննայի
Մքսիթարեան–
նեբը
(Հ.
Գաթըրճեան,
Մ • Գարագաչ
-
ե ա ն
, 7, •
Ցովնւոնեան , Ա . Այտրնեան
,
Հ.
Տաչեան) դասական
եւ ոչ գասական
ղբաբարի
ղիւ ան են
անում
, ուսոԼմնուսի
-
բում են «Նաքսնի ռամկօրէնր»
եւ լուսա -
բանում Հայերկնէ չաա
մութ կողմեբ :
Հասարակութեան
կեանքում
ղո
յութէւն
Ոէնեցոդ
սլսէյքաբր Հնէ եւ նորէ մ՛էքեւ ,
է ր ւլ ա րն ապբահ է եւ ւլա րղ աց ո ղ է մ՛էքե
լ ,
էնչպէս
ւլրում
է
ղբքէ Հեղէնսւկբ, էր ւոր–
աա լա յաու թէլնն կ ւլտել
նաե
ւ
լեղուէ
Հարցում : Սղերա - ֆկ աոա լական
Հ ոս ան
քր կւսռչելով
Հնէն , ա չքսա տում
էր
դբա -
րարր սլաՀ պան ել էբբեւ
գ րսւկսւն լեղու ,
էսկ ագաաուկան ու դեմոկրւսաական
Հո -
սանքնեբր
, որոնք
Հանդէս
էէն
դալէս
մ էտ սնա բաբ , սլւսյքար ում կ էն ա չքսա բ Հա
րա բր ղբւոկաե լեւլո
լ
է աստէճան էն բ՛ոբ - •)
ձրացնե չոլ ֊.ամաբ : Այգ ՛գա յքարր ,
որ
1
ղրապայքուր
անունն կ ստացել , հաւա —
ւ՛՛լմ
է
Արեւելեան
եւ Արեւմտեան
Հայաս–
աանում
4
>0
— 0 0 ՛ " ^ ՛ ՛ ՛ ^
թուականներէն
•
էիբե ւե լեան Հա յասաանում
շար ունա կելով
Տ
« ւ
յ
մ՛եհ լուսաւոբէչ
քէ)
.
Արովեանէ դոր–
հր ,
֊էՈ։
լ յեւլա վւոէւսւ կուն
ղեմւ/կրատ
Ա . ՚1,ա լբանղ եանր եւ Ատ.
՝1,ւողարեւոնց բ
« Հէւս էսաւէու յլ»ում
աւա բամ ւոն են Հ
աս–
ցնում
ղբասլտ յքար է առաքէն
վւուլլւ : Ա–
րել մաեան
Հա յասաանում
ա շէւա ր֊, տ բա ր է
յւ^ւլթանսւկր
լեդուա բանտ կուն — ւլէաա —
կս/ն տեսակկ աէց աոլաՀ ուէում
է
Ա . Այ -
տ ր՛հ եանր՝ էր /յ^՚Բննական քե բու կանու թ էւն
ա շքսար Հուբա ր կամ արդէ
֊, ա յերէն
լեւլ -
ւււէ
» (1 8՚>()
թ •՝) ՚> " յ՛" կ՛՛՛ոչ
ուշէւատոլ -
իքե
ամբ :
Անցեալ
ւլւււբէ առ աք քւն կէսեբքւց ֊աայա -
ղէտ ութ է
ւնն
սկսում
է
դա րդ ւսնա լ
Աոլ -
սաստանում : Գրաքսօսռւալ
՚լրքք՛ մէք յէ -
չատակւում
են ք՝բոսսէ է ,Լանդ լուա յէ Հա—
յաղէտական
ա չիսատսւթ իլննե բբ , ի՝որռ —
եւի քերականութիււնր
, կարապետ
Ե՚լովէ
ուս՚ւ ւմ՚նւսս է բու թէւննե բր , բայց առանձ -
նապկ ս նչւում կ ՛Բեբուի
բ է
Պ
Ա
՛՛ռ կան ե ւսնր
(1833
-- 1 8 8 9 ) ,
"րէ Հայաղիտական
ու
-
ս ումնւսս իբու թ էւննե բլ, խոչոր արմէք
են
ներկա յացնում՛ Հայոց լեղուէ եւ մասնա -
լոբապէս
Հայ բա բբաո աւլ էտււ
է
թեան Հա —
ԱՐԴԻ
1*
ՈԻՐ՝ԻԻԱՆ
ԱՍԵՐՒԿԱՑՒհ մԸ ԱԿՆՈՑՈՎ
ԳԵՄԼ1ԿՐԱՏ ԿՈՒԱԱՑԿՈԻԹԵԱՆ
ԳԷՄ
ԲՈՒՌՆ ԳԺԳՈՀՈՒԹԻՒՆՆԵՐ
ԿԱՆ,
մւ
՛բ ։
Վերքապէս
ո՛՛յն
ա շքսա աութ եան
մկ^
բնոլթւողբւսւմ
են անցեալ ՛լարէ
վերքեբէ
ել մեր գարսոլլիսէ , էնչսլէս նաեւ մէսմա–
նակակէց եւրոպական
Հսւյաղէտնեբր
, ռ–
բոնցէց
ամենանշանաւորն
է
մեհ
լեդուա րան Ա. Մէյէն
(1800
- 1 9 3 0 ) ,
որն
էր
Հ՛՛՛յ" 3 լե ՛լուէ
քերականութեան
եւ
բառայէն
կաղմէ է՛որ եւ բա ղմ
ա
կռ ղմ
ա
՛հի
ուսումնտս էբութէլննե
րաի րւոցա յա յտե լ
է
՛՛չ մէայ՛ն Հայերկնէ
ձե
ւա
րա՛ե ո
լթ
ե ան
ոլ
չարաՀ էւսութեա՚ն
Հ՚նղե
լ բ
ոպա կան
ք^՚է ~
Հանրութէւններր,
այլեւ
սլւսբղարանել
է
յեբէ՚եէ
ոչ
֊,ն
գե
լ
ր
ռ
սլա կան
տ
՛ո բրեր է
յետաղա յում
Հւսյկական
Հ "՛լի
՚քրայ ա -
ռաք անա լու բնա կան ո՛ե օ
բ
ինա չա փ ո
լթ ի
ւ՛հ–
ներբ : Նա տուել եւ միտմամանակ
ճչգել
է
րսւղմ աթիլ Հա յե բէն րառե բի
ւլ իաական
ստուգաբանութիլհնեբ
, որււնց խոչոբ ա -
ւանգ են ներկայացնում
Հայոց
լեղուի
ուսումնասիրութեան
բնաղ ալառում
:
Այսպկսով
, ւլրա խօս ուոդ
ա չքսատոլ —
թեան
ա1^
յա յտ տրմանիքն
այն
է ,
որ
Փբոֆ. է. Աղայեանը փաստական
Հա–
րուստ
նիւթի վրա
ք
Հիմնուելաի
առաքին
անղամ
մ
՛ատչելի ձեւով տալիս
է
Հայ լեղ
ուա բանս ւթեան
բն՛ւ արձակ պատմ
ութիւ
նբ , լեղու արան ական
մ
աքի աստիճանա
-
կան ղար ՛լաց ում ր ֊.նաղո յն ղարեբից
, իր
սւալմնա յք՛ն վիճակից սկսահ
մ ի
՛հչեւ նո -
րսւղոյն մամանակները
լեզուարանոլ
-
թեա\
Հասունութեան
եւ արղա սա լոր
ու -
էէԼան
չրքանր : Նել՛ կա յ՛ս ցնե լով լեղուա -
րո
/եական առանձին
ուղղո ւթ իւննե րն
ու
գպրոցնեբր,
ինչպէս նաեւ դրանց ակա ^–
նաւոր ներկա յա ցուց
ի
չնե րին ,
Հեդինակը
իր վճռական
խօսքն
է
ասում , ղնաՀա -
"ւում եւ որռչոլմ
է
նրանց տեղն ու
՚չերր
Հ այ
լեղուա բան ութ եան
սլատմ ութեան
մէք։
Աչխատութեա՚հ
միւս
արմանիքն կլ այն
է ,
ոբի Հակակշիռ
մինչեւ վերքերս
աա
-
բահռւահ
այն կարհ իքէ, րսա որէ
Հայոց
լեղուէ ուսումնասէր ութէ ւններ է սլա տէւը
վերաղրւում
էր
մէայն Ե ւր ոպա ցէնե րէ՛ե ,
Փրոֆ.
է՛
Ա՛չ՛"յեանր ան՚սռարկելէ
վւաո–
տԼբռվ
ցոյց
է
տալէս Հայ լեղուա րաննե
բ ի
մտցրահ քոսչսր աւանդը Հայրենական
լեղ~
ոէ
արանութեան
մէք :
Աոյն աչի՚ատութիւնր
էբ մասնակէ թե -
բ
^ւթէւններով
Հւսնգերձ կաբեւոբ
ձեռ -
նարկ
է
Հանգէսանում
Հայ լեզուարանու–
թեան պատմութեան
ուսումնտս է բո ւ թեան
Ա. ԱՈՒԲՒԱԱԵԱՆ.
Համւ
՛ր ։
«Ս– Հսւյաստան» (ամսսւգիր)
ԿԱՐՍԻ ՊԱՏՄԱԿԱ՚ե ՃԱՍ՚ՐՈԻՆ ՎՐԱՅ
)
Ո՛ւանք կ՝րսեն , թէ Մենտերկս
ցամ
քահ - փճացահ է , էնչպկս այն պատմա
- յ
կան գետը՝ Մենաերէս , ուրկէ առաւ
՚սն
՜Հ
էր անունը,
1 9 3 4 ^ * ՛ ,
երբ Աթ՛ո թէլբք
^ր"՚–\
մայեց բոլոբ Թուրքերուն
րնաանեկան ա–֊.՝
նռւննե բ րնարել։
Ուրէչներ կր աարակու –\
սէն, թէ Մենաերէս
վւճւսցահ է,
նկա - .՚
տելով որ ան Հարուստ
Հ
ողա տէր
մրն էբ
^1
քաղա քւո կւսն ութեան մտնելէ աոաք, սա - •
կա յն կր ղու՚եղ ատ քւն , թկ ան չէ փ" րձեբ \
՛լ" ՛՛լել էր կա չւսոա կե ր ոլա շտօն ե ան ե րբ
է ;
Անոնք կ՝ամրաստանեն
նաեւ, թէ Մենաե—չ
րկս է մարղ էկբ ,
1957^
բ
՛նտ
ր ութ եան դ սւռ–
է
թէւ , ՛լրամ բամնահ են ւլէլւլա ւյ էնե ր
ու
՛ն
: 1
Այս վեբքէննեբուն
քոլէն , ղեմոկրատնե
- •
բու
ղլքսա ւոր ում ր կր կազմէ :
Բ
ա
ղա քն ե բու մէք սակա
յն ,
կառավա — •
րոլ թեան Հանդ էպ
րնղւլ էմ ութէւնր
ւլ եբա–՛ \
կչէ՚ւ
4 )
եւ շատ մր Թուրքեր
վ ս տ ա Հ ո լ
–՝\
թեամբ
կր նախատեսեն , թէ յառա քէկա յ
I
րնտբոլթեանց
լնթացքէն
, դեմ ո կրա տնե րբ ՝.
ւղէտէ ոլաբտուին , "ակայն
նշանակելխ\
կերպով
1լտւելցնեն
,
«
եթէ ուրէշ բնտ –\
բու.թէւն մբ տեղէ ունենա յ
. . .» ;
Հ
ԱաՀմանազբութեան
Համաձայն պէաք –է–\
կատարուէ նռր բնւոբոլթէւն
մը,
1 9 6 1 / ՛ ^ » ;
եթէ ոչ աւելվւ կանուքս :
1 9 5 7 ^
յ^տբու -•<
թեսլնց լնթացքէն
, գեմոկբատնեբր
ըս– •
տադսւն քուէներուն
4 7 ՛Օ ՚ " "
Հարէւբր , ^
սակա յն , Թուրքէ"
յ լ^տրական
օրէնքով
1
անոնք ձեռք ձգեցէն
Աղ՚լ • Մ եհ
Տ՚սղովի
I
6 1 0
աթոռներէն
աը
:
՜\
1959/՛
Յունուարին , Հա լք կուսակդու —
թէւնբ
ձուլուեցաւ
« Աղատոլթիլ՚ե
» կու— :
սակցութեան
Հետ։
1 9 5 7 ^
րնարութեանց
՚.
մ էք , երկու կ ո
լսա
կց ութէ ւննե րր
Հ
աւա
—
.1
քաբար ստացահ
էէն գրեթէ
գեմոկրաա
—Ղ
ներուն չավ՛ ք"ւէ ) էքնացահ էէոքբ
մասր \
չաՀ ահ
ՐԱա
լոզ «Աղդ» կո ւսա կդ
ո
ւթէւն ր , \
ռր կրօնական
մռլեռանգութեան
կոչ ոււլ — ՚;
՛լո՛ւ անքատ Հէսաոււսհ մրն է
:
է
Վերո քէչեալ մէտցւոհ րնդղէմէսգէբ
կու
— ՜յ
ոակցութեանց
կողմ՛է
Հբատաբակուահ՜ \
լա լտարա բութ էւն
էքբ 1լրսէ,
թէ
անոնք ՝
պէտէ քնքեն այն բոլոր օբէնքնեբր , որոնք
Հ
կը սաՀմանաւէւոկեն
խօսքքւ ,
մամուլէ ,
մռղովէ , արուեստի
եւ կրօնէ էսղատու
—
ւ
թէւննեբր , Հաստսւտելոէք սաՀմւսնագրսւ — |
էլան ատեան մբ, որ ւդէտէ պա֊ասլանէ յէչ— \
եալ էուլատութ էւննե բր եւ
ւքէւսնե րր
է |
՛էէերկա
յի ասՀմ
ա
՚եագրութ եամ բ , Թուրքե — |
Րր ԷԲւ
՚ե՛– թէ կր ՛ք՛"յելեն
"՛յ՛լ աւլատոլ
—
՜է
թէւնն1տրր,
սակայն
ամէն էնչ առաձդա — ^
էլա
՛ն
է, եւ քցոբՀրգարանբ
կրնայ
Հ
^օրկն— ^
քաք»՝
^չղել
աքդ
աղատութէւննեբր
:
Ընգգէմաղէրներր
նո քնպէս էլր խոստա
— –յ
նան նախաձեռնութեան
աղա
տ
ռ ւ թ է ւն
յ ^
սեփաէքանութէւն
, աչխատեչոլ
էրաւունք , ^
էնչպէս
եւ
ղոբհաղուքի։
:
Թուբքէոյ
տ
ներկս՛ յ օրէնքներով
բանուորական
մքաւ— |
թէւննեբ
թոյլատրոլահ
ե՛հ, ել կան
՚"յգ
մքաւթեէսնց
Համ աւլա ^ակցոլթ
էէննե բ ^ ^
սակա յն ւլռրհաղ ուլր ապօրէն
էլը նէլաա - ^
ուէ
։
^
Թուրքէա
ունէ յա ւե լո ւահ ա էլան մտւսւո- \
բական գասակարգ մը, որ կրնայ
առաք
•-
|
նորգութէւն
Հայթայթել
էր մոգովոլր
— ^
էլէն :
Հաղաբաւոր
Թուրքեր
կր~ ՚՝
թուահ
են
Ամերէկայէ , Անդլէոյ
, \
Ֆրա՛նսա յէ
եւ
Գերմ անէո յ
Հւս - \
էքլո
լսա ր՛ոննե րուն
մէք .
անդեալ տարի
I
էլ*ուսանէէն
3 1 9 2
Հողէ,
էսրտասաՀմանի
\
մէք։ Այս Թուրքերր
ւքաբակոլահ
են
ա - |
րեւմտեան
գաւլաէէա րնե րով , եւ անտա բ– \
բ ե
լ սլէտէ չմնան Ա՝ ենտերէսէ արեւե լեան
1
^^ էսլաբոէի
բռ
՛նա
տ
էր ու թ ե ան
֊էԱւնդ
էսլ :
\
Թուր քերը հագում առահ են կեգր . Ա • \
սիայէն
, եւ մօակն ցեդակից են Հիւսիս.
Զէնաստանէ
Մ ՛էն էլոլն ե ր ո ւն եւ Ման չունե–
Հ
բուն , էսէլ Ֆիներուն
եւ Հունդս՛ րնե բուն՝ ;
Եւրոպտյէ
մէք։
իրենց երկրէն ասէական
Հ
մասբ՝ աւեթւ
բնղ
արձէսէլ է ք՛սն
Թէք"
Ր"
Հ
նաՀանղը ՝, է"կ
եւբոպաէքսւն
էքւսսբ
ղ
աւելէ
փոքր
է
ք՚"ն Նէւ ՀեմչէրըՀ
1
Աակայն Թուրքերր էւաոնուահ
են շատ մը \
աղղեբու,
ոմանք եւբոպաէլան
,
որոնք ^
իրենցմէ առաք կը բնակէին Փոքբ Ասէոյ \
մէք։
I
Մ ա քուբ մորթ
ունէն , եւ
ֆ էդէ քապէս ^
աւելէ կր նմանէն Ե ւբոէդաց էնե ր ու , քան -*
Ասէացէներռւ , եւ էնքդէնքնին
եւրոպա - –\
ղէ
քլբ
նկատեն : կան քսարտեաչ , շւսղանա
— յ
կագոյն
եւ կարմէր
մաղերով
ԹրքուՀի
- ւ
նեբ , ոբոնդմէ շատեր գեղեցիէլ են : Թ"ւբ– ՜\
Fonds A.R.A.M
