ՆԻՒԹԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
հՐՈԻՍԱԴւմԻ ԻՆԴԻՐԸ
ՕԻ ՀԱՑ ՊԱՏՈԻԻՐԱԿԻՈ. ՏԷԿՈԻՏՈՒՄՐ.
ճարի
Գաչէի
սչարաոէ-իքիւնէն
եաք , էւքանաււո–
րի
դա շաին
մէ9
ծ՚անր աաո ա պանքնե
րոլ.
ենթար–
էու ած Ա մ կօն , սասաիկ
ցուրաին ու րուքին
եւ
անօթութեան
նոր գոՀեր
աաչուԼ Հասաւ
Մակու ,
ուր՝ նոր գործակիցներու
օժանդակութե
ամ բ կադ––
մակեբպեց
սաՀմ անամ
երձ
շբշաննե
րոլ
քիլրա ա–
շիբէթները
:
Անտարբեր չէր նաեւ Ա ակուի Աաբտաչւր
, որ
իր տրամագրութեան
աակ գ տնուած
գինական
ռւ.–
մերր գօրացնելու
ձեռնարկած
էր , Ամկոյի
Հետ
Աալմաստի
վրայ
յարձակելու
նսլատակով
Աաղթական
ասորական
ումերր Ագա Պետրո -
սի , Մ ալիք քւքօչապայի եւ ուրիչ
գե կաւէա րնե
բու
Հետ Աալմաստ
ի^ան : Հայ - ասորական
բոլոր
գիւգե
ր ր ցնծ ութեան
մէ^ է ին երեք օր շարու -
նակ :
Մարա
13/1՛
տեգի
ունեցաւ
Հայ եւ. ասորի գե–
կավա
րնե
բու
խառն
մոդովր
,
նախագաՀութեամբ
Օր– Աիւրմա
խանումի
(Մարչեմոնի
քրոշ)։
Նեբ–
կայ
էին նաեւ
Ուրմ իա յէն Ագա Պետրոսին
մ իացած
ռուս սպանե րբ :
Ժողովական
Հա յե րէն եւ Ասորիներէն
մ աս մը
կը պՍդէր , անմիշասլէս
յարձակիլ
Տիլիմանի վբ–
բայ
, ղինաթափել
Հոն որշացած
թաթար
եւ
թուրք
ումերը–
բայց ի վերշոյ,
որոչուեցալ
վեբշ–
նադրով
մր փորձել
Հաչտութիւն
գոյացնել
եւ րա–.
նալ տալ Տիէիմանի
պարսպադռնեբր
:
Մ եր փերշնագիրր
Տ իլիմ անցիներուն
յանձ -
նուելէն վեց մամ վեր^, խռովարարները
աեղի
աալով
Տիլեմանի
բնիկ,
պարսիկ
ղանգուածնե
բու
պաՀանշին
, դուրս
ելան քագաքէն
եւ
պաՀուըաե–
ցան
մ օտակա
յ լեռներու ել թուրք
գիւգեբու
մ է^ :
Տիլիմանր
խաղաղեցաւ,
բայց վտանգը
չան–
Հետացալ : Թաւըիգէն
վրդովիչ
լուրեր կբ Հաս —
նէին։ կբ խօսուէր
Աուսուլի
չրշանէն
յառա9ացող
թրքական
կանոնաւոր
բանակի
մր մ ասին :
Խոյի
մէշ ալ խմորումներ
կր նչմարուէին
:
կովկաս
գաղթելու
արամագրութիւնր
պատ -
ճաո
եղաւ որ մեր ղեկավա
րութիւնր
նպաստաւոր
միշոցներ
ձեռք առնէ,
իյոյէն անվտանգ
Զուլֆա
Հասնելու
Համար :
Րոլչեւիկեան
զինուորնեբու
վրէմխնգրութե
-
նէն ճոզոպրած
ոգւս սպաներր
սկսան
իրենղ պա —
Հանշներր
չատազանցել
եւ. սպառնաւ
մեզի։
Մեր Հաբեւաններբ
ատեն
մր խազտզ
կ՝երե -
ւա
«
"է
ատ(\
ա ռ ներէն
Վ^անե մամանակալոր
Հայ կ
կա
ր ե ւո ր ա զ ո յնր
առավա
բութե ան »
գո յութիւնր
կր Համ տրուէր
:
« Վանր
մ իչտ
կանգուն
պիտի
մնա
յ »
կր.
պնգէին չատերր :
թչնամին
աեզեակ էր Հայ - ասորական բե -
կոբներու
ներքին
բոլոր
խնգիբներուն
եւ
խողելի
կոգմ երուն եւ առիթէն
օգտուելով
, Տ իլիմ անի
մէշ
կազմակեբսլեց
նոր եւ դաւագրական
խումբեր
, ո–
րոնք չատ չանցած
, գործի
պիտի
ձեռնարկէփն
:
Մ արտ
24։ին, կոթոլրի
ձորէն,
Վանի
կ առա -
վաբութեան
արեւելեան
սաՀմ անէն , Ա ալմ
աստ
Հասան , նո յն չրշանի
սաՀմ անապաՀներէն
երեք
աասնեակ
Հայ զինուորներ,
որոնք
յայանեցին թէ
Վանի
կառավարոլթիւնր
գո յութիւն
չունի եւ նո
ր
գազթ
մբ տեզի
ունեցած է \
՛հո յմր սարսափելի
էր :
ԱաՀմանապաՀներբ
, փոխանակ
պատկան
զօ -
րամ ասին
մ իանալու կամ նոբ
կարդա
գրութեան
սպասելու
, լքած
էին իրենց
գիրքերր ել եկած է–
ին
գուժելու
անՀաւատալին
, որ իրակ
անութիւն
դարձաւ գժրախտաբար
:
Նոյն
օրբ Ա արայի եւ Աղբակի
ուգղութեամբ
սուրՀանգակներ
ղրկուեցան
եւ դեռ անոնք չփե -
բագարձած
, մենք ճչգրիա
լուրեր ստացանք տե -
գական
Թուրքերէն
:
Վանի
տնկումին պատճառաւ
Հբճուող
մեբ
թչնամիներր
չատ չանցած խոր
մաաՀոգութեան
մտանուեցան,
տեղեկացած
Ր1լ"՚լոփ, որ՝
Վանէն
գաղթող
զանգուածներէն
20
-ՕՈՕ
Հոգի
Պաբսկաս–
տան
կուգան
, քՍո լի դիծով կովկաս
անցնելու Հտ–
մ տր :
հքոյէն
լուր
չունէինք : Վտանգը
նորէն մօտե -
ցած էր մեր դռներուն
:
Նոյն
երեկոյ,
(Մարտ
27 - 1918)
Աալմաստ
Հասան
Վանէն
նաՀանշողնե
րէն
երկու
՛Լա րա բաղ–՛
ցի
ձիաւորներ,
Ջալալ եւ իսրայէլ :
Փոքրիկ
թղթի
մր վրայ, մատիտով
եւ Հապ
ճեպ գրուած
տոմսակ
մրն էր։
.^կոթուրի
ձորին
մէշ
պա չարո ւած ենք թշնամ իներէն : կռիւ է ,
Օգ–
նոլթեւն
կ՝սպասենք » :
ԱնմաՀ
կոստի
Համ բա րձում եանն էբ
դրոցր։
Տոմսր
անմիշապէս
գրկուեցաւ
Աամսսնին : Մեր
միակ Հեռախօսական
գիծր
նորէն
կտրուած
էբ :
Զիաւորներ
ղրեեցենք
Հ
ձիաւորներ
պաՀանշեց
ինք
է
Աոաշին
յիսնեակր
Հասաւ
ՄաՀլամէն
։^
Ջիբօն
եկաւ, ուրախ ֊ զուարթ ել աշխատանքի
լծուե -
€ՄԱԿ»Ւ ԽՆԱՄԱԿԱԼ
ԽՈՐՀՈՒՐԳԻ
ՆՒԱՏՒՆ
(Դ. հ է վհ՜րջին մ ա ս )
Ա րբավա
յրե
բու
խնգրին
բաբդ
Հանղ ամ
անքր
նկատի
ունենալով,
պիտի
ուղէինք
թելադրել,
ոբ
դատաստանական
մ ասնաւոր
կազմ
ակերպութիւն
մը ստեզծուի
, զբաղելու
Համ ար սրբավա
յրեբուն
մէշ
ղո յութիւն
ունեցող
իրաւունքներու.
ձ՚՚՚՜Ր^
ծաղած
վէճերով : Այս առթիւ՝
մ ենք
Հակամ
էտ
ենք
կարծելու
, թէ պէ տք է Հրամարիլ
մօտաւոր
անցեալիւն մէշմեբ Հեաեւած
գործելակերպէն
:
Մենք այն կարծիքին
ենք, թէ այս ձեւով
աւելի
դիւրաւ
կարելի
պիաի
րլլայ ապաՀովել
Երուսա -
զէմ
ի կրօնական
աարբեր
Հաստատութեանց
իրա -
ւունքնեբու
Համակտրդումր
եւ անոնց խաղաղ
յա
րարե րութիւննե
րը :
Ուստի
խոնարՀաբաբ
պիտի առաշարկկինք
,
որ պատ չաճ
թ իւո
էէ
դա տաւո բներէ
բաղկացած
կազմ ակե րպութ
իւն
մ ր ստեւլծուի՝
կազմ ե լու Հա
մար
միշազգային
ատեան
մբ կամ Մ իացեալ Ազ -
գերու
ԸնգՀ • Ժոզաիին եւ կամ Մ իացեալ
Ազգերու
մէկ
այլ ձեռնՀաս
մարմնին
կոզմէ,
որոչ
չրշանի
մը Համար : Այս աաեանր անկախ պիտի
բլլայ Ե -
րուսաղէմ ի քադաքա
յին գատական
ի չխանո ւթե -
նէն : Այս դա աաւո րները պագեստինցի
Հրեաներ
կամ
Արաբներ
պիաի
ձբլլան , ոչ ալ անդամ՝
այն
երեք
ե կեղե ց ի^ւե րէն
մէկուն,
որոնք սեփականա -
տիրութեան
իրաւու^ւքներ
ունին
ս ր բափա
լբերուն
փրայ ։
Այս
ձեւով ա յլեւս
անՀ րամե չտ չի
դառնար
քննիչ
յանձնախում
բ մբ կաղմել եւ
անոր
տալ
իւորՀրզականի
սլաչաօն
քազաքի
կառտվաբիչին
մօտ
այն պարագային,
երբ տարակարծութիւն
—
՛՛՛եր ծագին,
ինչպէս նախատեսուած
է օբինավի
—
ճակի նախագծին
մէշ։ Այս ձեւով
նաեւ կառա —
վարիչր ազատ պիտի
կացուցոլի
այն ծանր
բհոէն
,
որուն պիտի
ենթարկուէր
, եթէ սա իպո ւած
րլլար
Դրաղիլ
այն վէճե րով
, զորս
քննե լու ոչ մամ անա–
եր, ոչ ալ ձեռնՀասոլթիլնր
պիտի
ունենար : Մենք
կր կարծենք
, թէ սրբավա
յրե
բու
մ էշ
գո
յութիւն
ու նեցոզ
իրաւունքներու
վերա բե րեա լ
Հարցերով
ղբագԵլ
եւո
լ
Համ.տր
բնտրուա
ւաաաւորնեբր
աւելի
արզարութեամբ
պետի
կրնան կարգադրել
ծադե–
Րւք Հաւանական
վէճերր : Մ իքազգա
յին
ատեանին
երաւ ասութիւնր
Հիմնուած
պիտի
րլլայ
այն օրի -
^ւաէան վաւերագրերուն
վրայ , որոնք կբ Հասաա–
տեն
սրրտվայրեբուն
մէշ զտնազան
Համայնքներու
ունեցած
իրաւունքներն
ու
աէւանձնա
չնո բՀում -
ներբ :
ինչ կր վերաբերի
օրինավիճակի
նոր
ծրագի–
րր /աական 1Ոզ դպրոցական
եւ կրթական
քաղա -
Իականու թեան , Խո րՀ ուրդէն կր խնգբենք
թո
յլ
•ոաւ մեգե
բսե/ու
, թէ Երուսազէմ
ամէն աեսա -
^•^տո
'1
տ ւլաղեգ
րնակչութիլն
ունեցոզ
քազաք
մլն
ք, եւ թէ լաւ. պիտե
Ր/Ր՚՚յ, որ այս վիճակբ
չարու–
նակուե
աքսպէս։
Մ ե (ւ կարծիքով^
քաղաքին
վար–
չութեւնր
պէա.թ
ՀԷ
ձւ/տի
Հեաեւելու
աքնպիսի
քա–^
ւյա.թականութեան
մր, որուն նպատակբ
րլլայ
միա
տարր
բնակչու
թիւն
մ ր Հաստատել
Երուսազէմ
ի
ցաւ
։ՀետզՀետէ
Հաստն
նաեւ Վ^ազարչակ
Շիր -
Վ^անեանի
(Վանեցի)
, Ջիրոյի եւ Տօնոյի
խումբե–
ԲԲ եւ երկու
Հարիլրակներր
որոնք կաղմ ու պատ
րաստ , Հրամանի կր սպասէին։
Րոլոր
թոնիրներր
միամամանակ
ծխտցին
, Հաց թխելու
Համար։
Մսաղործներր
ղործի
անցան։
^ումբ
մր տի
կիննեբ
տունէ
տուն եւ թաղէ թաղ ինկած, Հա -
գուստ
, կօչիկ,
գուլպայ
կր Հաւաքէին
:
Բմչկա–
առոզշապաՀական
խում բերր
նոյնպէս կբ պատ -
րաստուէին : Իրենց
ձին, զէնքն ու ղրամը խնա -
.նձն.
էր
զար
ձած
յողներն ալ աոատաձեոն եւ
էին :
Հայկական
նկարազրի
մէկ գիծն էր որ երե -
լան
կուգար–—- ծա
յրա քեղ վ աանգի
պաՀուն
Հա—
մերաչխիլ եւ մոոացոլթեան
տալ ներքին
վէճերր։
Եւ Հրամանր
տբուեցաւ :
Լուսաբացին
, մեր ձիաւորներբ
անցան
թշնա
միի
թիկունքր
ել չաբմեցան
գէպի Եգդիքան
(Ամ
կոյի սեփական մէկ գիւզբ) ;
կռիւբ
կորսնցուցած
էր իր սասակութիւնբ
եւ
չատ
չանցած
պա րգուեցաւ որ կո թուրի
ձորր պա–
շարոդր
Ամկօն է իր փերակազմած
աշիրէթներու
եւ Մակսւի
խանի
ումերու Հետ
Եզզ իքանէն
դէպի
Զորաբերանր
տանոգ ճամ -
բան
փբայ
գիբք
բռնոզ
թշնամին
փախած էր ար
դէն,
երբ՝
եբեւացին
քանի մբ Վանեցի
ղինուոր
ներր
, որոնց կր Հետեւէր
գազթականութեան
Հո
սանքր ։
Վանի
վերշին
գագքյն էր, որ տեղի
կ՝ունե -
նար :
« Լեան
Շացօեանր
վիբաւոբ է*,
յայանեցին
աոաշեն
եեարներր;
Երկրորդ
գոյմր
նոյնքան
սարսո ազգեց
իկ էբ ;
ԱԶԳԻՆ
Զատկի րացառիկ
վբցումնեդ
(ք*. ԵԼ վե|ւջ՝|ւ& մ ա ս )
ԵՐԿՈՒՇԱԲԹԻ
,
10 Աւըփւ
Շաաեբբ այն
կարծիքէն
էին թէ այսօբ
բազմութիւնր
նուագ
պի
տի
րլլայ,
բայց
ճիչգ Հակառակը
պատաՀեցաւ
:
^Լերնաաունր
(էոեսՈՇ )
ինշպէ"
մարզագաչտր
կբ
յորդէր
բազմութեամբ,
մամանակէն
առաշ։
իսի լէ Մուլինոյի
մարզագաչտր
այցելողնե -
րէն սաուար
բազմութիւն
մը կր խօւէբ
Հոս , Հոն
տեգի
ունեցած
խազերու
մասին,
ա^^ելցնելով թէ
երեսուն
Հազարնոց
փաբի՚լաՀա
յութիւնր
կրնայ
նմանօրինակ
քսան մարզաղաչաեբ
լեցնել եթէ ու
զէ , եւ աւելորգ է
^.խաչաձեւումներու–»
մաղձ
մայթքել
:
Մրցույքնեբու
ժամկէտր
կր
մօտենայ
, եւ
մողովուրգր
յանկարծ կբ սկսի ծափաՀարել։
•Բա–
զաքապեար
, լնկեր
616Ա26
եկած է^ չրշապաա -
ուած իր րազմ աթիւ
Հեաե ւո րգներաի : ժոգովր ֊
գական
գէմք
մլն է ան պարզ ինչպէս ճառագա
յթ
մր, Համեսա
ինչպէս աչխաաաւոբ
մ բ ։ Հօր մը պէս
գուբզ-ուրանք
ու սէր կր յայտնէ
իրեն
դիմ աւո -
րոզնեբուն : Իրեն Համար դասակարգի
ել
ցեղերու
իստրութիւն
չկայ։
Ալֆորվիլբ
իր այլազան
բնակ
չո ւթեամբ՝
կը սիրէ կր յարգէ
ղինք,
բայց
մենք
Հայերս
աւելի չատ , որովՀետեւ
մենք կարօտը կր
քաչենք
իրաւ
մարգուն :
վէազաքապետր
բեմի
կեդրոնր
իր տեզը կ՛՛ա -
ռաշնորգուի
: Հրապարակ
կուգան այս
անդամ
Լիոն - Տէոինի եւ Վիէնի
խումրերբ, կարճ
բայց
գերազանցապէս
տպաւորիչ
տոզանցքէ
մբ վերշ
ք
խաղբ կր սկսի։
ժոզովուբդին
Համակրական
կան–
չեբը չեմ գիտեր
ինչո
՚^լ
վ^իէնց ինեբուն
ուդգուած
են , ինչսլէս
երէկ
նոյնսլէս
այսօր :
Արգեօք
^պարտեաք
յագթական»ի
դարաւոր
բանաձե՛*
ւն է
Հոգեբանական
պաաճառր,
րայց մօտս նստող
ան
ծանօթներ
ուրիչ բան կ՝րսեն–
թէ՝
Հձպատճառբ
ազզային
եռագոյնի
խոբՀրգանիչ^ւ
է ,
իրենց
կուբծ,քի
զարգանիչբ»
:
Լեոն - Տէսինի
ներկայացուցիչներբ
իրական
մաբզիկներ
են , սնապարծութեամբ
չեն արբենար
,
եւ զգաստ
խազաբկութեամբ
արգէն կբ չաՀին
մէկ
կէտ
, տասր վա լրկեանէն
, Վիէնց իներր
սակա
յն
քուսաՀաաել
չեն գիտեր եւ իբենց կա /տառ ել քա–
րա\արմ
խազարկութիւնր
կր չաբանտկեն
,–~
<Տ
.Ալէ
Վ եէն» ,
Հ
^ալէ ալէ» միա
/ն
կր լսուի
ամ էն կոգմ է ։
Ղ՚ադաբէն
վերշ լրանա
լէ առաշ
Լիոն - Տէոինցի -
մէշ : Հետեւաբար
, պէտք
չէ
խտրութիւն
գրուի
արաբ եւ Հ րեա
յ
Համ ա յնքնե բու՜ գպրո
ցնե բուն
եւ
ուրիչ
ազգութեանց
պատկանոզ
Համ ա
յնքներոլ
դպրոցներուն
միշեւ։
Երուսազէմ
ի
լձւակչութեան
րոլոբ
աաբբերը – ազդային ել կրօնական - ,
Ըլլան
անոնք արաբ , Հրեայ
, յո յն , ամ երիկացի ,
բր իտանաց
ի , Հա յ , եւն • , պէտք է ունենան
իրենց
Համ ա յնքա
յին վարմա րաննե
րր
, Հաւասար
իրա -
ւունքնեբով
եւ
պար տականութիւննե բով : Բո
լորն
ալ պէաք է նո յն օրէնքներուն
ենթակա
յ րլլան
եւ
ստանան տնաեսական
նո յն օմանդակութիւնբ
,
ի ն չ
որ ալ ըլլա յ իրենց
գո բծածե
լ ուգած
լեզուն
եւ
մ չակութա
յին ա ւան գութի
ւննե րր :
ՈրովՀեաել
,
թէեւ, արար եւ Հրեայ
Համա յեռերէն
զատ,
միւս
Համա յնքներր
վւոքրտմ ասնութիլննեբ
կը
կազմեն
իրենց Համրանքով,
սակայն պէտք չէ
փոքրամաս–
նութիւն
նկաաել
զանոնք քաղաքական
իմաստով
է
Երուսաղէմի
ցեղային
ու
կրօնական
Ր"լ"Ր
տարրերբ,
անՀատապէս
ել Հաւաքապէս
, պէտք
է
վայելեն
քագաքացիական
Հաւասար
իրաւունքներ
,
թէ կրթական եւ թէ այլ մարզերու
մէշ։
Այսպէս՝
Երուսաղէմ
, Աուրբ
քազաքր,
ամբողշ
աշխարՀի
Համար
սլէտք է օրինակ
Հւյնդիսանայ
այն իմաս -
տով,
թէ ինչպէս
ազգային եւ կրօնական
գանա -
զան տարրեր
կրնան խազա չութետ
Րբ ապրիլ
իրա
րու Հետ, առանց որ անոնցմէ
մէՏր
իչխէ
միւսին
վրա
յ , կամ մեծամ ասնոլթիլնր
Հքյտամ
ուտ
րԱա
յ
իր մէշ ձուլելու
փո քրամ աձւնոլթիլնր
%
Ւրրեւ
եզրակացութիլս
Երուսւսզէմի
օրինա -
փիճակի
մասին
իմ բրած
։–ւյս քանի մբ
գիաողու–
թիւննեբուս
, ԽորՀուրգէն
եր խնդր՚յմ
արտօնել
զիս
կոչ մբ ուղղելու
բոլոր
չաՀակիցներուն
,
որպէս
գի գերագո
յն ճիգ մր րնեն
լուծում
մր
գտնելու
Համար
Երուսաղէմի
Հարցի
ւ ՝Բաղաքբ
Հիմա
բամ
նուած է երկու
մասի, ել այս երկու
Հատուած -
ներուն
բնակիչներր
կ՜՚ապրին
անՀանգուրմելի
պայմաններու
մէշ։ Շատերր
զրկուած
են
իրենց
րնտանեկան
րո լնեբէն
ե լ
թչուառ
փիճակ
ունին։
Հիւանդութիւնր
եւ մաՀը
աւերներ
կբ
գործեն։
Բնակչոլթեան
կեանքր
մտտՀոգիչ
կերպով կազ -
մալուծուած
է ամէն
մարոի
մէշ։
կրնամ վստա -
Հեգնել
ձեզ, թէ Երուսազէմի
բոլոր
մարգոց
եւ
կիներուն
Հոգիին
մէշ կր տիրեն
դառնութեան
զգացումներ
է Այս պայմաններր
ծանօթ են բոլոր
շաՀագրգռուոզներուն։
Երուսազէմի
Հարցին
ք ն -
նա թեւնր
աւելի քան ստիպոզական
է ;
Մենք
պիտի
չարունակենք
աղօթել
քաղաքի եւ
լնգՀանուր
խաղաղութեան
Համար :
ՏԻՐԱ6Ր ԵՊՒԱԿ.
ՆԵՐԱՈՏԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
