- ֊ « Բարին
օգնէ , զաւակներս
»:
^Գոլք
Հա՛՛յ
քք,
մայրիկ
։
Այո , զաւակներս
X
Բառասունուհինգ
աարի
ապրեցայ
Տարօնցիի
անբիծ
ու
խանգավառ
Հա
յ ո ւ –
Հիի
մբ արիւնով,
ել այսօբ
Ութ
աարի է որ ան–
գիմագրելի
արհաւիրքն
ու
աառապանքր
կբ քա —
մեն
հայ արիւնս ;
Մարմրոգ
նայուածքներ
ու
գողգողացող
չաբժումնե
բ սաորազծեցին
իր ցալաաանշ
սրաին
աբաայայաո
ւթիւններր
;
֊
Մ ի՛ խռովյ.ք
, մայրի՛
կ , Ա
սաոլած մեծ է :
--
Այ"
•< Աոաուած մեծ է,
բայց
ոգորմած
գթա՛՛ծ է նաեւ։ Ա՛՛խ, լոլարեբ
եմ բմբռնելու
կա–
րոգութեանս
մ է ^ ։ կր հասկնամ թէ հալաաալն
ու
ազօթելր
անճար արձած
մարգուն
միակ
յոյս ո լ
մխիթարութիւնն
է : Աիբաս
եբկնքի
առշեւ
միչա
բաց
թողելէն
մաչեցալ,
գաղար
չունե
ցող աղա -
ղակներս ու հառաչանքներս
կոկորգս
ցամքեցոլ -
ցին,
աաբինեբու
անհաանում
աառապանքր
սա ~
կայն , չարունակեց
իր աւերիչ
ու
մահացոլ
հար ֊
ուածները։
Դարձեր եմ կիսամեռ
կին մր.
Որուն
մաածում^.եբր կէս ճամբան
չհասած կր բե կանին
,
թեթեւ
տուն մբ տալու
իսկ կարողութիւն
չունին։
Խոր հառաչանք
մր ճանկռտեց
իր չորցած կո–
կ՚՚րզբ, կէս թոթովաիսօս
մր ղարձալ
ել շարու -
նակեց •
Այս
աեղէն
անցնող
ձեր նախորգ կարաւա–.
նիւն հանղիպեցայ
պատահաբար
։ Երբ հեոու էն աե–
սայ
անոր յառաշանալր,
սարսաւիբ
նորէն ինձ
վւակալ
մահոլան
սարսուռի
սեւ ճանկեր
վերս -
աին
զիս հալածել
սկսան։
Զարհուրած
,
իսե
լա -
ւչարած , ումասպառ
ղարձած
կնոշ մր վւախուս -
տիւն մէ9 աղաղակեցի
•
« Աստուած
իմ, գեռ
չ~էատա"՚ն
ղեռ կր շարունակու
ի՛՛ն
կոտորուե/ու,
բնաշ^ւշոէ ե լւ։լ տարուած
ղժբսւիստ
Հա լե բուս կա —
րաւաններր՝^ : Բտրիւ ոլղտարած
մր զիս
կեցոլց
,
րսե լուի թէ
. « ^Հա խնա
լու բան չկա
յ ,
եկողներր
շաբղ ու ե լու
գսւցող
դ ժ բախտնե բ չեն , չե՞
ս տեսնե
բ
անոնք
իւրենց շու բշ
շ
ունին
(ժա
լան
ի չ ամ բոխնեբ ,
չունին
շաբղաբար
իսուժաններ : Բոլորն ալ կուդան
մասնաւոբ
կառքերով,
բոլորն ալ կր
ճամբորդեն
հ անգիստ ու ապահով
,
բո
լո րն ալ ուր ախ
րլլալու
չարժոլմՊւե ր ու ձա քնեբ
ուն
իւն : Ասկէ առաշ
ուրիչ
կարաւաններ ալ եկան ու անցան
։ Բոլորն ալ տա -
րադրութիւննե
րէ եւ կոտորածներէ
վե րապրոգ
Հա
յեբ
են ։ Ամ ե րիկա ց իներր
իրենց
ծախքով
եւ
Հովանաւորոլթեամր
ղանոնք կր վաիսադբեն
թուր
քիայէն
գուբս , աւելի ապահով
տեղեր
,
թերեւս
իրե^ւց երկրին
մէշ;»
։
Ջանացի
ցրուած
խելքս ամփոփել,
քիչ մր ուժ
հաւաքել
բարի ուղտարածին
տուած
տեղեկու -
թիւններուն^՜հւսւսւտտլոլ..
յանդգնէԻէ.թիւնր
փորձել ; ՝
՝ Եկող կաբալանր,
ձեղի ս/էս այստեղ
կանդ
առաւ ուճաչի նստաւ
։ Ես,
7 ՜ ՞ ^ ՛ / ՞ ^ ՛ ՛ " ՜ ^ " * ՜
ս՚նհա -
մարձակ
քայլեբով
յառաշացայ
, մօտեցայ
նրս -
տռղներուն
, լսեցի
անոնց արտասանած
հայ խօս -
քի
ձայներն ու կանչեբր։
8ալի եւ
ուրախութեան
խառն
յուղումներ
ղ ալարեցին
զիս : Նոր
շուա -
բոլմներու
ենթակայ
դարձողի
ղողդողա
նքս էր ,
թէ ոչ այլեւս
մահուան
դռներն
ինկած
հայ
արիւ
նիս արձադանդր
ոբ հետաքրքրոլթիւն
մը ար -
թըեցուց
անոնց
մ է շ ։ Զեմ դիտեի։
Բայց ղիտեմ
որ
անոնք
կանչեցին
զիս
եկան
ինծի, ես
խառնուե–
ցայ
անոնց մէշ, մտիկ
րրի : Հասկցայ ոբ
անոնք
դուրս
կ՚ելլեն
թուրքերու
երկբէն
կ՚երթան
Աու
րիոյ
կողմերը,
կ՚երթան
Հոն՝ ուր այլեւս
չարչա
րանք ու շաբգ չկայ,
ուր մարդասպան
ոճրադործի
ձեռքերր
անզօր են , ուր աղատութիւնր
պիտի
սնու
ցանէ
վրէժխնղրի
զիտակցոլթեան
զօրութիւնը։
Հասկցայ
որ քանի մր շաբաթէն դեռ ուրիշ կարա
ւան
մրն ալ պիտի ղայ ու անցնի
այստեղէն
։ Բաժ
նուեցայ
արցունքով,
ուժս ներածին չափ
վազեցի,
ղացի պատմեցի
տեսածներուս
ամբողշու
թիւնր
,
լսածներուս
ման բամ ասնութիւնբ
իմ
ղ ժ բախտ
աղշկանս » :
=
Ո՞ւր կր ղտնուի
ձեր
աղշիկր
,
թնչպէո
դժբախտ է, մայրիկ :
-
Գպրոցէ
րԿւթացալարտ
գեղանի
Ու
խան -
գավառ
տգշիկս , մէկ տարուան
Հարս էբ գեռ երբ
կոտորածն ու աւեբր
սկսան : կատղած
զօրաւոր •
շուն մբ բռնի
քաշեց տարաւ
մեղ։
Ա-ուսեբու
յա -
ռաշացման
վախէն,
օր մը սաիսլուեցաւ
ձղել
իր
տունն ու տեղր եւ Հեռանալ։
Հեռացուց
մեզ ալ
միշտ
զօրաւոր,
միշտ
դարշելի
իր թաթին տակ ։
Աղշիկս , գբեթէ
բանտարկուած
վիճակի
մէշ կը
չարունակէ
իր աիրոշր
կամքին ու
քմաՀաճոյքնե–
րուն
ենթարկուիլ,
ես ալ,մէկ շարաթէ
ի վեր ա–
մէն
օր կուդամ
, կրթափառիմ
այս կողմերր սպա–
սելով
ձեր
ճամբուն։
ինչո՚^ւ
Համար ։
Խեղճ կինր, իր ծոցէն
Հանեց
լաթի
կտորի
մր
մէ9
փաթթուած
կապոց
մր եւ աւելցուց.
՚ - Որպէսզի
այո թուղթերբ
ձեզի
յանձնեմ
յ
(Մնացեալը յ ա յոըւ լ ո վ )
ԿԻՒՐԵ%
ԽՐԱ8ԵԱՆ
ՄԻՏԲ ԵՒ ԱՐՈՒԵԱՏ
ՊՈՒՏ՝Մ
ԾՒԾԱղ
Աճտքլե
ժիտ
(1869
-
1951)
« ԱՀԱԶԳՈՒ »
ԱՆՏՌԷ
ԺԻՏԻ
,ուղարկալորութիւնր
կատար -
ուեցաւ
Եշ– օր : ՝Բիւվէրվիլի
մ է շ ։ Վեց
նոբման–
տացի
գիւղացիներ
ղադաղր
դղեակէն
փոխադրե -
ցին
դերեղմտնատուն
, եւ Հանգուցեալ
գրտդէտր
թաղուեցաւ
իր կնոշ մօտ, որ մեռ^ծ էր
1938^5՛։
Անմռէ Ժիտ սկիզբէն
ի վեր կը տառապէր
թո
քերու
ակարոլթենէ
, եւ սակայն
դիմացաւ
աւելի
քան
ութսուն
տարի
վերշին
պաՀուն
զոՀ երթա
լով թոքատապի
:
Աւելի՛ քան մէկ տարի առաշ խօսած էի իր
մ աս իւն երբիբ աարեդարձը
ել
(յ1ԶԱ(Յշ1^
հեա ու -
նեցած
թղթակցութիւնր
առիթ տուած
էին ցու -
ցաՀանդէսի
մը :
կաբե
լի է Հ ատո
րնե
ր գրել
իր
մ ասին
, առանց
ամէն բանրսած
րլլա
լո ւ : Այնքան
ճոէս եւ տարա–
ծուՖ է Անառէ
Ժիտի
միտքը։
Այսօր
երբ մահր
նոր առիթ
մ ը կուտա
յ խօ -
սելոլ
, շահ ե կան է Հետեւիլ
մ ամ ուլի
արտա
յա
յ–
աւււթեանց
, այնքան
այլազան ել այնքան հակա—
սական :
Ժիտ ծնած էր Փարիզ մօտ
ութսուն
երկու
տարի
առաշ : Ւ ր առաշին
գրական
գործը եդած է
«ԼւՇՏ
ՕՁհւշքտ յ ՚ ^ ո ւ ^ ւ շ ^^1^6^» , 1897/՚5>
գրած է
իյ6ս^^^էս^^տ
^ՇքքՑՏէքՇՏՀ^ ,
որ աւե
լիւ քան քսան տարուան
պէտք
ունեցած է, համբաւ եւ րնթերցող
ունենալու
Հա—
մար :
1901^^
դրած է իր
«1աա01311տէ6»^
որ առաշին
առի
թ ր տուած է քննադատներուն
եւ գբախօսնե—
բուն
Հեղինակին
մէշ երեւան
Հանելու
խռովքի
եւ
Հակասութեան
Հարուստ
Հող մը ։
1909//*՛
լոյս կը տեսնէին
^.
ք./՛
մէշ
«ԲօՈշ
Տէւօւէշ»/*՛
առաշին
աետրա1^երր
: Երբ
խմ
րաղիբ
էր
Լ Յ
Ի4օսV^^1^
^Հ
^Vս^ ՒւՅՈՇ8ււտշ/,
մերմած էր Ա՚առ–
սէլ
Փրուսթի
մէկ ձեռագիրը
1
^1
քՀշշհշքշհշ (Յս
քշաթՏ ք*6ք<1ս) :
Տետոյ
ուղեց
իր աններելի
մեղքը
քաւել
,
յա յտա բա բե լով թէ Փ րոլսթ
աւե
լի
մ եծ է
քան
Պտլզաքե իսկ ՝
Ղ՚աւտնանքով
բողոքական
էբ , բայց
իր չարք
ը գրական
ելո յթներր եւ անձնական
յիշատա1լեեբ
եւ խո ստո վանանքնե
ր ր տառապանք
ազդած
են թէ
իբ կրօնական
իսիղճին եւթէ իր բարեպաշտ
բարե–
կամ՚նեբուն : Շօյ՝^ձօռի ել
Տւ 16 §ք31ո Ո6 ա շ ս ։ է /
է -
շերը վշտացուցած
են իբ կինն իսկ , եւ ատկէ ծա
գած է իր նամակագրական
վիճաբանութիւնը
Բ
լո–
"՚էլԻ
հեա , ինչպէս
բացաարած
եմ
ժամանակին
(֊Յառաջ, 4
Գեկտեմբեբ
194=9) :
Բաղաքական
գետնի
վ րայ
Ժի՛տ ունեցած
է
նո յն տատամնումնեբր
: Համ
ո ղո լած
Համ ա
յնավար
մինչեւ
1937,
Խ– Մ իութենէն
վերաղտրձին
ղրեց
իր յուսախա
բութ իւններր
(քՀշէՕՍՐ Ճ՚Ս,
1^–
Տ. Տ.
ել
յէ16էօս€հ6տ ձ աօո ^6էօս^ Ճ՚Ս.
Տ. Տ.) :
Այս է դլխա–֊.
լոր պատճառը
ո ր
«Իւմ անիթէ»
ա րՀամ ա բՀ անքով
կը
իսօսի իբ
մ աՀուան
օրն ի՛սկ
,
Ր^ՂԳ^ելով
թէ
Հդիակ
մ լ ^ է որ կբ մեռնի » եւ քանի մը տողով
ներկա յացնե ւով գրագէտին
մ իա յն
բացասական
կողմ
երբ
: Այս
նո յն
Հ ոգեբանո
ւթեամ
բ է ո ր
քանի
մ ը աարի առաշ
Հ ե ղինա կա
ւո բ քննադատ
մը,
^ •
ՑտՈւ
^Յ ,
կը խայթէ
ր ^իտր
, բայց տալով շատ
աւելի
Համոզիչ եւ Հաստատուն
դիտողո
ւթ իւննե
ր իր ամ–
բողշ ՛վաթսուն
տարուան
գրական
աշխատանքին
մասին։ իսկ բարեպաշտ
ք՛. ^V1Զս
^^Տ^ ,
«Ֆիկառոյի»
խմրաւլբական
սիւնակէն
կարծես
բաբի
՚քարսւց
՛վկայական
մը կը պատրաստէ
Ժիտի
Համար,
ոբ—
պէսղի ան իր սիսալնեբով
իսկ լ^գունոլի
Աստոլ -
ծո յ արքա յութեան
մ էշ : Յուսանք թէ
օգտակար
Կ՝ռւլայ
՚ ^
Ժիտ՝
իր տատանումներով,
իր
կարծիքնե -
բու
ամենօրեայ
փոփո խո ւթ իւննե
րո վ , իր խզճի
եւ
մտքի անդադար
պայքարով,
ստեղծած է մեծ շտբ—
մում մր։ Զափաղանց
ղժուար է այսօբ
մէկ կար -
ծիքո՚ի
,
մ էկ տեսակէտով
, մ էկ
սկզբունքով
ներ -
կա յացնել
զի՛նքր
, բայց
կարելի է իրմ ով
ստեղծել
մեծ
շարժո՛ւմ
մը, միտքերու շատ աւելի
Լայն
Հո–
րիզոննեբ եւ անվիճելի
մեծութիւն
մր, ի սփիւռս
աշխարՀի
։
1947/Տ՛
ստացաւ
Նոպելի
դրական
մբցանակը։
յ՛բ
Հեղինտկոլթիւննեբէն
ղատ, որոնք
թաբգման–
ուած
են բազմաթիւ
լեղուներու
,
գերմաներէն ,
անգլիերէն
, իտալերէն
, չեխերէն
,
ճափոներէն
,
նոյնիսկ
Հայերէն
(Պէյրութ)
Ժիտ
լաւագոյն
թարգմաններէն
մին եղած է Շէյքսվ՚իբի
, ներկա -
յացոլցած
է Թ՝ակորր
արեւմ տեան
Հասարակոլ
-
թեան։
Նաեւ
շարմանկաբի
միշոցալ
մօտեցած
է
ամբոխին,
թատրոնի
միշոցաւ՝
լալաղոյն
ղերա -
սաննեբուն ել դասական
ասպարէզին
(ՇՅ\՚՜€Տ
Ժս
\՚Յէ1ՇՅՈՀ^
որ վերշերս
ներկայացուեցաւ
ֆրանսա -
կան
աղղային
բեմին
վրայ) :
^ճակատագրական
նախազգացում
ով
մ ր կր գրէր
1949
Յունիս
12ին իր Օրագբին
մէշ
«Ամէն
բան
ինծի կարծել
կուտայ թէ այս տողեբր
պիտի
ըլլան
իմ
՚էերշին
տողերս^ :
իր մաՀով մեծ ղէմք մրն է որ կ՚անՀետանայ
:
Անառէ ժիտ իր ետին կըձդէ
յալիտենական
շուք մր, զոբ պիտի ղգան
ամբողշ
սերունդներ վե–
րապրելով
իր ամէն մէկ դիրքր–,
ԿԻրքերԸ, զգա -
ցու՚քներր , սէրեբր եւ սիբելով
ինչպէս
ինք
սիրած
է «Հաղաբ մէկ դիչերներր.
Աստուածաշունչը
,
Հաճոյքը եւ Աստուծոյ
արքայութիւնը»
։
ԱՐՓԻԿ
ՄԻԱԱԲԵԱՆ
Հիւլէառո՞ւմբը
: Աստուածային
պատի"՛ժը :
« Ժողովոլբգներու
Հայբ^ին
սաբստ՞փր։
Եկեղեց
ւոյ
վարչութեան
անղամ
չլ^՚ոբուելոլ
մղձաւա
ն–
շր • . . Շարեցէք
բոլոբ
վախաղղու
երեւոյթներն
ու
Հանղամանքր՝
ինչ որձեր մաքէն կամ երելակա -
յոլթենէն
կ՚անցնի : Ոչ մէկը պիտի Հաւասարի
այս
«Ահաղգոլ»ին
:
Բոլոր
աղդեբր
անխտիր
, որ վարչաձելին ալ
պատկանին
, կը գողան , իրար
կ՚անցնին՝
այս
պի
տակէն ՛է,
« Յառաշդիմ
ական »ը
«յետագիմ
ական»ին
վրայ
կը նետէ
ղայն, ել փոխադարձաբար
։
կարծես
, ֆութպոլ
ըԱտր։
Մէկուն
ղաչտէն
՚քիւսին
կ՚երթայ
ել տակաւին
նշանակէտ Լկ"1)
շահող
չկա
յ անկէ
։
Երկա՞ր
րրի։
Բռնեցէք
ձեր շունչը,
քաշու -
թ ի ՜ ւ ն ։ Ահա այդ «ահազդու^ին
անունր։
«՚լյախա–
յա րձա կ »
բառն է այն
...
Ամ երիկա
յի դիւանագէտներէն
սկսած
, մ
ինչեւ
կարմիր
Ո՜՛՛ւսի"յ
Պոլլւաբէւնրււն
կը սարսափին այդ
բառէն
:
«Ես չեմ , դուն ես» մը կ՚երթայ
կուգայ դի -
լանագիտական
մա րղա րաննե
բու
մէշ ։
Ի՛՛նչ կատակեբդական
բացատ
րո
ւթ ի՚նւնե
ր կր
տրուին
այս
«նախայ արձակ »
երշանիկ
բառին
։
Մէկր,
փոզոցի
մէշ, կռնակէդ
կը խփէ։
Կր
դառնաս
, «ինչո՛՛լ
կը խփես , մա՛րգ» կըպոռաս :
Մարգր
ծուռ - ծուռ եբեսգ
կը նայի
եւ
Կ՝Շ"Է
քեղի .
«Ծօ՛
. ինչ իրաւունք
ունիս
բողոքելու,
նա–
խա յարձակը
դուն ես եւ տակաւին
բերա՛ծն կր բա
նաս : ի՞նչ
կը նշանակէ
կռնակդ
ինծի
դարձուցած
քա լե լր : : Անարգանք է ինծի
Համ ար : Ա տիպոլած
եմ իմ պատ
իւս պաշտպանել
քեգի դէմ • • •
Գիմացինիգ
ապտակ
մը կ՚իշեցնես։
Ան ալ
բռունցքով
մը կր վւոխաբինէ ապտակդ
է
« Վա՜
յ , ինչո՛՛ւ կը զարնես ,
աւաղակ
,
բոնա կալ :
Բոնակալր
դուն ես , նախ դուն ապտակե -
ցիր
զիս, նախայարձակր
գուն ես, անիրաւ
մարգ։
5օ՚ ,
ինչպէ՞ս ես նախայարձակ
կ՚ըլլամ
։
Ղ՚ուն
բռունցքով
զարկիր
ինծի
, իսկ ես ապտակ
տուի
քեղի։
Տեսա՛՛ր որ աոաշ
դուն ապտակեցիր
։
՚ Ես վստտՀ էի որ դուն՛ պիտի փոխադար -
^Էեբ
–X Ուրե՛՛մն
...
Մաքիդ
մէշ ունէիր այդ բռունցքը։
Եթէ
չունէիր
իսկ՝, պիտի
ունենայիր
ւ
Պէտք էբ ունե -
նայիր : Այս կերպով
դուն նախ
ինծի
բռունցք
տուած կ՝ԲԱաս , Հոգ չէ թէ մտովի
։
կ՚ընգոլնիս
չէ՛^ : Ալ ասոր ալ առարկութիւն
չես կրնար
րնել :
Տէ
՚ լ ն ա , չափդ
գիտցիր
եւ մի զրպարտեր :
« Նախայարձակ
»ին առշեւ
«ֆ աշիս ա » ^ , «նա^
ց|ւ»Տ*
արդէն
սնանկացած
են իրրեւ վատ
որակում
։
Վախ
կայ, ոբ օր մր, բոլոր
զէնքեբր
եւյւաբո–
յական
սկղբոէնւքներր
սնանկ
Հռչակուին
այս
« ա -
հա ց դ ու »
բառին
Տ օտ
...
կ. ՊԵՏՈՒՇ
Զե ւ ս ը տուել է եղջիւր ցուլերին ,
ԵԼ
սուր ատաւքներ հղօր այւիւծին •
՚Սապաստակներին ս րընթա ց ոտքհր .
Զիերին ամուր, զօրեղ սմբակներ .
Զկանց տուել է նա լողք ջըրերում ,
Թււիչք ա ր ծ ւին բ ա րձր ե թ ե ր ո ւ մ •
•իաջաւզերճ հո գ ի ողջ տղամաըգկանց : — .
ք^այց Զե ւ սը ի՛՛նչ է սւարգհւել կանանց, 1
Իոլռրն ինչ ո ՞ վ է փոխարինել : -
|
Գ ե ղ ե ց կ ո ւթի ւ ն է նրրանց շնորհել ,
Գեղեցկուհին է տ իրո ւմ ամէն բան ,
Իր համար չը կ ա յ ս ո ւր , կրակ, վահան :
լբ՚լմ. Ա.ԳՐԱԱԻԼՆԻԿԵԱՆ
ԱՆԱԿՐկՈՆ
Պ– ՃՕՐՃ
ՄԱՐՏԻԿԵԱՆԻ
ՆՈՒԷՐԸ
ԹէՀրանի
«Ալիք»էն կր տեղեկանանք
, թէ Պ՛
ճօրճ Մարտիկեան
, ձբէ՚լնոյի
« Օմար Խայեամ »
ճաշարանին
Հիմնաղիբր
եւ ԱՆԶԱՅի
դործօն ան -
դամը
,
Հ աղար տոլար
նուիբած
է
ԹէՀրանի
Հանրային
զբօսավայրին
կառուցման
ել
բաբեզար–
դութեան
Համար
։
ՋԵԽՈԱԼՈՎԱԲԻՈՅ
նախորդ
արտաքին
նա -
խարաբին՝
Բլե՚Րանթ իսի
անՀետացումր
կը շա -
րունակէ
զբաղեցնել
միշաղգային
մամուլը։
Տարդ
կր պնդէին թէ Գերմանիա կամ Եուկոքւչտլիա վ,ա–
իսռծ է> իոկ այմմ
կ՚բսեն թէ բանտարկուած
է
Փրակայի
մ է շ ։ Արեւմտեան
Գեբմանիոյ
գա^՚սկից
ի՚^^խան ութ
իւննե րր վ ճռա պէս կր յա յտաբաբեն թէ
նախկին
ն՚սբաբարը
իրենց
շյ՚շանր
չի գտնուիբ
:
Fonds A.R.A.M
