55՛
ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ
ԵԻ֊ –– ԴԱ՛ՐՁԵԱԼ
ԼԱՇ
Ի^ձէտ
(Լ6Տ €ՅհՏ«–տ
Տսժի մէկ 1ար բ-իւիԹ աււթ-իւ)
Ա.
Վերքյւ՚ն
ա-ք րի% Հազարամեակն
էր Հա ք
րէ՚ր–
թոզաքքաՆ
Հանճարի
մեծագքյն
գէմ քէն
Գր1"1–"Ր
՚Ն՚՚՚րեկացիի
;
Ցաւալի
է Հասաաաել
թէ մենք
Հայերս
, ար–
ժանաւխյ
լե լ շ"1–քո՚Լ չաօնե
զ ինք ա յս մեՆ թ ո լակ՛ս–
նր։
Չրնծաքեցէնք
այն սլաաիւր
որուն
արմանի
էրէ
Վարուեցանք
այնոչէս
իրրեւ
թէ սովորական
մէկը
եւյահ–
րլ լար
։քյն որ ա րման ի էր բազմելու
ա շիւա բ–
Հի
մեհ-ադոյն
քեբթոէ^ւերուն
կոզքին
: Ան , ՛որ կր
կազմէ անկասկած
, Հանուր
Հայութեան
ամէնէն
շքեզ եւ անկորնչելի
մէկ փառքը :
Գանուեցան
գագութներ
, որ չզիքանեցաՆ
նոյն
իսկ
Համեսա
Հալայէոլթ
մբ սարքել
ալս
առթիւ։
Ի
Հարկէ՜.
Ո՞՛ւ է եզեր
Նարեկացին.
ի՛՛նչ
էսբմէք
ունի
Հազար
աարի
առա^
գրուած
անոր
գործր,
մեզի
նմ ան
մե՜ծ
մոզով ոլրգի
մ բ
Հա–
: Ա/սօր , մենք
ունինք խանգավառութեան
թեան
եղանակին
մասին։
ընգարձակ
ուսոււէնսւսիրո՚-թիւկ
մբ նուիբել,
«Ս՚|ւ–
,անոբ Հազա րամ–
եակին
առթիւ։
էւ աՀա
կը յարգէ
իր
խօսքր։
1951/.
՚ լ ե ր չ ի ն թիւր
(309)
կբ բացուի
արգաբեւ
Գ՛
Ղւարեկացիով
: Ա^՚ոբ ճսւկաար
կբ կարգանք .
ա 1 6 Ո Յ Մ 6
ՕքէՏՕետ ճ€ ^ 3 « կ .
Ապա
բնգաբձակ
եւ խորաթափանց
ուսումնա–
սէբութիւն
մր Նարեկացիի
գոբծին
;
Տասներկու
էքի մէք
ԼսՇ-ձոյւՏ 1^31061
կրքննէ մեր մեծ
քերթո
ղին Հեա կապուած
թ"է"ր
Հարցեբբ,
նեբաչխաբՀ
,
քերթողական
շունչ,
լեղու,
ոճ : կբ քննէ
այնպիսի
ձեոնՀասութեամբ
, այնպիսի՛՛
խոր
փեբլուծումոփ
մբ,
ոբ մարգ
ափ
ի բերան
կր մնայ։
Աչ ոք %աբե–
կացիի
մասին
չէ րոած
ա՛յսքան
խոբ,
ա՛
լսքան
ճիշգ , ա յքան
ղեղեցիկ
բաներ :
՛Բիչ փերք գաղափա
քէ մբ պիաի
աամ
իբ
քննու–
ս ար • • • :
ա՛յնքան
աւելի
ղօրաւոր
ու կենսաաու
աղբիւբներ
։
վ
յ՜ամ անէէէկ
ունի
ա րլպիսի
^էի^ն
բաներով
զբազելու
է
ի պաաիւ
«։Ցառաի՝>ին
, պէաք
է ըսել
թէ
ա՛ն
էբ •որ ամէնէն
չաա
զբաղեցաւ
այս
խնգրո վ եւ.
յա լնօրէն բացաւ
իր սիւնակներ
բ երկար
յօղուա–
ծաշար րերու , որոն,ր քեէոո ք ա րաաէոսլո
ւե ցան
բան–
իւՐաց բոլոր
Հա/
թերթերէն
, Ամերիկայէն
մինչեւ
Պոլիս
ել ք)գիպտոս
I
Պէ՚որ
է /ի%աաակել
նաեւ
Փարիղի
«Այսօր՚^բ
,
որ իր ֆրանսերէն
էքին վրա
լ նո /նպէս՛ ցո լց
աուալ
Հետսէ րր րրա թեւն ,
շնոբՀիլ,
կ՚ենթազ
րեւՐ ,
Պ՛
Հայկ
Պէրպէբեանի
։
Ա քէէ էէլաաիւէն պէա,թ է րամին
մ բն
ալ
Հանել
Ա՝արսէ/լե
Հայ զաղութին։
Արոարել
Հոն էր
ոբ,
Հաղա ր էէէմե էէէ կի տօն ա կ ա ա ա բ
Ո
ւ թ ի ւն բ ստացաւ
ի–
բասքԼ էէ մ ե ծա շուք Հանգամ
ւսնք մբ : Նե րկա
լ Հոծ
բս՚զմու
թիւնր
Հ րճուե է/սււ. էս Ոէոաոսւնո ւսէծ
էք եւ/եր ք-կ
ճառերէն
Ա ՚ Չօս/տնետն
, & .Նարդունի
, փբոֆ .
^էսյիքքեան
ենչս/էս
նէէէեւ Հ<Արմենեսէք>
երդչա–
խումրեն
եեեոեւյական
Հ ող եդւՐա քլ
իւմբերգներէն
,
զեկամարոէ
թեամբ
Պ • Վ՛
Ա աբգսեանի
։
Ամէնէն
մեծ պսէտիլբ սակա
քն կ՝ե ոթա
յ
Լշտ Շ Յ –
հւՇքՏ
Տ\Լճին ։
Մարսէ II Հրատարտկուած
այս
մեծէէէ րժէր
ղ րէ1էկւս1է Հանղ էէւն էբ որ կոէւոէէ։բեց
ա—
մ էնէն էՈւէՏ՛ ւուն ու Հիմնա կան
ա շխատանքր
ա^ս
մաբդին
մէ9։
կէէէնխելուք
նո յնիսկ
էԲեղ ,
1950/՛
ամաոն
իսկ \
ան ներրողսէլից
տողես
նուիրեց
Նարեկացիին
, ւքեր
մ ի քն էէէդ էէէ քէե ան ոէգուդներռւն
ւքրտ / կատրուած
ու—
սոււէնտս երոէ թեան
մ ր ւքէք , որուն
կցուած
էին
նաեւ
թտրգէքանութիէննեբ։
Ա/դ֊ գնաՀատելի
ու չ–
խատտնրր
կէէէտարոէ/ ֆրանսացի
եբիտասաբգ
բա–
նասէոեդծո՝
I
/ ^ " ՚ ^ ւ ՛ ^
տուաւ
նաեւ
ո ա–
էէախօսու թեւն
մր Մ արսէ լլի մէք, զոր յետոյ
կրկ՜
նեց
Փարիզ
ել
^թնեւ։
կ բ յիշեցնեմ
ա լս պարագաներ
բ , որոփ Հ ետեւ
պէւո,ր ս/եէոի ունենամ
անէ^ւց , լօգո լածիս
փ ե րքին
մասին
մէ9..
ԼշՏ 03հւ6էՏ ւՅս Տսւ^/»
ւՐեղի կբ խոստանէսր
աւելի
Այս գրական
Հո յակապ
վերլուծումին
կբ
յա–
քո րգէ
քսանելՀ
ինգ
էք թարղմ անութ
իւնբ
, մի–
միտքն
Նարեկացիէն
, արձակ
եւ
ոտանաւոր։
ԱՀա
թէ
ի՛նչ կբ գրէ
թերթի
խմբագրոլթիւնբ
ա լգ թարգմււէնոլթեանց
մասին :
ՀՆախապէս
Հ րատա րակեց ինյ> «Հալ
միքնա—
դարու
III
շուդնեբ՝% խոբադբին
տտկ
, աղատ
թարգ–
մանութիւններ
նաեւ
Նարեկացիէն,
Հալ
նշանէս–
լո ր բանաստեղծ
եւ Աոլրբ
;
Հէէէւա տար
իմ իր խոս–
տոլւՐ ին՝
մեր թեբթբ
որ արդէն
ծանօթէս
ցուց
ած
էբ
Միջին Դււ՚քրոՆ 11նւքենամյյծ քեյւթռղը.
ե՚ուդէ
ա քսօբ անոբ բնծա/ել
ա քն պատիւր
, զոր
Արեւ–
մուա,բր պարտական
էր իրեն՝^֊ : ,
Տաքորդ
տ ույ եռուն
մ էք Լ՛ րսուի
նաեւ
թէ
այս
նո ր թա րգմ ան՛ո լ թիւննե
բ ր կատարուած
են
բուն
բնառրէն
, դրտբւսրէն
, ո՛չ ւոռանց
մեծ
գմ-ուարու–
թիւ^էներու
ւ
Ո("ւքէս՚ւԻ
անոնյ> ներկա
քէէււ/նեն
Հարկ
եդած
Հաբաէքատու.թեան
եւ ճշգրտութեան
դբաւա–
կէսննեբր
, թարուքսէնհ^ր
ռիմած
է Հալ
բէւ/նասէրի
մբ՝
Պ ՚ Հայկ
Պէրպէբեանի
:
Ես ալ ներկայ
եգած
ե։ք ա լզ.
տա.րօբինակ
«թարգմ
ան չական
Հաւսէքո, յթնհբ՚^էն
երկուքին
,
իբրեէ. Հիլբ
եւ ուն1լնգիր
:
կ՛արմ է որ պատմ
եմ ինք ոբ տեսայ
ու
լսեցի
Հոն։
Առէսքին
օրբ, Անտրէ Աաբսէլ
եւ Հայկ
Պէբ–
սլէ րե՚էժն թարմանե
լու վբա/
էին Նէս րեկացիի
ա–
մէնէն
իսրթեն
տազերէն
մէկր։
Երեք մաւՐ
ւէնացին
պարբերութեան
մբ վրա
լ : Տարօրինակ
եւ օտարո՛
տի րտո. մր չէր •ուղեր
իբ գազտնիքր
սլաբղել։
Պէրպէրեան
թգթատեց
բոլոբ
նո.ո եւ Հին Հայ
բա–
ռ9
րաննե
ր բ : Ա՛ չ մէկ Հետք : Գիմեց օտար
լեղու–
ներուն
, պարսկականիէն՛
, լտտինտկանին
: Եթէ
թ՛մ
սխա/եր զ.տաւ տ ր՚ա՚բակ ան ին ՚քէ^ •.Անցած
էին
երեք
ժամեր
, րա քղ էէլաբ բե՚բութիւնբ
Հիմա պարղ էբ ալ,
ու թէէէրգ.մանուեցալ
:
Տաքոբգ
օրբ , ա,րադօրէն
թարգմանելէ
վերք
քանի մր էք ք անոնք Հասան
էոեղ մբ, ուր
դարձեալ
Հէէէրկ եղա է. կանդ, աոնե
լ : Երկէէւ՜ բ աարբե
բութիւն
էքբն էբ «Տա
քէոնոլ թեան
տ աւլէին
մ էք , ոլր
խօսքբ
կ՛՛բլլար
Յորդանան
գետին՛..
անոր
քոլրերոէՖ,
ԳՈՀԱՐ՛ՆԵՐ ՌՈՒՍ– ԳՐԱԿԱՆՈԻԹԵՆԷՆ
Արբազան
մենաստանի
չէմքում
%,ո կանգնած
ողորմութիւն
էբ
Հայցոլ^^
Բւժասպաո
, գունաթափ
, նիՀաբ
Բաղցից
, հ^աբաւից
նա խիստ տանքաՀս.^ .
ի^ի կտոր Հաց էբ միտյն
նա
խնգրում
Եւ Հայեացքր
նրա խոր
ցէսլ էբ
յայտնում.
ԵԼ
մի ոմն ղրեց քաբի
մի կտոբ
՛Նբա երկարած
ձեռքի
մէք
անգորր։
Այգպէս
խնգրել
եմ քո ոէրբ
ել ես ,
թախիծով
լիքբ լալոէք
աղէկէզ.
Այգ,զէս
լէսւադոյն
իմ զգա ցմ ունքն
եր
ԳՈԼ
յաւեբժապէս
լցրիր պատրանքնեբ
:
Թարգմ– Ա– ԵՐԱՍԻԼՆԻԿԵԱՆ
ԼԵՐՄՈՆՏք1Հ
որոնք
լեռներէն
կր զաՀաւլիժէին
դէպի
ծոփ,
կը
տաքնային,
կբ ճեղքէին
ծովը՛..։
Մինչեւ
Հոս ^
կ՚ըսէր
Պէրպէրեան,
կարելի
է Հեաեւիլ։
ինչ
ոբ
չեմ Հասկնար,
կ՚աւելցնէբ,
սիկտրէթը
տփին
մէք
ամոլբ
սեղմած
եւ գրած
բերնին,
ինչ ոբ չեմ Հաս
կնար, այն է թէ՝
այդ քուրեբբ
ետ
կբ
դառնան,
գա՛բձեալ
կր բարձրանան
իրենց
ակեբոԼն
՚ . . ։
Այս
խօսքերբ
ուղղուած
էին ինծի,
Հայեբէ–
նոէի,
մինչ խեզճ Մարսէ լբ,
զրիչբ
ձեռքը,
կախ
ուած
կբ մնար մեբ շրթներէն
։
Պէրոլէրեան
ղարձալ
անոր եւ
ֆրանսերէն.
Ախալ
է, բու՛ն մբ կայ,որ
չենք
Հոէսկնււլր,,^
ինչո՞ւ
կբ կարծէք
թէ անսլայման
սխալ
է^
պատսէսխանեէք
Մ արսէ
լ , ր՚՚լոր
բառեբբ
մ
իթէ
Հասկնա
լ ի չե՛՛ն . . ՚
Ա/ս՛,
բայց
անոնց իմաստն
է որ... Երե–
ւակա/եղէք
, սիրելի բանաստեղծ
, ՛որ Հոն
կ՚բսոլի
թէ • • . Եւ Պէրպէբե՚սն
իւրաքէէէնչիւր
Հայերէն
բա
ռին
Հւէյմսէպատասիւէէէն
ֆրանսերէն
բառբ
սկսաւ
էոալ : Անէոբէ Մարսէլ
շարեց
զանոնք
իրարու
քուի
եւ ւք^էաց եբկար
պաՀ
մբ՛ • ՚ :
Տե՚ոո
ք գւէէոնալուի
թարզմանիչին
եւ ինծի •
ինք ո՛՛ւ
կ՚րէէէր
թէ անՀասկնալի
է ՚ . •
Եբեւսէկս։
յեցէք
, գոչեց
Պէրպէրեան
,
ոբ
Հոն կ րսուիւ թէ քուրերբ
եա կր գառնան
,
լեռնեբՆ
ի վեբ
կբ բարձրանէսն.
. • կարելիէ
բան
է :
Կբ
յիչեմ
Ա. Մարսէլին
ժպիտր
եւ այն
մեծ,
ներքին
Հրճուանքբ
, որով արտասանեց
Հետեւեալ–
բաէւերբ .
Գիտունի
մբ Համար,
թերեւս
անկուրելի,
բս/յց
Հրաշալի՛՛ բանաստեղծի
մբ Համար։
Ձդեցէբ
ինծի,
աէելցուց
, Հասկցայ...
՚ / ս ՛ ^ ^
կբ բերեմ
ձ.է֊
9"յքք կուտաւք
թա
րղ ւքանութ իլնս
;
..ս,^
Տ՚՚՚ոքրգ
օրբ ցոյց տուաւ
ինծի
ՀետեւեալբփԼ
գո՜ր կբ էոեսնենք
նոյն
էոաղին
՚քէք տպուած
.
^ՈՈՕՈՇւտէւՕՈ ՅՍ յՕԱքԺՅւՈ.
Օէււ 5^քօո(16 (ՅՅՈՏ 1«Տ հտսէտ շէ թաքօոյտ աշհշւտ
Օ՚^հշոոօո շէ ՚յշ ՏհՅաքշ,
օսւ էօսւ1>ւ11օո6 շէ Տ6 Ո16 V6^տ Խսքտ ետտշտ էօա<16տ
Տէ տ՚շշհտսքքշ տսք շ11շտ շէ էքտոշհշ 1Յ ատւ տօստ ՏՅ
շհսէշ,
\^օւշ5
ցս՚ւ1 քշհսշ V^^տ
ՏՅ ՏՕԱՐՇՇ
թօսր
Vօ^^
1շ Շհքւտէ
^ք՚չԳ
1
պ՚որզ , բանաստեղծակտն
նո լն ատեն ,
ինչպէս
կը տեսնէք ;
կ.
ՓՕԼԱՏԵԱՆ
ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ ՕՐՈԻԱՆ ԿԵԱՆՔԷՆ
Գա՛րնան
անձրեւոտ
մի առաւօտ
էր ։
Փաբիղամերձ
, Հայաբնակ
Ա.
աբոլարձանում
տիկին Վարգբ
էէՈէիորականի
պէո , գործի գոգ
նոց ր աոքեէ ր կապած
, թեւե
ր բ
մինչեւ
ա րմ ուկ–
ներբ սոթթած՝
խոՀանոցն
էբ ։ Իր անկապտելի
ի–
բաւոէնւքն
էբ բաղմ անգամ
լ^տանիքի
կեր ու
կե–
բակոլր
պատրասաել,
աոօրեայ
ւլնոլւքներբ
կա
տարել, որով խոՀանոցբ
իր թ ագա
լո բ ո ւթ իւնն էբ :
՛Բանի
ձեռք
ու ոտքը
բռնէր
իբ ազատ
կամքով
էշիսանոլթիլնբ
ուրիշին
զիքելու
միտք
չունէր։
Փա՜ռք
Աստուծոյ
, չնայած
երեք—չորս
ամուսնա
ցած
զաւակների
, Հարսների
, թոռնեբի
աէր
լինե–
լուն՝
գեռ
ե ր իտասարգ
է ր , ումով
ու կա յտառ
յ
քՍ որունկ
ցալ չէ Բ տեսած
ամ ուսինբ
գբլ–
թին,
գործունեայ.
զաւակներբ
բարի.
Հարսներն
ասես՝
բացառիկ
ագքիկներ
, ոբ
բաժանուելոլ,
տնէն
Հեռանալու
խօսք
չէին
արել ,Հարազատ
քո
յ–
բերի
պէս
էքնացել
էին քով քովի, Հաչտ
ու
Համե–
բաչխ
՚ թոռնե
րն առոդք , չնոբՀալի
, գործերբ
յաս–
քող... ինչո՞ւ
ծերանար։
Տո^ւնբ՝
ինչպէս
կազմով
, նո
յնպէս
սովոբոլ–
թիւններոէթ
Հայկ
. տուն • գուռբ
բաց
դուռ–գբա–
ցու
, ազզական—բարեկամի
,
ծանօթ—անծանօթի
առքեւ
։ թէկուղ
գՈբծով
, մի քանի
վա
յրկեանի
Համաբ
ա յգ տունբ
մ տնողբ առանց
մեծարուելու
,
գոնէ, առանց
մի զալաթ
ւել սուրճ
խմելու
գոնէն
դուրս
պիտի չգար ;
ներկայիս
Հտմար
նախանձելի
բնտանիք։
Աստուած
չաբ աչքէ
պաՀԷ։
Ջգիաես՝
թխպոտ
, անձբեւոդ
օդն էր պատճա–
"/I ՚
ք^է դԻչ^ԲԲ
՚"եսած
ու մոոցած
վատ
մի ե–
բաղ՝
ա լդ առաւօտ
տիկին
Վարդի
տրամադրոլ–
թիւնր
լաւ չէր • գոբե^բ ձախող
էր գնույք
։ ԱՀա
^
վառարանի
առքեւբ
կեցած
,
" ՚ չ ք բ
ւ
Համարեա
,
կաթսայի
վբայ,
չտեսաւ
կաթի
բարձրանալը,
թոդեց
ոբ յորդի
է, կաթսայ
ու վառարան
աղտոտե
լով
I
Վար
գրեց
ձեռքի պատառաքաղը
:
Հաւկթած
Հացիկներ
էբ տապակում
(ձուաւ,եղ)
.
վեբցրեց
թաց
քնքոցը,
չորցած ,թափած
կաթը
սբբելոլ
Հա
մար,
եւ ելած
սիր՚ոը
իքենելոլ
Համաբ՝
տբտնքաց
բտբձ,րաձա
/ն :
«Ամա՜էէւն,
Հիմիկոլայ
մայրերը
կը շփաց
նեն երեխաները՛
ամէն
ոլզածները
պիտի կատա
րեն։
Մէկբ
սուրճբ կաթոփ
կ՛ուղէ,
մէկալբ՝
ա–
ռանց
կաթի
. մէկբ
Հաւկթած
Հաց կ՛ուղէ , մէկա
լբ •• . Ո՞.ր մէկին
Հասնիս • իրենց
ուզտծնեբբ
չբ–
նես՝ չեն ուտեր,
անօթի դպրոց
կ՚երթան։
Ամա՛ն,
ամսՍա՚՚ն • • -
՚
հյե՜գճ տատէկ
,
« ՚ / | ք
՚^Իք"տին
Հաւկթած
Հա–
ցիկբ
ծխալ առաւ :
է լ չՀամբեբեց
, տապակբ
կրակէն
յետ քաչեց
,
ու խոՀանոցի
դռնէն
կանչեց
՚
Հա՛ա՛ բս .. . մէկն
ու մէկդ
փար չգա՛ք,
ձեքէ
փաչաներուն
նախաճաշը
Հոգալու
Համար։
Ջիղերս
թունդ
ելած
են • ձեոքո
գոքհ^ի չերթար
:
իսկոյն,
մայրիկ,
պզաիկբ
կը Հագցնեմ,
—՚
պատասխանեց
Հարսներէն
մէկը :
Այգ
միքոցին
՚լբսի
գոլռբ
կամացուկ
բացուեց
ու գոցէէւեց
։ՆերսԼն
զուրս
ելնոզ
մէկբ
չկար։
Ա՜
ռաւօտ
կանուխ,
դբսէն
ո՞վ
պիտի
Ա՚նէր
իրեն^ ^
եկոգբ։
Բնար
քոյրիկն
էր . եբիտասաբգ
այրի
ազ^
քկայ,
անչաւիաՀաս
թոռնեբի
Հետ ապրող,
բազ–
մազբաղ
մի կին, ոբ առանց
լուբք պատճառի
, "՚յԳ
ժամ
ին էոնէն գուբս
եկող
, Հ ա բելան
ի ա յցելող
մէ՜
կը չէր : Բնար
քոյրիկի
սպիտակ
գէմքը
աւելի
ճերմկած
, սովորւսկան
թեթեւ
թաիսիծբ
աւելի
խո՜
բացած
թոլաց
տիկին
Վարդին։
.
Ամա՛ն,
ի՞նչ
ունիս,
բաբեւ,
Աստուծ՜ոյ
բաբին
չասած
, Հաբցրեց
Վաբգը։
Եկայ
բսելու
թէ , Հիւանդանոցէն
լուր
ե–
կաւ
թէ՝
տիկին Աինան. . . ՜
•
Մեռա^ւ :
Բնէսր
քոյբիկբ
Հաստատական՝
գքուի՚Ը
ձ^՚Բ՜
մեց՛. Մի պաՀ
լռեցին։
Տիկին
՚Բնարբ
Հրապարակի
վրայ
բնգաբձակ
տան
տէր
էր. Հանգուցեալբ
իբ
վարձակալներէն
մէկն
էբ
յ
Աստուած
Հոգին
լուսաւորէ
խօսեց Վար–՛
գբ
աղատուեց
խեզճ
կինբ
^
Աղատուեց,
այո՛, աչքերբ
որբելռվ
պա
տասխանեց
՚Բնարբ ,
քանի տարի
է
վարձակալս
էր. պատուական
կին էր . մէկու
մբ
նեղութիւն
տուած
չունէր
՚ մէկու
մը Հասցէին
դէչ խօսած
չու՜՛
նէր։
Հետը
ազ ու Հաց էիՆք կերեր՛
չատ
ցաւս՜
յայ,
չիտակը։
Ուրախ
եմ որ, երկու
օր առաք Հի՜
նգանոց
քովը գացի,
սիբ^ծ
բանե
0)
բբ
,բայ։
ԷԼԼԷՆ ՐԻԻԶԱՆԳ
Fonds A.R.A.M
