HARATCH, du 1er janvier au 31 mai 1950 - page 383

ՖհՍ, ֊քՕ՚Լ ԵԻ «ԱԼԼԱՀ, ԱԼԼԱՀ»
՝Բկմալ Աթաթիլրքի Լլ Ըսմէթ ինէօնիի Թոլր–
քիսւն մօա երեսուն աարի՝արգելք եղած էր կրօնա­
կան գործունէութեան , իս լամ ութիւն ր նկաաելով
յենարան սուլթանական կարգուսարքին եւ ումին :
Վեր1ին երկ ու աարիներու լնթացքին շա սւ
րան վերաՀասաաաուած է առանց չռնգալից Հրա–
մանադրերոլ ; Գպրոցներուն մէք կրօնքի գասա -
ւանգութիւնր ի սլաաուի է նորէն եւ մւլկիթներրլ
ՀեազՀեաէ կր լեցուին ծերերով եւ երիաասարղ -
ներով : Երկու աարիէ ի վեր թուրքերր արաօն -
ուած են Մեքքէ ել Մէաինէ ոլխաի երթալու, ին*
որ ամէն մէկ^՚^լն աւելի քան 700 աոլար կ՚արմէ :
Ու երր կար
աւանր գէպի Հարաւ ^արմէ, մէքտեղ
կր Հանոլին ֆէսն ու քօղը եւ գՈյնղգոյն Հնօրեայ
Հագուստներր, որոնք տասնեակ տարիներէ ի վեր
պաՀուած էին սնտուկներու խորր :
Երր֊ Չլայիք» պետռլթիւնր կրօնական ւլՈրծոլ–
նէոլթեան արգելք կ՝ըլլար , անոր տեղ չ գ ր ՚ ՚ ՚ ւ նոր
մ ր բացի պեաականութեան գաղափարէն : Այ"
կերպով րաց մր ստեղծուեցաւ , ուր կրնար տե ֊
ղաւորոլիլ Համայնավարութիւնր : Ասկէ զաա ,
փերցալ իսլամակտն կապր որ նուիրական էր
թուրք զինուորին Հ^սմար եւխթան՝ կռուի մէք
նետուելու։ ինչպէս կր գրէ գերմանական թերթի
մր Անգարայի թզթ"– կիցը , « Թուրք սպաներ Հարց
կուտան թէ , ի նչ է ռր րանակին պիտի տայ իր
նախկին ներքին սել տ կապր, եբր երիտասարգ
թուրք զինուորներր չգիտնան թէ ինչ բռել է «Ալ­
լաՀ , ԱլլաՀ» զ"է^է՚փ ԴՐ"Հ տալ, ելերբ Հաւատ­
քի այս Հին կոչին ե ոին չգտնուի ապրոզ Հալվւտ -
քր » :
Այս մտաՀոգոլի՚եամբ է ոբ պետութիւնբ թուլ–
ցուց կրօնական սեւ^մումնեբ բեւ կլրոպացիի պէս
Հագուած թուրք եր քւտասարգներ կրնան մզկիթ
" ՚ յ Ց ^ Լ ^ Ի Մէքքէ եւ Աէտէնէ ուխտի երթալ, ա -
ռանց վախնալու գի տո զո ւթիւննե ր է :
Այս ալ Հոգեբանական նախապաարաստու —
թիւն մ ր չէ՛* պատերազմ ի :
Տ– Ֆ–
ՅԵՏԱԳԻՄԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈԻՄԸ
ԹՈԻՐ-ԲԻՈ8 ՄԷՋ
րէթ^ի արտօնատէր եւ Հրատարակութեանց տնօ
բէն Զաֆէր Ջէլփքի գէմ :
Ֆուատ Աբնա երէկ գիշեր ձե բբակա լո ւած է
Անգարայի թոլրան ճաշարանին մէ9 ճաչաձ պա -
Հուն ։ ^ •
Ֆուատ Աբնա ծանր յօգուած մր գրած է ՀԻպ՜
բէթ »ի մէք, «Բուերը կը գեղգեղեն եւ շուներ ր
կ՚ոռնան» խորագբին տակ, եւ այս գրութիւնր ա–
նաբգանք մը նկատուած է պետական Հեզինակա -
թեան եւ վտանգ մր երկրին ապաՀովութեանգէմ ՝.
Միւս ամբաստանեալն ալ,« Իպրէթ՝ք>ի էս։^րտ–
զրապետ Զաֆէր Ջէլփք, երէկ կէս գիշերին մօտ
ձերբակալուեցաւ քազաքիս մէք
ԸնգՀ . զա տ ա խ ա զո լթ ե ան Հ րաՀ անգո վ^ , ՝դ բա–
պարակէն Հաւաքուեցան «իպրէ թ»ի ՚" յն Ր" Լ" I՛
թիւերր , ուր այգ նտխատական գրութիւնր Հրա -
տարակուած էր՝– €Իպբէթ» էոյս չի տեսներ ու յսոր :
Զերբակալուած են \ \0 Հոգի։
ԶրոյՏ կր չրՌ թէ ՛Ս՛րէին գէպքերուն աոթիւ ,
պաշարման վիճակ պիտի Հոչակուի զանազան վայ­
րերու մ էք ;
Թուրք Ուսանողական Մ իութիւնը կր րռ — ՜–
ղոքէ անոնց գէմ որ գիմռւմներ կատարած են , ա–
զատ արձակել տալու Հ ամ ար բանաստեղծ Նազրմ
Հիքմէթը։ «Այղպիսի ձեռնարկ մր կոչուած է քա– •
քալեբելու Համայնավարութիւնր »:
ՁԱՑՆԵՐ ԳԱԻԱՁ՚ԷՆ
ՀԱՄԵՐԳ ՀԱՕ ՏՈՀՄԻԿ ԵՐԳԵՐՈԻ
Համար։ Փափաքել/, է ոբ գեղարուեստի զանազան
Լիւղերուն Հայ մշակներր, շուտ ձեռնթափ չըլլան
ել աշփլատին իրենց կարելին տրամագրել Հայա -
պաՀպանման նուիրական գործին : Թղթակից
ԶԻՆՈԻՈՐԻ ՄԸ ԹԱՀՈԻՄԸ
Պոլսոյ վհրջին թղթաբհրէն կ ըքաղենք ե1.
տեւեալ տեղեկութիւնները (16 Ապրիլ) —
՚Մաբաքախտ Ֆէվզի Զագմազի յուզարկաւո -
րութեան առթիլ ծագած գ է պ ք ե բուն շուրք , գա -
տական եւոսաիկանական քննութիւններր երէկ ալ
շարունակուեցան :
Անկախաբաբ այս Հետապնգումներէն , ձեր -
բակալման Հրամանագիր ելած է Միլլէթ կուսակ -
ցութեան յա յտնի գործիչներէն Ֆուատ Աբնա յի
գէմ, ոբ «Իպբէթ» թերթին մէք քանի մ բ օր աոաք
խմբագրական մբ գրած է ր երկրին ապաՀովու -
թեան գէմ , նախատելով միամամանակ Հանրա -
պետութեան նաիսազաՀբ , կառավարութեան եւ
գաաական ի շիւանութեան բարո յական անձնաւո -
բութիւնր :
Ա յս պատճառով օրինական Հետապնգում ի
ձեռնարկուած է թէ Ֆուատ Արնայի եւթէ <(.Իպ -
ՄԱՐԱԷՅԼ— Ապրիլ \եիկիբակի երեկոյեան
Աալ Մազբնոյի մէք, տեզի ունեցաւ Տիկին Մառի
Նա զգա շե անի ղեկավարութեամբ , նո րակազմ
« Հայ ՝Բնար » երգչախում բի անգրանիկ Հտմ եր -
գր , ի նեբկա յութեան կոկիկ բազմ ութեան մբ 1
Տիկին Նագգաշեան (Աշրգեան) վկայուած
Վիէննա յի պետական ե րամ-շտանոցէն , տարած է
զնաՀատե լի ա շիսատանք յունաՀայ գազութ իւն
մէք, նախ Աելանիկ եւ ապտ Աթէնք , իբրեւ վարի­
չր Բնաբ եբզ չախումրին : Անցեալ տարի եկաւ
Մարսէյլ՝ եօթրամիսներէ ի վեր իր միքոցներով եւ
անձնուիրութեամբ Մ արսէյլի զանազան աբուտր–
ձաններէն Յով տասնով Հաւաքեց պատանիներ եւ
աղքիկներ եւ կազմ եց Հայ փնար երգչախում բր է
Ամէն շյ՚քանի մէք առանձին փորձերով, նոյնիսկ
Հայե րէնի անծանօթ \ 5—1 8 տարեկան ա յս Հա յո ր -
գիներով , յանգզնութիւնր ունեցաւ տալու իր ա -
ռաքին երգաՀանգէսբ, որ անցաւ չաա յաքոզ :
կաւքմ ուած ՐԼլտլով անփորձ եւ ան չափաՀաս
եր իտասա բգութենէ մ ր , երգչախում րր անչուչտ
ունէր կարգ մ բ թ ե ր ո ւթ ի ւնն ե ր , բա յց ղեկավարր
իր զեր ին մ էք էր , ճշմ արիտ արուեստագէտի մբ
աբմանիքներով։ Նշանակելի պարագայ մբ եւս , -
իր խումբր կր րաղկանայ մեր Համեստ եւ րան -
ոլոր զասակաբգի զաւաէ^ւերէն , որոնք իրենց յա­
ւելեալ մամեբն էին որ տբամագրած էին։ Ո եւէ
զեկավա ր պիտի չկրնար աւելին լնել : Անշուշտ
ապագային լաւագոյն խույքբ մբ կրնայ պատրաս —
տել :
Հբալիբեալ կազմտկերպութեանց ներկայա —
ցուցիչներու կարգին ներկայ էր նաեւ Հայ կաթո­
ղիկէ եկեղեցւոյ Հոգեւոր սլետր, ՋուՀաճեան վար–
զապետր , որ իր գոՀունակո ւթ իւն բ յա յտնեց կա­
տարուած ա շխատանքին եւ սաացուած արգիւնքին
ՏԷԱԻՆ— Ասլրիլ \3ին, Շ աբաթ կէ սօրէ վե րք
^ողին յանձնեցինք եբիտասարղ. Հայ ենթասպայ
ք^՚ողէֆ Գա րակէօղե ան բ , պաշտօնական պատիւնե­
րով ուարտակաբգ շուքով : Տարաբախտ կարապետ
Տէր Պօղոսեանի վերաթաղումէն վերք, այս երկ -
րորգն է որ 1լ ա րմ ան անա յ Տէսինի բնակշութեան
րնգՀանուր յարգանքին : կրօնական աբաբողութիւ–
նր կատա րուեցալ մեբ եկեգեցւո յ մէք , զո յգ քա–
՜էանանեբով։ Հաղար Հինգ Հաբիւրէ աւելի բազ–
մոլթիլն մր կբ Հետեւէբ գագազին : Տեսարանր
Հոզե յո յզ էբ յ Երկու նուագախումբեր անբնգՀաա
կր Հնչեցնէին տխուր եղանակներ : Պ ատ ուի րակո ւ–
ի՛քիւններ կայէն քաղաքապետական խորՀուրգի ,
զինուորական լնկե րակցութեանց , ֆրանս • բանա­
կի Հայ նախկին ռազմիկներու եւ Հայ կամ • եւ
Մարտիկներու միութեան կողմէ մեր պաշտելի ե—
ռագոյնով։ Նոյնպէս կր Հետեւէին քաղաքապետը,
ոստիկանապետը եւ յատկապէս Հանգուցեալին բա–
նակէն եկած երկու Հազարապետնեբ ու վեց զին -
ոլորներ է
Տարաբախտ ւիռզէֆը ղոՀ գացած էր ցաւալի
արկածի մ բ ։ իր ղինուո բական ծառա յութ իւնբ կր
կատարէր Աւստբիռ ք ֆրանսական գրաւմ ան բա -
նակին մէք։ Հաղիւ 2| տարիներ րոլորած կր շիքի,
իր ազատութեան նաիսօրեակին : Շ ՚ " ՚ " սիրուած էր
իբ րանակին մ էք , օմ տուած րլլալով աւ^իլ բէւա–
ւորոլթեամր եւ ֆիզիքական թէ բարոյական առա–
քինոլթիւննե րով , մ էկ տարին չլրացուցած՝ Հա-
՝.–^է^ած էր սէրժանի աստիճանին :
Գերեզմանատան մէք յ ո ւ զ ի չ գամ բանականներ
կարզացին ֆրանսացի Նախկին Մ արտիկներու
Մ իութեան նեբկա յացուցիչր , Ֆրանս ՚ Բանակի
Հայ Ո՛աղմիկներոլ Միութեան կոզմէ Կ՛ Պօտուր -
եան Հայերէն ու ֆրանսերէն : Բանակի Հազարա —
^պետր եւս մանրամասնօրէն նկաբագրեց Հանղուց—
^ալին զինուորական կեանքբ 1ւքօսեցալ նո յնպէս
քազաքապետր : Գ՛ Պ՛
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԱԿԱՆ
ՄՈՐԵՆԻԿԻ ՕՐԸ
ՎԱԼԱՆԱ Վալանսի մէք ունինք քցարրերգ
Մոբենիկ գիւղի Ուսումնասիբաց Միութիւն մր, որ
մասնաճիւղն է Ամ ե րիկա յի նռ յն կազմ ակեր պու —
իք I, ա՛հ , Հ իմնուած I &^Օին : Վարչութիւնը ապրիլ
15ին չարաթ երեկո յ կազմ ակերպած էբ երեկո յթ
մը։ ՛Օրուան նախագաՀր, Եր՛ Տէր Վուկասեան
պաբղեց Ո ւսո ւմնաս ի րա ցի գերբ 1890 թուականէն
մ ինչեւ այսօր : ԳնաՀատեց խում ր մ ր Մ ո րենի կցի–
ներ ռ րոնք նա խանձա խնգրո ւթիւնր ունեցած է ին
գրել - կաբգալ սորվելու եւ սորվեցնելու իրենց
զաւակներուն : Հիմր ղնիլով այս Միութեան ,ա–
նոնք գումար մր կր Հաւաքեն եւ կրղրկեն երկիր
Ս՚յս գրամ ով կբ Հիմնուի գպրոցր , մ անչեբօւ թէ
տղքիկներու Համաբ : Երբ մենք մեր աչքերր բա -
ցինք աւելի քան տասնեակ մբ տարիներ անցած
տԱՌԱՋ»Ի ԹԵՐԹՕՆԸ (62)
Մե1 ԻքՓ ԱլտԻ՚ւԸ^
Ե" չգիտեմ , էֆէնտի , թէ ինչու է այսպէս
տուած, մարգարէն ինձ չէ տուել նուրբ Ի՛ե լք ,
մ տքեբ գուշակելու շնռրՀք , ես մ իայն մ եծեբի
ծառան եմ :
Բայց նոյնիսկ իմ մութ Հասկացողութեան
^ամար էբ պարզ է, որՄուրատ աղան, ցոյց տա­
լով ինձ քո գուռր, երբեք իմ մտքով չէբ անցկա–
ց ն ի թէ պտբտաւռր չէ քեղ ^ո րՀակա լութ ի՛ն ա -
նել : Ե՛– նա կարոգ է անել այնպիսի րան , որ մի­
անգամայն վայել լինի քո անուտն, քո փառքին։
Հարկաւոր չէ որ ես յիշեցնեմ քեզ թէ փաաի–
շաՀի Հգրզլար աղասին» նրա Հետ եղբօր պէս է ,
այգ գու ինձանից լալ գիտես ։
Եւ եթէ Մուրատ աղան կամենայ քո մասին
երկու եբյ/ք խօսք Հասցնել փատիշաՀի կամ Ա աղ–
րաղամի ականքին , գա կր լինի նբա Համար մի
չատ Հեչտ բան։ Գաղաննեբ որսալու Համար այն­
քան ում չեն գործագրում, որքան Հնաբագիտոլ^
թ ի լ ն ։ Զարմանալի չէ , երբ ամեՀի վագրին զսպո֊
զր չատ անգամ լինում է թոյլ, րայց ճարպիկ
մարզը » :
Զարմանալի չէր , որ այմմ այս վտիտ , ^չին
մ •"ՐԳՐ բոնե լ էր Բէկի որտի լարե բր եւ ղլոբՈւմ
էր նրան իր անտեսանելի ցանցի մէք :
Արիւնռուշտ Ա իրիտցին պարզ տեսաւ իր օ -
զուտր ։ Նա ա յնքան մ իամ իտ չէր , որ չՀասկանաբ
թէ ԱլլաՀի Հա րաղատ զաւակը պիտի վայելէ աշ­
խարՀի րոլոր բաբիՓ՚երբ ։
ԵԼ նրա առաք միայն այմմ ԼԷԲ րացւում
Ատամրուլի կախարգական աշիարՀը, իր Ր՛՛Ա՛Ր
ա ր կած ա խն գբ ո լ թ ի ւնն եր ի մ էք նա աչք գ րած էբ
փառքի եւ Հա րստութեան ։ Նա Հաւատացած էր ,
որ Բէօսա Մուխտաբի խօսքերի մէք կայ ճչմար­
տութիւն ։
Հարէմներբ մտՀմետակտն աշիարՀի կառա -
վարիչներն են , նբանց մէք գռ բծողներն են մարգ­
կանց բարձրացնում եւ ցած գլորում ։
Այգ պատճառով նա մ եծ Հաճութեամ բ լսեց
իր խօսակից ից Հետեւե լով :
Ծ՚ւռագ իր սուրբ պարտքր կը Համարէ
գրել Մուրատ աղային որ Աիւլէյման Բէկի նման
ի շիան ես ոչ մ ի տեզ չեմ տեսել ել ոբ նրա
րա բերա բութ իւններր շտտ մ եծ են :
Բայց • ՚ ՚
Մ ուրատ աղա յի զո րծակա տարը ա յսպիսի
ճարպիկնեբից էր , որոնք երկաթբ տաք մամ անակ
են ծեծում ։ Նա չթողեց որիր լիզոլի արածր թու­
լանա յ , ձեռքր խփեց իր կրծքին ել զարմ ացած
բացականչեց ՚
– ի՚^նչ ես Հրամայում, էֆէնտի , ես փոքբա^
ւոր եմ • • ՚ Ասես , չասես , ինձ Համար միեւնոյն է,
գիտեմ ինչ պիտի լինի Հրամանգ , ղու, ի Հարկէ,
կարօտ չես մեր րաբեէսօսու թեան , գու մի թուր
ռլ^ւես , որ կը սլատ բաստէ քեղ Համար ամէն ինչ՛ • •
Բայց ես պարտաւոր եմ, թէկուզ էգուց ինձ կախել
տաս այս մայռից , ես է լ չեմ վախի , կր գրեմ ՚ • •
Բէկբ նորից ուղեց խօսել, բտ յց նա նորից
լնգՀատեց : Այմմ նա սկսեց աղաչել աւելի խո -
նորՀ , աւելփ ստոր եղանակով ։
ՇնորՀ արա , էֆէնտի , ես քո ոտներբ կր
Համբուրեմ , ^որՀ արա ծառա յիգ եւ այս մասիսէ
այլեւս խօսք մի ասա :
Նա տարաւ կատարեալ յաղթութիւձ։ , Աիւ -
լէյման Բէկր գլիով Հաւանութեան նշան արաւ։
Ապա պատմեց այգ Օրր իրան Հասած լուրր, րա -
ցատրեց թէ ինչ է ուզում ին^ անել։
Ամբողք ժամ անակ ՛Բէօսա Մ ուխտար ի գէմքր
ծամ ած ռո ւթի ւննե ր էբ կատա րում , արտա յա յտե -
Ր՛վ վ Իշտ , կատաղութիւն , սարսափ ել աղա չանք ։
ԱլչտՀ . ԱւլաՀ, բացականչեց նա մի ողոր–
է1 ե լի։ ձայնով, ռր Կրակ գցեց Բէկի Ժէք։ (յուն կեա––
վոլրբ Համ աբձա կոլի ձեռք բարձրացնել ուղզա–
Հաւատների վրայ ••• Ատամրուլր, էֆէնտի , կը
ղարմանայ , կը քարանայ , մի տեղ լինի Աիւլէյման
Րէկր եւայնտեղ մի Հատ միւս լիման սպաննուի ՚ . .
Ես չեմ Հաւատում • ՚ • Գուկր տեսնես , ոբ այգ
լուրր սխալ է ՚ ՚ ՚ Անկարելի է ոբ այստեզ այգպիսի
բան պատաՀի . . •
Լուրր սխալ չէ, ասաց Բէկր րոպէական
լռոլթիւնից յետոյ է
Եւ ես ցոյց կբ տամ այգ շներին ՚ • .
Նբա յ՛օնքերբ ցած գնացին, աչքերը փայլա ֊~
տակեցին , կաաաղութիւնը րորբոքուեց , սկսեց
.ետ, ռաւղտլ :
ԼԷՕ
Fonds A.R.A.M