ՏՕԲթ– ԼեՓՍՒՕհՍ
;^ԱՐԴեՐԸ
Նախորգ
յօգ՚՚ւաէՒէո
մէ9 խօսած
էի
Տ"քթ–
Լեփս ի ուսի
«Տօյշչանսա
ունա Արմէնփէն»
հ աաո
րին
մ ասին :
Ըսած
էի թէ այգ
500
մեծագիր
է^երէ
բաղկա
ցած
գիրքբ
արտագրութիւն
մբն էր
փաւերական
ու պաշտօնական
տեղեկա
գիրներ
ու ե. թղթ ակց
ու
թեանց,
փոխանակուած
բեգ մէ^ թուրքիոյ
գանա–
զան
քաղաքնեբու
զեբման
Հիւպատոսնելուն
,ղի։ն–
•Ոլորական
իշխանոլթեանց
, բարենպատակ
Հաս–
տաաութեանց
, Պոլսոյ
գեբման
գեսպւս^ւստան եւ
Պեբլինի
կաււտփարութեան
:
Այս վաւե բագի բնե
րբ կարեւոր են վ անաւս^նգ
անոր Համար
որ ,գրուած
են թուրքիոյ
այն ատենի
ղ ինա
կից ու բարեկամ
տէրութեան
մ բ
ներկա
յա
ցուցիչներուն
կոզմէ։ Եթէ
թուրքիոյ
«թչնամի»
պետութեան
մբ ներկա յացուցիչներուն՝
կոզմէ
գրի
աոնռլած
բլլա
յին անոնք՝
կարելի է
կասկածելի
Համարուէին : ք*ա յց
ի՞նչ
առարկութիւն
կրնա
յ
բլլալ
անոնց աՀա րկոլ
մ
շտո ւթեան եւ ճշմ ա րաու
թեան
մասին , երբ Ղ՚եբմաննեբ
են ոբ կբ
խօսին։
X
Տոքթ–
Լեվւսիուսի
զիրքթե յառաջաբանէն
կբ քա
ղեմ եւ ամ վէոփե լով
թարզմ անա բաբ
Հոս
կուտամ
քանի
մ բ էշեր՝ որոնք կբ խօսին
տեղաՀան
ո ւթեանց
եւ մարգերուն
թուականներուն
ու թիլերուն մա
սին :
1Լ յս արա աղբ Ութ
իւնբ
կ՝ ք^եմ
ո բպէսղի մեր
Հ ին օերունզբ
երբեք
չմոռնա
յ , եւ նոբ
սերունղբ
իմ անա
յ ու ղիտնա
յ ա յն ղարՀ ուրելի
սպանղր
ո ր
կատարուեցաւ
իր տոՀմին ու ազգին գէմ :
«Աւքէ^
«յաւմանակի, ՚աւքե1ւամեծ ււճիրը»,
ինչպէս
կ՝բ"է
Տ ոքթ • Լեփսիուս
իր յառտշաբանին
վեբջին տո–
գովբ :
Տ Ե Ղ Ա Հ Ա ՚ Ն Ո ԻԹԻԻ ՚ Ս Ն Ե Ր Ը Ե Ի Ջ Ա Ր Դ Ե Ր Ը
1915
Տունիս
3
թուակսՀ1ւով,
էրղրումի
ղեբման
փո իս—Հի լպա տ ո ս ֆօն
Շօ յպնէր—ՈիՀթէր
, կբ աե–
ղեկտղրէբ
«
1Լմ էն կոգմ ի Հայ բնա կչո ւթի
ւնբ
,
Հաւանա–
բաւ նաեւ
էրղրումի
Հայերբ
, տեղաՀան
պիտի
բլ–
լան եւ ղրկուին
մ ինչեւ Տ է ր – Զ ՚ * բ , արաբական ա–
նասլատբ։ Աքս լտ լնածաւալ
տեղաՀանու
թիւնբ կբ
նչանակէ
Հտ ք մոզո վուրգին
բնա շնչում
ր ••ՈրովՀե
տեւ
ւի ո խաղրութե
ան մի^ուլներու
չգոքոլթեան
46)
տե ւանքով
տեղա
Հ անո ւածնե
րո ւն
Հազիւ
կէսբ ո–
բոչեալ
աքսո րտվտ յրեբբ
պիտի
կա րենտն
Հասնի
լ
ւաղ^ամ բ % Այս եղածբ ոչ մ իա յն. Հա
յժոգովուր՚գին
կործանումն։ է ^ ա քլ եւ ամրողջ
երկրին։
>՜ ՝ ՝ *•
Շաբաթ
մբ վեր^, Տունիս
\Օին ,
Աուսուլի
գերմակ
Հիւպատոս
Հօլշթայն
, կբ տեղեկագրէր
•
* Տիղ րանակե բաէն
գետի
ճամ բով
գէսլի
քաղաքս
ղրկուած
614
Հ "–՜յե՜ր՝ "՚ IՐ ^
ԿԻ^
"՚՜ ՚"Դ"՚.ք
>
ղետին վբա ք սոլաննուեցան
եւ խեղղամաՀ
եզան՛՛ է
«Բ է լէ կ՝»ն ե ր բ գատա
րկ Հասան
երէկ
Հոս : Գետբ
գիակներ եւ քօշոաուած
մարմ իններ կր քշէ
քանի
օրէ ի վեր ։ Աքսորականներու
ուրիշ կա բաւս/էւներ
ճաէք բան
են • աս՛ոնց ալ կբ էւպասէ
նո յն ճակատա–
գիրր ՛՛Աքս
ղ է պքերուն
մ ասին իսիստ ցասումով
իւօ–
սեցա
ք կուսակալին
: Ինքն ալ ցաւ յայտնեց
, սա
կայն
շեշտեց
թէ ամբող^
պատաս խանատո
լու
թի ւնբ կ ՝ի քնա յ
Տիգբանակերաի
կուսակալին
վրայ : »
քյոյն ՛ամ սու
\2ին, Հալէպի
Հիւպատոս
Պ–
Րէօղլէբ կբ Հաղո րգէ
ր
« Ներկայիս
քաղաքս
գս^ոլող
Աիսի կա
թողիկոսէն
կբ տեղեկտնամ
թէ՝ ^՚"ՐԳ աեզաՀ ան
եղած
Հայերու
թիւբ կբ Հասնի
30.000/^։
Զէյթուն
եւ
շր^՚ոկայքր
, Ալապաշ
^ Ալսլիստան
, Տէօրթեօլ
,
Հասան
—
ՊԷԱԻ՝
ամբոզ9ովին
պարսլուած
են : Հայ
բեակչոլթիւնր
, նո քնիսկ
զինուորներու
բնտանիք
նեբբ , ամբող^ով ին
ձե ր բա կա լո լած եւ տա բագ–
րուած են » :
Տունիս
1
%ին , էրղրումի
Հիււղատոո
ֆոն
&օ
յպ–
նէր—ՐիՀթէր՝
կր Հազորգէր
աոաջին 9արդ երր .
« ՏեղաՀանուած
Հայերբ
սպաննուած եւ
բնա9^ւ9ուած
հ(1է Ե րզնկտ—Խ ա ր բե րգ
ճամբու^
վրայ :
Լեփսիուս
իր յաոա9արտնին
մէ9 կ՝բսէ թէ
էայլեւո կասկտծ
չկար որոչթէ
դինռւ–ււրա1ւսւԹ պա–
հ ւ ս Ը ^ ի
Համար
էին այս տեղ ա Հ անո ւթ իւննե ր ր ,
ա լլ Հտ / մ՜ոզովու
ոռին
ամրող^՚ււկս^
բնա^ն^ման
Համ ար
ծրա։լ րուած
ակնե րեւ ՚արտրք
մբ ։
ԵԼ
եուտ՚յյ
ւ՝ տեդւսՀ անութեանց
ու
9աբգերու
Հետեւե՚է–ք
քՏոէ աեաննեքւր
•
ՏԵՂԱՀա՚ՈԻԹԻԻ՚Ն՚եԵՐ– -
1915
Տունիս
14-
էրղրումի,
Տո։նես
24
Շ–
ԳարաՀիսար
25
֊֊Ավազ
, , 26
քՍարրերգ
, , 26
կրկին
էրգրում
, , 26
Տբապիղոն
, , 27
Աամսոն
ՋԱ ՐԴ– -
1915
Տուլփս
1
Նիսիպին
1
^ՒթեԻ"
10
Ծաւչ
1 5
Մ
ալաթիա
27
Պիլիկի"յ
չրէ
"՚^է
՚ոեղաՀանութիւն
28
Այնթապ,
Բիլիս, Աաբեամա^,
տեղ.
30
Սոլէտիյէ
,
աեղաՀանութիւն
Օգոստոս
\2–\9
Իղմիտ
, Պարտիզակ,
աեղաՀա
.ն–
Պուբսա
, Ատաբաղար
, տեղաՀան
՚
Օղոստոս
16
Մ՚աբաչ,
տեղաՀանութիէձ
Օգոստոս
16
Գօնիա
19
Ուրֆայի
9աբգ։
Բայց
։ոե գաՀ ա\նո ւ թ իւննե բն ու շարգեբբ
միայն
ա՛յս քազաքներոլն
եւ չր2ա^^եբուն
մէ9 չկատաբ–
ռլեցան
, կ՝աւելցնէ
Տոքթ–
Լեփսիուս
, այլ
տմրոզշ
արեւելեան
եւ արեւմաեան
Անատոլուի
,
Կիլիկիոյ
Աի^ագետքի
բոլոր
քաղաքներուն
, աւաններուն
ել
գիււլերուն
մէշ (բացի
Պ"լսէն,
իզմիրէն եւ Հա
լէ պէն
։
1.400.000
^այ՝
այր, կին, տղայ տեղաՀան ե–
գան : Այրեբբ
զատեցին
, տեղն ու տեղբ
սպաՕւնե–
ցին
։ Երիաասարգ
կիներն ու աղջիկներբ
առեւան–
ղեցին
թրքական
Հարէմներր
տարին ,
Բիլրտեբուն
ծախեցին
։ Երբ ամիսներ
տեւող
Հետիոս^
տաժա
-լ
^ե լի ճամբո րգութենէ
մ բ
վե ր^ աքսո բա կաննե
րու
կարալաննե
րբ
Արէսբիո
յ անապատներբ Հա
սան
, կբ մնային
միայն
մաՀամերձ
այրեր , ծեր
կիներ եւ Անսուաղ
պզտի1թ։եբ։
ԵԼ
1915
Օգոստոս
31
ին , թալաթ՝
ա լն ատեն
Նե րքին
Գո րծե բ՛ո
լ արիւնարբու
թուրք
նա խարտ–
բբ
, կբ յայտարարէր
Պոլսոյ
գեբման
ղեսպ՛ան
իչ^
խան
ՀօՀլղլօՀԷ-֊Լանկլթպուբկի
•
« Լ Յ գԱ6Տէ10Ո
ՅՈՈ6Ո1ՏՈՈՇ 11*6X1516 բ1սՏ I»
(Հայկական
Հարցբ
այլ
եւս
զոյութիւճէ
չունի)
։
Գերւք ան
Հ իւսլատոսնե
բու տեղեկա տուո
ւթե
անց
Համաձան ել բնգՀանբապէս
, կ^րսէ Տ ոքթ • Լեփ՜
սիլս , բնա^նշուած
Հա յերու
թիւբ
ո(է՚ոք է Հա
չ–
ուել ՄԷԿ
ՄԻԼԻՈՆ,
" ՛ յ "
թիլին
վբայ պէաք է ա–
ւելցնել
նաեւ կովկասի
մէշ շարգուած
100.000
Հո–
գին։
1915
Օգ ոստոսին
լ
երբ
աեգաՀսՀհ՚ուածնեբբ
ճտմբաներուն
վ ր ՚ ո յ էին ել չէին
Հ ասած
տակալին
աքսորի
վայրերն ու անապասՌեբբ,՝
անօթութենէ
եւ
ուրիչ տռապտնքնեբէ
կոաոբո լածներ
ուն
թիւը
ճչա
իլ գ իտնալ կարե լի չէր
Տ
Հետեւաբար
միա
յն
տեղին
վրա
յ սպաննուածներուն
թիւբ
200.000
կբ
Հաշուէր
իշխան
ՀօՀրնլօՀԷ
իր տեղեկաղրին
մէշ։
Բանի
մր չաբաթ
վեբշ՝ ախրա Հռչակ
ոոլտբա–
սլետ էնվէբ
։իա չտ կբ իսոստուէտնէ
ր
300.000
Հտ
յե
րու
շարգբ։
Ն ^ յ ն տարլոյ Աեպտեմբեր
ՅՕթ զեբման
թերթե–
րու
թղթակից
ֆօն թիցքա
«Հա
յոց
բնաշ^ւշո
ւմ բ»
իսո բաղ բուէ քօգուածի
ւքբ
մ էշ ,
սպաննուածներու
թիւբ կբ նկատէ
ր
500.000:
Տարի
մբ վերշ,
1916
Հոկտեմբերին,
Անատո–
լուի ել Ա՛ուրիոյ
գեբման
Հիւպ՛ատոսներուն
տեգե—
կա գրութեան
Համ աձա
յ1ն– , քաղաքնեբու
եւ ղ
իլզե–
րոլ
մ էշ տեւ^ ու տեղբ եւ աքսորի
ճամ բանե
բուն
վբա
յ սպաննուածներուն
, ել յետո
յ աքսո րավա
յ–
բեր՛ուիք մէշ Հիւանղութիւններէ
, անօթութենէ
,
Հիւծո ւմն՛եր է մաՀ ացածներ՚ուն
թիւբ
միասին
գոլ–
մ արելո։Լ , բն՛ա քշուած
Հա յերու
՛ամ
բողշական
թիւբ կբ Համարէին
ՏՕ^-ՕՕՕէն մէկ
միլիոն։
ԸնգՀանուր
տեղաՀ անո ւածնե
բէն
Հ աղի
լ մէկ
եբբոբզբ
՛աքս ո րավտ
յ րեր
բ կամ կա յս^1ւնե բ բ Հա —
սած
են եւ շատեբ
Հ՛ոն մաՀացած
են :
Մ էսքէնէի
մէշ միայն, բստ թուրք
զինուո–
բական
գեղագոբծի
մբ վկայութեան
,
55.000
Հա
յեր են թաղուած
:
տեղաՀանու՚ած
եւ Տէր Զ^Ր
Հասածնբ–
բուն
թիւբ կբ Հաշուէր
60.000։
Նոբ
եկածներուն
տեզ
իացուելոլ
Համաբ՝ կամ պէտք էբ ոբ առա–
շիննեբբ
անսուաղութենէ
եւ Հ իւան ղութ իլննե րէ
մեռնէին եւ կամ ուրիշ
վայրեր
քշուէին։
Այսպէս՝
1916
Ասլրիլին,
19.000
Հոգի անտ–
պատի
ճամ բով գէպի
Մ ուսուլ
քշուե ցան
: ՛Այս կա
րաւանէն՝
Մ"՛յի"
22ին , այսինքե
Հինւլ
շաբաթ
վերշ.
Հազիւ
2500
Հողի
Աուսուլ կբ Հա./1։էին ՚.
Մաս
մբ կիներ ու ազշիկնւեր
Պետեւիներոլ
ծախ–։
ուած
էին եւ կամ ֊ան ոնց մ է առե
լան
էլ ուած , մ էկ ,
մասն ալ ճամբան
մեռած էբ անօթութենէ
եւ յոգ–.
նութենէ
։
1916
Տուլիսի
ոկիղբր Տէր Զօբի
մէշ
կային
տակաւին
20.000
աքսո րա կաԿձնե ր : Ութ
շաբաթ
վերշ, բստ գերմ ան սպայի
մբ վկայութեէէ/ն–
, Հոն
կբ մնային
միայն
քանի
մբ Հարիւր
Հո՛գի։
Մնաց–
ցեալնեբն
անյա յտ
եղած
էին • թուրք
իշխան
ու–
թիւննե րբ
քլբսէին թէ այգ անՀետաց
ահ^յե բ բ
Ծուսուլ
ղբկսւած
էին։
Բայց
իբականին
մէշ ա–
նանք Տէր Զ*քի
լ բ է ^ հ ՚ ՜ ՚ ^ ^ ք է
էխն
թաւբք
ԹԷՑԱՍԵՀԱՆ֊հՆԶՈՏԲ
Նախաձեռնութեամբ
Հ
՛Ց֊ Գ
• Փարի,^
Եգիպաացի
կամ իտէի եւ մասնակցռ-լթեամ
բ բա լո բ խաւմ
բերաւ
ա յ ս կ ի բ ա կ ի կ է Ա օ բ է վ ^ ՚ Ր յ ժամ՛ը * ի1 ւ , ^լ^^ա1ա
6^քէ1€^ փքսլզաքապէաարսՎէլւն
շ ք ե զ ս բ ա ճ ի ն
մ է յ ,
3,
քՀս6
Բւ6Ո6 8ատտօ1շէէ6, Տ...Քւշ6ե–6, ^ւշԱօ Բօւէշ
յ ՚ հ Յ ե շ .
յ
^ԱէօեսՅ 125
իքնել
^1Յ1116 :
Զանազան
աՆակւ. կա լնե բ : կբ
մասնակցին
թառիսա
ԳԱՐԵԳԻՆ ել ԲԵՆՕ։
Մ « * ֊ ւ ո ք Ը աղա ա է :
Յ Ո ԻՇ Ա Տ Ե Տ Ր
Հ.
3– Գ– ԵԳԻՊՏԱՑԻ
կոմիտէն
բնգՀ
. մոգով ի
կբ Հրաւիրէ
՛է՛՝րիստավւոբ
, ՎաՀան
հ)ոբէնի եւ
Փոթորիկ
խումբերու
բ՚՚լոր
անգամները,
չոբեք–
շաբթի
մամ
ը
20.30, Շտքշ էՀշջշոէ:
Շատ կարեւո
բ
օրակարէէ
։
ՄԱՐԱԷՑԼ– - Հ– 3– Գ– Շբշ– կոմիաէն
ընկ.
ընգՀ..մոգաիի
կը Հրաւիրէ
Երկուշաբթի
ժամը
20.30^1՛ ԹաթՈԼլ
խումբբ։
Տ՛" գո՚թ՚ե
րր
աեղի
ունենան
ս աէո րակտն
Հ ա–
1
ւաքատեզիհ
, մասնակցութեամբ
Շբշ՛
կոմէւտէի
նե րկա
յաց
ո ւց ի ^ ե րո ւն :
ՊԷԼՎԻԼԻ
Հ– 3– Գ– Ռոստոմ
էսումբի
բնգՀ
.
ժ՝ողուէբ՝ ա յս Կիրակի առտու
ժամ բ \ Օին , սովո–
րակտն։
Հաւաքատեղին։
ՓԱՐԻԶ– - Հ– 3– Գ– <Ժաֆֆի»
ի.ումբի
ժո – \
ղոէէբ այս երեքշաբթի
ժամը
20,30ին
ԸհօթՇ
Ւ1օքէ1։
(Շար– նախոբգ
ժոգՈէէի) :
ՖՐ–
ԿԱՊՈՅՏ
ԻյԱՉԻ
Փարիղի
մասնաճիւղի
բն։գՀ
. ժողովբ՝ այս երկուշաբթի
ժամբ
՛Յին,
ՇՅքշ ՚՛
ք(6տՇ1է.
. –•.^–. •.֊^– -. –֊..։^ յ
ա օ ո ^ 6է €օ.
3 11Ա6 Տէ. \^1Ո06Ոէ ^6 ԲՏԱ1, ԲՅՈ5 (10)
(
Տ
^^V^^^
VձՍ^ՍէԼա)
ւ^Լ ՚աՍ. 72-60
Բօտէշ 89 6է 80, աշէքօ Րօ;տտօոու616 , Շոքք
ք^օ«։1
Ամէն օր , բացի կիըակիէն, 9էԱ 11-30 Աէ8 17,
Շարտթ– Օէ(1 11-30
(շօս տ ^օտ^xՍX բօսււ ւ ՚ ձ ա է տ տ )
Բոլո ր ծէէէխ քեբբ կբ վ ճարուին
աոաքմ ան պա~
.Հուն , ծրա
րնե
ր ր կբ յանձնուին օա ՛ոնց ոեւէ ծախ–
րի կւոէք ձկա ակե րարռւ թեան
,
է^րո՚ռպորին
Համւռի՜–
- | ^ ^ յ Ս " ^ Տ ւ | ք 1 ՜ ^ ւ ՚ " " ւ " ՜ " ,1 ՜ ւ՛ւ՛" -
- ^
ղինուո
րնե
բու եւ ՚չ\Հ՝^\^եե բ ո լ կալմ
է
: Ա^էւս
էք բ շա–
բունակ՝
օրակս^
3-500
Հոզի
տյսէէլէս կբ սպան
նուէին ել զէէաք^ւե ր բ գետբ կբ նետուէ
ին :
1916
Աէէլրիլին՝
Րասուլ
Այնի
կայանին մէշ
14.000/»
Լ՚"՚ի
աքսորական
Հայեր՝
նոյն,ձեւաէ
բը–
նաշն։շուեցս^
յ
^
Զարմ անա
լի չէ ուբեմն որ՝ երկու տարի տե
ւող
, ե ւ ա
յս
կերպ
կա րզա
լոր ուած
բնաշնշմ
ան
ծրագրի
մը ՄԷԿ ՄԻԼԻՈՆ
Հ ՚ ո յ ե ր զոՀ գտցած
բլ
լան
;
I
թուրքիոյ
Հա յութիւնբ
բստ Հայոց
Պատբիար–
քա բանի
վիճա կաղր ո ւ թե
ան
, մ եծ սլատե րաղմ էն
առաշ կբ Հաչուէր
1.850.000։
Այս
թիւէն
զեղչելով
կովկաս
տպաստանաթէեր
ր ել Ի ս կ^նտ է
բ
ո ւնլի ծո
վածոցէն
աղատուողնւե
ր բ ,
մ
Օտալոբաոլէս
250.000
Հ՛ոգիէ , ինչսլէս
նաեւ
պաՀ ո
լբտե
լով
տեզաՀ՚ա^ու -
թենէ
խուոա,իածնեբբ
թիլով
200.000,
տեղաՀէսն–
ուած
Հայերու
բնգՀ . թիւքԼ
Կ՝ՐԼԼ՚^յ
1՚400.0(^)։
Այս
թիլին
75
առ Հաբիլրբ
կոտոբուած
ՐԱ՚ոէով^
մօտ մէկ միլիոն
թբքւ^ա
յ
բնտշնշուած
կ*բլլ՚"յէ
՛որուն
վր՛" ք "(էառ
Հ
աւե
լցն
ել
\
00.000^
՛ք ՕէՈ ալ
յետոյ
կովկասի
մէշ շա բգուածնե
ր ը։
Գալով
թբքաՀայութեան
դիւթական
կորուս–
տին եւ կատարուած
կո զո պո լտ ին՝
մ իլիա^
ոնեբ
պէտք է Հաչուել
. . . . :
Տոքթ.
Լեփսիւս
վերողբեալ
թիւեբբ
տալէ
՚իերք, սապէս կր վեբշացնէ
ՏօյչլաԸա սւնա Արմէ–
(ւիէ(ւ
դիրքին՝
իր յառաշաբանւին
այս
էշերը–
«...
Թ"ւբքիոյ
, կովկասի
,
Պարսկսւստա–
նի եւ ուրիչ
երկիրներ
ասլրող
Հայոց
ամ
բողշա
կան
թիլը
պատերազմէն
առաշ կբ
Հաչ^կէի^յ^
3.600.000։
^ ;– – V ՛
<Տ.Այս թիլին
իսկապէս մէկ քառոբղբ
զռՀ լքբ–
լաւ
Հա յ ազգբ ;
«Պատերազմիկ
եբկիբներէՆ
որո ւս կոբաւստբ
կրնայ
Համեմատուիլ
. Հայքէց
կրա՛ծ
.
կ^բուստին
Հետ...–»։
Հ– Տ– V.
1 տ ^ 6 ք « ՕՏւ^ /էՇՕք՛™. է7՝ էսե 03ւոտտւ^6;ատ(13)
Fonds A.R.A.M
