ԽՄք^–֊ Եղիշէ Եպիււկ– Չխինկիրեան,
որ Րաղէշի սւոսւջնորդ է ր 1899ին, Աղբիւր–
Սերոթի նաեաաակոՆթհան ատյյն, կր գրէ
իր «Յիշւ»տակն1յր»ուն մէ ջ – –
1899
թոլ
,ս1ւանին
Բաղէչի
վիճակին
առաք^յորգն
էի, ասշնան օբ մբ կուսակա -
չութեան
իաարէի
մողովին
նեբկայ
կբ
գանուէի,
կոլսակաչ եւ մողովականք
յու–
ղում ի աբաասովոբ
նշաններ
ցոյգ կուաա -
յին– րովանգաէլ
սլա շաօնէ
ութ
իւն բ սսչաս–
ման
վիճակ
մր
ունէր,
Հ րասչա րա1^ե
րր ,
ճանսււղաբՀներբ
եւ շրքակայ
բչուրնեբն
ու
րագասաաններր
լեգուած
էին
թուրք եւ
բիւրա
երկսեո
րազմութեամբ
: Հայ մբ չէր
աես՚էէուեբ
մէքաոեգր,
ամէնքն ալ աո
աՀի
քաշուահ՜
էին աուներնինՀ
քյԼաՀա Հիւսի -
ս ի կողմ
էն ե րեւղաւ
ղօրագ
, Հ եհ՜ե լսւղօ
բագ
եւ քիւրտերու
Հսկաք թափօրր
, որ Աասնոք
Կէ լիէ
Կ իւղանի
( (էնկուղաձոբ)
յաղթոլթե–
նէն
1քր ւէերագաոնար
: Հոն
նաՀատակուահ՛
էբ Ավսլաթոլ
\)ոիաբգ
գիւղացի
Հալչակա -
ւոր
քեղաէիոխական
ԷԼղրիւբ—յյ
երոբր իր
րն կե րն ե ր ո վ եւ անո ր Տ ա կո ր անուն տաս -
նեւՀինգաւքեայ
որգին՝. Հերոս
Սերորի
գր՜՜
լու.իւր ձիաւոր
սպայ
մր ձողի
մր
վ րա
լ
բա րձ րաղուգահ՜
թ ա վւ օ ր ին տոքեւէն կ րն~
թանար
քու*իկ՛ ալս աթուր
թափօրր ե -
կաւ
Լւ լեգուեգաւ
րնղարձակ
Հրապարա -
կբՀ
Նո քն
միքոցին
պաարասա
գանուող
ղինու ո րա կան
նուագահ՜ուաւյ
իւում րր բո -
լորակ
մր ձեւացուց
եւ Ա երո րին
ղլուիւր
բարձր
րռ^ւահ՜
ձիէուոր
սպան
շրքանակին
մէք առաւ եւ սկսաւ
աիւուր
եղանա1լներ
ւլարնելւ
կուսակալր,
մողովականք
եւ ա -
մէնքս ալ պաաուՀաննե
րէն կր գիաէ
ինք
աթուր
Հանգէսբ ոբ կէս մամ աեւեց եւ
վերքացաւ՛,
քիամր
11^5/
կու.սակալին
Հրա–
ժեշա
աաք ով
մե1չ1ւեցայ,
ճամրուն
երկու
կոոմր
շար ուահ՜
ղօրաց
մէքաեղէն
, որ
մինչեւ
կարմքքակնայ
ս/ռա^ւորղ
անիսա ե~
կեղեղին
կերկւոր1էր, իսկ գորաց կարգե -
րէն
ղոլրս
Հաղարաւոր
թուրքեր ել
քիւր–
աեր
կեցահ՜ է ին է
Եքքեղեցւոք
արաաքին
գուռր
գոց ր
հւ աո քեւր կր սպասէ
ին
աասնեակներսվ
ղոմիոէ
ր , փո լիս եւ ոււա ի կաննե
ր ,
աէ րոնք
րացի1ւ գուռր,
ներս մաա ք եւ
գաւիթին
մէք ւոեսա
ք աւագերէցին
ձեռքր
փոքրիկ
1լողու1 մր, ուր նաՀաաակին
գլուխբ
ղե ^
ւոերքՈէսւհ՜ է Բ ։ Ժամր
՜^^ին մօա էր,
քանի
մր
Թուրքեր
կանգնահ՜
էին Ա՛ եկեղեցլո
ք
II ր՚ա^տ սա քեւ եւ \էղ ր իւր
—
\1 ե րո բի
ղլուխր^
կլէ փւսփաքէին
աեսնել՝. Ներս աո ի Հեաա–
քրքիր
Թուբքե
րր,
որոնք
գիաեցին
Հերո -
// ի
՚1ւ
աաաուական
գլու խն ու մ ե կնե ցան :
իրիկուան
մամ ր \ին աւագ երէ ց
քաՀանան
աուն
ղրկեդի
, արաաքին
ղրան
վրայ
Հրս––
կող կառավարական
պաշաօնեաներբ
աբ -
ձակեցի եւ փակել
աուի
գուռր՝.
^իչեր -
ուան
մամր
Տին բրիչ
մր եւ
Հանգուցելոյն
գլուխբ
առնելով՝
գացի Ա՛ եկեղեցւոյ
ա–
րեւե քեան դաւիթր,
ուր կր Հանգ*էին ար–
ղէն
աքն
10—12
Հերոս նաՀաաակներր,
ղորս
յրնթաէքս
աար
ինե
բու
թաղահ՜ էի քաՀա -
նսէ էից Հեա ել անոնց
Հանղսաարսւնէն
եր -
կոլ
մեքմր
Հեոու
թթենիի
մր աակ
բրիչով
վաս
մր փորեցի
:
Ս • Երուսաղէմէն
Հեաս
աարահ– ունէի
նուիրական
առարկաներ,
անոնոմէ մէկ նշխար
բե րանին
վրայ գե -
աեղեւքի,
ճակաաին
վրայ
դբի
ոսկեայ
կարմ հր խաչ մ ր, որուն ապակեայ
ոսպ -
նեակէն կր տեսնուէր
Տիսուսի
Տարու -
թեան պատկերր,
լուսո
ք բարակ
մ ոմ
մ րն
ալ ակնակասք
իճնե բուն վրաք
Հաստատեցի
եւ
մթութեան
մէք թաղեցի
նաՀաաակին
ո աւ֊քսո մԱաքնաԱ
եւ ա՚էւտես իմարղկանէ
I
Թէ՚յոումք՜^։
առաք եւ յեաոյ
Ա՛ աշտոցէն
ո բ–
րան սէոօթ,բ որ ո-ոց գիտէի,
կարգացի
:
Պաող եւ քինք երկինք
մր կար ել գի -
*եոո
ան,՚ուսին էր, շողշողուն
բիւրաւոր
աստղերբ կբ պչպլային
եբ1^ակամաբին
Բ Օ ա Ը Տ
՚^ւ՚սոստ
ՆՀ11՚Շ
,
թուրքերէնէ
թարգմանուած
VV^Տ
^և%աէ.՝էի կողմէ,
ապ՛
Փարիղ,
1919։
Գրքոյկ
մբ
34
էք։ Կբ
ներկայացնէ
թուրք
միսթիք
բանաստեղծ
մր,
Եունոլս
կմբէ՝ ոբ ծնած է
1280/^5/
Անատոչոլի
մէկ
անկիւնր եւ մեռած
\ՏՏՕին։
Ծանօթ չէ իր
կեանքբ,
ղիտենք
միայն թէ աէրվիշ
մ լ ^
է ր ու կր ծառայէր
թրքական
վանքի մր
մէք, նախ իրրեւ
ղբաստ՝ եթէ կաբեչի է
բսեչ։
Օրին մէկբ,
ծտնր գանե չով իր աշ -
խատանքր,
խո յս կուտա յ վանքէն
ու
ճամբուն
վրայ կր Հանգիպի
երեք
աէրվփշ~–
ներոլ
; Ասոնք ալ աղքատ
էին ա յնքան
ո բ–
քան
ինքր, - անօթի,
մերկ
եւ բոպիկւ Երբ
անօթութիւնր
կ այրէր
իրենց
ստամոքսբ,
մոռնալու
կամ ամոքելու
Համար այգ ան–
Հանղուրմելի
զգայութիւնչւ՝
բանաստեղ
-
ծութիւ^ւնեբ
կարտասանէին,
ել
երկինք
կր կերակբէր
գիրենք
մանանայով՛,
Եու -
նուս
էմրէ բսաւ–
«է*/
աղքատ եմեւ տբ -
ղէտ,
սորվեցուցէք
ինծի
ձեր
բանաստեղ–
ծո ւթի
ւնն երր» : Ուղե կիցներր
պատասխա–
նեցին թէ աստուածաՀաճոյ
իրենց գիա -
ցած
ա յգ րանա ստեղծո
ւթիւննեբր
գործն
են տէրվիշի
մր, որ կր կոչուի
Եունուս
էմրէ՛.
Եունուս
էմրէ վերագարձաւ
վանքւ
Իր բանաստեղծութեանց
մոգովա -
ծուն,
այսօր, կբ բաղկանայ
4օ0
կտորէ;
ԱպաՀով արար մեծ մ ասբ կասկածե
լի , ոչ
երբեք
իր ղործր՛. Այգ
բանաստեղծութիւն՜
ներր
Հիւսուած
են թուրք
մողովրգական
լեղուով,
արտասանողներր
քեբթուածնե
-
բուն
կշոոյթին
կ րնկերացնեն
նուագա -
րան մր, եւ այսպէս է որ բեբնէ
բերան,
ւէանքէ վանք, Հասած
են մինչեւ
մեր
օրե՜
բր
I
Օ՛՛մ՛ գ.բականութեան
վարսլեաներր
կ արՀամարՀէին
այս ռամկօրէն
բանաս -
տեգհ աթիւնր
՚. ՝Բէմ ա չի յեղափո
խութ
իւնն
էր, որ թրքական
ֆոլքլորին
Հետ կենգա–
նութիւն
տուաւ
մողովրգական
միսթիք
ա յս րանա
ս էոե ղծ ո ւթե ան ց ՚,
ՊիւրՀան
թօփրաք
բառացի
թաբղմա–
նած է ֆրանսերէնի
։ Իսկ ֆրս՚նսերէն
գր–~
րական
թա
րզմ անութ
իւնբ կատաբած
է Իվ
Ո՚ենեիէ
, որ, ինչպէս կբ
խոստովանի,
թուրքերէն
չի գիտեր
I
ղ՛եղեցիկ է
թաբգ–
մանութիւնր,
- կրկնե՚^նք
անգամ
մրն ալ
ռբ թարգմանի
չր
թուրքերէն
չի գիտեր
ւ
Եունուո
էմրէի սա տողին
եաեւ
պիտի
չփորձուէ
ի՞ ք փնտռել
մէկբ, - ո՛՛՛վ,
գուք
բսէք՛–
Հրեշտակներդ ա&կարող են ւքեղքերս
1ւա.լքրելու :
Եթէ
այս տողր
Աիքին
Գարու
միսթիք
վանքերր կր տանի
մեղ, Թ՛ աագր,
որով
Ասաոլ^այ
ասնուհբ ա^Լու
ձեւ մբ կբ փբն՛֊,
"՚Բ
"^Կ>
կբ . Ժ Ժ
Ց ^ ^
՚ ^ ^ Բ ՚^Բ^ԲԲ
^ԲԲ
հւԻ
^՚"Բ
Աղատութեան
անունբ
տալու
ձեւբ կ^ոբո -
նէր : Ափսոսս որ չեմ կրնար
քանի
մր նբ–
մ ո յշ տալ ա յս բանաստեղծու
թենէն
, որ
կր
յիշեցնէ մեբ Ն՛Ա բեկբ,
Պէքթաշինեբու
ողրերր,
բիւղանգական
վանքերուն
կոծ -
կոծումներր
: Թ՚սրգմ
ան իչր
, իր սքան չե լի
էնթիւիսիոնռ ^ ,
ոճ ու կշռոյթ
տուած է
թէեւ կատա րելապէս,
մոռցած է րսել թէ
Եունուս
էմրէի
ս՛յս
միսթիք
տաղերուն
մէք կր բարախեն
Հայկական,
արարա -
կան եւ բիւղանղական
միքնաղաբեան
ե -
գերերգութենէն
տողեր ու
սարսուռներ։
Ծ՛
ՆԱՐԳՈԻՆԻ
վրայ ու անքթիթ
վկաներ
էին թաղու
մին
սարսռաղգեցիկ
արարողութեան
եւ տխուր
տեսարանին,
որուն
նմ անր
Հաղուաղէսլ
է
մարգկային
ողբե բգական
կեանքին
մէք։
Նո յն ղ իշեբր
անսուաղ եւ անքուն
տնցու–
գի՛՛ Ամիսներ
յետո
ք ղօրաց
Հրամանատար
Ալի փաշան
Հարիւրապետի
մբ
միքոցաւ
ի Ա ք Ր ա ք ք մ ա դ ա տ ո Ն թ խ և ը
ԽՄր.« Մոսկուայի կուսակցսւկան
պաշտօնաթերթը, «Փրաւաա» կը գրէ իր
Երեւանի թղթսւկցԻ& Բ^Ր՚^^Վ
^"^^5
տես
22
Փետր–)՛՝–
Պաամութեան,
ղրականութեան
կա -
ճառներու
եւ փիլիսոփայութեան
բամնի
գիաական
աշխատանքներու
ծրագիրներր
վերքին
տարիներր
ներկայացուած
են
սո
վետական
մամանակաշրքանին
մէք Հա
մոգովուրգի
պատմութեան
եւ
մշակոյթի
գարգացման
Հարցերուն
նուիրուած
կարգ
մր աբգիական
նիւթեբով։
Աակայն
այգ
ծբագիրնեբբ
գէչ կերպով կատարուած
են ։
Անցեալ
Հինգ տարիներու
րնթացքին
պատմութեան
կաճառբ
Հրապարակած
է
րնգտմէնր
միայն
քանի
մբ գրքոյկներ
ել
յօգուածնեբ
սովետական
շրքանի
պատմու
թեան
մասին։ իսկ վերքին
երկու
տարուան
մէք Աովետ
՛Հայաստանի
պատմութեան
վերաբեբեալ
գրեթէ
ոչինչ
լոյս տեսած
է։
կաճառի
կոգմէ Հրատարակուած
աշխա -
տութեանց
բացարձակ
մեծամասնոլթիւնբ
•
կբ վերաբերի
Հայ մողովուրգի
Հեռաւոր
անցեալին,
միքնագաբեան,
Ի՚
գարոլ
սկիզրներուն
կամ լաւագոյն
պարագային
ղիւղացիական
բարենորոգման
մամանա -
կաշր9անին
։ Ա իեւնո յնն է պարագան
նաեւ
գբականութեան
կաճառին
։ Հոն
գլխաւոր
ուշաղրութիւնր
կեգրոնացած
է Հայ գրա–
կանութեան
գասականներր
վերաՀասաա
-
տելուն
մէք։
Փիլիսոփայութեան
բամնին
մէք
քանի
մբ տարի
լոյս չէ բնծա յուած
ոչ
մէկ
լուրք աշխատութիւն
։
Ընկերա յին
բամնի
տեսագա
շտէն
գուբս է ինկած կարգ
մր աբգիական
նի^.*^
թերու
մշակումր
։ Ջկան
մողովուրղներԻԼ
սթաքինԼան
բարեկամութեան,
ձեւով ագ՛՛
գային,
բովանգակութեամբ
«սոցիալիս -
աական»
մշակոյթի
զաբգացման
նուիր՛
ուած
լուրք
ա շխատութ
իւննե
ր
:
Ջկան
աշխատութիւննե
ր՝ նուիրուած
մամանա -
կակից
«րուրփուական
իտելոգիայի
ռէ ՜
ակցիոն»
էութեան
մեբկացման
ւ
Րնկեբային
դիտոլթեանց
բաման -
մ ունքի
, յատկապէս
Գրականութեան
եւ
Պատմութեան
կաճառն
եր ու
աշխաաանքի
անբարեյաքող
վիճակբ
կբ
բացատրուի
նաեւ անով որ Հոն բաւարար
չափով
չէ
ծաւալած
ղիաական
քննագատութիւնբ։
Գիտական
ասուլիսներր
կր կազմակերպ
-
ուին
ղէպքէ
գէպք,
անոնց
անՀրամեշտ
է
ուշաղիր
պատրաստութիւն
։ Ատոր
տեղ
յիշեալ
կաճառին
մէք
գոյութիւն
ունին
խորթ
րա րքե ր ,փոխագարձ
երա շխաւո
րու
թիւն
, սխաքներոլ
փոխագարձ
ներումէ ՚–
Մ խայձ, նմաձւ մթՆ^^աբավ,
մէք
կյաբելի
է
եղած
այն նեխած
« լ ի րե րա լիղմ»
ի առկա -
յոլթիւնր
,որ ցոլցաբերոլած
է
գէպի
Աշոտ
ՏովՀաննիսեւսնի
«նաց իոնա լիստա -
կան կոնցեպցիանեբր»,
որոնք արտա
յ ա յ -
տուած
են Հրապարակման
Համաբ Ակագե^
^է"՚.մ՛^
ներկայացուած
ձեռագի
րնե
բուն
մէք։
Գրագէտներր
եէ.
պատմաբաննեբր
երկինք կր Հասցնէին այգ Հեղինակին աշ–
^ ՚ "
^ ^ ™ ՛
՛
^ ^ ^ ^ – ^ – ՚ ^ ^ ^ – -
ւ ւ »
»
»
ինձ
յանձնեց
նաՀատակ
Աերոբին
կինբ
՚
Աօսէ ասնունով՛ սա քանի
մբ տեղերէ
գրն–
դակով եւ գաշոյնով
վիրաւորուած
բլլա -
լով
Հրամանաաա
բր պատուաւոր
տուն
մբ
գրած
ել կառավարութեան
ծախքով
ղար–
մանել
տուած էր ղայն։
Հրամանատարր
միշտ կր կրկնէր
ինձ.
« Ա յ դ կինը դիւցազն
մըն Է, ինչ օ գ նութիւն որ ընէ ք ատոր՝
կ ՛ ա րժէ » ։
Աօսէն
օր մբ Հանգուցելո
յն Հո
ղակո յտին
վրայ տարի, արտասուք
յաչս
Համբուրեց
գերեղմ անր ծնկաչոք եւ լռոլ -
թեամբ
աղօթեց րնգ
եբկար։
ե\Ի^Է
Ե Պ Ս ՛
ՋԻԼԻՆԿԻՐԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
