ԱՐՄէ
\ւ4ւ
ԳԱ.ՐՕ
(ՄԱՀՈԻԱՆ
շՁԱՄԵԱԿԻ՚ւ, Ա ՌԹԻԻ)
Ամէն
Գաըոյէ
մաՀոլյմն
քսանեւ֊էննամեակը
չլւացաւ. Մ"՚րսւ
^ Հ ի ն ;
Անձնուէր
ընկերչլ
մեռաւ,
մ-ընեւի
մէԼ
եւ.
թաղուեցաւ,
անոր Փ էէն Փալէի
ղերեղմանաաուեքչ
եռագոյնովդ
ծածկուած
գագաղէ
մքչ մէ^^^
-
Հայ յեղափոխական
սլաամութեան
մէ^
Արմէն
Ղ՚արօ բացառիկ
աեղ մբ կբ ղրաւէ
իբ
յաակոլ
-
թիւններոփ։
Հարուսա
ղեբգաստանի
մբ
ղաւա1^
Ըլլալով
Հանգերձ
, ան Հեռացաւ
իր Հօր ճոխ
սե
ղանէն
նեաուելով
յեղափոխութեան
կբկէսբ
:
Բա
ռին իսկական
առումով,
ան թէ մաաւոբական
էր
եւ թէ յեղափոխական
I
Արմէն
Գաբօ ծնած
է Բաբձբ
Հայքի
մայբա
-
քաղաքին
- կար էն ի մէԼ; Ան սեբած՛ է քաղաքի
ա–
մենաՀարուսա
Փասաբմաճեան
րնտանիքէն
։
իբ
մեծ
Հայրր,
ի)աչաաուբ
Փասաբմաճեան
, որ ու -
նեցած
է չորս մանէ եւ մէկ աղ^կ,
սսլաննուեցաւ
Թուրքերէն
1Տ72/՚5՛ :
Իէ անգբանիկ
զաւակն
էր
6աբութիւն
էֆէնտին
: Վեբ^նբ
ունեցած
է
երկու
մանչեր
եւ երկու
ազձիկնեբ
: Ատոնցմէ
մէկն
է Ար
մէն
Ղ՚աբօՆ
I
Ան նախապէս
աւաբաահ՝
է իբ Նննգավայրի
Աա–
նասարեան
վարմարանր
\%%\.ին : Անկէ վեր2^
իբ
ուսմ ան ծա րաւբ
յաղեցնե
լու Համ ար Հետեւած
է
գիւղատնաեսութեան
, 3)բանսայի
Նանսիի
վար
-
մարանին
մէ^է Իր գլխաւոր
նպատակն
էբ
Հայ
ղիւղաց ինե բ ու տնտեսական
վ իճակբ
բարելաւել
ե՛ւրոպական
նո բ
մ եթոտնեբբ
ներմուծելով
մ ա
յբ
երկրի
մէչ : 8ետոյ
^^լնեւի
մէ^ ստացաւ
Հանքա
-
բանոլթեան
վաբղապեա
տիտղոսր
•քք
Նախ
քան
իբ ուսումբ
լբացնելբ
նետուեցաւ
յեղափոխութեան
ասպարէղբ
: իբ սրտին
մէ^
կբ
բոցավառէր
խողխողուած
եւ խռչտ անգո ւած
300
Հազար
Հա յե բու
վրէ մի անչէ^ Կքակր : Անոր
ա
ռաչին
եւ յան գուգն
յեզափոխական
գործն
եղաւ՝
Հբաչ
Թիրեաքեանի
ե լ Բաբգէն
Աիւնիի
Հեա
միա
սին վարել
Պանք ՝Օթոմանի
ցռյցր
1896^5՛ :
Հաղիւ
23
գարուններ
րո լո բած
էբ երբ
ոբ
նետուեցաւ
մ՛աՀուան
ղիրկր
իր
26
լ^կե րնե բու
Հեա
միասին
: Այղ ցոյցէն
մէկ օր առաչ
բոլոր
ւէ ասնւակցու^ե
րբ ողչա զուր ուեցան
ի բարու
Հետ
է
Այն
բմ բռնում ով թէ բոլորն
ալ պիաի նաՀաաակ
-
ուին։
Այս
յանգոլղն
եւ խիզախ
չարմումին
նպա–
ատկն
էր ցնցել
Պոլսոյ
վեց եւրոպական
պեաու
-
թ եանց ղիւանւա
զի տական
նե րկա յացուցի
^ ե ր բ որ–,
պէ սզի պարտաղբեն
կարմիբ
Աուլթանին
գործա
-
գրելու
բարենորողումներոլ
ծրագիբբ
եւ կասե
-
ցրնելու
արիւնոտ
կոտոբածնեբր
;
Արմէն Գաբօ իբ՝ Հայ ազատագրութեան
զոՀ–
\լու պաարաստակամոլթեամբ
եւ ^ոՀաբեբոլ
-
Օ Ր Ո Ւ Ա ՛ Ն Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ Ի ՚ Ս
Հ Ե Տ
Ի՚^Ալ կ՚աևցԱի կը դաո^ևաք
Աւպաօիպ
Ակյ^
Աաենէ մր ի վեբ ծանբակչիռ
զրոյցներ
կր
չրչթն
Ալպանիոյ
կացութեան
մասինւ
Փարիղեան
թեր -
թի մբ թղթակիցբ
չոնգալից
յօգուածաչաբք
մլն
ալ Հրատարակեց
, նկաբագրելով
ապստամբական
չարմումնեբբ,
լուսանկարներ
իսկ տպելով
է
ԱՀաւասիկ
ամփոփ
տեսութիւն
մր
անցու
-
գարձի
մ ասին
:
Բոլոբ
այն եբկիբնեբէն,
ոբոնք
իբբեւ առաչ
-
նորգ եւ տէր
ունին Աոսկուա
, ցաբգ
ամէնէն
քէԼ
խօսուած
է Ալպանէո
յ մ ասին է
Թի բանա
յէն Հասած
տե ղեկո ւթի ւններբ
չաա
ցանցառ
են , մինչգեռ
երկաթէ
վարաղոյրր
երբեք
չէ արգիլած
որ Աեխոսլովաքիայէն
, ԼեՀասաա
-
նէն,
Հունգաբիայէն
եւ ուբիչ
ա ր բանեակ^
րկիբ
–^՚
ներէ լուրեր
Հասնին , ճիչգ
կամ
սխալւ
Եթէ
Ալպանիան
ա յոօբ յանկարծ
կար եւո բու
թիւն
կբ ստանա
յ , մ իչա զղա յին ներկա
յ
վփճակին
մէչ,
երկու պաաճառներ
կան,
նախ,
յամառ
ղբ -
րոյցներ
կբ
չյ՚չին
բմբոսաութեանց
մասին
որաեզփ
կ՚ունենան
կառավարական
ռւմեբոլ
գէմ
է
Յե աոյ,
Թիթոյի
Լոնտոն
այցելութիւնր
այմ–
մէական
Հանգամ՛անք
տուալ
այս Հարցին,
քանի
որ Եոլկոսլալիա
մօտէն
կբ Հետաքբքրուի
Ալպա -
նիայով
, իբբեւ
անմիչական
գբացի
տ
Ալպանիոյ
տաբածութիւնբ
կբ
Համապա
-
տասխանէ
Յքրանսայի
եբեք
նաՀանղնեբուն
, մի -
չին աարածոլթեամբ
27
Հազար քառ՛
քիլոմեթր
;
Ժողովոլբզին
թիւն
է
1 –175 ՛ՕՕՕ
Հոգի,
ոբ
կբ բաղկանա
յ լե ոն ա կանն ե բ է
է
Ալսլանիան
Ե՚֊բոպա
յի ա յն երկիրն
է ոբ ամ է^
նէն չատ
անղրաղէտնեբբ
ունի
(84
առ
Հարիւրր
կա րղա
լ
–գրել
չի գիտեր , Համաձայն
վիճա կա
-
ղր ութեանց
) է
^ ՍԿԷՍԱ վնաս ուեցաւ
յաչո րգական պատե
-
բեգմներու
Հետեւանքով
: Ալպանիան
իբ անկա
֊.
իսութիւնբ
ստացաւ
\%\.^ին
X Նախ Հանրապետա
-
կան ,
1925^^ ,
միապետական
գա բձաւ
4928^^
գլուխն
ունենալով
Զ^կու թագաւոբբ
:
Զօկու
իչխեց
իբ աղքատ
եբկրին
վբայ
մին -
չեւ
1939,
^ՐԲ սլատերաղմի
յա
յաարաբութեամբ
Հեռացաւ
եբկբէն
:
Ալպանիա
նախ
ինկաւ
Ղ՛երմ աններու
եւ ի -
տալացինեբռլ
ձեււքբ , ե լ վեբաղտաւ
իր անկա ^
խութիւնբ
քիայնակիցնեբու
յաղթութեամբ
ւ Հե–
բբսաին
կորսնցուց
1945/՛ =
էնվէբ
Հոճայի
առ
-
մամեա.յ
իՀիսանւււթիէնյԼ
.4ո
.շարո ւնա կո ւէր եւ. երթ
րեբէ% եւ բնկեբնեբէ%^
է"±՚՚Րէ՝^
*՛
-
նասսյանր
կբ կաղմեն
անանցելի
ամբարտակ
մը ,
խանգարելով
Թիրանայի
ցամաքային
կապը
գէ^ի
^^^ԿրեմՓ
երազները
Ագրիականի
մասին
յլ,գ^
ցնդէին
: Բայց
ան փորձեց
օգաագործել
վերչին
լուսամուտն
ալ : Օդային
ճամբով
Ա՚ոս -
կուա
ղէպի Ալպանիա
ղրկեց ծովային
մասնագէտ
ներ, քանի մը Հարուածային
վաչտեր
,
բոլոբը
Հագար
Հոգի։
Պէաք էր Ալպանիոյ
չորս նաւա
,
Հանգիսանեբէն
Գիւրացօն,
գլխաւորաբար,
խա
-
բիսխ
մբ գաբձնել
սովետական
սուզանաւերուն
Համար , որոնք պիաի փոխագրուէին
կտոր - կտոր ,
բեռնաաաբ
օգանաւեբով
եւ պիտի
վերակազ
-
մուէին
այս խարիսխներուն
մէչ ։
Այսպէս,
պաաերաղմի
պարագային
, Ա՛ռս .
կուան
կբ յուսար
Հաստատել
գաչնակից
նաւերու
գէմ սպառնալիք
մբ, ազաա ծովերու
մէչ,
որոնք
Հսկողութեան
ենթարկուած
են արեւելքէն
Տար
-
տանէլով,
կեգրոնէն
Աուէղի
չրանցքով,
իսկ ^ .
րեւմուտքէն՝
ճիսլրալթարով
։
Երեք տարուան
փոբձեբէն
ետք
սկսելով
1948Հ^^ —
սովետական
ի շիանո
ւթիւննե բ բ Հաստա^
տեցին
ոբ նիւթական
արղելքները
անյաղթելի
են ։
ԽորՀբղային
մասնագէանեբբ
վերագարձան
:
§00
Հողի
միայն
մնաց,
որոնք ոստիկանական
Հսկո -
ղութիւն
կբ կատարէին
:
Այս ձեոնթավքութիւնր
եւ պարպում
բ քաչա -
լեբեցին
Ալպանացիներր
գյուխ
վերցնելու՝
էնվէր
Հօճա յքն րււնա պեա ութե ան ղէմ՛ ;
՛Բաչալե րուե լով
Ե ո ւկո ս լա ւիա յէն ,
Հարիւրա
ւոր Հայրենասէբներ
գիմագբական
ճակաա
կազ -
մեցին
եւ սկսան
ղործել
եբկրին
ճամբաներուն
ե լ
երկաթուղիներուն
գէմ ;
՝Բանի Պելկրաաի
օմանգակոլթիւնբ
" / " ՛ ձ
դո յն կբ ստանար , ապստամբութիւնն
ալ կը
ծա
ւալէբ
: ^աբմոլմը
բոնած
է եբկրին
մէկ
մասբ,
ամէն սլարագայի
մէչ ամբոզչ
սաՀմանամերձ
շբր֊
չանբ , ութսուն
քիլոմեթր
խոբութեամբ
;
Այգ •^1Վ"Ցին
. Թիրանայի
մէչ իսկ
աՀաւոր
թ շո ւա ռո լթ ի ւն կբ աիրէր
, ՀետզՀետէ
Սաստկա
-
նալով։
Դմուաբացած
էբ մայրաքաղաքին
պաբե
-
նաւո
բումբ
Զղալով
ոբ Հովբ
ուղղութիւնը
կը փոխէ , Ալ -
սլտնիոյ
ներքին նախարարբ
բացէ ի բաց
բմբոս
տացաւ
իր աիրոչ
ղէմ, ՛Հաւաքեց
կուսակիցները
ե լ քանի մը արիւնալի
բախումներ
աեղի
ունեցան
՚/երչերս
կաո ավա
րութե ան ներ կացո լցիչներ
ու եւ
բմբ,
էնե,
միչեւ
թեամր
գարձաւ
Դաւակցութեան
առա^ոբղնե
-
Արեքներու
Համաձայնութիւնը
իրական
•^ւ՚ն՛. Ամրողչոլթեամբ
նոլիբուեցալ
Հայ յե–
ա Սառ
ալ
ղա փո խ ո լթեան
գործին։
իր
26
տարիներու
բե
-
ղուն կեանքբ
բնգելո
լզուած
է խիղախ
ու սքան
-
չելի
գրուագնեբով։
կովկասի
մէչ իր ղեկավա
-
բութեան
տակ
էր զէնքերու
փոխագրութիւնբ
գէպ
ի Թուրքիա
է
կովկասի
մէչ. Հայ - թաթարական
բնգՀաբում–
նեբու
չրչանին
, ան ցուցադրեց
կառավարելու
Հմտութիւն
եւ Հեղինակութիւն
: Ութ օրուան
ան—
տ
11/1 IIIII11/ր կռիւներու
բնթացքին
ցարական
իշխա
նութեան
լա րա խաղա ցութիւննե
ր բ ի գերեւ
ելան
:
Թիֆլիսի
Հայութեան
ինչ^ւ
ու ֆիղիքական
կեան
քբ վտանզէ
փրկուեցաւ
: Թաթարներբ
սպիաակ
դրօշ պարղե ցին եւ խաղաղութիւնբ
Հռչակուեցաւ
1908^^՛։
Իր ծննգավայբբ
ղինքբ
բնտրեց
Ասման
-
եան խորՀբգարանի
անգամ
: Ան մօտէն ծանօթա
-
ցաւ Թաչէաթի
, ճէմալի
եւ Տօքթ՛
Նազբմի
գա
-
I.երուն : Հա յկական
նաՀանգնեբոլ
մէչ եբկաթոլ
-
զինեբու
գիծեբ
կա ռ ո ւց անե լո լ ծրագիրր
ձախո
-
գեցաւ. թուրք
առաչնորգնեբու
բնգղէմութեամբ
:
Համ աչխարՀա
յին առաչին
պատերազմ
ի լն -
թձւցքին
, Ղ՝րոյի
վիրաւորուելէն
վերչ , նշանակ
-
ուեցաւ
եբկրոբղ
գնգի
սլետ : Վթարեց
արիւնաՀեգ
կոիւներ
Ալաչկեբտի
եւ Տուտախի
չրչաննեբը
։ Ա–
նոր փափաքն
էբ յաղթականօրէն
կարին
եւ
միւս
ն-աՀանգներր
մ տնե լ եւ աղաաագրե
լ
բովանգակ
Հա ք ութիւնը
յ
Զինագագարին
Ամերիկա
գնաց
իւբբեւ
Ամենայն
Լայոց
կաթողիկոսի
ե լ Ազգ՛
քՍորՀուրղի
ներկա–
յացուցիւչ
: Տ ս՚չողցուց
սովալլուկ
Հա
յաստանի
մ ողովոլրդին
11
միլիոն
տոլարի
վւոխաո ութիւնբ
Հ
Ամերիկեան
քաղաքական
չբչանակնե
բու
մ էչ նբ -
պասաաւո
ր կարծիւքներ
կբ տիրէ ին Հանգէ պ
Թուր–
բերու։
Ան Հրատարակել
տուաւ
անղյերէնւ
լեղուով^
« ինչո՛՛ւ
Հ,ա յաստան
ազատ
պիտի
բ//ա
յ՛^ ղր քո յ^ \
կբ , ուր լուսաբանուած
է բնգՀանուր
Հայերու
ա–
րքււնւե զոՀաբերութիւնր
ի նպաստ
Գաշնակիցնե
-
բուն
:
Հա քասաանի
Հանրապետութիւ
նբ ծնաւ
28
Մաւիս
1918՛^։
Երկու տարի
վերչ
Միացեալ
Նա -
Հ անգնե բբ ճանչցաւ
ղայն
իբբ ^աէ
Ֆաքթօ
՛Տ,
ե լ
^տէ
մուրէ՛»
կառավարութիւն
: Արմէն
Գարօն
նբ–
շանէակուեցաւ
Հայաստանի
անգբանիկ
գեսպանը
։
էնվէր
Հբճան
ղլուիսբ
անցուց
կարմիր
գտակը
,
1946»
Յունուար
12/ք յ#
Հանբա քուէ կատարել
տբ–
ւաւ
իբրեւ
Համայնավար
եւ վերչապէս
մաաւ
Մ ոսկուայի
շբչագծին
մէչ :
1946/^ ,
երբ
Եուկոսչաւիա
ե լ
Ալպանիա
իր թաթին
տակ
ինկան , կարմիր ճակատր
սկսաւ
լայնօրէն
միսրճոլիլ
, Ագրիականի
մէչ, ինչ
որ
լրչօրէն
մ աաՀոգեց
Արեւմ տեան
պե տ ո ւթ ի ւննե բ ը :
Անոնք սկսան
չունչ
առնել
երբ
Թի թօն
կռնակ
ղ արձ ուց կոմ ինֆորմ
ին :
Ալպանիան
մեկուսացաւ
իբ մոսկովեան
աէ .
Զէգոք
իրազեկները
մ՛եծ մասով
այն
Համողու–
մբն
ունին
թէ
կրեմլի
նոբ տէբեբր
Համանավայ
աշիւարՀին
Համար
այլ եւս ^անկարելոբ^
կը նկա
աեն Ալպտնիո
յ գէպքեբ
ու լնթացքր
:
Ի\ւշագրաւ
է ոբ Հօճան
Մ ոսկուա
չՀ րաւիբուե
ցաւ
Ա
թալինի
թաղմ ան ատեն
է
Ասոր վրայ
Հիմնուելով
է որ Թէթօ
ց"յ9
տուաւ
Արեւմտեան
պետութեանց
թէ
Ալպանիան
Հիմա
ՀՀՀասուն պտուղի»
պէս
կրնայ
իյնալ,
թէ
եուկոսլաւ
բանակբ
կը ստանձնէ
գոբծը
առանց
վտանգելու
խաղաղութիւնը
է
Այսպէս
կբ յուսան
Հաչուեյաբգարէ
ենթաբ"
կել խռովութԼանց
բ ո յ ն մր,
եւ
Համայնավար
« պալար
» մբ Ագրիականի
վբայ
։
իսկ
ի՛նչ նպատակ
կբ Հետապնդէ
Ե՚»ւկ–*Լ՛*"
լիոյ
նաիսաղաՀբ
այս գործին
մ է չ ։
՝կ՝ենթագրուի
թկ
կ՝ոլղէ
մէկ կողմէ
ազդել
տակաւին
կարմիր
աիրոչ
տիրապետութեան
ենթակւթյ
կա՚ւավարու–
/>ր նկարր Հրատարակուեցաւ
<ձՆիւ Եորք
Թայմղ^ի
կիբակնօրեայ
թիլերէն
մէկուն
մէչ
յ
Ապրիլեան
Եղեռնի
արիւնարբու
թուրք
փա
-
էաներբ առանձնացած
էին եւրոսլական
մայբա
-
քաղաքներու
մէչ եւ կբ սարքէին
խրախճանքներ
••
Արմէն
Գարօն
կբ Հաւատար
Հայկական
վբէմխնգ–
բութեան։
Ատոր Համար
կբ Հետապնդէր
զանոնք
Հ
Անոր թափած
չանքե րուն
շնորՀիւ
էր որ վրէմ
-
իսնգիր
Հայորզիներբ
շանսաաակ
րրին
այգ
Հա -
1 ատե
աւլ գաՀիճնեբբ
: Անոնց
արիւնլուայ
գիակ
֊
ներր փռուեցան
փողոցներու
սալայատակներու
վբայ
,
Ես անձնապէս
, վեբչին
անղամ
, ղինք
տեսայ
1922^
ամառր
Ամերիկայի
ԸնղՀ. Պատգմ. ժողո
֊
վին,
«Հ»ի
Հին շէնքին
մ է չ ։ Աովորականին
Հա -
մաձայն
ութ օր տեւեց
այգ
ժողովը։
Ան
միայն
երկու տնգամ
խօսք առաւ ատենապետէն
:
Առաչին
անղ ամ խօսեցաւ
քիոսաոմի
կնոչ տնտեսական
կա
ցութեան
մասին : Երկբորգ
անգամ
ան բացատ
-
րեցգկուսակցութեան
քաղաքականութիւնը
:
Հա յասաանի
Հանրապետութեան
տապալոլ
մը, բոլշեւիկնեբու
Հակագգային
ելոյթնեբբ
Հ,ա յկ ՚ Գատի
լքում ը եւրոպական
գի՚֊անաղ
իտու.
թեան
կողմէ
կբ ճնշէին
անոր
մտածողութիւնն
ո լ
ֆիղիքական
վիճակբ։
Վերչին
փտվւաքն
էր աես
-
նել իր րնաանիքբ
եւ մէկ Հատիկ
զաւակը
Հբան–
տը , ժրնեւի
մէչ : Անկէ վերչ
տեսնել
իբ
պաչտելի
մայրբ՝
Երեւանի
մէչ, եւ թաղաւիլ
Մասիսի
սաո–^
րոտը
:
Ան կը ձգտէր
բարձրացնել
Հայ գիւղացիին
եւ
•շվսաաաւոբին
ապրելու
մակաբգակր։
Իրեն
ըն՛
կերվարոլթիլն
քարողողնեբոէն
կը պաաասխս*
՜
նէբ.
« Հայաստանի
գիւղացիին
թրիքէ
•"^Գ "՚՜
ծուխ
վառ ել սորվեցնելը
աւելի
մեծ գործ
է,
քան
րոլոբ
սոցիոլոկներոլ
գոբծեբը։^
»
Հայկական
իղձեբր
պիտի
էրականանան
է
Հայոց
Հանբապետութէլնբ
պէաէ
վեբաՀասաաա–
ուէ. Հայ ագատաղբոլթեան
Համաբ նաՀաաակ
՜
ուած
ռաՀվչ,րաներոլ
Պանթէոնբ
պէաէ
կառուցուէ
Հայաստանէ
աղաա
մայրաքաղաքէն
մէչ է
Այն աաեն
Բաբձբ
Հայքէ
Հայր.
Մէութ^՛"^
•հովանիէն
աակ
դաստիարակուող
նոր
սերունդը
սլիտի իրականացնէ
եւ գործադրէ
քու վեբչին
փա–
վ՛աքը։
Անո՛Լք՝
եռագոյն
դրօշակի
մէչ քու
աճիւ՛
նբգ պիտի փոխադրեն
Չընելէն
Արաբաաեան
դաչ–
ար. Ազատ
ե լ Անկախ
Հայասաանի
Պանթէոնէն
/էլ^
Աիրելի
Արմէն
Գարա ։
Fonds A.R.A.M
