զոլղնեըուձ,
վրայ՝
կ՝առաքՆորղէր
ղէպի
արուես֊
էոի աաճարնեչ/ր ւ
Այսսլէս ^ որ ես ՀետզՀեաէ
Հեռյոցայ կաշ -
կանգուած– ես սաՀմանաւորոսած–
րաՆասաեղծու. ֊
թենէն , րնզզրկելու
ՀաՍ ար վազող
եւ.
երգող
շու֊րերուն
նււ աս աղատաչուևչ
արճակր
,
որուն
մէչ
կարելի է յառաչ
մղել յոզեատահչ
սիրտր
ս.֊
սլերասաՆ
երիզարի
մր Նման,
որու֊ն
մէԼ
կարելի
է լայնօրէն
րաեալ
մաքին
րոլոր
առազասաեերր
բոլոր
Հովերուն
զէմ , ղրՆովեալ եւ Հրճուիլ
արիւ
նին
մէչէւ,
ձիւն ածտւլր/լներու
նման
փթթոզ
ոգե
շունչ բառերով
է
Մինչեւ
Հիմա
իմ մէչ կբ Հնչէ օգնական
զին–
ոլորիս,
Լաբէղէի
ձայնբ , ու գարձէալ կբ ւէտա–,^
բերեմ թէ ինչսլէս
լեռնցի այգ տզան գբտ1^ր
այն^
քա1լ նրբին արուեստով,
չաւրբ եւ կշիռի
զգացու–
մ ով երգե
լ Ալպեան
ղրնուո բեե րո լն կեանքին
եէ.,
քաԼագործ-ոլթեանց
նուիրուած
երգերր
: Անտա
–4
րակոյս
, աղեուական
սիրտ
մրն էբ եւ
անբասի^
նկարագիբ
մր
է
Երբ,
տարիներ
վերչ տեսայ
Լաբէզէն
իբ
"՚Ր՜^
Հեստանոց
ին
մ էչ՝
ողչա գուբ ուեց անք
երկու
Հա
րաղատ
եղրայրներու
պէս :
կանղնած
իրարու
գէմ՝
յիշեցինք
մեր անցեալր, ու Հիացումով
լեց
ուեցայ
անոր Հանգէպ
, երբ զգացի թէ մնացեր
էր
նոյն պարղ ել անսեթեւեթ
տղան , որ պատկա -
ռանքուէ եւ յարգանքով
կր իւօսէր
իր
երբեմնի
«Տ1§Ո0Ր
Հէա.Ո\ճ»ին Հեա,
զլուիւբ նետաՆ
քիչ մր ետ,
ճակատր
այրած եւ մաղերբ
անտեսանելի
Հովէ
մր
շարունակ
Լսւբմման
մէքէ
Երբ
բաժնռւեանք
աչքերս
թբչած
էին ։
Միլան
Աք ԱՄԱՅԻՍ
ԱՐԱՊԵԱՆ
ԿոՍիտ
է
^սիԱ ռ՚ս1եքԼսիԱ
աոբիւ
ՊՈԻՏ՚Մ
ԾԻԾԱՂ.
<9 8 /» 5
4 >
ԱՌ ՒԻՒ
ւ&ՄԲ
Կիրակի օր
ց ե ր ե կ ո յթ մը
տեղի
ո Նն ե –
ցաւ Աորպոնի Ամվփթատրռնին մէջ , տօնելու հա
մար կոմիաաս վարղապետի ծննդեան 80ամեակր:
Այս ւսռթիւ֊ կը հրատարակենք մե ր աշխատակցին
խորհրդածոՆթիւնները՝ ցեղարոՆեստական բաժ -
նի մասին —
• • • Ուշագրաւ էբ օրուան
բանախօսներէն
Պ •
Օննիկ
Պէբպէբեսւնի
Հետեւեալ
բնորոչռւմր
.
~- Հ Հայկական
եբզ ր օտար
տիրապետութեան
տակ
ստիւղուած էր երկար ատեն
ինքն
իր մէք
կծկուիլ
, իր տեզր տալով
յաճախ օտաբ
արուեստի
մր եւ կր գտնուէր
բոլորովին
կոբսռւելու
վտքսն ֊
գին
մէք։
Ա ակա
յն նախա խնամ ու թիւնր կր Հսկէր , ել
գրաւ
զա ւն վաբղաւ /ետին
ձեռք^տյ^յւ^,
մ էք։ .Իսկ
է*– •
թէ ան Հանճարեղ
ւ)էկր եղած
չրլ/աբ
, ապաՀովա–
բաբ անգամ
մ րն ա^ պիտի
կորսոլէր
է
^ ԱոաքուրնԼ
րւտբոլած
բոնազբօսիկ
նեբգտչ–
նակոլթհւն
մր չք; ւ բ կիրաբկեց ան, ա լլ
գտաւ
անկէ
բիւռղ
ինքնա ոիպ
ձեւր : ՇնորՀիւ
նե րգա
չ–
նակա քեն Հնտբ,ք1ւերու
, ան ոչ մ իա յն փրկեց
մեբ
երգբ կորուստէ
,
II՛
(լ ել տուաւ
անոր գեղեցեա -
գո/ն
ձեւր։ Ատերծւ
ց Հտ / եբգեն
բսպմերդու
թեան
կետն քր
, սլաՀպտնե լուէ անոր
մ էք մեր
նտխնետց
ոգին
» է
ԶեռնՀաս
անձի մր կողմէ արտա ւա /տուած
այս
կարծիքբ
անշռւչտ
մեծապէս
պիտի նպաստէ ապա–
Աորպոնի
սբաՀ , Փտրիզ.
. . Փետր
կոմի -
տաս վարգապետ
, իր ծննգեան
ռւթսունամեակր
կր
տօնէր անցած
կիբակի
յ
Հայ
ժոզոզուրգր
Հրաւիրած էբ Աորպոնի
րն–
ղարձակ
սրաՀբ։
հյ ուռներամ
րազմ ութիւն
մ ր
պաաասխանած
էր իբ Հրաւէրին
: ՍբաՀն
ու պատշզամներբ
զբաւ–
ուած
էին, նոր սերունդի
ստուտբ
բացակա
յ ո ւ —
թիւ ՛եո վր սելակիտուած
• • •
Ամբողք
երղացանկբ
Հիւսուած էբ կոմիտաս–
եան
Հանճարի
զործեբով։
Մեր
ոոկեձայն
երգիչ ֊ երգչռւՀիներբ
կոմի
տասի փառքբ
եբղեցին :
Վերակենդանացուցին
ղայն
բեմ ին վբա յ :
Խմբերղներբ
մեզ փ ոխագրեցին
Պոլսոյ
կոմի–<
տաօեան
երանելի
օրերուն։
Բեմ
Հրաւիրուած
էին Հայաստանի
^կալերգ»ր
Ւր Ղ"մչուկներոյ
ու ^եզր քան»երով
։Լուսնակն
ու
շինականր։
Հկռունկ՚»ն եւ ^Հով
արէք»ր։
Հայ
մ բ– •
շ՚ոկր
իր քրտինքով.
Հայ աղքիկներր
իրենց
եա -
Ր-.Հ
/1/
ե րով արձագանգ
կուտա
յին ա յս օտար
եբկրի
բեմին
վրտյ։
Ե ո րպոնի
սրաՀր , Հա յացած էր այդ օր :
Վ^աբղ ապետր
, իր նկար ին շրքանակին
ծիրէն
,
կր դիտէր,
կ՝ունկնդբէր
այս բոլորին : Հայ
մոդո–
վուրղր
կոմիտասին եւ կոմիտտսբ
Հտյ
ժողովուր–
ղ ին ՚>ետ
մ իա խառնուած
1
Այս
Հանզէսր
, վայել էր Վարդապետ
կոմի -
տասին
մինչեւ
Հոն , ուր սկսաւ
մենապաբբ
նուրբ
եւ տտղտնգաւ
ոբ պաբուՀիի
մ ր կողմ է ի պատիւ
Վ^սւբղապետ
կոմիտասին՝
անոր
նկարին
առքեւ
ւ
իյոտոր կըՀամեմատէր
տ յգ պաբբ, անոր
կբօնա–
– " • ՚ ^ " ՜ ՜ ՜ ՜ ՛ * –
– – ֊ – " ^ ^ – ՚ –
I..–
–;..., , , . .ւ»
՚-Որի Հանգամանքին
Հետ, որքան ալ Հ առաք գիմա–
կանի ակնոցով
դիտենք
զայն
է
Կարելի
էր , վարդապետին
պարերգներէն
Ժ ին
կաբԼՀ եւ վայել խմրապարով
մր ներկայացնել
Հոնէ
կոմ իտաս նախ կրօնաւոր
մ լ ն էբ եւ այգ կր՛*՜՛
նալէ^բի
սքեմով
վւակեց
իր աչքեբբ :
Խ
• Հայաս -
տանի
մէք,
կրնան
անղիտութեան
տալ անոր այգ
^տնղամանքր
: Բայց
Հո՚՞ս
. . .
Այգ մենապաբբ
շփոթութիւն
պատճառեց
նաեւ, կաթող,
պատուիրակին
քո՚իիկր
նստող
երի–
տասարգ
վարղապետին
, որ
փ^՚Գ"՚ԲՐ
ՂէՒ՚է^ ՚
ստիպուեցաւ
թաթիկնե
րբ
սքեմ էն գուբս
Հանե -
լով
մասնակցիլ
ծավւերոլն
... Աբբաղանբ,
եպիս
կոպոսի
վայել
իբ լրքութենէն
չշեղեցաւ
պաՀե -
Լ"՚Լ էր ^եռքերուն
Հանգարտոլթիւնր
:
Երգչախումբր,
մոռացութեան
տուած
էր
՚Լարգապետին
գաշնաւորած
եկեղեցական
երղերբ։
կարելի
չէ՞ր
օրինակ ՀՈվ զարմանալի
»ով կամ
« Գետ մի ղարՀուրիբ»ով
մր ճոխացնել
երգացան–
՚ կր։ Միթէ
նուա՞ղ
Փոքլոբ
են այս
վերքիններր։
Արդեօք
, մ ասնաւոր
ծրագրո՛^ վ
մ բ կազմ
ուած
էր այգ օրուան
յայտագիբր,
անտեսել
կրօնաւոր
վաբղասլետ
կոմիտասր եւ րեմ
Հանել
աշխարՀա
կան կոմիտաս
մր, յետ մաՀու
սքեմաթող
րնելու
Համ ար
զինքր
՚ . . բարեբախտաբար
,
Աբտաւաղգ
արք. բեմ եկաւ՝
ուղղելու
ղեկր՝
իր կարճ
^Հուսկ
բանք՝»ովբ
1
Մե ր Հ անգէսներուն
մ էք , ոտքերով
զ ետ
ինր
խփել եւ \Ո^\ւերով
եբզիչներր
բեմ զալու
ստիպելր
էափաղանցութետն
Հասնելու
վրայ է : Պէտք է եր
կաթէ
վտրազոյրով
մբ չէզոքացնել
այգ
ախտը։
Աղատագբել
երդիչնեբր այգ անՀամ
րռնակալու -
թենէն
:
Չեմ կարծեր
, որ ծանօթ
Հառաքդիմակա
-
նութիւնբ
վտանզ ուի ա յս քանի
մբ «յետազ
իմ ա -
կան»
դիտողութիլններով
• . .
կ.
ՊԵՏՈԻՇ
Հովելու
Համ ար թերաՀ աւատներ
որոնք Վարգա -
սլետբ կրնան նկատել դեռ
աոմօնիի
մէք տկար
եր–
զաՀալաք
մը ։
Այո
, կոմիտաս վաբդապետ
եղաւ
բաղմակոզ–
մանի ու Հանճարեղ
վարպետ
մր որուն
դործերոլն
մէք
ամէնինչգիւտ
է ,ամէն
ինչ
խորազզայնութեան
մր եւ նրբին
ճաշակի
մբ գո յու թիւնբ կր
մատնէ։
Ա/ւուեւՓոաղ էտ մր րառին
ամենալալն
տռումովՀ
Մէկբ
որուն
ձեռքին
մէք մեր ժող. երգբ
զտուելով
իր նս/խնակտն
րնո քթէն Հասաւ արուեստի
այնպի—
սի կատարելութեան
մր ոբ ան աքլեւս
իր
տեղը
՚Իէնի
աղնու ադո /ն ^Օ՚Տ՜ՀՕՀն ե ր ո ւ կարգին
:
. -
•Յս՚քտագբին
վբԽյ վարդապետեն
ղործերոաճ
յատկացուած
մ ասր րովանգակութեամբ ճոխ կր
բաղեանար
երեք մասերէ
:
Անոր
իւմբերւլնեբր
մեղի ներկա լացնելու
գեբբ
վիճակած էր ւ^կոմքւտաս»
ե րդչա խում բին , ղեկա–
մ արու թեամ բ Պ • ՚1> • Ա երղ ո յեանի
, իսկ մեներգ -
ներուն
Համար
իրենց
սիրտլօժտր
մասնակցռւթիւ–
նր բերեն այգ օրբ, /աքորգաբար
, Տիկին
Մ • Մե -
քե,րեան , Օր • Ա • Աոաքելեան
, Օր • Ի •
Պիւլպիւլ–
եան : Վարղ ապե
լոհն գա շնակի
Համ ար
ղ րած ժո -
ւյով րղ ական պարերու
շար օ մ ր նուազեց
ին Օր՛
Տ՛ Չաոավւեան եւ Պ– Բ՚սֆֆի
Պետրոսեան
:
կոմիտաս
վարդապետի
անձնական
ղոբծեբէն
զատ
յա յտաղրին
վյրայ
կային
նաեւ
չորս
ուրիշ
եբզեր
, որոնք
թեէւ
անոր
կոզմէ
Հաւաքուած
սակայն այս առթիւ
գաշնաւորուած
էին Օր •
9՛ •
Վազաբոսեանի
կողմէ : Աքդ երզերր
մեզի
ներկա–
յացուց
Տիկին Ա . Ալս/ան :
Արտասովոբ
եբելո/թ մբսակայն
եկաւ այդ
օրր
ս/աՀ մբ խռով ե լ մեզ ;
Յարզանքի
արտա
յա յտռւթեան
ա յգպիսի ա -
ոիթով
մր, եբզչուՀի
մր (ինչ տիտղոսով ալ ներ
կա /ացո
լի
Հ ան բո
լ թ ե ան ) ո՛^բքան
իրաւունք
ունի
երեն վստաՀուած
երգերուն
վ ր"՛ ք աւ ե լցնե / են.բ -
նաոտեղծ
, աւլանղւսկ
դարձուածքներու
ելե^էքնեբ
քւ՚բհնք ո չ՛ մէ կ կապ
ունին
լնադրին Հետ :
Մեր
Ժողով րգական
գոՀարնեբէն
^կռունկ»ր
ել իբր տղղ՚եւ քին երգ րնղ ունոլ ած ^Հտյաստան»ր ,
ինչպէս
րսուեցալ,
Վ^աբդապետին
ձեռ,րին
մէք
ար
գէն ստացած
են ոճալորման
ա/նպիսի
ղեղեցիկ
ձեւ
մլՐորոնցմէ ոչ մէկ
նօթ
կարեքի է փսխել ա -
ոանց
խորտտկե
լու
տնոնղ
տմ բողք
Հմ ա /^ր : Ա -
նոն,ք ոչ ալ տաիււոակամածին
ոտքի
ուժեղ
Հաբ -
ուածներու
Աք
էտք
ունին , աւելի աղգե լու
Համար
ռւն1քնգե
րնե բուն
վբայ
ւ
. Ժողով
րզ աե անութ
եւն
շաՀե լու վւափաքր
բլ՛–
նաէան կր զ տնենք
, բտ /ց արուեստին
րնծայած
:
մի քո ցնե րով , ոչ անոնցմ է զուրս
, եւ պատշաճու -
€ՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(20)
9".
-
ԱյսուՀետեւ
գժուար
չէ , Աննա,
սովոբոէմ
ես
իսկ
գէսւքեբր
շարունակում
էին իբանց
աղե -
տալի
րնթացքր
: փուտով Ատբպատականից
լ"*–Ր
եկաւ , որ Պ ա ր ս կա ս տանս ւմ էլ յա յտնուե
լ է մի
նշանաւոր
աւաղակ
, որ երեւելի քաքագռ րծո ւթ
իւն
ներ է անում
: ՚իա \)ազրին էր, որին
ապազայում
վիճակուած
էբ նսսւել
Իրանի
զաՀի
վրայ։
Բայց
այժմ այդ անունբ
Նատիր
մի գբ**շտկ էր ,
որի
շուրքր
ի՛մ րլ ում էին Պտրսկաստանի
Բ"Է՛՛Ր
ֆղատե րաղմ ոզ ուժե բբ :
Նտգիրր ոչ միսւյն կողոպտում
էր,
այլեւ
մեծ
յաքոզութեամբ
կանոնաւոր
կռիւ էր մզում
թուրք
զօրքերի
Հետ
է
Մուստաֆա
փաշան,
Հաղորգելով
այս
տեղե–
կութիւնր Ա իւլէ յման
Բէկին
, յանձնարաբում
էր
նրան
զգոյշ
լինել, մանաւանգ
աչքից
չթողնել
Գի–
զակ^
ու Վարանգան : ճԵրբեք
չպիտի
մոոանաս -
զրում էր վւաշան – որ կեավուբների
Համակրու -
թիւնր
անիծռւած ^հաների
կոզմն է, մենք ալդ
շների
Համար ժամանակաւոր
տէրեր
ենք։ Վտ -
րանդան ու Գիղակր
այնքան մօտ են
Արաքսին
,
ոբ Հեշտութեամր
կաբոա
են ձեռք
մեկնել
Պարսիկ
աւազակապետին
»
I
Գրանք խօսքեբ
էին որոնք
աւելի
կրակեցին
Վարանղայի
կաոավաբիչին
: Բայց
փաշայից
աւե
լի՝
Բէկին
դրդում
էրՄ անասբ , ոբ Հաստատուե
լ
է ր ծմ ակնե րում ելա յլւես
չէ ր ուղում
վեբագառ–
նալ
իր խաղազ
պա րապմ ունքնե ր ին
է
Նադ
րի եւ
Մ անասի
աւաղակոլթ
իւննե րի
մ էք Ա իէ-լէ յմ ան Բէ
կր գտնում էրեթէ ոչ ուղղակի կապ , ղոնէ
նմա
նս ւթ եւն :
Աք ստեղ
է լ մ ի բուռն
Հա յե րն էին
տանքում
Թուր բերին , որովՀետեւ
կատարե լապէս անմատ -
չեքի
էին ՚Բիրսի
լեոնային
կիրճերում եւ
մութ
սւնտառնեբում
: Նրանք
չէին փախ
չում , չէին
թագ–
նրլոլմ
, ա/լ ամ ենա քանդոլղն
կռիներ
էին
վաբոլմ,
ա յնպէս որ Ա իւ֊ւէ յմ ան Բէկր
մի
քանի
անգամ
քարդու ած տեսաւ ա քն ղօ ր ա բաժ իննե ր բ ,
որոնց
ինքն էր ուղարկում
աւտզակների
գէմ :
իսկ
մի անդամ
ինքր անձամբ տարաւ
դին -
ռւորնե քւին :
Նա
նոբ չպիտի
սովորէր
յանդուդն
աբշա -
լան քնեբբ
)
Զւինուորներր
մ ադլցռւմ
է ին սեպացած
ժտ
յ -
ռեբի վրաք, ի^ում
էին մութ
անգունդներր։
Բայց
եւ տյդպէս
, ոչքւնչ
յաքողոլթիւնւ
Գլփ՚էկոր վե -
րազ արձան Աւետարանոց
ւ
Ա /գ օրր Համ բեր ութե ան բաժակր
բա լո
բովին
/հցաե/
էր , Բէկր
թոդհց
լեռներն ու ժա/ռերբ
ել
եր ամբողք կատտդա
թիւնր
ղարձրեց
Վարանդայի
ժողոժրո^
դէմ : Անմեղ մարգեկ
չկային ա քգ երկ
րում : Ամէնթ^մեղաւոր
է են ոչ մ իա/ն ա/գ պատ–
ճտոով
, որ այդսքեսի
յանդուգն
աւաղտկնեբ
են
Հանում
իրենց
միքից,
այչիէ. այՏէ պսէաճա^-ավ, »ք
նրանցն էր այս գեգեցիկ
, առատ
աշի/արՀր
Ամէնից առաք
Հտլածանքների
ենթաբկոլեցին
Մանասի
րնկերակիցների
ծնողներն
ու մօտիկ
աղ–
գականները,
Ր"՛ յ0 շուտով
նոյն գաոնութ
իւններր
ճա՛շակեցին եւ այնպիսիներր
, որոնք
չէին
էլ ճա
նաչում
աւազակներին : Ամէն տեղ
տարածռւեց
այրոզ կրակբ,
չմնաց
այնպիսի
մի խուլ
անկիւն,
"Ր
էՂ՚1՚*՚Ր
մորմոք։
Բէկր
թռչում
էր զիէ՚զից
գի՚-ղ*
որպէսզի
ապշեցնէ
ամէնքին
իր աՀարկու
ուժով
:
Օսմանեան
ղինուոբբ
դարձաւ
երկբի
/իազօր տէր ,
ոչ ոք չէրՀամա րձա կլում
դանղ ատ րարձրացնե
լ ,
որով Հետեւ
զ անղ ատ
իլ առանց
վկտյի
, ն շանակում
՚Լւ՚ՂՐ ԴՑ^Լ Օղակի
մէք, իսկ
մուսիլմանի
գէմ
վկա/ել
կարող էր միմիայն
մուսիլմանր :
կարծես
բաւական
չէ ին Օսմ անեան
զինուոր -
ներբ, եւ աՀա նրանց
ղոբծին
մասնակցեքու
Հա —
մար Ա իւնեաց
երկրից
Հրաւիրեցին
Զիէանիի
՝Բրր–
տե բբ : Նրանց եղ կազմուէ
լ է ին ձիաւոր
խմբե ր ,
որոնք որպէս թէ ծառա
յում
էին փատեշաՀին : Այգ
վայրենիներր
երեւում
էին ամէն տեղ,
մարախի
պէս տարածուե
ք էին գիւղե րում , ծծում
էին րնա–
կիչներին։
Առատ
աւարի
լուրր
քաշում
,
բերում՛՝^
էր նոր եւ նոր խմբեր
, որոնք
փոխաբինում
էին ՚
կշտացածներին
է
Բայց տնտեսական
ՀաբստտՀարութիւնր
դեռ
թ,ուառութեան
ծա/ը չէ , մաբդր
սովո րում է ապ–
րե/ մուրացեկե
նման եւշատ գոՀ է քենում , եթէ
ոոնէ
ա/ղսքէս
կարողանայ
Հանգստութիւն
ղտնել
։
Ա՚Գ
երքանկութիւնից
էլ ղրկուած էր Վարան -
^ն :
Fonds A.R.A.M
