2
6 Ա Ռ Ա. Ջ
ԱՅԱ Ս8 Ա 1,Ի
Բ ՚ ե Ա Կ Չ Ո ԻԹԻԻ ւ Ը
ՋերմուկիՆր՝
1509,
ւկի՚ւքկկովբ,/,՝
201 յ
լվ. փնս,կչո,թԼան
, այդ
թւում
քադաքա–
՜Ծադկաձորէնք,՝
054,
•Բ՚ղադձրաՆթք,՝
յին ». դիլդական
լ.նակչ,..թ Լ ան
թիւր
5 9 4 ։
րնութաւք րւոէմ
է
ՀԼսւեւԼալ
աուԼաչնե–
5–
Հայկական
ՍՕՌ
առանձին
շքվաննԼ–
րռվ.
ՀԱՅԿ Ա Կ ԱՆ ՍՍՌ ՎԻՃԱ Կ Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն
Վ Ա Ր Տ Ո ԻԹ Ե Ա Ն Պ Ա Շ Տ ՕՆԱ Կ ԱՆ
Հ Ա Ղ Ո Ր Գ Ա Գ Ր Ո Ի Թ ԻԻ Ն Ը
Ա մ բ ո ւ | յ յ ւ ն ա կ չ ո Ն թ ի ւ ն ը
քւաւլա.քայի6,
ԽՄՐ
֊ – ^ « Խ ո ֊ ր ե – Հ ա յ ա ս տ ա Ք »
Յ ո ւ ֊ | ի ս ,
10ի
թ ի ւ ւ ւ վ կ ը հըս ւ տ ա ր ա կ է « Հ ա յ ա ս տ ա ն ի
Վ ին ա կ ա գ բ ա կ ա ն Վ ա ր չ ո ւ թ ե ա ն
Հ ա ղ ո ը –
գ ա ց ր ո Ն թ ի ւ ն ը »
վ ե ր յ ի ն ւք ա բ դ ահ ալք ա ր ի ն
՜ մ ա ս ի ն :
ւ
կ ո ւ տ ա ն ք
ա մ յ ւ ո ղ ջ ո Ն թ ե ա մ ը ՝
ի բ ր ե ւ
պ ա տ մ ՛ ո ւ թ ե ա ն
ն ի ւ թ ե ւ մ ա ս ն ա գ ի տ ա կ ա ն
ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ ե ա ն ս ա ա ր կ ա յ
1 ֊
0՝արդաՀամարի
առլԼայներուք
,
առ
35^
Օունոլարի
1959
թուականի
Հայկա
կան
ՍՍՌ
բնակչութեան
թիւր
կադմում
էր
1 –767-825։
2–
Հայկական
ՍԱՌ
բնակչութեան
թ"՚–է
վէոփո թութ իլեր
բնութադրւում
է Հեաեւ—
եաչ աուեա
յնե բուի.
1920
թուական՝
րսա ք՛ե կաեմբերի
\1 ի
մաբդաՀամաբի
881 -290
մաբդ
է
3 939
թուական
րստ
Յունուարի
1
՞1ի
մաբէքաՀամաբի
1 "282 "338
մարդ;
1959
թուական՝
րստ
Տունոլաբի
15^
մաբդաՀամաբի
1 –767-825
մարդ
յ
3 -
Հա յկական
ԱԱՌ
քադաքա
յէն
ու
դիւդական
բնակչութեան
թուի
փոփոթու—
թիւնբ
բնոլթադբւում
է
Հետեւեալ
աաաոլ եա լներ ուի •
Ա մ բ ո ւ | յ
Ա յ դ թ ւ ո ւ մ
բ ն ա կ – ՚ ք ա դ ա ք ա յ ի ն դիւդական.
չ ո ւ թ ի ւ ն բ
բ ն ա կ չ ո ւ թ – բ ն ա կ չ ո ւ թ •
1926/9. 883290
167098
714192
1939^– 1282338
366447
915891
1աթ–
3767825
883405
884420
4–
՝ք՝ադաքների
եւ քադաքատիւդ
աւան
ներ ի բնակչու
թեան
թիւ ր փոթոլե
լ է Հե–
աւեւեալ
կերսչ •
Ա ռ 3 5 3 ո ւ ն ո ւ ա ը
»
Արթիկ
5761
»
կամօ
8277 ՝
»
Հբաղդան
՚ Ք աղա ք ա տ | ւ պ ա ւ ա ն
Աւդիտակ
•
իչե
լ ան
Աբտա չատ
4148
Աեւան
2668
Աբարաա
2329
Ա իսիան
^ Լուսակերտ
Պեմդաչէն
Աիւթալա
Արդնի
֊
Աեդրի
-
Շամ
լուդ
1874
թում անեան
Լուսաւան
է՚ասաակերւո
Ջերմուկ
Ագարակ
՝
Նոբ
Հաճբն
Մ-ղիգրէկ՚Վ
Անի-Պեմդա
\ք ադկաձո
բ
Բոլադե
բան
973
9220
8858
7894
8804
7709
7368
0487
5486–
3899
3657
3602
3324
3242
3135
2901
2682
2385
2350
2085
1639
3426
3184
1139
3057
863
3939 թ –
1959 թ –
Բադ . Երեւան
204234
509203
Լենինական
67729
108440
Կիրովական
17007
49086
ԼվմիաՆին
9783
39820
\ափան
8511
39348
Ալավերդի
10010
16805
»
Հոկաեմբերեանա^^
35008
Բ աշաբան
33550
Գիլիջան
5296
31493
Գոբիս
5571
10421
Աաե փանա լան
0057
9835
Ծ ա ն օ թ ո ւ թ ի ւ ն – ֊ — Ա)
Բերուած
տուեալ–
ներում
մի չաբք րնակաւէայբեբի
վերա -
բեբեալ
1939
թուականի
բնակչութեան
թիւր
աարբերւում
է
3939
թ՝
մաբդաՀա–
մաբից
յեաո
յ մ ամ ո լլում
Հ բասլա
բակուած
աուեայ^եբից
, քանի
որ
3959
թ •
մաբ–
դաՀամարի
տուեա^եբի
Հետ
Համադրե–
լու նւդաաակոփ
դրանք
բերուած
են արդի
սաՀմաննեբում
, այսինյն
Հտչւււի
առնե—
ԼուԼ երկու
մա րդաՀամա
բնե բի
միշեւ
բն–
կած
մամ անա կամիշո ցում աեդի
ունեցած
ւէեբափոիւումԿւերն
ու վափոէսութէււննեբր
;
Բ) Աի չաբք քադաքնեբի
եւ քադաքա
֊
աիսք ա լաննե բի բնակչութ
եան
1939
թ Ր՜՜
լականի
թիւր չէ՛ նչու ած ա յն
կապակցու–
թեամր,
որ անցած
մ ա բւլսւՀամ ա ր ի մա—
մանակ
նրանք
չէին դասուած
քաղաքա —
յէ՛ն բնակաէէա
քրերէւ չաբքլլւմ
յ 1939
թուա–
կանին
նբանց
բնակչու
թեան
թ է" ր ( արդ է՛
սաՀ մանն եր ում ) կադմ ում
Հ բ Բաշարա
-
նէւնր՝
1110,
Ասլիտակինր՝
5035 »
Հրաղ–
ղանինր՝
4162,
Իշեւանինր՝
4420,
Ա է՛֊
ոիանինբ՝
2215,
Լուսակերաինբ՝
910,
Պեմղաչէնէնր՝
3379,
Աէսթալայինր՝
872 , ^
Արղնիինբ՝
1077,
Մեդբիինբ՝
1893.
Թու–\
մանեանէւնր՝
09,
՚իուսւոակե բա ինր՝
329 , |
1939
Ագիդրէկովփ.
18258
Ալավերդոլ
42968
Աիուբեանի
34369
Ա՚ւփնի
21241
Ա^ասիայի
14911
Աչտաբակի
37909
Ապաբանի
36213
Արթիկի
37305
Աբտա չատ
էւ
43051
Բասաբղե
չաբի
34(>44
Գորիսի
20931
Եղէ՚լնաձորի
27805
լ՚շմիածնի
38873
թալինի
28419
իր ւանի
28595
Կալինինոյի
23988
Կամոյի
33916
Կիբոփականի
27866
Կոտայքի
33090
Կբասնոսելսկի
22801
Հոկտեմբերեան/ՀՈՏՏք^
Հրաղդանի
34733
Հափանի
31696
ղ՚ււկասեանի
37433
Մաբտունոլ
45076
Մեղրոլ
.
9686
Նո յեմ բե րեանի
20373
Շամ
չաղ
ինի
283 77
Աեւանի
20851
Աիսիանի
27488
Ապիաակի
34123
Ատեփանաւանի
28442
Հեղու
28757
Երեւանի
քադսովեա
238223
ա ռ 15ը
Յ ո ւ ն ո ւ ս է ր ի 1939
1959 թ -
13453
52479
32405
37784
32860
44922
23339
37653
03 721
35681
29531
26530
63285
29327
32796
25349
35943
28372
32541
24150
61521
35523
47085
10085
45789
11781
23482
32073
23389
28947
35532
29047
38853
33884
6973
5761
4148
5571
978;^
8277
5639
8511
2668
6057
2329
537596 204234
սսւ 35ը
Յ ո ւ ն ռ ւ ա ր ի
3959 թ ֊ –
3269
25732
1139
3657
32822
7368
30421
39820
7709
8858
863
4668
35008
31336
30898
4774
6487
6249
8804
9835
5486
509203
դ ի ւ դ ա կ ա ն
այլ 35ը
3939
38258
33084
34369
20268
34933
37909
36233
31344
36903
34044
23300
278*;5
29090
28419
28595
23988
25639
2 7 8 6 «
33090
22801
26249
34733
23385
3 7413
45676
9686
20173
28377
38383
27488
34123
22385
26428
34009
3 ո ւ ն ո ւ ա ր ի
3959 թ –
10184
26767
32405
36645
32860
41265
23139
248;ո
54353
35681
19110
2(Թ10
43465
29127
25087
25349
27083
27509
27873
24156.
46513
. 24187
16787 .
•
10085
45789
7007
23482
32073
14702
22698
26728
19212
33365
8393
Աէւ քանի
չլՎաննեբէւ
բնակչութեան
թի
ւր նուադել
է լեոնային
սակաւաՀուլ
չբբ—
շաններէւց
չաա
Ղ Է ՚ ՜ Ղ ^ Ր Է
բնակի ^ ե
բին
կաղմակե րպուած
ձեւուէ ցածրաղէւր
չըր՝~
շաններում
փ ե րա բնա կե ցնելու
պատճառուէ
եէ
,
"րՈլ չափոէէ՝
դիւդական
բնակչու —
թեան
Հաչուին
քադաքնեբի
բնա կչո
ւ թ ե ան
աճի
Հետեւանքուէ
: Համաղրելոլ
նպաաա—
կոէի առ անձ էւն
չբշաննե
րի
էէեբա բեր
եալ
3939
թուականի
մարդաՀամ
արի
տուեալ—
նեբր բերուած
են արդի սաՀէէ աննե րում :
Մ՛
X
նւ.
՛բղ ա՝\ամարի
նախնական
Համաոօ֊
աակի
աբդիլնքնեբր
ստացուե/
են մաբ -
ղ աՀամարի
աչիսատողների
Հաչլ
ու մնե
րի
Հիման
էէրայ
է
Նեբկայումս
մեքենաՀաչ
֊
ռւուլական
կա քանն ե բ ո ւմ
տե րիտււ րիա
լ
բամ անում
ուի մ չակւոլմ՛
են
մարէլաՀամաբի
մանբամ ասն
տռւեա
լնե բբ
բնակ
չււ ւթե
ան
րաչխման
ւէերաբեբեալ
բսա
սեռի,
Հա —
սակի , աղդութեան
, լեղուի , կրթութեան
^
ուսման , բնտանեկան
դրութեան,
Հասա
—
րակական
խմբերի,
ւլոյութեան
միշււցնե—
րէւ աղբիւրների,
մ ողուէրւլական
անաե —
սոլթեան
ճիււլերի , ա բտադ բութ էէ ւննե ր էւ
ու կարեւոբաղոյն
ղրադմոլնքներէէ
, է^չ—
պէս նաեւ ա յ դ յատ կան
ի չնե բ էւ
ղւււղակրց—
մամր
բնակչութեան
կաղմբ
բնոլթաէչրոէլ
էսմ րաւո րումնե
ր բ
տ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԱԱՌ
ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ
ՎԱՐՁՈԻԹԻԻՆ
ԵՐԳՍւՍՆ
ԿՈՄԻ8ԱՍ Վ.(յ.(՚ԴՍ.Պե8Ը
Այսօբ փաստ է այն ,
ռբ
Կոմէէտասի
4էՇա րա կանէէ խաղե բի
ն չանա կո լթ ի ւն ր »
ւէե բաառոլթեամբ
ա չփւատութ
իւն ր , իր
բոլորոէէին
անաւարտ
լէիճակում
անդամ
,
գառնում
է Հիմք ժամանակակից
^ւռրՀա—
լի ե րամ չաէողէտ
Ռ • Աթ ա յեանի
«Հա
յկ՚Ա–
կան
խաղերի
ուսումնասիրութեան
եւ
՚էե–
րածնման
Հարցերր
»էԼերնաղիբն
ունեցող
մեծածաւալ
էչիտական
աշխատութեան
Համ աբ , մի
ուսուէքնասի
բութ իւն ,
"Բր
խոբՀբդաՀայ
երամ չտադիառւթ
ե ան
մէշ
իաղաբանութեանբ
նուիբուած
առաշին
չուրշ
փորձն
է (այս ա չէսատութիւն ր
չու–
աուԼ
լոյս կ րնծայուի)
:
կոմիտասի
տեսական
ղբդյթների
՛էլ՛այ
է Հիմնուած
մէկ
ուրիչ
տեսական
ել
պատմ ական
բնո
յթի
ուսռւմնասի
բութ
իւն
եւս , որն իր դիտական
խռրռլթեամբ
,
նիւթի
բեդւլրկման
մեծ ծաւալուէ , չօչա -
փած
Հաբցադբումների
լայնոլթեամբ
ու
բաբդռւթեամբ
նե րկա յւսցնում
է իր տե -
սակի մէշ եզակի
աչխատոլթիւն
:
Այդ
աչխատոլթիւնր
մամ անակակից
խոբՀրբ–
գաՀայ
տաղանդւոլոբ
տեսաբան
,
փբոֆ–
Բբիստափոր
Բռւչնաբեանի
ոլսոլւէնա
—
սիբութիւնն
է, որ կրում է «Հայ
մոնռ -
***իկ ե րամ չտութեան
պատմ ութեան
ել
աես ութ
եան
Հարցեբբ»
էսո բադի բբ
; Աչ -
էսատութեան
մէշ Հեդինակր
փե ր է բարձ -
րացնում
Հայկական
մռղովյէդական
եբա -
ժ–չտութեան
ծաւլման
ււ
զարդ
ացման
Հարցերր
, կապուած
էզատմութեան
րն —
թացքէէ ՝էեա;
Մ է" Ս Կ՛՛՛Ը՛՛է՛ ց ՝ ա յգ
ղարդա–
ցւէււէ բ ղիտւում
է էւնշէղԼս
՝՚՚սյ
երաժչտու–~
թեան տաբբե
ր ճիււլե րէւ , ա յնպէ Ս է լ Հայ
եւ այլ աղղերի երաժչտական
մշակոյթնե–
բէւ ան էս ո ւս էՈ ։էւ եէի
ւէւ էէէս յա րա րե ր ո լթ ի ւնն ե—
րէէ ու վաէս
՚ոզղ եցութ իլ նների
տեսան–
կիւնոէէ,
որուէ ա չէսատութ
իլն ր դուրս
է
ծալի , երամչտադէտ
- աեսաբանի
դիմա–
նկարբ,
ռրին
Լբիւ ներդաշնակ
է նաեւ
կո–
մ իտաս - կատա բոդյլ
կոմիտաս
ե
բզի^
ու
խմ րավար
բ :
Իրալամր
կոմիտասր
Համա րւում է նա
եւ
՚>՚սյ ձայնական
արուեսաէ։
աղղային
ղսլրոց ի
Հ իմնաղիրր
: Նա ստեղծեց
Հա
յ–
կական
երզեցուլոլթեան
այն աւլսիւ
ռւ
րա րձ ր ա րժ է ք Դ՚դրոցբ , որն իրենից
ներ -
գալիս
Հայկական
ե բամ շտադիտութ
եան
կայացնոլմ
է Հայ եւ
Համ ա չխա բՀա
յխն
նեւլ սա–>մաննե րից : Աասնաւոբ
ուսւււ՚էնա—
էէէէրութեան
են ենթէսրկլոլմ
մողուէրդա
-
կան
ե բաժ՜ չտոէ.թեան
բոլոբ
ճիլղերէէ
եւ
յատկապէս
դ ե ւլշկակւսն
երդ ի ոճա քին ա ֊
ռանձնւսյւսակութիւններբ
րստ պատմա —
կան
մամ անակա չբշաննե
բի ; ինչպէս
ա -
սացինք՝
այս չափաղանց
աբմէքաւոր
աչ—
խա աութ
եան
Հ իմ քերբ
խոբանում
են կո
միտասէւ տեսական
դբոյթների
մէշ
յ
՚քքկսէէոեն ք նաեւ
, որ Համարեա
յ
չկայ
,
կէոմ չատ
քիչ է խոբՀ բգաՀա
յ երամ չաա–
ղիաակէսն
այն ա չխատութ
էււննե ր ի թ ի ՚ ր ,
որոնք եթէ չեն Հէււքնւում
, ապա
ել չեն
վկայակոչոլմ
աեսաբան
կոմիտէսսին
ի -
բենց դէէէոական
աքս կամ
՚սյն
մէւէոքն ու
տեսակէաբ
•հիմնաւորելու
Համար ; Եւ ՚ / ՛ "
այն պարդ պատճաոոէէ
, որ կոմիտասր՛
ու—
ս ումնասի
րել է Հա քկական
մողով
րդական
ստեղծադ
ործ
ութ իւնն էէր ողշ բաղմ աղա -
նութեամ
ր եւ խոբո
լ թեէսն ա յնպէւս էւ աս - |
տիճանով
, ինչպիսին
կարող էր թ ո յ լ աալՀՀ^
մէկ
մարդու
եւ յատկապէս
տաբարախա
•
կոմ էէ տաս
է։ կա րճատեւ
կեանքբ
Այսպիսին
էր աՀա
կոմ իտաս - մտա
- ^
երամ էտական կատարոդական
աբոլեսաի
Հարուստ
ձեռ քբե րումնե
ր ի
օրղանական
ււ էէա ս1ւ ո ւթ էէ ւն ր :
Ադդ էս յին կատարոդական
դպբոցի
Հ ի մ ֊
նւսդրմ ան
ղ ոբծ
ում
կոմ իտասր
նորէէց
ոլ
նորից Հաւատարիմ
մնաց իբ ա յն
Համ ոդ–
մունքին
, ոբ ամենակարոդ
, ամ՜ենակեն
-
սունակ
ել ինքեատիպ
ստեւլծ ադո բծ ող ու—
մր
ժէւղուէուբւլն
է՛ «ժոզովրդի
եբղեցո
—
էլութիլնն
ունի
ինքնուրոյն
Դ՚գրոց ,
ուր
դաս
են առնում
ամէնքբ
, ամէն
մամա
-
նակ , երբ կարիք են դդում
» ,
դրում
է
կոմիաասր
:
Յա յտնի է , ոբ կոմիտասն
ունէ բ ձա
յ -
Կւա կան լալ աուեալնեբ
: Նբա ձաքնր փա
—
ւէաւկ պարիթոն
էր, որն րնդւքբկում
էր
մօտ
քսան
ձայնաստիճան
, այսինքն
րար—^
ձբբ
թենորի
եւ ստորին
պարիթոնէլ
ձա
յ–
նած-տւալներն
ի մի վեբցրած
: Աակա
քն
Հարցր
միայն
ձայկւի մեծ ծաւալ
ունենա–
լու մէշ չէ , այլ նրանում,
որ
կոմիտասի
ձայնի
մէշ զուգակցւում
էին թենորի
բբ–
նոբոչ
ճկունռլթիլնբ
, թեթեւութիւնն
ու
նուրբ
երանզնեբբ
պաբիթռնի
լի եւ բամբ
Հնչեդութեան
Հետ։ ԱՀա
ինչու
կոմիտասի
ձա յնբ Հարուստ
էբ թ է՛ երանղնե
րէւ , եւ
թէ
Հնա րաւո բութ իլննե բ էէ իմաստով
:
Իբ
ձա յնի կատաբելաղ
ոբծ մամբ կոմէէ -
տաս
վարւլ ապետբ
զբազուե
լ է Պե ր լին ում .
սովորած
տար
ինե բին՝
1896 - 1899
թուա–
կաններին
:
Եբ՚լեցո
ղութեան
րնաւ/աւաո
ում կւէ մի -
տասի
ձեռք բերած
բաբձր
փ ր ռ ֆ ե ս ի ո ն ա –
լ ր գ ս ը
նչա ՚^ետեւուլական
եւ
ղէւաակցուտծ՜
աչխատանքի
արզիւնքն
էր : Աակայն
կո–
մէւաասի
նոբարարութէււնր
այդ
աս —
սլար է ղում
ն չուած
փ ր ո Փ ե ս ի ո ն ս դ ի դ մ ի
օ րւլաԿււո կա՛;
մէւաձուլումն
էր
իս—
կական
Հա յկէսկան
ե ր ւլե ց ողութ
եան
ոճէէ ^
նբա
աո անձԿւա յաակութիւննե բի
Հեա ^
Հայ
փ ր ո Փ ե ս ի ո ն ե լ
կատարոդական
այն
նոբ
դպբոցի
ստեւլծ
ում ր , որն աչքի
է
լնւրւում
դունեղութեամբ
, անկաչկանղ
ռւ
ճկուն կատաբում
ով,
անցումնեբի
եւ ո՚լ^
ձա յնած ալա
լի տա
ր րե բ
ՀսւէոուածԿւե
բի
Հսււասսւր
~էԿւչեւլութեամ բ :
կոմիաասէէ
երւլսւկսւն
դէւչբուլէէ կարեւո —
բաւլռ
քն կոդմ երից
մ է կկ, է / կաէոա րե լական
առ անձնա յատ
կու թ իւէւնե րր աու եա
լ ստեդ–
ծ ադոբծ
ութեան
սեռի
ու բ ովանղա
կո
ւ -
թեան
Հետ կապելն
է : ԱՀա
ինչու նա մո՜
դովբղական
երդի^երի
օրինաէլով
դոյնե–
րէէ մի երանդոէէ
է երդում
ասենք
զ իւցադ–
նական
լա յնա շունչ
ե րղր , մէկ
ուբիչով
^ւաբական
եւ րոքոբոէէին
եբրոբգով
ան
տուն
դաբիրի
եբդերր
•
^
(5 Շա ր.)
ՄԱՐԳԱՐԻՏ
ԲՐՈԻՏԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
