^Ա811ՍՏԱնԻ
ԿՈմ. ԿՈհՍԱԿՑՈհթեՍն
ԳՐԱԻԱՐԻ Հ Ա Ր ՑԸ
Աաալէնի
լեզուա բան ավան
ուսմունքի
մէք
մ է՛
մեանց
Հ,ա1լագբռւած
են աղգայէն
լեղուն
ել բաբ–
բառնեբբւ
Առաքէնբ
սաեղծուած֊
է
«դ արերի ըմ -
թ ա ց ք ռււք» , «հարիւրաւյւբ սերռւՕդների ջաԹքե -
րռվտ՛
եէ. էչոչուած է
«բաւաբարելւււ ամբսւլջ հասա–
րակութեաււ
(ամբոքլք աղգէ՝
Ա-իյ՛)
կ ա րիքնե րը » ։
ԲաբբաոՏւեբբ,
բնգՀակաէւակն
,
ււեփականոլթէլնն
են այս կամ այն գասակաբգէ եւ կարճաաեւ
կեանք
ունէն։
՜Նբո՚նք
ղուբկ
են էնքնուրոյնութէւնէղ
եւ
« հինյլաւււրւււմ՚ներ են համաժողււվրդակա1ւ աղգա
յ ի ն լ ե զո ւ ի » ,
ոբ մէչա
«գերիշխել է գիալեկաների
վ բ ա յ »;
Այսաեղէց
րնական
եղրակացութէւն
՚
Համ ամողո վբգական
(Համ
աղգայէն
)
լեղուն
մ՛էկ է
(«մ՛իասնական
է»)եւ
ունէ տեւական
կեանք,
էսկ րարրառներբ,
ոբ մէկէւյ
աւելէ
են ,
«դաաա -
պաբտուած են մահացման» :
Սովեաական
«լեղուա
չէւնա բա բո ւթեան»
խրն -
գէրն է՝ պաՀել
ու ղաբգացնել
մէասնական
լեղուն
եւ Հաչուեյարգաբէ
ենթարկել
«դիալեկտ»2ւձր^ :
Այս
ինքնին
գիւրին
խնղրի
գործնական
լու -
ծումբ
Հայ իրականութեան
մէք սլէտէ
Հանգէպէր
որոչ
գմուաբութեան
,
ոլա վհե տ եւ
բ ա բ բ ա ո 1 օ ե բի
ւլ֊էմ դիմա ց մենք ունինք ոչ թ է մ է կ , այլ եբկս*.
գրակա՛ն լ ե զ ո ւ ։
Այս պարագան
, ինչպէս
տեսանք
նախորգ
յօգո լած
ում
, չէ նախա տես ուած Ա տա -
լինէ լեղուաբանական
ուսմոլնքէ
մէք :
ի՞նչ
անել,
ուրեմն :
Հայ
բո լչեւէ1լ1ւե րր վե բո յիչեալ
գմուա բութ
իւ
նից գուբս
ղալու
Համար
նաեւ այս անւլամ
գիմում
են րաղմաչարչար
դիալե կ տիկ այ ին :
Կթէ Աաալինի
ուսմուեքբ
չի յարմ արում
՜՛այ
իրականութեան
,
ապա
ա յգ իրականո
ւթ իւն բ սլիաէ
յարմ ա բե ցնե
լ
ինչ գնով
էլ որ լէնէ –~ Աաալէնի
ոլսմունքին
։ (քւ
ա յստեղից աՀա Հարցի
ծանօթ
լուծում
ր : Արեւ -
մտաՀայերէնբ
նոյնսլէս
«գիալեկտ»
է, ոբ
պիաի
«լիկվիտացուի»
( Հ ա չուե յարղ արի
ենթարկուի
) ,
ո բպէսղի
մ էքտեղր
մնայ մէկ Համ ամո
գո՚վրգական
Հայ
լեղու , սովե տաՀա
յ
( աբեւե լաՀա
յ ) լեղո էն ՝,
Բա
յց աբեւմ աաՀա
յ լեղուի « գիա լեկաացոլ -
մով» գեււ եւս չի լուծւում
ամբողքովին
Հ»«/^1քիաԱ–
նսւկան
լեղուի
խնգիրր :
կայ
նաեւ
գ բաբարի
Հաբցր, ոբ նոյնպէս
չէ
նախատեսուած
Ատալինի
ծանօթ
յօգուածնե
ր է
մէք ; Գրարարի
գոյութիւնր
, եթէ ոչ արելմտաՀա–
յերէնի
չաւի , բո՚յց
ա յն՛ո լամ ենա յնիւ
ո րոչ
խո
չլն–
գոա է Հ անգ
ի ս անո ւմ սովեաաՀա
յ լեղուի
միասնա»
կանութեան
սկզբունքի
Հռչակմ
ան եւ
կէրառման
Համար : Պէաք է , ուրեմն
, լուծել
նաել
գրաբարի
Հարցր ; Անչուչտ
, մ իչա յենելով Ա աալինի
էեղ ՜ ՚
•ոլարանականւ
ա չխատութիւննե
ր ի վրայ ;
Այգ
լուծումր
եւս տուել
են Հայ
բոլչեւիկներբ
եւ աուել
են նաեւ գրաբարի
Հլիկվիղացման»
ուղ -
ղութեամր
է
Հաչուեյարգարր
ներկայ
գէպքում
աւելի
գիւ
րութեամ
բ է կաաա րուե
լ , որովՀեաեւ
գրաբարր
խօսակցական
եւ գրական
լեզու
լինե լուց գագա րե ք
է ել , ա յգ տեսակէաից
, մրցո՚կից չէ սո
վետաՀայ
լեղուէն
: Գրա Հետ մէկտեղ կայ, սակայն
, գբա -
բաբի
Հարցր
, որ ներկա
յան ում է որսլէս գրաբա
բէ
գնաՀատման
Հարց,
մեր արղէ
լեղուէ
Համար
նրա
արմէքի
, նրա նչանակութեան
ճչգման
Հարց •
կոմկոլսէ
Համազումարբ
Լկամ
աւելի
ճիչգ
կենակոմի
պլենումը)
Հէնց
այղպէս
էլ մօտեցել է
գբաբարի
Հարցին
% կենտկոմի
Ղ"յգ
էասներէ
<1.գէրքաւո րում բ» զբարարէ
րմէքէ
նկաամ ամ բ
մխտական է ։
Գրաբարր, բստ Ա • կարապետեանէ
, ոչ մէ ար
մէք չէ ներկայացնում
։ \ւա մեռած
լեզու
է Լլ
« մե ո ա ծ գրաբաբի հնաբանու թիւննե բ բ (աբխա -
յիդմւնեբը), հակառակ ոբոշ
լեզու ա գ է տնեբի ու
գ բո դնե բի հիասքան չ ո ւ թ իւննե րին , չեն կաբող աղ
բ ի ւ ր ծ ա ռ այել համաժողո վրդ ա կ ան
հայ լեղուի
հաբստացՂքան համա ր ։
Հայ
լեզուն
զարգանում է
մ էա
յն սոցէալէստական
մ չակո յթէ ել անտեսոլ -
թեան
զաբզացման
Համ րնթաց»
։
հէստ է նաեւ
մէւս էասէ՝
Զ՛
Գրէգորեանէ
գատասաանբ
գրարարի
նկատմամբ
։«Ս կ ս ա ծ է
՛գա
բէ
վերջից եւմանաւանդ է դարից,
ասում է նա,
գրաբարը մահանում է եւ դ ա ոնում է յե ա ա դիմա–
կան պ այքարի ղէնք ե կ եղե ցու ձեոքոււք
ըՕդդէմ
աշխարհիկ մշ ա կ ո յթի , ըն դ դ է մ
հ ա յ
ժողո վ ր դի
վաւերական լեղուի՛ աշխաբհարարի ղաբդաղմաւՕւ։
Այս տեսակէտից ակն յ ա յ տ է վնասակաբա թ ի լ ն ր
գրաբարի իտէալականացլքան ինչ պ է ս նաեւ տ յն
պաշտամունքի, որ գ ո յ ո ւ թ ի ւ ն ունի որոշ լեդսւա -
գէտնեբի, բանասէրյների եւ գրէւդների
շաբքհ -
բւււմ» :
Իր այս մխտական
վե րա բե րմ ունքր
Հանգէպ
գրաբարէ
Հէմնաւորելոլ
Համար,
Ձ, ՚
Գրէգորեանր
ոգեկոչում է Ատ՛ ՇաՀումեանէ
եւ Աուբէն Ա պան -
ԿաէՎխ
Հապավառը
կարմէր
թուականէ
մր Յերգ տարեգարձն
է
այսօր
։ թուական
մր որ անմոռանալէ
պէտէ
մնայ
սեբունղէ
սերունգ
եւ պատմութենէ
պատմ
ութ
էւն
է
Այղ
օրն էր.որ արէւնաբբու
թուրքր
անգունգէ
ել
խաւարէ
մէք անՀետացուց
Տտրօնէ
փայլուն աստ -
ղերն եւ էր արէ արանց
մողովուրղր
:
Երեսունվեց
աարէնեբ
անցան այգ աբէւնոտ
ել
չաբարաստէկ
թուականէն
է վեր, եւ
երեսունվեց
ղարուններն ալ փտեցուցէն
մեր պաչտելփ
նաՀա -
տակնեբուն
քարղ
ու փչուր
ոսկորներբ։
Աակայն
մեր
վէրքեբբ
ղեռ չատ թաբմ
են : Ամէն տարէ Տոլ–
լէսեան
ամէսնեբուն
արցունքէ
փոխարէն
աբէւն է
որ կր Հոսէ մեբ սրտերէն
։ Աեւ Հողն անգամ կոլ
լայ խորունկ
վէրքէ
կսկիծէն :
Ա՛՛Վ Տտրօնի
Հայրենաղոլրկ
խլեակներ
աչ -
խարՀի
.որ ցամաքամտսի
վրայ ալ գտնուիք , ինչ
գաւանանքի
ալ պատկանիք
, մի մոոնաք
որ
այսօր
մեր
սիրելի եւ րազմաչարչաբ
նաՀատակնեբուն
սուգի
օրն է ։ Եկէք
եբկիւղածութեամբ
եւ մեծ
Հաւատքով
երթանք գէպէ աւերակ
ու խոպան Տա
րօն
, ողբանք
մեր նաՀատակնեբուն
անթաղ
չէ -
րէմներբ,
մեր այրուած
քաղաքնեյւն ու
՚էէւղերբ^
մեր
քանգուած
վանքերն
ու եկեղեցիներր
; Անց -
նինք անոր ծաղկաւէտ
ղտչաերբ որ ոռոգուած
են
Հազարաւոր
մայրերու.
Հայրերու,
քոյրերու,
եղ
բա յրներոլ եւ փոքբիէթւերու
անմեղ
արիւններով
:
Բարձրանանք
Ա ուրբ
Ա ա րինէ
եկեղեցու
գէմ
աց
ՀԱ ա չքէղո ւրան
) , եբկէւղածո
ւթեամր
ծունկէ
ղանք
Գէորղ
Զավոլչնեբու
, Գալէներոլ
, Աակօնե–
բու , Պօղէնե րոլ ,
իիուրէննե բ ո ւ , Ա արօներոլ
,
Տէղբաննեբ՚ոլ
թ ա բփ րթօէլՅէերո
ւ ԼԱաբղէս), Աայ -
ղօներոլ
, Ա կրտ է չնե
ր ո լ , Ա էսաքնե
բու , Նչտննե
—
րու , ճնգօներու,
Պարսանգներու
, Պետօներոլ
եւ
Աօսօնեբսւ
ղե րեզմ ա՛ւնե րուն եւ չէրէմնեբռւն
առ -
քեւ
անղամ
մր եւս նոբոգենք
մեր
ուխտբ, եւ
րարձր
պաՀենք
այն պա չտե
լվւ ու առնական գրօ -
չբ որ յանձնեցէն
մ՛եղէ մեբ Հերոսներր։
Անցնւէնք
մեր կուսական
անտառներն
ու լեոնեբր,
կանգ առ
նենք Աէմալ եւ եբկէւղածոլթեամբ
ծնրաղբենք ա–
զատութեան
մեծ գործիչին՝
Հ ր ՚ " յ ր ի
գերեղմանէն
աոքեւ,
բոլոր սրտով
ղոչենք՛
Տարգանք
ել Հան–
գէստ
քու քարղ
ու վւչոլր
ոսկորներուդ
:
ԱնՀամար է թիւր
Տարօնի
ոլիստե ա լնե բո
ւ , ո–
րոնք իրենց ամրողք կեանքր
եւ ինչքր
ի սպաս
գրին
յանուն
մ եր մ ողովուրգի
ազատագրութեան
սրբա
զան
սլա յքարին : Ա ոռնալով
րնտանիք
, տուն ու
տեղ։
ԱրՀամարՀեցին
ամէն վտանղ եւ օր մրն ալ
արիարաբ
ղոՀուեցան
պարտականութեան
ել ազա
տութեան
արիւնոտ
ճամբուն
վրա
յ , յեղափո
խա -
կանի իսիղախ մաՀով
յ
Տարօնի
ո ազմ իէլնեբ բ անՀաւասար
կռիւներու
մէք
կ՝արձանաղրէին
գիւցաղնութեան
այնպիսի՝
ղրուագ՚ներ
, որ Հայբենաշունչ
երգերով կբ տա -
րածռւէր
ամբողք
մողովուրղի
մէք։
Նոյնիսկ
Բիւբտն ու թուրքր մեծ երկիւղածոլթեամբ
կ՝եբ–
զէին
այղ ղիւցաղնական
երղերր
ել կր
յիչէին
Գէ՛որղ
Զավոլչներու
ել Աղբիւր
Աերոբներոլ
ա -
նուններբ :
Հայրենի
Հողէն
Հալածուած
առիւծ
կորիւն -
ներու
վեբքին
րեկո րներո
անղամ
մբ եւս իմի Հա
ւաքուինք
անոնց
յիչատակին
առքեւ,
նորողենք
մեր ուխտր,
անղամ
մբ եւս ամբա ցնենք յալիտե -
նական
Տարօնի
խնկելի
յիչատակբ
մեր
սրտեբոլն
խորր,
որպէսզի
ա բղիւնա
լո րո լին մեր
առաքնորղ.
ներու ցանած
սեըմերր,
յանուն
էրաւունքէ
ել ար–
ղա րութեան
։
Աւանղական
Վարգավառէ
տօնր
խթան
մբ թող
ղառնայ
մեղէ վերապրողնեբուս
։ Գէթ տարին
ան
գամ
մբ, վերյիչենք
մեր նաՀաաակներր,
մեր անց
եալր,
մեբ աւանգո
ւթ էւննե
բր , Մչոյ
Աուլթան
Ա.
կաբապետէուխտագնացոլթէէններն
ու անոր
յեղա
փոխական
վանաՀայր
վարդան
վաբղապետր
, որ–
որքան
Հա,
.սՀաոուաօ– " ՛ ֊ Ղ– լ լ
•
–•(•ք".«
՛էա,
7 ՛
մու2ր.
մ՚՚՚^՚-^՚-՚՚է Տ՚՚՚րօնէ ս մէւս
, ս , յ ղ ձ
ճ ա ն
ռԻր^Ի^–– Թուրանական
խոլմաննեբոլ
րոլ
չ
ՆաՀատակնեբու
Համաղղայէն
սգասլօնէն
անկախէ
Տարօնցէն կր սղայ առանձնապէս
19,5^
վաՏվաոբ.
երբ աեղէ ունեցաւ
Տար^նէ
Հլլ,^,^
^
թեան
բնաքնքում՛ր։
Օեայ մողովուրգ
մբ այնքան
չարչարուած
"
.
.V
Լլ եոտո
րակուած
ՀարսաաՀպր՛"–*"^
՚"՛ ՛է ֊ ՚ ^
մ
\ագ^ական
գէրքէ
, , .
ճամրուն
լիրայ, պարբերական
սաբսափներր^
տորածն
ու աւեբբ
"րոչ չափով
սարկացոլցէն
մեր
նախնէքնեբբ,
թմ րեցուցին
ձեր մարտակս^ն
կո րո
վր–
ՄԻ։"՛
կ՝ր՚՚էԲ–՜
<՚^"՚Լ
՚ " ^ " ^ Ք
""^Բ^^
" ՛ ֊ քան.
ղեն,;Լրձեալ
կրչիւենք»
՚"
ր՛՛վ Տարօնէ
ղմրախտ
րեկորճԼբ,
այսօր Վար
դավառ է, Տարօնի
խաչելութեան
թուականր
–.Ա կ
երկիրր
ձղուած էբ իր բախտին եւ կը
չարոլնակէր
իր սւա,քարր,
մինչեւ
որ
՚լ՚ոչս՚ր եւ քաղաքր
մնա
ցին փլաաակներու աակ,
1915
թ. Տուլիս
23
^1,,
ժողովո՚-րգԻ^
՚^^Կ.
^ " " ՚ ք ^ Հրկխլուեցալ
գոմեբոլ
ել
մարագներու
մէք, Աբածանին
եւ
Մեղրաղեար
արիւնով
ներկուեցան
։ Արիւնածարաւ
թչնամին
յաքողած
էր ՚լոբծաղրել
իր Հայաքինք
ծրազփրյ.
Հայ
մողով՚՚՚-րդին
ւլ՛՛նէ կէսին
՚ / բ ա յ ։
թուականներբ
կու՚լան ու կ\ոնցնին
։ ԱՀաւա -
սէկ %րղ դարուններբ
փթթեցան
մեբ
սիբեյիներոլ
արեան ոոոգումով եւիսամրեցան :
Տաբօ(1ւ, պաշտելի Տարօն,
Մենք կւսբօա ենք քու հլւեղէն արիւնին,
Որ հիմա կը պ ը լ պ ը լ ^ յ տրտմաղին :
Կը յիշենք մենք ար ցունք ներււվ ամէն օ բ ,
՚ւ^ու դաշսւերդ ո բ են հիմա սղաւոր ,
կոունկի հեա ռր կը ճախբէ մեւ^՚աւոբ :
Տսւբօն, Տարօն, մ է կ ալ յ ի շ է մեզ արցունքով,
ինչպէս որ մենք Գ է որղնե րո ւ անունով,
փեզ կր յիշենք ամէն վայրկեան, ամէն օր :
Տաբօէէ––– Տարօն վաղքը ջուրերուդ մոլեգին
Որ օրերդ հին երգ երո վ օրեցին ,
Դեո. կը հն չ է մ ե բ որբացւսծ սիրտերուն • • •
Տաբօն––– Տարօն, ա յ ժ մ եղա ծ ես գերեգման
Ուր ք այե բ ո ւ դ հողիներր կուղան ման,
փեզ կը հսկեն, քեզի հետ են աւ(1րաժսւ1ն՛ :
Օտարութեան հովերուն հե տ մահաղոյն ,
Հազար բարեւ, մ ե ղ մ հ ա մբ ոյրն ե ր ո ւ ողջոյն ,
կը զրկեն՛ք քեզ ու սարերուդ, գ իւղե ր ո ւ դ :
Մ^բ պաշտածԱստոլածը ման՛ուկներուն իսկ չղթ ա ց
Ա՜խ , արդեօք պիտի գայ օր մը կրկին ղքեղ տես -
նեմ
ժւսմը վերջին
կարօտ աոնենք հայրենիքին , սլառկինք մե ր պա -
պերին կււղքին :
Մեր մամիկներբ
այս կ՝երդէին
կոտորած՝ի
օ -
բեր
ւն. -
Տաղլար վ է թաշլ ա բ արիւնով ներկուած
Խանեան ու ղունտաՐէ, եա բապպի, բացեբով ծած
կուա ծ :
Տուլքանլարընաան արե ղակ մարա ծ
Հ ա յ ա թր քըրտըն, եա րապա^ի, մ ո ւ թ երկիր պա^
տած :
Սիւալի չ ո ճ ո լքլ ա բ ի գիրկ մ ա յր ե ր ո ւն
Եա բապպի, ի մէջ բոցերուն :
Մեո1Րփմ ք եզ, լուսնեակ, գոհար պատուականն
Ֆըո Փրւլ քար Աասուն Տարօ՛ն սիրական
փեզ բան ե մ պատմում Հ ա յ ի ցաւերից
պէողի
մեր
Հողին տլ նոբոգուէ
։
Փառք
անո ւնիդ , սիրելի
Տարօն եւ պատիւ
այն
բիւբաւոր
Հերոսներուն
որ ղոՀեցին
իրենց կեան -
Ք^ՐՐ
մեր ազատութեան
Համար :
Վ՛
ւտԱՋԱՏՈՒՐԵԱ՚ե
ղարեանի
մղած
պայքարը
գրաբար
լեղուի
դէմ :
« Իր մամանակ,
ասում է նա, դրաբարի
դէմ
գործօն
սլայքար
են ծաւալել
Հայ բոլչեւիկեան
մս,–
մուլր,
Լենինի եւ Ատալինի
աչակերտներր
եւ ղի -
նակիցներր
ՇաՀումեանր
եւ Ապանղարեանր,
ո -
բո.նք մ ե ծ դեր են կատարել հայ լեղուի ղարգաց ֊
ման մ է ջ »
Լբնղղծուած է մեր կողմից՝ Ա ՚ խ .) :
է լ վեբքացնոլմ
է կոչ անելով, որ
Հյստակոլ–
թիւնմտցբուի
Հարցի
մէք , որ
Հաչուե
յարդարի
ենթարկուի
ղոյութիւն
ունեցող
չփոթր
գրաբարէ
ղնաՀատման
Հարցում » :
Այգ կարգի
շ փ ո թ ո ւթի ւ նն ե ր
ու
աւնյստակոլ
թիւնն ե ր
թ ո յ լ են տուել
իրենց սովեաաՀայ
չատ
գրողներ,
որոնք
գքւրծ են ածել
իրենց
երկերի
մէք
ոչ
միայն
առանձին
րառեր,
այլ նոյնիսկ
ամրողք
արտայա
յտութիւններ
:
էւ Զ– Գրիդորեանր
րերում է օրինակներ Գ,
Գէմիբճեանից
, Ն– Զարեանից
ել միւս
գրոզնե -
Ր
Է
Յ
՚
գ. Գէմիրճեանի
«Վարդանանքի»ի
մէք
կաբե֊
լի է Հանղիպիլ
Հետեւեալ
արտայայտոլթիլնների
^
առնուած
չաառնց
մեռած
զբաբաբից
.
« Տէր , ո ւզղե ա գգնացս ի մ » , «Հրամաւնդ ի կլս.
"^ար», «ճաւնապարհդ ի բ արին» ,«Ի հատուցուլ
« Ի յարղանս նրա հօր բ ա բ ո ւր ե ա ն »
եւն.։՝
Ն ՚ Զաբեանր
իր ^Արա Գեղեցիկ»ի
մէք ,
գրել
է
– « Ի մ երկիւղն ի րաց վա(;1եց» ,«Հաստիր դ ւ ^ շ ն ^
^բո ւթե ան » , « ի քար կը սեպագեմ, եւ րել դեսպան
^բեչտակեց»
, եւն ՚ :
Ն– Զարեանբ, բստ րնկալեալ
սովորութեան
ճնեբողոլթէլն,
«ընդունուած
սովռրռւթեան
Հա -
՛մաձայն»)
, տնմիքապէս
մեղայի է եկել
եւ մի եր
է՛"
Ր
յօդուածով,
տպաղ րուած
«Աս՛ի՛ Գրաէլանու
՜
թիւն ել Արուեստ»
ամսաիմերթում
,
՚ի^ոստովանեք
է իր լեղուաէլան
սիսալնեբր եւ
մասնաւոբապէ"
՚լբարտր
բաոեր գործածած
լինելու
սիսալր։
Հե -
"՚աքրքրական
է, որ մէք րերած
օրինակէ երի
չ՚"Ր՜
քում նա չի մոռացել
յաաէլասլէս
«Հբեշաաէլեց*
րառբ,
որի
՛լո բծածո
ւթ իւնից խոսաացե
լ է Հր՛" ՜
մսւրուէլ
այսոլՀետեւ։
Այս
լա՜ւ ;
Բայց
մենք
յէչում
ենք, որ նոյն « Հրեչտա -
՚(ել» րառբ գռբծ է ածել էր կսնգակէ
մէք նաեւ
Ա–
մենայն
Հայոց Կաթողէկ,. Ա լ, .
Արդեօք նա" է լ Հանդէս պէտէ
ղ՛ոյ
«էնքնա -
քննագատութեամբ»
»
ի/ՈՆԳԿԱքԵԱն
Fonds A.R.A.M
