Page 47 - ARM_19-1945_02
P. 47
ւտ բ տ տ ա ա Չ ս օ ւ տ ւ ա ճ ւ ա ա ւ տ ա ը ա օ ք տ ձԱՑՈՑ ԼԵԶՈՒՆ
հէ ձ Ք ձ. 7՝Րէ–ք ք < > » ^ ՝ « 1925
- - *Դ*–** - ,\Տ ա ճ Շ.8. 370.286 Արի՚, եդրայր. Փառաբանենք
ք ազցրաբարթաո. Հ ա յ ո ց լեզուն7
ՕւքօշէօսիԲւօբհէԱւ» : ՏՕՒԼ ա Տ Տ ա ծ Ո
Մեր արտի ջոլբ; մեր ձեռքի թուր,
17, » Ա 6 0»ա«տա6 - Ր^1ԱՏ ( 1 3 6 ) մեր հոգու լաց՝ Հայոց լեգոլ-ն։
1*1. : 0 0 8 . 15-70 - 0. 0. Բ. թ * հ տ 1 6 7 8 - 6 3 Հասել է նամեր դարերից ,
Օւտ&ոօհՀ 6 ա&ւ 1945 Կիրակի 6 Մայիս մեր սարերից սւ մեր սրտից ,
Արաքսի պ է ս միշտ կենդանի,
միշտ անսպառ Հայոց լհգուն :
Ժ Զ – Տ Ա Ր Ի - 16* ճ ո ս & « ° 4 3 9 5 – ՚ ս ո ր շ ր ջ ա ն թ ի ւ 24 Խմբագիր՝ Շ• ՄԻՍԱՔԵԱ՚ս Գ՜ին՝ 3 Ֆր– Նա առաջին կանչն է հղել
դիւցազնական մեր նախահօր ,
Օրօրոցից մեզ ւիայՓայհլ
ՄԵՐ ԽՕՍՔԸ Ա II Ի Գ Ը է մայրաբար Հայոց լեզուն :
քերթողահայր Խոբհնացոլց
ՎԷՐՔԻՆ խՈՐՈԻԹԻԻՆԸ ԶաԱսւզաԱ ժողււվոսդԱԽ ու մօտ մ ի ն չ ե ւ փ ո լ չ ա կ ն ւոլ ձ ե ր ծ ա ռ ա ն ՝
Տոլել է մեզ երազ ու ե ր գ
ոլ սանապարհ Հայոց լեզուն :
Ա եր ազգային սուգի օրուան առթիւ , ահա Կր մ ո լ ո բ ո լ է բ մ ե ր կ ա ր ա ւ ա ն ն
կանոնաւոր Հայերէն գիտնալու խնդիրը նոր ւասիկ Համառօտ ծանօթ ութ ի ւնն եր ժողովուրդնե ամպրոպաշունչ գիշերներին ,
սերունդէն Համար , ոչ քմա յք է , ոչ աչ ազգասիրա րու կեանքէն : Կը կ ո ր չ ե ի ն , ե թ է ս ա մ թ ի ն
կան մ արմ ա՛ջ ; * (յախ քիչ մը բառագիտութիւն; չԸԲոցԿ1տաԲ Հայոց լեզուն։
Իրենց ա սլա գան իսկ ու յգ կր սլաՀան^է ։ Հայերէն սուգ բառը փոխ առնուած է պահ Քանի՜ ցեղեր ցամաքեցին՝
Անոնք որ կր գո Հանան Հազ ֊ պանիր Հա յերէ– լաւերէնէ , եւ կը նշանակէ ՛էի չ ա ։ ֆրանսերէնը ,՛ ինչպէս հեղեղն աւազի մէջ ,
Հեա խեղպնալուդ
նովյքր, Հայրիկին եւ. մայրիկին Համար, ի վերջոյ <Խսւ1 կը ծագի ստորին լատիներէնէ ,(ճօ1ԱՏ) , եւ կը թայց լէնինեան ծովին հասալ
կան՝ պա ա ա Հ ա բա ր կայծկլտալոլ նշանակէ ցաւ : Ըստ Եօթանա՛սնից թարգմ անու– մեսրոպատառ Հայոց լեզուն :
չարաչար պիաի զղջան*. իժեան՝ յունարէն փԷնր-ՈԱ ։ եբրայերէն՝ է պ ^ լ • եր Այսօր էլ նա բ ռ ն ո ւ թ ե ա ն դ է մ
Կ ո ր ս ո ւահ ժամանակը եա չի դաոնար ։ Ա՛ ան ու կուքն ալ վիշա կամ ցաւ ն շան ա կո ւթ ե ամբ ։ փայլատակում է բարկացայտ,
լան գ անոնց Համար որ արդար յաւա կնութիւնն եր Արգ 1 սուգը , ըստ պատմական վկայութեանց ,՝ Հերոսական լեզուների
ունին, ասպարէզ նեաուիլ, դիրքեր գրաւել, վիչա է եւ ցաւ , այսինքն տառապանքի մը նշանը հերոս եղբայր Հայոց լեզուն:
Հանրային կեանք ՛Լարել։ Մինչեւ անգամ ճառ. իսօ– Հոգեկան եւ ֆ ի զի քա կան կրկնակ արտա յա յաոլ– Ուրեմն եկ Փառաբանենք,
է, պատճա՝–
ոիլ կան՛ թերթ խմ բագրել։ թիւննե րով , ս էրն լի էակի՝ ն՝ը մ ահ ո ւան փայլեցնենք թրի նման,
մնացորդ
Ո0ր աաեն միջակութիւնր յարգ վայելաՀչ– ռալ ։ Ասկէ՝ ա յն տես լ՛ >*-1 ՚ - -* Թէ սուգը Որ զ ը բ ն գ ա յ ա ր ե ւ ի տ ա կ
այս կամ այն միջավայրին , ասպարէզին մէջ։ ,1Հ V I հ –դնաԿէոն Հին մ սրգ յաւէտ պայծառ Հայոց լեզուն։
մը Հեղինակներ , սակայն մ եռելնե–
•րական իշխանութեան աակ, երբ Հայկական , ՛էէ.–». .է • («Շիկասաձ֊ Հոգով» ՆԱՑԻՐԻ ԶԱՐԵԱՆ
Դպրոցներ ը կը փակոլէ ին , ձուլումը փութացնելէ, լ
աւեր բուն .յիշատակը յարգելը՜ սսոուէգ Կ պա ահ ելւ—– - կար–
Հ ան՛.ար ունեցանք սերունդ մը որ աՀ ագին
մ Է ջ ՚. Բ ռնւ. <<•ծուածին չափ նախնական աւանդութիւն մը չէ , յուզելով յոլզեաց եւ րնկէց զնա, ե ւ լսնեցոյց
գործեց մայրենի լեզուի անդաստանին գուռս նորա:
գլուխն որովՀետեւ քաղաքական որոշ գոյն ունի ՚,
կալոլթեան Հարթիչ գլանր արորեց անոր • •• Բարձան զոհք եւ սպանդք ի տանէ Տեառն •
Այսպէս կամ այնպէս , սուգի այլազան աւան– սուգ առէք, քահանայք՝ պաշտօնեայք սեղանոյ,
ու ս իր տ ր , եւ լեզուն աղքատացաւ ) աղճատուեցաւ զի թշուառացան դաշտք • սուգ ա ռ ց է երկիր, զ ի
Հայերէնն դութիւններ կան, որոնք կը մնան գարերէ ի վեր, թշուառացաւ ցորեան , ցամաքեցաւ գինի , նուազ–
չարաչար։ Մարդիկ Հասարակ բառերոլ հաց ձ է թ : Ողբացէք , մշակք , ստացուածովք ի վե
բառս ՜ ամէն ժ՜ողովուրդի մօտ : րայ ցորենոյ եւ գարւոյ .զիկորեան կութք յագա
անգամ չկրցան սորվիէ * եւ իրենց յատուկ րակէ • ցամաքեցաւ որթ, նուազեաց թուզ եւ նուռն
ե ւ ա ր մ ա ւ ե ւ իւն ձ ո ր , ե ւ ա մ ե ն ա յ ն փ ա յ տ ա գ ա ր ա կ ի
բան մր շինեցին, որ զ (երախտարար «ի զօրու է» Հ ա յ յ1լ1 սուգ կը պաՀեն սեւ Հագնելով , այ– գօսացաւ– զի յ ա մ օ թ արարին զուրաիաւթիւն ոբ–
դիք մարդկան :
մինչեւ, այսօր ։ րհրր չեն ածիչուիր 4 0 օր , եւ եթէ Հաւատանք
Տակաւին չենք խօ ս իր թո լ րք ֊ թ աթա
բա կան ՝Բսենոփոնի՝ Հին Հայերը կը ճանկռաէին իրենց ե–
խառնիճաղանճի մասին , որ շատ Հեռուներր պիաի
տանէր մ ե զ ։ րեսներր, կր պաառէին իրենց զդեստներր եւ, ափ
սո՛ս կը կարդային բարձրաձայն (Կ|ւՆյւ • • 1 ) •
Այստեղ , 3) ր անաս յի մ էջ , եւ աւելի անդին , Ֆրէյգրր 1 յէւա"1ա1ժւուԼ յա Ա վկ.այոլթՒլնը. 1 Վլհ
ովկիանոսի ափերուն վրա յ , ո՞վ կր փահէ ^ ^* Ր մ ոռնա յ աւելցնել թէ նմ ան ս ո վո ր ո ւթ ի ւն մը ու
ճամբան , Րա° ի միջավայրի Հրապոյրներէն , ու /հ նէ ին ոչ մ իա յն հարսիկները , ո յները , ա յլ նո յն ... Խ ա յ տ ա ց ի ն բ ր ի ն ջ ք ի մ ս ո ւ ր ս ի ւ ր ե ա ն ց , ա–
պւսկանեցան գանձք , տապալեցան շտեմարանք ,զի
մանաւանդ ն՛եր թ ե թե լամ լռութենէն ։ իսկ Հռովմ ա յեցիները , որոնք , ի վերջո յ , ն՚ասնա– խորշակահար եղեւ ցորեան : Զի՞նչ համբարեցից ի ՜
նոսա • լացին դասակք անդւոց, զի ոչ գոյր նոցա
Եթկ ՛Հարկ ՐլլաՐ ^քչէր՚քէ" արմատը փնտ.–*է Տ–ՈՐ օրէնքով մը արգելք դրին։ (Վարբոն 1լբ*է թէ արօտ , եւ հօտք խաշանց սատակեցան : Առ քեզ ,
Տէր, աղազակեցից , զի հուր սատակեաց զգեղեց
Հոգ՜եբանական կամ գիտական գետնի վրայ, պիտի երես ճանկռտելը , արիւն Հ ոսեցնելր կուգա յ Հ ե - կութիւն անապատի, եւ րոց ծախեաց զամենայն
փայտս ագարակի : Եւեթէ վայրի ի քեզ հայեցաւ •
Հա սնէ ինք Հետեւեալ եզրակացութեան , թ ան ո ս ա կան սովորութենէ մը , ար իւն ը զո Հ զի ցամաքեցան վտակք ջուրց , եւ հուր եկեր զգե
ղեցկութիւն անապատի» :
Նոր սերունգր «նայում է իր մայրենի լեզուի տանիլ աստուածն ե րուն Հանդարտեցնելու Հ ան՛ ար
վրա յ ինչպէս մ ի կոտ բած ամ ան ի վրայ * 1՚սՀպէս ԷՐ անոնց ս իրար ) ։
մաշված շորի վրայ՝^ (Գր . Արծրունի– 1876) : Ե գ ի պ տ ա ց ի ն ե ր ը /չ ածիլէին իրենց յօնքերը՝
Ո^րիշ խօսքով, ան կորսնցուցած է թանկա պաՀելու Համար մօր կամ Հօր սուգը, (իսկ շան մը
գին գիաելիք մր , ազգային Հպարտութիւնը % սուդը —• Եդիպտացւոց ամենամեծ Գ(Լսոլլ պա
Այսինքն, ստորադաս Համարելով իր ժողովուրդր, Հելու Համար՝ մաղ չէին ձգեր իրենց մարմինին Գմրաիստութիւնր , զոր կ՝ոզրայ Տովէէ) երաչ֊
անոր Հիմնական ա բժ՜է քներն ալ կր նկատէ «ի միջի վրայ) տ սովո տի եւ մարաիէի Հետեւանք է, սով է ինկեր երկրին
պարտա–
այլոց բաների։ 3 * 1 յ ն ե բ ո ւ ն մօտ ցեզէ ցեղ կր տարբերէր մէչ^ եւ մոգով ուրգր անօրինակ թ չուառութեան
Տա կաւին շուկա յիկ Հ ո դե բան ո ւթ ի ւն մ րն ալ , րութիւնը։ Աթենացիները այրերուն կը մատնուեր Հ ի^այւլ երրայեսի մարգարէն գեռ ի նչ
• Հայերէնն, ի^նչ բանի կո ծառայէ։ գրէին երկարել իրենց գլխի մազեր ր , իսկ ^լիԱեա աւելի Հզօր լեզուով պիտի սարսռացնէր մարդկու
Անշուշտ բոլորը մէկ ջոէ֊Րո։ի ՀռսՔ լուար ։ բուն ածիլել ։ Լի՛՜կիացիները կնոջական զգեստ կը թեան ււ ի ր ա ր ՝ ի տես մեր սուգին , ղո ր պատճառեց
Բայց, կարդ մր լուսաւոր երեւոյթներ չեն կրնար Հ ագցնէին ա յն ա յրերուն , որոնք կ^ուզէ ին սուգ քագաքակր թութեան մ արա իւր, որուն անուն ր ծ՜ա–
պարտկել պատկերին սեւութիւնը ; պաՀեէ, որովՀեաեւ սուգը տկարս ւթիւն կ՝են– նօթ է ամէնոլգւ
Ե՛֊ ւ դժբախտաբար , մեր նորաՀաս աղջիկներր թագրէ , ատոր Համար էր որ պատերազմի մէջ ին ԱՐԱԶ
աւելի բացասական գեր կր կատարեն այս ճամ բո ւն կած քաջերուն յի շատ ակր կը յարգէ ին խրախճան
վր՜ա յ , քան երիտասարդներ ը։ քով, ու սգալու կր մզէին ա՛յն ծնողքները, որոնց ՖոսԾսաԱ ա\ մեծ պետութիւԱ
Մինչ կը սպասուէր որ անոնք մէկ ժպիտով զաւակները ողջ մնացած էին կռիւէն վերջ։
կամ կսմ իթով արթնցնէ ին ցեղա յին Հ պա ր տ Ո ւթ ի լ– Հ ի ն Գ ա ղ ղ ի ա ց ի ն ե ր ը երբեք չէին սգար մեռել
նր , րն գՀ ա կա ռա կն , իրենց անձնական օրինակովն ներուն վրա յ , ս ա ո յի կեան կեցուածքով կը գիմ ա֊ Աան Հ^բանչի սկոյ ի խո րՀ րղաժոոովր հ բալի–
իսկ ճամ բա յ կր ցուցնեն ա յ լաս երումը , ձուլում ր ւորէին մաՀն ու դժ՜բախաութիւնր, ըստ իրենց՝՝ րսղ էոՐս մեծ պ ե ա ո ւթ ե ան ց արա ա քին նախարար
փոլթացնելու ; մեռելները յարգելու լաւագոյն եղանակն էր լուծել ներ ր Մ ա յիս 4ւին խորհ ր դա կցե լո վ , որոշեցին ոբ
Գտցէք մամ ուն գուռր կամ որ եւ է Հանդէսի, անոնց վրէ^՜ը ։ Հերս՛ն ո ան ալ Հաւասարէ Հաւասար բազմի իրենց
- եւ պիտի կրնաք չափել վէրքիս խորութիւնր։ Հ ր ե ա ն ե ր ը , թերեւս իրենց ւսաամուիմենէն թե֊ ժողովներուն մէջ՛. Ո՚֊րեմն այս երկիրն ալ, որ եր
Աչք մ ր նետեցէք անոնց գր ա դա ր անն ե բ ո ւն էագրուահ՜ , սուգի այլագան ս ո փո ր ո ւթ իւնն ե ր ու կար ատեն է ի վեր կր յիշեցնէր իր արդար իրա–
կամ կարդացաք– դիբքերուն վրա յ , եւ ձեր գլխուն նէին յ 1 . ԼաԼ եւ ո դրա է յ 2 * ՚Հյս սւ աճ մնալ , ո ո ւունքներր, մաս պիտի կազմէ Չորս ԱեծերՈւ խոր–
լո յս պիաի ցաթի , եթէ պատ աՀ արար Հ ան դիպ իք տալու Համար թէ ում չունին այլեւս չարժելու, Հուրդին (Մ * ՆաՀ անգնեբ , էք * Միութիւն, Անգլիա
ոբ եւ է Հայերէն Հրատարակութեան : 3. Լռութիւն սլաՀել , 4. Պատռել ղգեստներր , եւ Չինաստան) ։ Մ իլ" կ տար բերռւթիւնր այն է որ
Ե ֊– ա յս վարդագեղ մ անկամ ար դո ւՀ ին ե ր ր 5. ՝Քոլրձ Հագնիլ, 6. կտրել մաղերր, 7. ք՝ո– 3)րանսայի արտաքին նախարար ր իր կարգին պիաի
սաՀմ ունուած– են ընտանիքներ կազմ ելու , ս ե~ կոտն քալել, 8 . – Ծոմ պաՀել , 9. Մ "խիր ցանել չնաիսագաՀԷ ընգՀ • ժոզովներուն ։ Անշո ւշտ ա յ ս
բունդին տեւականոլթիւնր ապաՀովելու ••• գլխուն ել աղբի վրայ նստիլ, 10. Մ ութ զոյն տարբերութիւնն ալ պիտի Հարթուի։
Բազգատեցէք այս պաակերր այն միւսին զգեստներ Հագնիլ, (սեւը այժ՜մ սուգի ն շան է բազ Խ որՀ ր դա կ ց ո ւթ ի ւնն ե րը կը շար ո ւնա կո ւին
արգէն մ ո ո ց ո լա՛ ծ պատմութեան Հետ , որ 1լրսէր մաթիւ երկիրներու մէջ, մանիշակագոյնը ք^ոլր– Աան $) ր ան չի ս կ ո յի մէջ , գծելու Հ ամ ար աշխար Հ ի
թէ Հայ աղջիկներ գետր կը նետուէին , չտաճկնա– քիոյ* աշնանաՀար տերեւի գոյնը Եգիպտոսի, խ ա ղա ղո ւթ ե ան Հ իմ երր : Մ • ՆաՀ անգներր առա
լու Համար * . • գորշր՝ Եթովպիոյ, սպիտակը՝ թափոնի , դեղինը՝ ջարկեցին վերաքննել գաշնագիրներր , «որպէսզի
է* Հարկէ , աաճկնալու խնդիր չունինք այստեղ։ Փ եկս ւայ ի մէջ* 3) բան սա յի մէջ, Հին ատեն, թա կարելի ք/լա յ պա յմ աններու խաղաղ փո վա խ ու
Բայց , ի՞նչ օգուտ , երբ Հ ոգեկան կապեր ր կր գաւորները սուգի նշան ընտրած էին մ անիշակա– թիւ ններ կատարել աշխարՀի մէջ՝^ : Մոլոթով դի–
վւրթին Հ ետզՀ ետէ , սրրնթաց եւ անդարմանելի ։ գոյնր, թազուՀինեբր՝ սպիտակը I : տողութիւններ բրաւ։ Անդլիաց ի°երր կր ջանան մի
Երբ չաափաՀաս կամ երիտասարդ մայրր ֆրանսե Եւ այժ՜մ, իբրեւ սուգի նկարագրութիւն կամ ջին ճամ բա ք մր դան ել , բա յց աւելի շատ Համ ա–
րէն կամ անգլիերէն կր ճռուողէ իր զաւկին Հետ ։ ոզբ , կար զ ացէք Հ ետեւեա լ գոհ ար բանաստեղծու միտ են ամերիկեան տեսակէտին ։
Երբ Հայերէ" "Ր ^*ւ է Հրատարակութիւն ոչ իսկ թիւնը մեր մեծասքանչ լեզուով ԼՏովէլ մարգարէն
^շրթունքի ներկի մ ը արժ՜էքն ունի մ եր վառվռուն է , որ , աղզային դժբախտութեան մր առթիւ Հա ՓԱՐԻԶԻ «ԽԱՒԱՐՈՒՄԸ» պիտի գաղրի մօ–
աղջիկներուն Համար։ մօրէն սուգի կր Հրաւիրէ իր ժողովուրգր) . տերս եւ շչակներ ր ( ս ի ո ֊ է ն ) այլեւս պիտի չՀնչեն
Այգ աղջիկներուն Համար իսկ բարիք մը պիտի « Պատմեցէք զայս որդսոց ձերոց, եւ որդիք Հինգշաբթի ս^րեէլներր ։ Արդէն իսկ լուսարձակներ
չըլլա՞ր* եթէ երբեմն քաշէինք իրենց մազե րէն։ ձեր որդւոց ի՜ւրեանց, եւ որդիք նոցա յազգ յ ա յ լ ։ զետեղուած են, ամբողջ քաղաքը լուսավառելու
Թ՛ող չվիրաւորուին մեր սեւա չուի մ անկամ ար֊ Սթ-ափեցարոլք , արբեալք ի գինւոյ , եւ լացէք Համար , յաղթանակի օրը ։
գուՀինեբր։ ե ւ ս ց ա ց ա յ տ լ ք , ա մ ե ն ե ք ե ա ն որ ը մ պ է ք գ ի ն ի ցար– 150000 ՀՈԳԻ ԳՆԳԱԿԱՀԱՐՈՒԱԵ– ԵՆ Ֆրան–
Աղջիկներուն վարգով անգամ մի զարներ, ր ֊ բ ե ն ա լ • գ ի յ ւ ա ր ձ ա ՚ Ն ի ր ե ր ա ն ո յ ձ ե ր մ է ո ւ ր ա ի ո լ – սայի մէջ, Գերմանացիներու կողմէ, Համաձայն
սած է բանաստեղծը ։ &*- սակայն , վէրքր այնքան ւ թ խ - ն ե ւ խ ն դ ո ւ թ ի ւ ն : Զ ի ա գ գ մ ի ե լ յ ե ր կ ի ր ի մ հ զ օ ր Գաչնակից Հ բամանատաբու թեան եւ ֆրանսական
խոր է որ Համատարած եւ յարաճուն օտարա ե ւ ա ն թ - ի ւ • ա տ ա մ ո ւ ն ք ն ո ր ա ա տ ա մ ո ւ ն ք ա ւ ւ ի ւ ծ ո ւ , զաղտն ի ո ս տ ի կ ան ո ւթ ե ան կողմ է Հ ա ւաքո ւած վ ը՛
ցում կնամեծաբո ւթեան պա Հանքները ինքնին եւ ժանիք նորա կորեան աււիւծ՜ու : Արար զ ո բ թ ի մ կայութեանց, որոնք 13 մեքենագրուած Հատոր կը
&• յապականութփւն, եւ գթ-գենիս ի մ ի խորտակումն* կազմեն :
ջա֊բ ր էլ իյնան ։
ՀետզՀետէ՝ ուրիշ խոցելի կէտեր յ Fonds A.R.A.M
հէ ձ Ք ձ. 7՝Րէ–ք ք < > » ^ ՝ « 1925
- - *Դ*–** - ,\Տ ա ճ Շ.8. 370.286 Արի՚, եդրայր. Փառաբանենք
ք ազցրաբարթաո. Հ ա յ ո ց լեզուն7
ՕւքօշէօսիԲւօբհէԱւ» : ՏՕՒԼ ա Տ Տ ա ծ Ո
Մեր արտի ջոլբ; մեր ձեռքի թուր,
17, » Ա 6 0»ա«տա6 - Ր^1ԱՏ ( 1 3 6 ) մեր հոգու լաց՝ Հայոց լեգոլ-ն։
1*1. : 0 0 8 . 15-70 - 0. 0. Բ. թ * հ տ 1 6 7 8 - 6 3 Հասել է նամեր դարերից ,
Օւտ&ոօհՀ 6 ա&ւ 1945 Կիրակի 6 Մայիս մեր սարերից սւ մեր սրտից ,
Արաքսի պ է ս միշտ կենդանի,
միշտ անսպառ Հայոց լհգուն :
Ժ Զ – Տ Ա Ր Ի - 16* ճ ո ս & « ° 4 3 9 5 – ՚ ս ո ր շ ր ջ ա ն թ ի ւ 24 Խմբագիր՝ Շ• ՄԻՍԱՔԵԱ՚ս Գ՜ին՝ 3 Ֆր– Նա առաջին կանչն է հղել
դիւցազնական մեր նախահօր ,
Օրօրոցից մեզ ւիայՓայհլ
ՄԵՐ ԽՕՍՔԸ Ա II Ի Գ Ը է մայրաբար Հայոց լեզուն :
քերթողահայր Խոբհնացոլց
ՎԷՐՔԻՆ խՈՐՈԻԹԻԻՆԸ ԶաԱսւզաԱ ժողււվոսդԱԽ ու մօտ մ ի ն չ ե ւ փ ո լ չ ա կ ն ւոլ ձ ե ր ծ ա ռ ա ն ՝
Տոլել է մեզ երազ ու ե ր գ
ոլ սանապարհ Հայոց լեզուն :
Ա եր ազգային սուգի օրուան առթիւ , ահա Կր մ ո լ ո բ ո լ է բ մ ե ր կ ա ր ա ւ ա ն ն
կանոնաւոր Հայերէն գիտնալու խնդիրը նոր ւասիկ Համառօտ ծանօթ ութ ի ւնն եր ժողովուրդնե ամպրոպաշունչ գիշերներին ,
սերունդէն Համար , ոչ քմա յք է , ոչ աչ ազգասիրա րու կեանքէն : Կը կ ո ր չ ե ի ն , ե թ է ս ա մ թ ի ն
կան մ արմ ա՛ջ ; * (յախ քիչ մը բառագիտութիւն; չԸԲոցԿ1տաԲ Հայոց լեզուն։
Իրենց ա սլա գան իսկ ու յգ կր սլաՀան^է ։ Հայերէն սուգ բառը փոխ առնուած է պահ Քանի՜ ցեղեր ցամաքեցին՝
Անոնք որ կր գո Հանան Հազ ֊ պանիր Հա յերէ– լաւերէնէ , եւ կը նշանակէ ՛էի չ ա ։ ֆրանսերէնը ,՛ ինչպէս հեղեղն աւազի մէջ ,
Հեա խեղպնալուդ
նովյքր, Հայրիկին եւ. մայրիկին Համար, ի վերջոյ <Խսւ1 կը ծագի ստորին լատիներէնէ ,(ճօ1ԱՏ) , եւ կը թայց լէնինեան ծովին հասալ
կան՝ պա ա ա Հ ա բա ր կայծկլտալոլ նշանակէ ցաւ : Ըստ Եօթանա՛սնից թարգմ անու– մեսրոպատառ Հայոց լեզուն :
չարաչար պիաի զղջան*. իժեան՝ յունարէն փԷնր-ՈԱ ։ եբրայերէն՝ է պ ^ լ • եր Այսօր էլ նա բ ռ ն ո ւ թ ե ա ն դ է մ
Կ ո ր ս ո ւահ ժամանակը եա չի դաոնար ։ Ա՛ ան ու կուքն ալ վիշա կամ ցաւ ն շան ա կո ւթ ե ամբ ։ փայլատակում է բարկացայտ,
լան գ անոնց Համար որ արդար յաւա կնութիւնն եր Արգ 1 սուգը , ըստ պատմական վկայութեանց ,՝ Հերոսական լեզուների
ունին, ասպարէզ նեաուիլ, դիրքեր գրաւել, վիչա է եւ ցաւ , այսինքն տառապանքի մը նշանը հերոս եղբայր Հայոց լեզուն:
Հանրային կեանք ՛Լարել։ Մինչեւ անգամ ճառ. իսօ– Հոգեկան եւ ֆ ի զի քա կան կրկնակ արտա յա յաոլ– Ուրեմն եկ Փառաբանենք,
է, պատճա՝–
ոիլ կան՛ թերթ խմ բագրել։ թիւննե րով , ս էրն լի էակի՝ ն՝ը մ ահ ո ւան փայլեցնենք թրի նման,
մնացորդ
Ո0ր աաեն միջակութիւնր յարգ վայելաՀչ– ռալ ։ Ասկէ՝ ա յն տես լ՛ >*-1 ՚ - -* Թէ սուգը Որ զ ը բ ն գ ա յ ա ր ե ւ ի տ ա կ
այս կամ այն միջավայրին , ասպարէզին մէջ։ ,1Հ V I հ –դնաԿէոն Հին մ սրգ յաւէտ պայծառ Հայոց լեզուն։
մը Հեղինակներ , սակայն մ եռելնե–
•րական իշխանութեան աակ, երբ Հայկական , ՛էէ.–». .է • («Շիկասաձ֊ Հոգով» ՆԱՑԻՐԻ ԶԱՐԵԱՆ
Դպրոցներ ը կը փակոլէ ին , ձուլումը փութացնելէ, լ
աւեր բուն .յիշատակը յարգելը՜ սսոուէգ Կ պա ահ ելւ—– - կար–
Հ ան՛.ար ունեցանք սերունդ մը որ աՀ ագին
մ Է ջ ՚. Բ ռնւ. <<•ծուածին չափ նախնական աւանդութիւն մը չէ , յուզելով յոլզեաց եւ րնկէց զնա, ե ւ լսնեցոյց
գործեց մայրենի լեզուի անդաստանին գուռս նորա:
գլուխն որովՀետեւ քաղաքական որոշ գոյն ունի ՚,
կալոլթեան Հարթիչ գլանր արորեց անոր • •• Բարձան զոհք եւ սպանդք ի տանէ Տեառն •
Այսպէս կամ այնպէս , սուգի այլազան աւան– սուգ առէք, քահանայք՝ պաշտօնեայք սեղանոյ,
ու ս իր տ ր , եւ լեզուն աղքատացաւ ) աղճատուեցաւ զի թշուառացան դաշտք • սուգ ա ռ ց է երկիր, զ ի
Հայերէնն դութիւններ կան, որոնք կը մնան գարերէ ի վեր, թշուառացաւ ցորեան , ցամաքեցաւ գինի , նուազ–
չարաչար։ Մարդիկ Հասարակ բառերոլ հաց ձ է թ : Ողբացէք , մշակք , ստացուածովք ի վե
բառս ՜ ամէն ժ՜ողովուրդի մօտ : րայ ցորենոյ եւ գարւոյ .զիկորեան կութք յագա
անգամ չկրցան սորվիէ * եւ իրենց յատուկ րակէ • ցամաքեցաւ որթ, նուազեաց թուզ եւ նուռն
ե ւ ա ր մ ա ւ ե ւ իւն ձ ո ր , ե ւ ա մ ե ն ա յ ն փ ա յ տ ա գ ա ր ա կ ի
բան մր շինեցին, որ զ (երախտարար «ի զօրու է» Հ ա յ յ1լ1 սուգ կը պաՀեն սեւ Հագնելով , այ– գօսացաւ– զի յ ա մ օ թ արարին զուրաիաւթիւն ոբ–
դիք մարդկան :
մինչեւ, այսօր ։ րհրր չեն ածիչուիր 4 0 օր , եւ եթէ Հաւատանք
Տակաւին չենք խօ ս իր թո լ րք ֊ թ աթա
բա կան ՝Բսենոփոնի՝ Հին Հայերը կը ճանկռաէին իրենց ե–
խառնիճաղանճի մասին , որ շատ Հեռուներր պիաի
տանէր մ ե զ ։ րեսներր, կր պաառէին իրենց զդեստներր եւ, ափ
սո՛ս կը կարդային բարձրաձայն (Կ|ւՆյւ • • 1 ) •
Այստեղ , 3) ր անաս յի մ էջ , եւ աւելի անդին , Ֆրէյգրր 1 յէւա"1ա1ժւուԼ յա Ա վկ.այոլթՒլնը. 1 Վլհ
ովկիանոսի ափերուն վրա յ , ո՞վ կր փահէ ^ ^* Ր մ ոռնա յ աւելցնել թէ նմ ան ս ո վո ր ո ւթ ի ւն մը ու
ճամբան , Րա° ի միջավայրի Հրապոյրներէն , ու /հ նէ ին ոչ մ իա յն հարսիկները , ո յները , ա յլ նո յն ... Խ ա յ տ ա ց ի ն բ ր ի ն ջ ք ի մ ս ո ւ ր ս ի ւ ր ե ա ն ց , ա–
պւսկանեցան գանձք , տապալեցան շտեմարանք ,զի
մանաւանդ ն՛եր թ ե թե լամ լռութենէն ։ իսկ Հռովմ ա յեցիները , որոնք , ի վերջո յ , ն՚ասնա– խորշակահար եղեւ ցորեան : Զի՞նչ համբարեցից ի ՜
նոսա • լացին դասակք անդւոց, զի ոչ գոյր նոցա
Եթկ ՛Հարկ ՐլլաՐ ^քչէր՚քէ" արմատը փնտ.–*է Տ–ՈՐ օրէնքով մը արգելք դրին։ (Վարբոն 1լբ*է թէ արօտ , եւ հօտք խաշանց սատակեցան : Առ քեզ ,
Տէր, աղազակեցից , զի հուր սատակեաց զգեղեց
Հոգ՜եբանական կամ գիտական գետնի վրայ, պիտի երես ճանկռտելը , արիւն Հ ոսեցնելր կուգա յ Հ ե - կութիւն անապատի, եւ րոց ծախեաց զամենայն
փայտս ագարակի : Եւեթէ վայրի ի քեզ հայեցաւ •
Հա սնէ ինք Հետեւեալ եզրակացութեան , թ ան ո ս ա կան սովորութենէ մը , ար իւն ը զո Հ զի ցամաքեցան վտակք ջուրց , եւ հուր եկեր զգե
ղեցկութիւն անապատի» :
Նոր սերունգր «նայում է իր մայրենի լեզուի տանիլ աստուածն ե րուն Հանդարտեցնելու Հ ան՛ ար
վրա յ ինչպէս մ ի կոտ բած ամ ան ի վրայ * 1՚սՀպէս ԷՐ անոնց ս իրար ) ։
մաշված շորի վրայ՝^ (Գր . Արծրունի– 1876) : Ե գ ի պ տ ա ց ի ն ե ր ը /չ ածիլէին իրենց յօնքերը՝
Ո^րիշ խօսքով, ան կորսնցուցած է թանկա պաՀելու Համար մօր կամ Հօր սուգը, (իսկ շան մը
գին գիաելիք մր , ազգային Հպարտութիւնը % սուդը —• Եդիպտացւոց ամենամեծ Գ(Լսոլլ պա
Այսինքն, ստորադաս Համարելով իր ժողովուրդր, Հելու Համար՝ մաղ չէին ձգեր իրենց մարմինին Գմրաիստութիւնր , զոր կ՝ոզրայ Տովէէ) երաչ֊
անոր Հիմնական ա բժ՜է քներն ալ կր նկատէ «ի միջի վրայ) տ սովո տի եւ մարաիէի Հետեւանք է, սով է ինկեր երկրին
պարտա–
այլոց բաների։ 3 * 1 յ ն ե բ ո ւ ն մօտ ցեզէ ցեղ կր տարբերէր մէչ^ եւ մոգով ուրգր անօրինակ թ չուառութեան
Տա կաւին շուկա յիկ Հ ո դե բան ո ւթ ի ւն մ րն ալ , րութիւնը։ Աթենացիները այրերուն կը մատնուեր Հ ի^այւլ երրայեսի մարգարէն գեռ ի նչ
• Հայերէնն, ի^նչ բանի կո ծառայէ։ գրէին երկարել իրենց գլխի մազեր ր , իսկ ^լիԱեա աւելի Հզօր լեզուով պիտի սարսռացնէր մարդկու
Անշուշտ բոլորը մէկ ջոէ֊Րո։ի ՀռսՔ լուար ։ բուն ածիլել ։ Լի՛՜կիացիները կնոջական զգեստ կը թեան ււ ի ր ա ր ՝ ի տես մեր սուգին , ղո ր պատճառեց
Բայց, կարդ մր լուսաւոր երեւոյթներ չեն կրնար Հ ագցնէին ա յն ա յրերուն , որոնք կ^ուզէ ին սուգ քագաքակր թութեան մ արա իւր, որուն անուն ր ծ՜ա–
պարտկել պատկերին սեւութիւնը ; պաՀեէ, որովՀեաեւ սուգը տկարս ւթիւն կ՝են– նօթ է ամէնոլգւ
Ե՛֊ ւ դժբախտաբար , մեր նորաՀաս աղջիկներր թագրէ , ատոր Համար էր որ պատերազմի մէջ ին ԱՐԱԶ
աւելի բացասական գեր կր կատարեն այս ճամ բո ւն կած քաջերուն յի շատ ակր կը յարգէ ին խրախճան
վր՜ա յ , քան երիտասարդներ ը։ քով, ու սգալու կր մզէին ա՛յն ծնողքները, որոնց ՖոսԾսաԱ ա\ մեծ պետութիւԱ
Մինչ կը սպասուէր որ անոնք մէկ ժպիտով զաւակները ողջ մնացած էին կռիւէն վերջ։
կամ կսմ իթով արթնցնէ ին ցեղա յին Հ պա ր տ Ո ւթ ի լ– Հ ի ն Գ ա ղ ղ ի ա ց ի ն ե ր ը երբեք չէին սգար մեռել
նր , րն գՀ ա կա ռա կն , իրենց անձնական օրինակովն ներուն վրա յ , ս ա ո յի կեան կեցուածքով կը գիմ ա֊ Աան Հ^բանչի սկոյ ի խո րՀ րղաժոոովր հ բալի–
իսկ ճամ բա յ կր ցուցնեն ա յ լաս երումը , ձուլում ր ւորէին մաՀն ու դժ՜բախաութիւնր, ըստ իրենց՝՝ րսղ էոՐս մեծ պ ե ա ո ւթ ե ան ց արա ա քին նախարար
փոլթացնելու ; մեռելները յարգելու լաւագոյն եղանակն էր լուծել ներ ր Մ ա յիս 4ւին խորհ ր դա կցե լո վ , որոշեցին ոբ
Գտցէք մամ ուն գուռր կամ որ եւ է Հանդէսի, անոնց վրէ^՜ը ։ Հերս՛ն ո ան ալ Հաւասարէ Հաւասար բազմի իրենց
- եւ պիտի կրնաք չափել վէրքիս խորութիւնր։ Հ ր ե ա ն ե ր ը , թերեւս իրենց ւսաամուիմենէն թե֊ ժողովներուն մէջ՛. Ո՚֊րեմն այս երկիրն ալ, որ եր
Աչք մ ր նետեցէք անոնց գր ա դա ր անն ե բ ո ւն էագրուահ՜ , սուգի այլագան ս ո փո ր ո ւթ իւնն ե ր ու կար ատեն է ի վեր կր յիշեցնէր իր արդար իրա–
կամ կարդացաք– դիբքերուն վրա յ , եւ ձեր գլխուն նէին յ 1 . ԼաԼ եւ ո դրա է յ 2 * ՚Հյս սւ աճ մնալ , ո ո ւունքներր, մաս պիտի կազմէ Չորս ԱեծերՈւ խոր–
լո յս պիաի ցաթի , եթէ պատ աՀ արար Հ ան դիպ իք տալու Համար թէ ում չունին այլեւս չարժելու, Հուրդին (Մ * ՆաՀ անգնեբ , էք * Միութիւն, Անգլիա
ոբ եւ է Հայերէն Հրատարակութեան : 3. Լռութիւն սլաՀել , 4. Պատռել ղգեստներր , եւ Չինաստան) ։ Մ իլ" կ տար բերռւթիւնր այն է որ
Ե ֊– ա յս վարդագեղ մ անկամ ար դո ւՀ ին ե ր ր 5. ՝Քոլրձ Հագնիլ, 6. կտրել մաղերր, 7. ք՝ո– 3)րանսայի արտաքին նախարար ր իր կարգին պիաի
սաՀմ ունուած– են ընտանիքներ կազմ ելու , ս ե~ կոտն քալել, 8 . – Ծոմ պաՀել , 9. Մ "խիր ցանել չնաիսագաՀԷ ընգՀ • ժոզովներուն ։ Անշո ւշտ ա յ ս
բունդին տեւականոլթիւնր ապաՀովելու ••• գլխուն ել աղբի վրայ նստիլ, 10. Մ ութ զոյն տարբերութիւնն ալ պիտի Հարթուի։
Բազգատեցէք այս պաակերր այն միւսին զգեստներ Հագնիլ, (սեւը այժ՜մ սուգի ն շան է բազ Խ որՀ ր դա կ ց ո ւթ ի ւնն ե րը կը շար ո ւնա կո ւին
արգէն մ ո ո ց ո լա՛ ծ պատմութեան Հետ , որ 1լրսէր մաթիւ երկիրներու մէջ, մանիշակագոյնը ք^ոլր– Աան $) ր ան չի ս կ ո յի մէջ , գծելու Հ ամ ար աշխար Հ ի
թէ Հայ աղջիկներ գետր կը նետուէին , չտաճկնա– քիոյ* աշնանաՀար տերեւի գոյնը Եգիպտոսի, խ ա ղա ղո ւթ ե ան Հ իմ երր : Մ • ՆաՀ անգներր առա
լու Համար * . • գորշր՝ Եթովպիոյ, սպիտակը՝ թափոնի , դեղինը՝ ջարկեցին վերաքննել գաշնագիրներր , «որպէսզի
է* Հարկէ , աաճկնալու խնդիր չունինք այստեղ։ Փ եկս ւայ ի մէջ* 3) բան սա յի մէջ, Հին ատեն, թա կարելի ք/լա յ պա յմ աններու խաղաղ փո վա խ ու
Բայց , ի՞նչ օգուտ , երբ Հ ոգեկան կապեր ր կր գաւորները սուգի նշան ընտրած էին մ անիշակա– թիւ ններ կատարել աշխարՀի մէջ՝^ : Մոլոթով դի–
վւրթին Հ ետզՀ ետէ , սրրնթաց եւ անդարմանելի ։ գոյնր, թազուՀինեբր՝ սպիտակը I : տողութիւններ բրաւ։ Անդլիաց ի°երր կր ջանան մի
Երբ չաափաՀաս կամ երիտասարդ մայրր ֆրանսե Եւ այժ՜մ, իբրեւ սուգի նկարագրութիւն կամ ջին ճամ բա ք մր դան ել , բա յց աւելի շատ Համ ա–
րէն կամ անգլիերէն կր ճռուողէ իր զաւկին Հետ ։ ոզբ , կար զ ացէք Հ ետեւեա լ գոհ ար բանաստեղծու միտ են ամերիկեան տեսակէտին ։
Երբ Հայերէ" "Ր ^*ւ է Հրատարակութիւն ոչ իսկ թիւնը մեր մեծասքանչ լեզուով ԼՏովէլ մարգարէն
^շրթունքի ներկի մ ը արժ՜էքն ունի մ եր վառվռուն է , որ , աղզային դժբախտութեան մր առթիւ Հա ՓԱՐԻԶԻ «ԽԱՒԱՐՈՒՄԸ» պիտի գաղրի մօ–
աղջիկներուն Համար։ մօրէն սուգի կր Հրաւիրէ իր ժողովուրգր) . տերս եւ շչակներ ր ( ս ի ո ֊ է ն ) այլեւս պիտի չՀնչեն
Այգ աղջիկներուն Համար իսկ բարիք մը պիտի « Պատմեցէք զայս որդսոց ձերոց, եւ որդիք Հինգշաբթի ս^րեէլներր ։ Արդէն իսկ լուսարձակներ
չըլլա՞ր* եթէ երբեմն քաշէինք իրենց մազե րէն։ ձեր որդւոց ի՜ւրեանց, եւ որդիք նոցա յազգ յ ա յ լ ։ զետեղուած են, ամբողջ քաղաքը լուսավառելու
Թ՛ող չվիրաւորուին մեր սեւա չուի մ անկամ ար֊ Սթ-ափեցարոլք , արբեալք ի գինւոյ , եւ լացէք Համար , յաղթանակի օրը ։
գուՀինեբր։ ե ւ ս ց ա ց ա յ տ լ ք , ա մ ե ն ե ք ե ա ն որ ը մ պ է ք գ ի ն ի ցար– 150000 ՀՈԳԻ ԳՆԳԱԿԱՀԱՐՈՒԱԵ– ԵՆ Ֆրան–
Աղջիկներուն վարգով անգամ մի զարներ, ր ֊ բ ե ն ա լ • գ ի յ ւ ա ր ձ ա ՚ Ն ի ր ե ր ա ն ո յ ձ ե ր մ է ո ւ ր ա ի ո լ – սայի մէջ, Գերմանացիներու կողմէ, Համաձայն
սած է բանաստեղծը ։ &*- սակայն , վէրքր այնքան ւ թ խ - ն ե ւ խ ն դ ո ւ թ ի ւ ն : Զ ի ա գ գ մ ի ե լ յ ե ր կ ի ր ի մ հ զ օ ր Գաչնակից Հ բամանատաբու թեան եւ ֆրանսական
խոր է որ Համատարած եւ յարաճուն օտարա ե ւ ա ն թ - ի ւ • ա տ ա մ ո ւ ն ք ն ո ր ա ա տ ա մ ո ւ ն ք ա ւ ւ ի ւ ծ ո ւ , զաղտն ի ո ս տ ի կ ան ո ւթ ե ան կողմ է Հ ա ւաքո ւած վ ը՛
ցում կնամեծաբո ւթեան պա Հանքները ինքնին եւ ժանիք նորա կորեան աււիւծ՜ու : Արար զ ո բ թ ի մ կայութեանց, որոնք 13 մեքենագրուած Հատոր կը
&• յապականութփւն, եւ գթ-գենիս ի մ ի խորտակումն* կազմեն :
ջա֊բ ր էլ իյնան ։
ՀետզՀետէ՝ ուրիշ խոցելի կէտեր յ Fonds A.R.A.M
