ՍՐհԻէԼէԱն ^ԱՅԱՍՏԱնԻ ;
(ԱմփոփռՆած «Սով– Հայասա ան» օբաթերթ֊էս)=
Ի պատիւ
ՆաԱանգնեաւ
Ե^I
^Vփ.
Ժողովի
՚՚ՕՈ Ւ Ա ՏԻՆ 2.ԱՅ ս Ն Դ ս ՄԻՆ ]
Փեալւոսար ՚2.2,1ւն լրացաւ.
էւուսեւսլարսկական
սլաաերաղմի
\Հ^ամեակր
(1828),
երբ ռուսական
յաւլյմանակնե
րո
լ շնոբՀիւ.
կեքուեցաւ
Թ՚ուբքմ
էն -
Լայի
Հա
Լաոլթհ/ան
սլա յմ աևաղիրր
, ոբով
Հա
յաո -
աան
աղա
աա ղբո ւեցաւ. Պարսկասաանէն
ե լ
մ աաւ,
ռուսական
կաղմ ին մէք :
Հայաոաանի
, ինչսլէա եւ Վրասաանի եւ Աար՜
ալէ յքանի
միացումբ
քիուս աս աաե իԼ
՝
նոբ ղաբա "
գլւ-ւիւ բացաւ
, եւ մեհ՜
ն շանա կո ւթ ի ւն
ունեցաւ.
Հայ,
ւԼրաց եւ աղրսլէյքանա
կան
մո ղուԼուբդնե
բու
կեանքին
մէք :
քիէ • գաբուն
մ էք
Հա յասաանի
, ինչսլէս եւ
Վ^բասաանի եւ Ագրսլէյքաեի
՚Լրայ
Հասաաաուե -
ցաւ սլաբսիկ
իւաևերու
եւ թուբք
էիաէանեբոլ
ծանր
ա իրա սլե ա ո ւթ ի ւե ր , ստեղծե
լով
Հայ
մողովուրդի
սլաամութեան
ամէնէն
մռայլ
շլւքաններէն
մէկր :
(իողովուչւդր կ ենթաբկուէր
տնտեսական եւ ար ՜
աատնաեսակաև
գաման
^աբստաՀաբութեանց
,
րիբա
Հալածանքեեբու
եւ րռնութե
անց :
Չկաբ
կեանքի եւ գո յքի ասլաՀովութիւն
, կր կատաբուէ–
ին կողս սլո ւանե բ եւքաբգեբ : ել՚կրի
անաեսական
ես
մ շակութա
յին կեանքր կր լճանաք եւ կբ յե -
աագիւէ է բ ;
ի/՝բքա կան եւ սլա բս կական
յափ շտակի
շեե
բու
Հղաւթիշ
\ ) ծանբ
լւււծր
թօթավւելու
Համաբ , Ան–
դբկուլէլասի
մ ո գո վո Լր ւլնե բ ր կր դիմ
էին գէնքի եւ
իբենց
Հայեացքր կ ուղւլէին
գէսլի
քիուսաստան ,
անկէ սսլասելով
օւլնութիւն :
1 8 0 1
I
՚էբաստան
միացաւ
քիուսիոյ
;
Անոր
միացումով կր սկսէր
նաեւ
միւս
Անդբկովկասի
մասեբուն
Ագր
սլէ յքանի եւ Հա յասաանի
մ իացմ ան
քիուսիո
յ
յ
1804
1813/՛^/
աեղէԼունե^^աւ^
ռուս - սլարս -
կակ ան աո.ւ ւքփն սլաաերաղմ
ր , որ վեբ
քացաւ
18|3/՚1՚,
Գիւլիսաանի
սլա յման աղբ ով;
Այս
թուա–
կա
՚-ին
Աղբսլէյքանի
Հիմնական
մասր աղատագբ -
ուեցաւ
սլարս կական ա ի րա սլե տութ ենէն եւ միա -
ցաւ
Ռուսիոյ
Հ
^Այս թուա կաննե բուն
(1801 1813)
քիուսիոյ
միացան
նաեւ Հայաստանի
քանի մր շբ -
քաննևբր
ԼՇիբակ,
Լոռի
Փամրակր,
Զոյնգեղու–
րի մէկ մասր
եւն՛) : Աակայն
Հայասաանի
մեծ
մ ասր որ կր մ տնէբ
Երեւանի
խանութ
եան
մ էք ,
կր մնար սլարսկական
տ ի բասլե տութ եան ասք^ :
Անղլեւֆբտնսււցինեբր
Անգր կովկասի
մասին
կր վաբէին
ղաէէթային
, նուաճողական
գործօն
քաղաքականութիւն
I Անոնք կր ձղտէին
Անղրկով–
կասր դարձնել
իբենց գագթավայբր,
ղինակայանր
Լսլլացտարմ =
ք1Ձ06 ճ՚ճքաշտ) ,
1իւււսաստանի
դէմ
պաաե բաւլմ
մ
ղե
լու
Համ աբ ; Այղ է
սլատԼէառր
ո
բ
անոնք
կ՝օղնէին
սլաբսիկ
շաՀին
ել թոլբք
սուլթա–
նիե , պաաե բաղմ կր ՀբաՀբէին
քիուսասաանի
դէմ
եւ
կ՝աշյսատէին
ամբասլնգեչ
թբքական ու պաբս -
կական
ղամ
ան
տ ի բ ա սլե տ ո ւ թ իւնր
՚Լբա ցինե բու ,
Հա յեբու եւ սւդբսլէ
յ քանա
կան
ժ ողուէուբղնե
բու
մասին;
քիո
ւսթբքա
կան , ռուսպաբսկական
պատե–
բաղմնեբու
ատեն , անոնք
ղէնք ու ղինամթեբք
կբ
արամաղբէին
ք
^ուբքեբուն
եւ
Պ,ո՚բսի
կն
ե բուն ;
Այնղլեւֆրանսական
րաղմաթիւ
սպաներ
անմիքա
~
կանօրէն կբ մասնակցէին
այգ
սլատերաղմնեբուն
եւ կր կռուէին ոչ միայն
քիուսիոյ,
այլեւ
անղր -
կովկասեան
մո ղո վո ւրգնե
բո
լ գէմ , որոնք
կր
ձգ
տէին
աղաաիլ
թբքական եւ սլտբսկտկան
ծանր
լուծէն :
1826
Յուլիսին
պարսկական
ղօրքր , անգլիա -
կան գագթարաբներռւ
ՀրաՀրում
ով ե՜լ
անմ
իքա -
կան օգնութեամր
, նեբիսումեց
Անղ բկովկաս՛
եւ
յարձակեցաւ
ռուսական
ղօբքե լաւն
վբա
յ : Ա
կսաւ
ռո
ւս պա
ր ս ա կան եբկրո բ գ սլատե րաղմ ր, որ տեւեց
մօտ
երկու տարի : Այս անգամ
եւս
տապալեցան
անգլիական եւ պարսկական
ծրտգիրներբ
:
քիուսական
ղ՚^Լ՚քի
շարքերուն
մէք
սլարսկական
րանակներււլ գէմ Հերոսաբար կր կռուէին
բաղմա
թիւ
Հայ , վւ՚ուցի եւ ագր րէ յ քան եան կամ աւո
բնեբ
ու
քոկատներ : Անդրկովկասեան
Բ՛՛Լ"Ր
մողո -
վուրգներր
ամենաղործօն
կերպով եւ բոլոբ
Հնա -
րաւոր
միքոցնեբով կ օգնէին
ռուսական
բանակին
:
Պատե րաւլմր
շա րո ւնակո
ւե
ցաւ
նաեւ
\ 827 ին :
ք
^ուսական
ղօրքր այդ ամառր
շարմեցաւԵրեւանի
խանութեան
վրայ,
ուր կ՚իշխէր
սլաբսիկ
Հիւսէին
խանր
(Ատբղաբ) : Անոնք
գրաւեցին
Աաբգարա -
բագբ, ապա սլաչաբեցին
Երեւանի
րերդր;
Երեւա
նի բնակչութիւնն
ու
կամ աւո րական
քոկատներ
ր
ամէն կերպով կ օղն
էին
ռու,, ղինուորներուն,
ո -
րոնք կարդ
մր
Հերոսական
գրոՀնեբէն ետք, խոր
տակեցին
պարսիկ
խաբերու
գիմաղրութիւնբ
եւ
1827
Լոտեմրեր
Հին մտան
Երեւան
՚. Տեղին բբ -
նակչութիւնր
ցնծութեամ
բ
ել ուրախութեան
ար
ցունք՛ երով
ղիմաւորեց
ռուս յաղթական
՚քօբքր :
Շատերբ
ինշպէս, կբ ղրէ
քց • Աբովեան
,
«րնկնում
էին– Աալգաաների
ճաովն»
ու
Համբուրում
նրանց;
« Դ-մ-ոխքի
քանղ ուիլր
մեղաւորն
երի
Համար էս
ՆԻՒ ԵՈՐ-Բ
ինչպէս
/լը յիշուի
վերքին
նա–
իւագաՀական
լ^տբութիւննե
րու
մամ անակ ,
Մ •
Նա֊,անդնեբու
մո ղովուրդր
րնտրեց
նաեւ
որոշ
թիւով
ծերակուտականներ
եւ
Լբեոփսխաննեբ
;
Նիւ
Եոբքի
Նասաուի
շբքանին
մէք ,
325.000
ամերիկացի
քուէարկողներ
իրրեւ
իրենց
նեբկա -
յացուցիշբ
լնտբեցին Պ– Ատեփան
Տէբունեանր
;
Նոր րնտիր
ե րեսփո խանր
շաՀեցաւ
քուէնեբոլ
քախքախիշ
մ եծամ ասնութեւսմր
շրքս՚նի
մբ մէք ,
ուբ
ինք րլլալով
Հանրապե տական՝
րնա բւս կան
պայքար
մ ւլե ց գեմոկբատ
կուսակցութեան
թեկ -
նածուի
ղէմ :
Ընտրոլթենէն
ետք, սակայն
, պարղ էր, որ Պ՛
Տէրունեան
ամ եբիկեան
խոբՀ րգա րանին
մ էք
պի
տի ներկայացնէր
ոշ միայն
՚լինքր լ^աբոգ
325000
ամ՛ ե րիկացի
քո ւէատ ոլներր ա յլեւ
Մ • ՆաՀ անղ -
ներու
250.000
Հայերը։
թերեւս
շափաղանցոլ
թիւն
պիտի
շրլ լար
րոել , ամե րիկեան
Հ ա ս ա ր ա կո
ւթ
ե ան
աշքին՝
աւսբագիր
րուիանղակ
Հայութիւնր
; Պ •
Տէրունեան
առաքին
անղամ Հրապարակ
եկաւ
Հայ
մամուլին
մէք Հբատաբա
կութեան
տալով
յայտա -
բարութիւն
մր
Նո յեմբեր
29/՛
մ ասին ,
ուր
գիտել
կուտար :
« ԱնՀնար է պատկերացնել,
թէ կրնայ
րլ
լալ աղատ
աշխարՀի
մէք ապրող
Հայ մը,
որուն
ուրախութիւն
պատճառէ
, որ այսօր
Հայասաանի
ժողսվուբգը
կր ղտնուի
Համայնավար
րոնատի -
բու թեան գաման եւ տմաբղի
լսւծինւ տակ՛. <ձԱ,ւլօ–
թենք Աստուծոյ
, որ ագատութիլնն
ուարգարու -
թիւնը
շուտով
վե րաՀասաաաուին
Հա
յաստանի
մէք » :
Անցեալ
Փետրուար
20ին
, ք)
ւո շփն կթ
բն ի
Հա
յ
գաղութբ
ի պատիլ Պ՛ Ատեւիան
Տէրունեանի
ճաշ
սարքած էր; Հրաւիրուած
էին ամերիկեան
մայ
րաքաղաքի
Հա
յկ •
բոլոր
կաղմ ա կե ր սլո ւթ ե ան ց
նե բկա յացոլցիշնեբր
;
Իր ^որՀ աւորա էլան խօսքի
լնթացքին
լիւկեր
Ա, Փանոսեան
րսաւ թէ ապրած
Ը1է՚ոլով ամե -
րիկեան մեծ մայրաքաղաքի
մէք «մենք յաճախ կր
Հանւդիպինք
տեղաց՛ի
բտբձբ
սլա շտօն ակատա
բնե -
բու ու
շատ անղամ
մօաիկ
դրացիներ
ենք
երեսվւո–
խ
անւնե բու
եւ ծե բւոկուտականնե
րու , ա յնպէս
որ
այս
Հանգիպումր
եւս սովորական
Հանւգիպում
մը
պիտի
ԸԱար,
եթէ չըլլար
ամերիկեան
սլաամու
թեան
առաքին
Հայ ւգատգ ամաւո
բին
Հետ» ; Իսկ
ր)՚կեր
Մարք
Բէչիւշեան
խօսելով Հ՛ 3՛ Գա^ակ -
ցութեան,
Հ. Ա .Միութեան
եւ
Հ. Ա՛ Գաշնակ -
ցութեան
կոգմէ
շեշտեց թէ քնք Համողուած է որ
Պ՛ Տէրունեան
ոշ միայն
յաքուլոլթենէ
յաքողու -
թիւն պիաի
անց՛նի եւ վերրնարուի
իր բարձր
սլաշ–
աօնին
մ էք , ա յլեւ
, քաղաքա
կ ան ա յս ծանբ օրե -
բուն ան Հա
յ մողովրգին
Համ ար
Հ ոլա բ տ ո
ւթ
ե տն
աղբիւր
մր սլիաի
Հ անդի
ո ան ա յ :
ՎապաճաԱցր
Պէիէսեքի մկ
ՊՐԻՒԱԷԼ,
(Յաոաջ)
Ուշ ըայց անուշ .
(քաբմար
սրաՀի
չգոյութեան
պատճառով
մէկ
ամիս ուշ աեգի ունեցաւ
ուսանողներու
եւ եբիաա–
սարղներու
կաղմակե րպած
Վաբդանանցի
տօնա -
կատարութիւնը։
Իայց այս յապաղում
ր
շվնասեց
խանդավառութեան՝
կաղմ ակե
րպի ^ ե ր ու ել Հան
րութեան
մէք ; ճիշգ Հակառակը ;
ԵԼ
Մ
արա
\5ին,
Պրէւսէլփ
«Պրիալմոն»
սը^.
Հին մէք փայլուն
յաքողութիւն
մբ
արձանւաղրուե–
ցան
ի Հաշիւ
ուսանողներու
եւ երիտասաբգնեբու
՚.
քծ՝էեւ Ուոանողնեբու
Միութիւնն
էբ կաղմա -
կերպիչր , բայց
" պ ՚ / ՚ չ մաբմիններ եւ
անՀատներ
ալ
չէին
ղլացած
իրենց
օգնութիւնր։
Գաղթա
յին
վարչութիւնը,
իր Հովանաւորութեան
Հետ աո
ւած
էր նաեւ իր անկեղծ
աքակցոլթիւնը;
Նոյն բաբ -
եացակամ
վեբարե
րում ր ունեցաւ
նաեւ
Պելճիքա–
յի Հայ կաթողիկէ
առաջնորդ
Հ.
Նալպանտեան
վրգ՛ ոբսիրայօմար
տրամագրած
էբ իբ լուսար -
ձակ
մեքենան եւ նկաբներր
:
Ե բ իաասա րգնե
բու
Մ իութեան
կարդ
մր անդամ՛նեբոլ
նուիրումն ալ
մեծապէս
նպաստեց այս ձեռնարկին
յաքողոլ -
թեան մեծ եբախաիք
ունի նաեւ
Տիկին
Պէյլէբ -
եան, որմէկ ամիսէ
աւելի
իբ բնակարանբ տբա -
մագբեց
փորձերուն եւ քերմապէս
օգնեց
ուսա -
նռղներուն ;
Ուսանողներու
առաքին ա յս ձեռնաբկր
տեղի
ունեցաւ
անթերի
կանոնաւո
րո ւթեամ
բ :
Գագթային
վարչութեան
նախաղաՀ Պ՛ Աոլր–
տիկեանւի
րացմ ան խօսքէն
վերք յատկապէս
ա յս
Հանդէսի
Համաբ
ստեղծուած
պղաիկ
երգչաիսում–
բը երդեց «Ով Մեծասքանչ»բ։
Ապա Օր՛ Մարի
Ս րմիքետն
ապրում ով արտասանեց Ա ի էվա
կասլու֊
տիկեանի
«1է)օսք իմ ոբգուն^ր : Յետոյ Օր՛ Ժո -
ղան
քալանթարեան
յաքողութեամ
բ նուագեց
հ) ա–
չաաուրեանի
«Օբօր»ր՝
գաշնակի
վրայ
։
Օրուան
րանաիսօսն էր Պ • Գ՛ ՇաՀինեան
, ոբ
պաբղեց
Վաբդանանցի
պատմական
արմէքը
:
«451
թուականի
Աւարայրի
պաբտութիւնը
մենք յագ -
թանակի
վերածած
ենք , որովՀետել
Վ^արդանանց
"՛յ՛է խիղախ
բմբոստացումին
մէք տեսած
ենք մեբ
աղգի
ղոյաաեւումի
խոբՀրաղնիշր
, Հայ
մոգո -
վուրղի
կամքր
աբեւին տակ իբ տեղը
ունենալոււ
Նե բկա յացուց
ւլի րե րու
ղիլար ել
Վար գան
սւն ց
սլաւոե րաղմբ
իբրեւ մէկ ամբո
ղքո
ւթ
ի ւն ,
իբրել
աղգակ
ի՚եքնուբոյն
գոյութեան
եւ աղաա
կեանքի
ւ
Ուբիշ
ճառաիսօսներէ ետք խօսեցաւ Պ ՚ Տէ ~
բունւեանւ։
Զ՚էալասլէո
յուղուած՝
արտայայտեց
իր
անխախտ
Հպարտութիւնբ
, որ Հա
յ է , պաբղեց ,
թէ
իրրեւ
Հայ կրնայ
ամէնւ տեգ եւ ամէն մամա -
նակ իբ ճակաար
րարձր
պաՀ ե լ եւ խոստացաւ
իր
լաւագո
յնր կատարե
լ , ա րման
ի
ր
էէա լու ա յն
մ ա յբ
մողովրգին
, որուն գաւակն է
ինքր;
Հանդի սա կաննեբ
ր մեկնեցան
լաւագոյն տպա–
ւորութիւննեբով
։
ԹՀԹԱԿՒՏ
գԻ^Ր չէբ ունենալ,
ինչպէս
Երեւանի
րերդր առ -
^իլՐ
Հայերի
Համաբ • • ՚ Հայք
ե՛՛րր կտրեն
քիոլ -
ստց արածր
մոռանալ,
քանի ոբ շունչ
ոլնին» :
Երեւանի
ագատաղբմ
ան
մ էք գործօն
մ ասնակ
ցո ւթիւն
ունեցան
ռուսական
բանակի
շաբ քեբ
ուն
մ էք գա՛նուող
բաղմ աթիւ
ղե կա րր ի ս անե ր ,
որոնց
մէք
Պոլշշինը, Պ՛ Կոնովնիցինր,
Պ–
Բեոաէուքով
ել
ուբի
շնե
բ : Այղ
օրե բուն Ե րեւան
ի բե րգի
վրա
յ
ղրոՀող
ռուսական
ղօբքե
բու
շարքին
մէք կր գտ–
նաւէբ ռուս մեծ գրող Ա. Ա . Գրիբսեգով
:
1826
1
82Տին ռուս-պա րսա կական
պատերաղմին
գործօն
մ ա սնա կց ո ւթի
ւն ունե ցաւ
նաեւ
1812^
Հա յբենա -
կան պատերաղմի
յայտնի
բանաստեղծ
Գենիս Գա–
լիթովր :
քիա սական
ղօրքին
կողմ է Երեւանի աղատա -
ւլրման
լուրր կայծակի
արաղութեամբ
տարածուե–
ցաւ
ամ բողք
Հա յաստանի
մ էք , մեծ խանդա վա -
ոութիւն
յառաք
բերելով
Հայ ժողովուբղքւ
ամենա
լայն խաւերուն
մէք։
Հայ ժողովուրղին
բոլոր ա–
ռաքաւոր
ներկա յացուցի^երր
եւ առաքին կար -
ղին մեծ դեմոկրատ
քԱաշատոլր
Աբովեան
քերմ -
օրէն
ողքո ւնե
ցին Ե րեւանր
սլարսկական
իսաներէն
աղատաւլրելու
եւ Ոուսաստանին
միացնելու
փաս–
տր :
Ե րեւանի
աղատաղրուե
լէն ետք , ռուս-պա
բս–
կական պատերաղմր շա րունա կուե ցաւ
քանի մը
ամիս
եւս։
\&27ի վեըքեբուն եւ
1828^
ոկիղրներր
ռսւսական
բանակներբ
ձեռք
բերին
նոր
վւա
յլուն
յաղթանակներ
; Պարսիկ
ՀքաՀբ ստիպուեցաւ
տեղի
աալ եւ Հ ա ւանե ցաւ
Հա շտո ւթիւն
1^1 քե լ : Բանակ–
ցութիւննե
րբ վե բ քացան
Փետրուար
22ին եւ
ք^ուրքմ ենշա
յ
ղ իւղի՚ե
մ էք Հաշտութեան
գա^ա -
գիր
կնքուեցաւ
քիուսիո
յ եւ Պաբսկաստանի
մի -
քեւ : թուր
քմ էն շա յի ղա վագրին
Հ ամ աձա
յն Ե -
րեւանի եւՆախիքեւանի
բոնութիւննեբը
անցան
Ո՛ուսաստանին
, երկու
պետութեանց
րաժանման
՚էէ՚^Ա. գարձաւ
Աբաքս գետր։
Այգպէսով այգ ղաշ–
նաղբով
աւարաեցաւ
եւ
իրաւականօրէն
վերք^եա ^
պէս Հաստատուեցաւ
Հա յաստանի եւ Աղբ բէ յ քա՛ն ի
միացում՛ը
քիուսասատնին
;
Հայաստանի
միացումը
նոը չրքան
Հանդի -
սացաւ
^այ ժէււլովոլբ
գի
սլաամութեան
մէք : Անց
նելով ցարական
տիրապետութեան
տակ , Հայ
ժողովուրգը
չաղաաաո ւեցաւ
ճնշում
էն եւ Հարսաա՛
Հարութենէն
:
Ցարական
կառավաբոլթիլնր
իրրեւ
ռուս կալ՜.
ուածատէ
բերու պետական
իշխանութիւն
, կր կե–
ղեքէր
է
կր ^ ^ ՚ չ է ր եւ կը ՀաբստաՀարէր
,
ինչպէ"
քիուս,
նոյնպէս
միւս
ժողովուբգն
ե բ ը : Այսու
"–
Հանղերձ
Հա յասաանի
միացում
ը քիուսիո
յ յա -
ռաքգիմ՚ական
մեծ ղէպք
մըն էր Հայ
ժողովուրդին
Համար ;
Հայերր
փրկուեցան
ֆիղիքական
բնաքնքու -
մէն;
քիուսիանւ ապաՀովեց
Հայ ժողովուրդին
Հա -
ւաքական
գ ո յութ
իւԼր
, եւ ապաՀովեց
փ՚՚ՔբէԿ
է
անպաշտպան
երկիրլլ
արաաքին
ուժերու
մ շտա -
կան արշաւանքներէն
:
Հայաստանի
միացումը
քիուսիոյ մեծ նշանա
կո լթ իւնւ ունեցաւ
եբկբին տնտեսական
կեանքի եւ
մողովո
ւրդին
մ շակութա
յին ղաբգացման
մէք
է
Հայաստանի
տնտեսական
կեանքը
գուրս
եկաւ
վատթար
ւէիճակէե , ստացաւ
գարգացման
նոբ
րարենպաստ
պայմաններ։
քսճուղվւնե բու եւ եր -
կաթուղիի
շինարարութիւնը.
Հանքերու
մ շակու -
թիլ՛եր,
արղիւնաըեբական
ձեռնարկներու
Հիմնւու–
մը Անդբկովկասի
մէք. Հակառակ
ցարական
իշ -
խանութեան
յետաչրքական
քաղաքականութեան
,
կր խթանէ էին
Հա յաստանէի տնտեսական
կեանքի
ղարղացում
ր
Պրոֆ. Մ– ՚եԵՐՍԻՍԵԱ՚Օ
Fonds A.R.A.M
